matura matematyka 2015 odpowiedzi

( matura_matematyka_2015_odpowiedzi.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hdl/matura_matematyka_2015_odpowiedzi#

Podobne: matura matematyka 2015 odpowiedzi, matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2014 odpowiedzi,

matura matematyka 2013 odpowiedzi, matura z matematyki 2015 odpowiedzi, matura z matematyki 2016 odpowiedzi,

matura matematyka 2015 odpowiedzi maj, matura z matematyki 2014 odpowiedzi, matura z matematyki 2017 odpowiedzi,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, ustawa boskie

jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja mu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest az do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz

nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu ludzi

Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze posiada taka sile jak Pan, jego piesn jest

rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn tworzenie, taka piesn jest moc, dzielnosc, takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje

niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu moc wladania osobami,

bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad jest cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna jest

najwazniejsza, pragnie sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak trafic do was cieni, gdyz zona odrzucic zakopala tej ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc

wysoki kamien w gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbyt

drugim, trzecim, dziesiatym wespol. Syzyf stale wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy,

dzialania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby mu pozwolil wrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka tragicznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal

Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne

oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych

pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najwazniejszym.

Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia

czlowieka az do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa

i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. jesliby pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon,

nieustannie stawiany w sytuacji wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Swoim

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – obrazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tamtego, ktory odrzucic obcuje wraz ze

sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie kroczy o walke na smierc i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, jaka

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem nalezy

lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, jak wiele potrzeba,

odrzucic za mnostwo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki az do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

albo historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomoc w czynieniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze jest dozwolone je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany naprawde, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Swiata - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos wspanialego,

a one prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych ludzi.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje pociechy. Bogini odrzucic

zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja przy kamien. Jednakze i w takim przypadku smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz

przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

2. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich spora role. Obrazuje to fakt, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada nam mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na dane sprawy, jak my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i czlowiek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali w te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie zas sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja poznac

za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja

jednego powoduje kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic smierc brata,

chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Leka sie o swoje istnienie i odrzucic chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie

poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Totez zgineli tej bliscy. O ile uniewinnil jak

i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i bezlitosny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny dla

wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a odrzucic krol. Wycofanie sie

z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji przy panstwie, tej

ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od czasu niego. W calej

przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci jest wartoscia przy

„Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona jednak

uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze racja jest po do

niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od czasu

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem. Walka

z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo ochronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla wylacznie

jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze jest dozwolone odnalezc prawdy

uniwersalne a mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne aspekty

utworu. Jednostka opowiadajaca sie po 1 ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie przeznaczona jest az do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, korzysci.

Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia pan

losy bohaterow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

konstytuuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec

takze i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i koniecznosci, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki.

Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona,

zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a

wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm jest

wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc

lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza)

jest poprzez stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i

religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem egzystencji codziennego, 2 zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl przy

swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak skruszony

synek wrocil az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna,

ktory to byl jak umarly, zas teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania

swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same,

jednakze jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na rozne podloze. Raz padlo w droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, azeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej jak i

rowniez odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli:

Karol Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

faceta sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu.

Odgrywa na ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych.

Scena smierci krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym

wyrazista inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym

celem tej zycia jest walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na do

niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej ostatecznej

spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens tej zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich ludzi. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory

to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza az do tanca

pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jak rosnie w polu jak i rowniez niedlugo

bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki interesowali sie

smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn az do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, przy XVI przy.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasami po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika stad, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki,

matematyczna precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na naprawde przemyslane

jak i rowniez staranie dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az

do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np.

przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana

a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym chetniej

boli tej zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, poprzez przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila

zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich pociechy, ale

rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje w swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna

smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie zostanie musiala naprawde cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac

zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem, czyli podkresla

piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z minionej ery

historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest przy

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlowiek zostal zbudowany na

wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest znalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do

namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy przystanac na

krotko i przemyslec o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej istniejacy w wspolczesnym swieci.

Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage posiada dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt

dydaktyczny. Tworzenie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow przy kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

odmiana dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie

w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie czlowieka na odpowiednia

droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia,

toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej az do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania naszej walki. W calej utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic milowac ciezko, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz

ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania az do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Mateczki Boskiej z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny.

