Zjawisko życia.
1. Organizmy zbudowane są ze związków chemicznych:
a) nieorganicznych, np.: dwutlenek węgla, woda
b) organicznych, np.: białka, tłuszcze, cukry.
2. Podstawowym składnikiem związków organicznych jest węgiel, który posiada następujące właściwości:
a) atomy węgla mogą łączyć się w długie łańcuchy, do których dołączane są atomy innych pierwiastków tworząc ogromną ilość związków organicznych.
b) przyłączenie atomu innego pierwiastka do węgla wymaga sporo energii, która może być potem odzyskana.
3. Przemiana materii i energii jest to całokształt reakcji biochemicznych zachodzących w komórkach organizmu zapewniających organizmom wzrost, ruch, rozmnażanie, wrażliwość roślin, pobudliwość nerwową zwierząt.
4. Do podstawowych procesów przemiany materii i energii należą: wytwarzanie związków organicznych, które może odbywać się u różnych organizmów w różny sposób: a) organizmy samożywne (autroficzne) wytwarzają związki organiczne z wody i dwutlenku węgla, wykorzystując w tym celu energię światła słonecznego (fotosynteza) albo energię chemiczną, uzyskiwaną z utleniania związków nieorganicznych (chemosynteza). Ubocznym produktem fotosyntezy jest tlen.
b) organizmy cudzożywne (heteroficzne) odżywiają się związkami organicznymi wytworzonymi
5. Warunki panujące na Ziemi, które sprawiają, że istnieje życie to: a) odpowiednia odległość Ziemi od Słońca zapewnia właściwą ilość energii świetlnej i temperaturę (woda musi być w stanie płynnym)
b) małe wahania temperatur
c) ważną rolę odgrywa atmosfera.
Jedność i różnorodność życia na Ziemi.
1. Każdy organizm zbudowany jest z komórek (jest to najmniejsza część budulcowa i funkcjonalna organizmu), która zawiera następujące elementy:
a) cytoplazmę,
b) błonę komórkową,
c) DNA - substancję, która zawiera informację genetyczną.
2. Komórki różnych organizmów mają odmienną budowę i różnią się od siebie obecnością lub brakiem:
a) jądra,
b) ciałek zieleni,
c) ściany komórkowej,
d) mitochondriów.
3. Organizmy pod względem ilości komórek dzielimy na:
a) jednokomórkowe (np. pantofelek)
b) wielokomórkowe
4. Znaczenie różnorodności organizmów dla człowieka:
a) rośliny uprawne,
b) zwierzęta hodowlane,
c) rośliny wykorzystywane leczniczo.
Klasyfikowanie organizmów.
1. Gatunek - organizmy blisko spokrewnione ze sobą, podobne do siebie, w naturalnych warunkach swobodnie krzyżujących się ze sobą i wydających płodne potomstwo.
2. Każdy gatunek na dwuczłonową łacińską nazwę naukową. Pierwszy człon nazwy łacińskiej oznacza rodzaj i pisany jest wielką literą, drugi człon oznacza konkretny gatunek i pisany jest małą literą, np.:
Homo sapiens - człowiek rozumny.
3. Do oznaczania nieznanych gatunków służą nam klucze - spis cech, które musimy sprawdzić, aby zidentyfikować organizm.
4. Klasyfikacja jest to przyporządkowanie istot żywych na podstawie ich pokrewieństwa ewolucyjnego.
5. Główne jednostki systematyczne (od najniższej):
b) rodzaj
c) rodzina
d) rząd
e) gromada (klasa)
f) typ
g) królestwo.
6. W świecie istot żywych wyróżniamy 5 królestw:
a) bakterie
b) protisty - obejmują istoty jednokomórkowe oraz spośród organizmów wielokomórkowych te, które nie mają tkanek (bakterie, śluzorośla, porosty i pierwotniaki).
Królestwo wirusów.
1. Wirusy są to twory nie mające budowy komórkowej i nie zdolne do przemiany materii. W
stanie wolnym (poza komórkami żywiciela) nie wykazują żadnych objawów życia. Nie oddychają, nie odżywiają się, nie rozmnażają się
2. Ze względu na rodzaj atakowanych komórek wyróżniamy:
a) wirusy roślinne
b) wirusy zwierzęce (w tym ludzkie)
c) wirusy bakteryjne
3. Choroby wywoływane przez niektóre wirusy
a) roślinne:
- mozaika tytoniu
- smugowatość pomidorów
- kędzierzawość ziemniaków
b) zwierzęce:
- pryszczyca
- wścieklizna
- nosówka
c) ludzkie:
- różyczka
- świnka
- żółta febra
- ospa
- żółtaczka
- grypa
- odra
- choroba Heinego - Medina
- wirusy onkogenne (wywołujące raka)
4. Powstawanie choroby wirusowej:
Po wniknięciu wirusa do organizmu przestawia on za pomocą swego kwasu nukleinowego metabolizm zakażonej komórki doprowadzając do syntezy własnych (wirusowych) części składowych, z których budowane są dojrzałe cząstki wirusów. W ten sposób dochodzi do
namnożenia wirusów w komórce i w konsekwencji do jej zniszczenia, a tym samym uwolnienia dużej liczby nowych potomnych wirusów.
Królestwo bakterii.
1. Bakterie są to organizmy, bezjądrowe, które zawierają splątaną nić DNA.
2. Bakterie występują niemal wszędzie w całej biosferze, w najróżniejszych środowiskach i warunkach ekologicznych.
3. W zależności od sposobu odżywiania się wyróżniamy:
a) bakterie samożywne - fotosyntezujące i chemosyntezujące, które wytwarzają pokarm ze związków mineralnych
b) bakterie cudzożywne:
- saprofity (żyją kosztem rozkładających się szczątków roślin i zwierząt,
- pasożyty (żyją kosztem żywych organizmów roślinnych i zwierzęcych) 4. Choroby bakteryjne:
a) tężec
b) dżuma
c) cholera
d) angina
e) dur brzuszny
f) gruźlica.