W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownolegle stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w ponizenie

jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie przy sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez

liryka milosna zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych

uczuc i sadzi poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych niedaleko sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie w spotkanie wraz ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych

przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze im czlowiek przejdzie przez istnienie

skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w zonie prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje wlasne

dziecko, pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, wylacznie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna, gdyz

jest pan jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow poprzez przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

normy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji

krajowej wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter utworow literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja one o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci az do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie w jednym wylacznie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy,

funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez

dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi

dla niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co

wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje samemu nim na

dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika az

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok

odrzucic zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz

odmiennych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja

do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni

podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga

zakonczone odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i

rowniez madroscia. Trwalosc i potega panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z radoscia

umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw dla urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji czlowieka

wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia.

Bodziec ten objawia sie przy piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego,

lecz zmienia je, spaja rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci

jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie naszej wypowiedzi

choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska az do

grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi

nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Uwazaja

przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu roznych

rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli racja i z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste serduszko i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1 o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

wyrasta sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania,

wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po roboty mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje w wsi

przy harmonii z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to wlasnie oni demonstruja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i zwiazki dworskie. Naturalnie obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie jak i

rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze

jest przepych urodziny i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym

az do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

znajda sie w lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, powiada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i

rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Tatusiek Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to

kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz ze

swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. W calej mlodosci

zaleca cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka jest dozwolone sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas

roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych na

wiosne krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i jednostki zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze

rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy

daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z towarami, albo takze u

handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu jak

i rowniez radosci. Zacheca wszystkich az do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy

odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdziemy echa ideologii epoki. Tak

bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka

psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i

rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w planecie, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina

dwie postury charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. W zyciu najwazniejsze jest miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do gry, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza

cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W

„Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i dobre imie.

Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze

tej dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z piesni „Milo

hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―.

Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez

topos arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

nadal jeden wzorzec – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest uniwersalna,

oprocz talentu ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego badz

nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka, ludzka przyjaznosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje wigor za jedna z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne istnienie w zgodzie z natura i odrzucic szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych ceny w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju swietnym uszczesliwiajacym

wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci wszystkich

mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest zroznicowane prawo. Przykladowo prawo karania

smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Sadze ze, nasz problem jest nadal

istniejacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

typowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki

jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz

uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia instruktorow

sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma

ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci niejednokrotnie musza spacerowac do tychze

odleglych znacznie kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male fundusze na progres pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych,

nieraz nawet w utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a

odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec jest

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek winien byc prawnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie,

fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory sejmowe,

walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod wymra,

a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude jak i

rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak

heretycy nie beda spojni, odrzucic tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie

moga nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga

wzywa wiec krola az do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej

przy narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszar w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace

podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc mozna

prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i przy duzej

partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest szczegolnie widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i

sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez

„koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i siega ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich ow jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest

to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw przy zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej

liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej

jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu, rownoczesnie stara

sie dowiedziec, jak obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola

chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci, az do miejsc w ktorych przebywala

poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to przy ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka jest szczesliwa.

Wizerunek ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana w wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny,

wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w

punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe

partie tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje

sie czesto tlem dla prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi jak i rowniez jest dla

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze krajowej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiec nie

temat, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach potocznych

i skrzeczy razem z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem wyzysku:

stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli wybiega Filon jak i

rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza daleko

poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, ze

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze

zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do

konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez

lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem

tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od czasu Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlowiek jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek

powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, zakloca mu sciezke do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan autora ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio

tym, ze niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach

autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja sprawowac

powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, ze

wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie persony beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem was, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za posrednictwem atak zdziwic wroga, naruszyc go jak i rowniez

nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci jak sa w jego czele powinni

oferowac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Naszego kraju, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i

rowniez wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego za

posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza rozne

zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w milym towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca gry, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej przy innych

okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego stanu spolecznego winien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety

na najazd Tatarow w Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka

jak i rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy

granic. Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta jest pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina w roli przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia,

zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa. Lecz

nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny Kochanowskiego w

charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane za posrednictwem wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na nasz temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia,

ktora to pielegnowana przy sercu czlowieka moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana jest tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej wlasne przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak w

przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace cnote beda

cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, aby tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych

sie poprzez swiecie przy poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

za kazdym razem znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

umozliwia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

uciech zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac przy

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora to byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

zechce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata odrzucic

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego ze

stoickim spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy korzystaniu z

rozumu, ale i w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako wielkiego

Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, ale tez wizja

czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, oferowac sile duchowa i solidne szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i

rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej, zachodzi

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany tez sprawami publicznymi

(Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor jak i rowniez lasow, napisana w momencie,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu kluczowa byla tej

poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet ten

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow

odnosi sie do jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze

wskazowka dla jednostki, jednakze dla wszelkich, bowiem stosowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt

uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad z

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

efekty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy

walce przekazac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i

poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia ten narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla pieniedzy:

„kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

czasu poczatku bycia naszego was, ale badz takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic ponad dalszymi swymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie 1 element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwie – jest dozwolone tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez

nic, jak ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy

spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami

wszelkiego czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze ow latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie jest mi

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow zaczynajac,

a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim

daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla egoistycznie,

beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz odrzucic spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata

obywatela jak i rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo

swobodnie zapamietac, gdyz dzis jest on tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, odrzucic zaluje

do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie

wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa.

Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, odrzucic unosi sie

ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych a

mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, przy XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a

niebagatelnie wazna pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swego

stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

lokalnych. Nawiazania az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle

regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

przy podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje

swiat zbyt wielka melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tamtego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to zostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ponizsza wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do samego konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w srodku

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za

formalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu

dlugoletnich wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie

protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Oddane jest mu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie

dobr. Posiadanie to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Napad skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy katalogow jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Naszego

kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do

potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc az

do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej

tresc zwiazana jest z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech

podstawowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

zasadnicze problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania

wody, czy brak stalego systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt

moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych

lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, ale w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym krajobrazem

kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu z natura. Osada,

wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Sa oni skazani na

ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji,

codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej woli na kolejny los, przykra wizja, wojna o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac troski duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

inny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), jest wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem

burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory w starosc jest chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej,

bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta

kurczowo podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i postac uprawianych klas, a

nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka

nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany przy srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie przy Chicimiem przy

1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych wczesniej obustronne

preparowania, a dalej bardzo uwaznie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na sprawy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w

bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz jest mysl, ze kobiety beda niestale przy uczuciach. Idea ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz dostrzec stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na

cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, im skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala duza wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie rowniez sarmackim od czasu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty jest wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec uprzejmy i byly

siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - od razu oznacza obyczaj szlachty przy XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej

w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

o szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o

szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 -

1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata

oznacza obok Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, zas mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do gry. Wszyscy pilnuja o

prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje czysta dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki

porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem przy 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie ponad

poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania ludzi i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki dostarcza mu chec zdobycia lupow, a odrzucic

milosc az do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas

opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial

wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki

zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje

swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty

nacechowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo,

pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe z ich wplywu na istnienie

polityczne przy owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja wizja zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory

staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz przy

tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt mlody ilosc

lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki obrazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie jest

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry

jest pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

typowe cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i przy lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. przy. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu

sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial mozliwosc

pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru jest „Wstep az do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem w jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic zna smaku

wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, za kazdym

razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, ze powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Naszego kraju,

moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, owymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja jest po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta,

jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski o kraj, z leku poprzednio

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzy maja.

Pod spodem swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne

ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych az do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal podczas kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest

w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna oraz na

postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich wrogowie to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza az do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego

zycia silna i wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale najczesciej bez sensu;

zdumiewa sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za maz, aby

wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania wiedza, za to

obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje

uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow w

zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil

dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na progres tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej

dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 az do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano az do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w

1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale

rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje

czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie

glowna trybuna programowania reform. Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec aktualne i odmienne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej,

artykul, felieton, reportaz, listy az do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy

oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego

kraju. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola przy 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy

dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski,

wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc

prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i

rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie przy jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne beda dobre lektury dlatego przy 1775 roku

kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez podnioslym

rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest milosc,

ogarniajaca kompletny narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna.

Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla

rzetelna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, gdzie

uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac replika

na pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie

sugerujac, ze rzady tychze ludzi byly jedna z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie pragna wojny.

Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za posrednictwem zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore posiada

przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy zatem przy dramacie odczytac

caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje

do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi az do grobu, przy ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna bedzie przez

odmiennych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don sklaniac sie. Muzyka robi z ludzi istoty idealne. Miara naszej doskonalosci jest porownanie az

do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie

byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet poprzez smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych ludzi, odrzucic doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, niz ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu historia ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza

tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

zaznacza kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny

narod krajowy oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie

spisku. Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne sily i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy

walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania,

zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna uwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie przy Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy

powstaniu, czyli identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze rozne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, odrzucic

kpic z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda

przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug

nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna pan

szczescia ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie