Prawo europejskie - zakres, zasady tworzenia, rola instytucji UE w tworzeniu prawa UE
Dlaczego mówi się „prawo Wspólnot Europejskich”, a nie „prawo Unii Europejskiej”?
1 listopada 1993 roku, kiedy wszedł w życie Traktat o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht), Unia
Europejska stała się faktem. Nie zastąpiła ona jednak Wspólnot Europejskich. Nadal bowiem równolegle z Unią
Europejską istnieją i działają Wspólnoty Europejskie, które zachowały swoje atrybuty prawne, w tym
podmiotowość prawnomiędzynarodową, czyli zdolność do występowania na arenie międzynarodowej. Unia
Europejska nie jest nową organizacją międzynarodową, nie nabyła też podmiotowości prawnomiędzynarodowej.
Zadaniem Unii Europejskiej jest organizacja stosunków między państwami członkowskimi i ich obywatelami,
nie zaś prowadzenie działalności międzynarodowej odrębnej od Wspólnot Europejskich. Działalność ta
pozostaje w kompetencji Wspólnot, które realizują ją poprzez swoje organy (instytucje). Można ją określić jako
nowy etap współpracy między państwami członkowskimi mającej na celu zapewnienie większej skuteczności i
spójności w realizacji celów Wspólnot Europejskich. Unię Europejską przyjęło się graficznie przedstawić jako
konstrukcję świątyni składającej się z trzech filarów: I filar o charakterze supranacjonalnym (ponadnarodowym),
do którego należą Wspólnoty Europejskie oraz II i III filar o charakterze międzyrządowym. Spójność tej
konstrukcji zapewniają wspólne ramy instytucjonalne oraz cele.
Do źródeł prawa Unii Europejskiej należą: Traktat o Unii Europejskiej (jako prawo pierwotne) oraz prawo
wtórne (np. wspólne strategie, działania, wspólne stanowiska, decyzje, decyzje ramowe, konwencje), tworzone
przez organy wspólnotowe działające w ramach II i III filaru w charakterze współpracy międzyrządowej. Prawu
Unii Europejskiej nie przysługują atrybuty cechujące prawo wspólnotowe, takie jak możliwość wywoływania
skutku bezpośredniego w porządkach prawnych państw członkowskich (np. rozporządzenia) oraz pierwszeństwo
zastosowania przed prawem krajowym.
Z kolei w pierwszym, międzyrządowym filarze Unii Europejskiej, tworzone jest prawo wspólnotowe, cechujące
się odrębnymi od prawa UE właściwościami. Prawo wspólnotowe tworzą więc Wspólnoty poprzez swoje
organy, obowiązuje ono jednak na terytorium Państw Członkowskich Unii Europejskiej.
Co to jest ACQUIS COMMUNAUTAIRE?
Pod pojęciem acquis communautaire rozumiemy dorobek prawny Wspólnot Europejskich, składający się z
prawa pierwotnego oraz prawa wtórnego, stanowionego przez właściwe instytucje wspólnotowe.
Czym jest wspólnotowe prawo pierwotne?
Pierwotne źródła prawa wspólnotowego to przede wszystkim traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, są
to dwa Traktaty Rzymskie z 25 marca 1957 r., o powołaniu Wspólnoty Europejskiej (dawna EWG) i
Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) oraz załączone do nich aneksy i protokoły, z późniejszymi
uzupełnieniami i poprawkami, wynikającymi z:
• Traktatu o Fuzji Organów (obowiązującego od 1 lipca 1967 r.),
• Jednolitego Aktu Europejskiego (obowiązującego od 1 lipca 1987 r.),
• Traktatu o Unii Europejskiej (obowiązującego od 1 listopada 1993 r.),
• Traktatu Amsterdamskiego (obowiązującego od 1 maja 1999 r.),
• Traktatu z Nicei (obowiązującego od 1 lutego 2003 r.).
Do źródeł wspólnotowego prawa pierwotnego zalicza się ponadto wszystkie traktaty o przystąpieniu nowych
państw do Wspólnot Europejskiej i Unii Europejskiej oraz ogólne zasady prawne recypowane z konstytucyjnych
porządków prawnych państw członkowskich oraz wiążących je umów międzynarodowych, do których należą
np. wspólnotowe prawa podstawowe.
Co się stało z EWWiS, skoro umowa w sprawie jej powołania została zawarta w 1951 r. na 50 lat?
23 lipca 2002 r. wygasł tzw. Traktat Paryski, który ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS).
Traktat ten, podpisany 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu, wszedł w życie 23 lipca 1952 r. Zawarty został na 50 lat,
regulował i wspierał przekształcenia sektorów węgla i stali w Europie Zachodniej. Kompetencje EWWiS, które
nie stały się w ciągu 50 lat bezprzedmiotowe, przejęła z dniem wygaśnięcia Traktatu Wspólnota Europejska.
W związku z wygaśnięciem EWWiS:
• zaostrzono reguły konkurencji i pomocy państwa w obu sektorach,
• dopuszczono pomoc publiczną, pod warunkiem, że służy to “bezpieczeństwu dostaw energetycznych”,
• pomoc “operacyjna”, która zapewnia płynność nierentownym kopalniom, jest systematycznie
zmniejszana,
• dotowany węgiel nie może być eksportowany do innych krajów UE.
Czym są “TRAKTATY RZYMSKIE”?
Mianem tym określane są dwa traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich – Wspólnoty Europejskiej (dawnej
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM).
Oba traktaty zostały podpisane w Rzymie (stąd ich nazwa) w marcu 1957 r. przez Belgię, Francję, Holandię,
Luksemburg, Republikę Federalną Niemiec i Włochy. Ich wejście w życie było bardzo ważnym krokiem w
kierunku integracji europejskiej. Lata 1957 – 1986 to niewątpliwie najdłuższy okres w historii procesu
integracyjnego. Etap ten obejmuje okres pomiędzy przyjęciem Traktatów Rzymskich oraz przygotowaniem do
zatwierdzenia Jednolitego Aktu Europejskiego. Traktat Rzymski z 25 marca 1957 r. w art. 1 zadeklarował
powołanie i ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Tekst tego dokumentu w oryginale składa się
ze wstępu i 248 artykułów. Traktat o EWG został zawarty na czas nieograniczony i miał być przede wszystkim
fundamentem dla ścisłego związku narodów europejskich. Cele Traktatu zostały sformułowane i zawarte w art.
2. Przepis ten stanowił, że Wspólnota ma misję popierania harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w
całej Wspólnocie, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego podniesienia
poziomu życia i zapewnienia ściślejszych stosunków miedzy państwami, które skupia przez ustanowienie
wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich. Działania i środki, dzięki
którym to zadanie miało zostać sfinalizowane, zostały zawarte w treści art. 3. Warto wymienić najważniejsze, do
których zaliczono: zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych oraz środków równoważnych w eksporcie i imporcie,
ustanowienie wspólnej taryfy celnej zewnętrznej, wspólnej polityki handlowej oraz zniesienie przeszkód w
swobodnym przepływie pracowników, usług i kapitału. Drugi układ – Traktat o Europejskiej Wspólnocie
Energii Atomowej miał na celu przyczynienie się do stworzenia i rozwoju europejskiego przemysłu
nuklearnego, a także zapewnienie międzynarodowej kontroli nad jego rozwojem oraz handlem materiałami i
urządzeniami wykorzystywanymi w przemyśle nuklearnym. Do zadań, jakie wyniknęły z zawarcia układu,
należało: rozwinięcie badań i upowszechnienie wiedzy technicznej, przejęcie funkcji regulatora w zaopatrzeniu
krajów członkowskich w minerały i paliwa nuklearne, zachęcenie do inwestowania kapitału w przemysł
nuklearny i do budowy urządzeń niezbędnych dla tego przemysłu. Oba Traktaty Rzymskie zostały ratyfikowane
przez sześć państw sygnatariuszy między wrześniem a grudniem 1957 r. i weszły w życie z dniem 1 stycznia
1958 r.
W jakim celu przyję to Traktat o fuzji organów?
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) oraz Europejska
Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM), na mocy traktatów założycielskich, posiadały własne, niezależne
instytucje kierownicze. Już od 1 stycznia 1958 r. Wspólnoty, na podstawie Konwencji o niektórych wspólnych
instytucjach Wspólnot Europejskich, miały wspólne Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne oraz Trybunał
Sprawiedliwości. W ramach tej Konwencji powołano także, wspólny dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i
Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Traktat o fuzji został podpisany z
dniem 8 kwietnia 1965 r. Zgodnie z nim powstała wspólna Rada Ministrów; po połączeniu Rad Ministrów EWG
i EURATOM z Radą Ministrów EWWiS, oraz wspólna Komisja; po połączeniu Komisji EWG i EURATOM z
Wysoką Władzą EWWiS. Traktat o fuzji zaczął obowiązywać dopiero 1 lipca 1967 r. Z dniem tym ujednolicono
strukturę instytucjonalną Wspólnot, a także zastąpiono trzy wspólnotowe budżety jednym budżetem zbiorczym.
Co wniósł do procesu integracji Jednolity Akt Europejski?
Genezą przyjęcia Jednolitego Aktu Europejskiego była polityczna wola dokończenia budowy wspólnego
(jednolitego) rynku i przejście do fazy rynku wewnętrznego. Jednolity Akt Europejski zawarto w Luksemburgu
(17 lutego 1986 r.) oraz Hadze (28 lutego 1986 r.). JAE wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Traktat ten zmieniał i
uzupełniał przepisy traktatów ustanawiających Wspólnoty. Zmiany wprowadzone na mocy JAE można
uszeregować w następujący sposób:
• zwiększenie uprawnień decyzyjnych Parlamentu (wprowadzenie nowych procedur),
• rozszerzenie kręgu spraw, w których Rada podejmuje decyzje większością kwalifikowaną,
• stworzenie podstaw prawnych do funkcjonowania Rady Europejskiej,
• stworzenie podstawy prawnej dla późniejszego utworzenia Sądu Pierwszej Instancji,
• wprowadzenie do traktatów założycielskich przepisów dotyczących rynku wewnętrznego,
• wprowadzenie pojęcia Unii Gospodarczej i Walutowej,
• włączenie do Traktatu ustanawiającego EWG nowych dziedzin, tj. spójności społeczno-ekonomicznej,
badań naukowych i rozwoju technologicznego oraz ochrony środowiska.
Jakie istotne zmiany wniósł Traktat z Maastricht?
Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht, wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Traktat
jest podzielony jest na 6 części i zawiera poprawki do Traktatu Rzymskiego. Najważniejsze postanowienia:
• powołanie Unii Europejskiej składającej się z trzech filarów (I filar: WE, EWWiS, EURATOM, II filar
– Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, III filar – współpraca w dziedzinie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych,
• zobowiązanie Wspólnoty do osiągnięcia Unii Gospodarczej i Walutowej, dysponującej wspólną walutą
i wspólnym bankiem centralnym (miało to być osiągnięte w trzech etapach),
• rozwijanie wspólnych polityk: zagranicznej i obrony,
• wprowadzenie obywatelstwa unijnego, określenie praw obywateli państw członkowskich (m. in.:
swoboda przemieszczania się, czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych i
europejskich, prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej),
• potwierdzenie i rozszerzenie uprawnień WE w takich dziedzinach jak m. in.: edukacja, sieci
transeuropejskie, przemysł, zdrowie, kultura, ochrona konsumenta
• utworzenie Funduszu Spójności (w celu transferu środków finansowych z bogatszych państw UE do
biedniejszych),
• współpraca policyjna i w zakresie polityki imigracyjnej - w oparciu o porozumienia międzyrządowe
państw członkowskich,
• zmiany instytucjonalne, m.in.: rozszerzenie uprawnień legislacyjnych Parlamentu Europejskiego,
rozszerzenie uprawnień Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Jakie kwestie reguluje Traktat Amsterdamski?
Traktat Amsterdamski został podpisany 2 października 1997 r., obowiązuje od 1 maja 1999 r. Reformy
instytucjonalne ujęte są związane z planowanym przyjęciem nowych członków UE. Przeprowadzone zmiany
dotyczyły następujących zagadnień:
• zakresu i sposobu funkcjonowania procedury współdecydowania !!!,
• sposobu ważenia głosów w Radzie i rozszerzenia obszarów tematycznych, w których decyzje
podejmowane są kwalifikowaną większością głosów (przy głosowaniu kwalifikowaną większością
głosów wymagane były 62 głosy “za” na 87 - jeżeli głosowano na wniosek Komisji; w innych sprawach
wymagane były 62 głosy “za”, które obejmowały co najmniej 10 członków UE. Waga głosów: Niemcy,
Francja, Włochy, Wielka Brytania – po 10 głosów, Hiszpania 8 głosów, Belgia, Grecja, Holandia i
Portugalia po 5 głosów, Austria, Szwecja po 4 głosy, Dania, Irlandia i Finlandia – 3 głosy, Luksemburg
– 2 głosy),
• struktury i sposobu pracy Komisji Europejskiej, w szczególności liczby komisarzy, prawa inicjatywy
ustawodawczej i roli Przewodniczącego Komisji,
• roli Trybunału Sprawiedliwości w takich kwestiach, jak prawa podstawowe czy sprawy związane z
bezpieczeństwem wewnętrznym Unii,
• wzmocnienia roli Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-
Społecznego,
• lepszego informowania i szerszego udziału parlamentów krajowych w działaniach UE,
• umocnienia zasady subsydiarności,
• możliwości pogłębiania współpracy niektórych z państw członkowskich (tzw. wzmocnionej
współpracy).
Oprócz wyżej wymienionych kwestii Traktat Amsterdamski reguluje także:
• zasady prowadzenia polityki zagranicznej UE – wprowadzono nowy instrument tej polityki tzw.
wspólne strategie oraz nową funkcję Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i
Bezpieczeństwa; włączono także tzw. misje petersberskie do tytułu V Traktatu, co oznacza, Unia może
prowadzić misje humanitarne i pokojowe, oraz wprowadzać siły zbrojne w celu reagowania w
sytuacjach kryzysowych.
• problematykę obywatelstwa Unii - podjęto decyzję o zreformowaniu tego obszaru poprzez między
innymi: rozszerzenie pojęcia obywatelstwa i uzupełnienie listy praw obywatelskich, poprawienie
instrumentarium UE w kwestii tworzenia systemu ochrony zdrowia obywateli, sprecyzowanie celów w
dziedzinie ochrony konsumenta, zapewnienie ochrony prawa obywateli do dostępu do dokumentów
organów UE i posługiwania się językiem ojczystym w kontaktach z organami UE.
Traktat Amsterdamski z Traktatem z Maastricht (1992) łączy między innymi przeprowadzana reforma
instytucjonalna, której celem było usprawnienie działania Unii w poszerzonym składzie. Po roku 1989 nastąpiły
zmiany systemowe w Europie Środkowej i Wschodniej i Wspólnoty Europejskie stanęły przed perspektywą
rozszerzenia na wschód. Po raz pierwszy taką możliwość potwierdzono na szczycie w Kopenhadze w 1993 r.,
gdzie ustalono także tzw. kryteria kopenhaskie dla krajów pragnących przyłączyć się do Wspólnot, przy czym
jednym z warunków rozszerzenia było sprawne funkcjonowanie Unii Europejskiej, pomimo ewentualnego
zwiększenia liczby członków. Deklaracja przyjęta przez sygnatariuszy Traktatu z Maastricht przewidywała
zwołanie konferencji międzyrządowej celem dokonania przeglądu m.in. postanowień dotyczących procedury
współdecydowania, Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz hierarchii aktów prawnych.
Konferencja Międzyrządowa poprzedzająca przyjęcie Traktatu Amsterdamskiego rozpoczęła się 29 marca 1996
r. w Turynie. Głównym celem konferencji było uzgodnienie zmian w traktatach rzymskich i Traktacie o UE,
koniecznych w kontekście przyjęcia nowych państw członkowskich (w 1995 r. do Wspólnot przystąpiły:
Austria, Finlandia i Szwecja) oraz dokonujących się transformacji systemowych w krajach Europy Środkowej i
Wschodniej, wykazujących zainteresowanie współpracą ze Wspólnotami. Reforma UE, mająca na celu
usprawnienie i dostosowanie mechanizmów funkcjonowania Wspólnot do nowej rzeczywistości była
nieunikniona. Konferencję międzyrządową przygotowała Grupa Refleksyjna, która zajmowała się określeniem
przyszłego kształtu Unii. Konferencja odbywała się zgodnie z zaleceniami Grupy Refleksyjnej, która określiła
najpilniejsze kwestie Traktatu (nie chodziło o rewizję całego Traktatu), do których zaliczono: zbliżenie Unii
Europejskiej do jej obywateli, usprawnienie systemu instytucjonalnego Unii w kontekście jej przyszłego
rozszerzania oraz udzielenie Unii szerszego mandatu do działań w zakresie polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa.
Czy Traktat Nicejski głę boko zreformował Unię Europejską ?
Kolejna potrzeba przeprowadzenia zmian w istniejących podstawach prawnych Unii Europejskiej nie pojawiła
się nagle. Jeszcze przed wejściem w życie Traktatu Amsterdamskiego okazało się, że reforma Unii Europejskiej
nie nadąża za potrzebami i kierunkami jej ewolucji. Po Traktacie Amsterdamskim nadal toczyła się debata nad
przyszłością Unii Europejskiej i nad nowymi wyzwaniami, którym musiała sprostać. Na spotkaniu w Kolonii 3 -
4 czerwca 1999 r. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu przygotowań do następnej konferencji
międzyrządowej w 2000 r. Celem zainaugurowanej 14 lutego 2000 r. konferencji było uzgodnienie niezbędnych
– z punktu widzenia przyszłego rozszerzenia UE – reform instytucjonalnych. Trzema najważniejszymi
kwestiami były:
• podział głosów w Radzie UE i system podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów,
• skład Komisji Europejskiej,
• zakres decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów.
Konferencję międzyrządową zakończono uzgodnieniem nowego traktatu podczas spotkania Rady Europejskiej
w Nicei 11 grudnia 2000 r. Nowa umowa wprowadza następujące zmiany:
• ułatwia wzmocnioną współpracę między państwami członkowskimi UE,
• dokonuje reformy Komisji Europejskiej - liczba komisarzy w 2005 r. została ograniczona do jednego z
każdego kraju. Kiedy Unia będzie liczyć 27 członków, liczba komisarzy osiągnie maksymalną wartość i
od tego momentu Rada UE, działając jednomyślnie, ograniczy liczbę komisarzy do mniejszej niż liczba
państw członkowskich, wprowadzając zarazem w Komisji system rotacyjny przy zachowaniu równości
wszystkich krajów. Uzgodniono również, że przewodniczący Komisji będzie wybierany w drodze
głosowania większością kwalifikowaną w Radzie UE (a nie w drodze nieformalnych konsultacji i
ustaleń szefów rządów i państw),
• reformuje system ważenia głosów w Radzie przy głosowaniu kwalifikowaną większością głosów.
• rozszerza katalog przypadków podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów w Radzie UE
– w ten sposób będą podejmowane decyzje w ponad 30 dyspozycjach traktatowych, w których dotąd
wymagano jednomyślności.
• dokonuje pewnych zmian w składzie Parlamentu Europejskiego ustalając liczbę deputowanych na 732.
Po rozszerzeniu UE w 2007 r. liczba miejsc w Parlamencie została ustalona na 785 członków.
Najwięcej posłów mają Niemcy – 99, Wielka Brytania, Francja i Włochy po 78, Hiszpania – 54,
Holandia – 27, Belgia, Grecja i Portugalia po 24, Szwecja – 19, Austria – 18, Dania i Finlandia po 14,
Irlandia – 13 oraz Luksemburg – 6 posłów, Polska – 54, Czechy i Węgry po 24, Słowacja – 14, Litwa –
13, Łotwa – 9, Słowenia – 7, Estonia i Cypr – po 6 oraz Malta – 5 deputowanych, Rumunia – 35,
Bułgaria – 18. Zgodnie z Traktatem o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii do UE liczba mandatów w
Parlamencie Europejskim od 2009 r. wynosić będzie 736.
• rozszerza skład wspólnotowych organów wymiaru sprawiedliwości i Trybunału Obrachunkowego.
Trybunał Sprawiedliwości składa się z 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych; Zgodnie z Traktatem
Nicejskim Trybunał stanowi grono sędziów, z których każdy pochodzi z innego kraju członkowskiego,
oraz 8 adwokatów generalnych.
• wzmacnia regionalny mandat Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, których
skład nie przekroczy w przyszłości 350 członków (obecnie 344); nowym członkom przyznano
następująca liczbę miejsc: Polska – 21, Rumunia – 15, Bułgaria, Czechy i Węgry po 12, Słowacja i
Litwa po 9, Łotwa, Słowenia, i Estonia po 7, Cypr – 6 oraz Malta – 5; nominacja proponowanych
członków Komitetu będzie się odbywać na podstawie decyzji Rady UE podejmowanej kwalifikowaną
większością głosów. W stosunku do Komitetu Regionów ustalono górny limit liczby członków na 350
oraz zarezerwowano w Komitecie miejsca dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw
członkowskich według takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
Traktat Nicejski, po podpisaniu 26 lutego 2001 r., został poddany procedurze ratyfikacyjnej, po zakończeniu
której wszedł w życie 1 lutego 2003 r.
Czym jest wspólnotowe prawo wtórne?
Prawo stanowione przez poszczególne instytucje (organy) Wspólnot jest nazywane prawem wtórnym
(pochodnym), a akty prawne, będące efektem procesu decyzyjnego, są określane jako pochodne (wtórne) źródło
prawa wspólnotowego.
Każdy z niżej opisanych aktów wspólnotowych służy realizacji innych zadań prawnych i pozwala na osiągnięcie
innych celów.
Wspólnoty mogą – realizując swoje cele traktatowe – wydawać akty prawne o charakterze wiążącym oraz
niewiążącym. Do wiążących należy zaliczyć rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje, natomiast do
niewiążących należą zalecenia i opinie.
Rozporządzenie
Rozporządzenie ma zasięg ogólny, tzn. zawiera normy prawne obowiązujące wszystkich, których dotyczy
określona w tym akcie sytuacja. Obowiązuje w całości i we wszystkich państwach członkowskich – dotyczy
zatem zarówno państw, jak i ich obywateli. Jest stosowane wprost (bezpośrednio), co oznacza, że nie wymaga
żadnych dodatkowych zabiegów wdrażających rozporządzenie do porządku krajowego.
Rozporządzenie nakłada obowiązki i nadaje prawa obywatelom Unii Europejskiej w sposób bezpośredni. Jest
także wiążące dla samych państw członkowskich i ich instytucji, w tym także sądów, które są zobowiązane
stosować je w swym orzecznictwie. Nadaje też prawa oraz nakłada obowiązki bezpośrednio na instytucje
Wspólnot Europejskich. Na przepisy rozporządzeń można powoływać się na równi z przepisami prawa
krajowego.
W sytuacji, gdy prawo krajowe jest sprzeczne z przepisami danego rozporządzenia, przepisy rozporządzenia
posiadają pierwszeństwo stosowania przed prawem krajowym. Obowiązek uchylenia kolidującej z prawem
wspólnotowym normy prawa krajowego spoczywa na państwie członkowskim UE.
Rozporządzenie jest stosowane najczęściej w tych dziedzinach funkcjonowania UE, gdzie niezbędne jest
ujednolicanie prawa państw członkowskich – np. Wspólna Polityka Rolna, polityka handlowa, transportowa,
polityka konkurencji. Do wydawania rozporządzeń, zgodnie z artykułem 249 Traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską (TWE), są upoważnione następujące instytucje wspólnotowe: Parlament Europejski
wspólnie z Radą UE, Rada UE, Komisja Europejska. Na podstawie art. 110 TWE wydawać rozporządzenia
może również Europejski Bank Centralny w zakresie realizacji zadań wynikających z Unii Gospodarczej
i Walutowej.
Dyrektywa
Dyrektywa ma charakter wiążący, ale – inaczej niż rozporządzenie – nie jest, co do zasady bezpośrednio
stosowana i obowiązuje jedynie adresatów, którymi są państwa członkowskie UE (wszystkie lub niektóre). Nie
są natomiast adresatami dyrektywy inne podmioty prawa. Z tego względu, co do zasady dyrektywy nie są
źródłami prawa i obowiązków dla jednostek. Zgodnie z art. 249 ust. 3 TWE dyrektywa wiąże, co do określonego
celu, pozostawiając państwom członkowskim pewien zakres swobody, co do wyboru form i środków jego
realizacji
Państwa członkowskie – w celu wykonania dyrektywy – zobowiązane do wydania przepisów prawnych lub
administracyjnych mających na celu jej wdrożenie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości
Wspólnot Europejskich nie stanowi natomiast poprawnego wdrożenia dyrektywy samo jego stosowanie w
ramach praktyki administracyjnej.
Dyrektywa określa termin, do kiedy powinna być wdrożona do porządków prawnych państw członkowskich. Z
reguły jest to okres od 1 do 3 lat od uchwalenia dyrektywy. Pozwala ona – w odróżnieniu od rozporządzenia –
zachować pewien stopień swobody przez państwa członkowskie przy podejmowaniu konkretnych środków do
jej realizacji. Ten instrument pozwala również na poszanowanie odrębności krajowych porządków prawnych. W
tym zakresie dyrektywy są instrumentem proces harmonizacji prawa państw członkowskich. Jako instrument
prawny stosowane są w różnorodnych dziedzinach prawa wspólnotowego w szczególności w odniesieniu do
budowy rynku wewnętrznego, w ramach polityki socjalnej, ochronie środowiska i w innych obszarach.
Instytucjami UE uprawnionymi do wydawania dyrektyw są: Parlament wspólnie z Radą UE, Rada UE oraz
Komisja Europejska.
Decyzja
Zgodnie z art. 249 ust. 4 TWE decyzja obowiązuje w całości tych, do których jest adresowana. Jest ona
instrumentem prawnym stosowanym w konkretnych przypadkach. Tym, co różni decyzję od rozporządzenia, jest
jej indywidualny charakter – jest skierowana do wskazanego adresata.. Adresatami decyzji mogą być zarówno
państwa członkowskie, jak i jednostki (osoby fizyczne i prawne). W porządkach prawnych państw
członkowskich decyzji odpowiadają akty administracyjne.
Decyzje stosuje się często w prawie konkurencji, polityce handlowej, w ramach Wspólnej Polityce Rolnej oraz
Unii Gospodarczej i Walutowej.
Decyzje są wydawane przez Parlament Europejski wspólnie z Radą UE, Radę UE, Komisję Europejską oraz
Europejski Bank Centralny.
Zalecenia i Opinie
Zalecenia i opinie mają charakter aktów niewiążących. Mogą być uchwalane przez wszystkie organy Wspólnot
Europejskich. Jako akty niewiążące, nie podlegają kontroli legalności ze strony Trybunału Sprawiedliwości
Wspólnot Europejskich na podstawie art. 230 TWE.
Znaczenie zaleceń i opinii polega przede wszystkim na wyrażaniu przez Radę UE, Parlament Europejski i
Komisję Europejską (oraz inne instytucje) swojego stanowiska w określonych sprawach oraz na promowaniu
postulatów, co do zachowania się adresatów tych aktów. Adresatami zaleceń i opinii mogą być zarówno Państwa
członkowskie, jaki i osoby fizyczne lub prawne.
Zalecenia są najczęściej uchwalane przez Komisję, rzadziej przez Radę UE. Są przede wszystkim kierowane do
państw członkowskich. Natomiast opinie są najczęściej wykorzystywane w stosunkach pomiędzy samymi
organami Wspólnot, wyrażającymi stanowisko w określonej sprawie. O ile opinia wyraża tylko stanowisko czy
ocenę w danej w kwestii, o tyle zalecenie, oprócz cech właściwych opinii, zawiera rekomendacje do podjęcie
przez adresata określonych działań.
Powyższy podział źródeł prawa wspólnotowego nie ma charakteru zamkniętego. Oprócz aktów wymienionych
powyżej, do prawa pierwotnego i wtórnego, zaliczane są niekiedy również inne rodzaje źródeł prawa - niekiedy
są one natomiast traktowane jako odrębna grupa źródeł prawa, wykraczająca poza powyższą klasyfikację:
• umowy zawierane przez Wspólnotę (np. Układ ustanawiający stowarzyszenie z Turcją z 1963 r.),
• konwencje zawierane przez państwa członkowskie „wewnątrz” UE (np. Konwencja w sprawie
eliminowania podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw z
1990 r.),
• akty prawa „miękkiego” – niewiążącego prawnie, lecz mającego istotnie praktyczne znaczenie. Można do
nich zaliczyć uchwały (rezolucje), często przyjmowane przez Radę UE i Parlament Europejski, deklaracje
dotyczące np. perspektyw dalszego rozwoju integracji w ramach UE czy programy działań, przyjmowane
przez Radę UE lub Komisję Europejską, czy wytyczne Komisji Europejskiej ujawniające intencje działania
w zakresie określonych zagadnień, np. równouprawnienia mężczyzn i kobiet.
Co to są rozporzą dzenia i jakie wywołują skutki?
Rozporządzenie to jeden z najważniejszych aktów prawa wtórnego Wspólnot Europejskich. Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską stanowi w art. 249, że rozporządzenie ma zasięg ogólny oraz że
obowiązuje elementów całości oraz jest bezpośrednio stosowane w każdym państwie członkowskim.
Rozporządzenie, w odróżnieniu od dyrektywy, wiąże nie tylko, co do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, ale także,
co do formy i metody jego osiągnięcia. Jest to akt prawny, stosowany wprost w krajowych porządkach
prawnych, niewymagający, co do zasady podjęcia działań implementujących przez państwa członkowskie.
Państwo członkowskie jest związane treścią rozporządzenia od daty jego wejścia w życie. Data ta określana jest
wprost w samym rozporządzeniu, a w razie braku takich postanowień rozporządzenie wchodzi w życie w
terminie 20 dni po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej..
W odniesieniu do rozporządzeń nie jest, co do zasady dopuszczalne, aby ustawodawcy krajowi wprowadzali
przepisy rozporządzeń do porządku krajowego. Rozporządzenie z chwilą wejścia w życie staje się częścią
krajowych porządków prawnych bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych. W
sytuacji, gdy treść rozporządzenia jest sprzeczna z aktem prawa wewnętrznego, posiada ono pierwszeństwo
stosowania przed normą prawa wewnętrznego.
Rozporządzenia są uchwalane przez Parlament Europejski wspólnie z Radą UE lub Radę UE oraz Komisję
Europejską, a także przez Europejski Bank Centralny.
Czym są dyrektywy i jakie wywołują skutki?
Dyrektywa jest to akt prawny wiążący każde państwo członkowskie, do którego jest skierowany, w zakresie
zamierzonych celów, pozostawiający władzy państwowej swobodę w wyborze środków i form ich realizacji, pod
warunkiem, że wybór tych form i środków przybierze postać powszechnie obowiązującego prawa
wewnętrznego. Państwo zobowiązane jest wybrać taką formę wdrożenia dyrektywy do swojego porządku
prawnego, która zapewnia jej największą skuteczność i jest właściwa z punktu widzenia celu, który ma zostać
osiągnięty.
Dyrektywy skierowane są do państw członkowskich, tzn. do ich wszystkich organów państwowych, natomiast
nie są skierowane do jednostek – tj. osób fizycznych i niepaństwowych osób prawnych.
Trudno uznać za zasadny zarzut wywierania przez dyrektywy skutków naruszających interesy państw
członkowskich, skoro są one wydawane prze organy powołane i reprezentujące państwa członkowskie i
obywateli UE – w szczególności przez Radę i Parlament Europejski.
Poprzez dyrektywy Wspólnota wytycza pewne cele, pozostawiając państwom członkowskim określenie
szczegółowych rozwiązań oraz wyboru środków prawnych do osiągnięcia tych celów.. W ten sposób może
zostać osiągnięte pewne minimum w zakresie ujednolicania prawa, przy jednoczesnym zachowaniu narodowej
odrębności i niezależności poszczególnych krajowych porządków prawnych państw członkowskich oraz przy
uwzględnieniu różnic między państwami członkowskimi.
W niektórych przypadkach dyrektywy wspólnotowe są krytykowane za to, iż nie dają państwom faktycznych
możliwości wyboru sposobu ich wdrożenia, są zbyt szczegółowe oraz za to, że w istocie w charakterze swoich
regulacji zbliżają się do formy rozporządzenia. Oznacza to praktycznie zmuszanie ustawodawców krajowych do
przyjęcia tekstu dyrektywy w identycznym brzmieniu, w jakim został uchwalony na poziomie wspólnotowym.
Dzieje się tak dlatego, że niektóre regulowane dyrektywą sprawy wymagają szczegółowego sformułowania
wielu przepisów, w celu zapewnienia skuteczności i jednolitości rozwiązań prawnych na obszarze całej
Wspólnoty. Pomimo, że fakt ograniczenia swobody ustawodawcy krajowego w zakresie swobody wdrożenia
dyrektyw na poziomie krajowym stanowi realny problem z punktu widzenia stosowania zasady subsydiarności,
to należy zwrócić uwagę, że historii dotychczasowej historii prawodawstwa wspólnotowego, nie było jednak
żadnego przypadku, w którym Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich unieważniłby dyrektywę ze
względu na jej zbytnią szczegółowość.
Co to są decyzje i jakie wywołują skutki?
Decyzja to jeden z aktów prawa wtórnego Wspólnot Europejskich. Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską, w art. 249 ust. 4 stanowi, że decyzja jest aktem wiążącym adresata decyzji we wszystkich jej
elementach (w całości). Adresatami decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak też osoby fizyczne i
prawne. Decyzja jest aktem indywidualnym i konkretnym. Bywa więc klasyfikowana jako akt administracyjny,
którego główną cechą jest zastosowanie generalnych i abstrakcyjnych norm prawa wspólnotowego w
konkretnym stanie faktycznym.
Inny charakter prawny mają wydawane bezpośrednio na podstawie Traktatu ustanawiającego WE decyzje o
charakterze ustrojowym, jak np. Decyzja Rady z 1988 roku o ustanowieniu Sądu I Instancji.
Decyzje podlegają kontroli Trybunału Sprawiedliwości WE pod względem legalności na podstawie art. 230
TWE. Decyzje mogą być wydawane przez Parlament Europejski wraz z Radą UE, Radę UE, Komisję oraz
Europejski Bank Centralny. Wykorzystywane są głównie jako instrument regulacyjny w zakresie prawa
konkurencji, Unii Gospodarczej i Walutowej, Wspólnej Polityki Rolnej i polityki handlowej.
Czym są umowy mieszane?
Wspólnoty Europejskie posiadają osobowość prawną i mogą zawierać umowy międzynarodowe z państwami
trzecimi niebędącymi członkami UE oraz z organizacjami międzynarodowymi. Umowy międzynarodowe
zawierane z podmiotami trzecimi mają duże znaczenie w systemie prawa wspólnotowego.
Umowy mieszane stanowią zasadniczą część umów zawieranych zarówno z państwami, jak i z organizacjami
trzecimi. Są to umowy dotyczące kwestii, które nie leżą w wyłącznych kompetencjach Wspólnoty, dlatego ich
stroną są jednocześnie Wspólnota i państwa członkowskie. Do aprobowanego tekstu umowy dołącza się
deklarację w sprawie podziału sfer działania i odpowiedzialności Wspólnoty i państw członkowskich w zakresie
wykonywania umowy. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Wspólnota oraz państwa członkowskie
zobowiązane są do ścisłej współpracy zarówno w czasie negocjacji i zawierania umowy, jak i w trakcie jej
wykonywania.
W przypadku Wspólnoty podstawa i procedura zawarte są w Traktatach. Państwa członkowskie zawierają takie
umowy zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi. W razie potrzeby Wspólnota przyjmuje odpowiednie
akty służące realizacji przyjętych zobowiązań. Umowy mieszane stają się częścią wspólnotowego dorobku
prawnego.
Czy w obrę bie aktów prawnych prawa wspólnotowego istnieje hierarchia?
W prawie wspólnotowym istnieje hierarchia źródeł prawa. Wiąże się ona z podziałam prawa wspólnotowego na
prawo pierwotne oraz prawo wtórne.
Na szczycie hierarchii źródeł prawa wspólnotowego znajdują się traktaty ustanawiające Wspólnoty. Wyższość
traktatów nad pozostałym dorobkiem prawnym wynika z tego, że akty prawa wtórnego muszą znajdować
oparcie w traktatach i właśnie na ich podstawie podlegają kontroli, co do swej legalności. Na czele hierarchii
aktów prawnych Wspólnot Europejskich znajdują się traktaty założycielskie.
Następny szczebel w systemie źródeł prawa wspólnotowego zajmują umowy międzynarodowe, które Wspólnota
zawiera z państwami trzecimi (są one zawierane na podstawie kompetencji wspólnotowych i w trybie
traktatowym). Zgodnie z art. 300 TWE akty organów Wspólnot musza pozostawać z nimi zgodne.
Następne miejsce w hierarchii źródeł prawa wspólnotowego zajmują akty prawa pochodnego, spośród których w
pierwszej kolejności należy wymienić akty o charakterze wiążącym, czyli rozporządzenia, dyrektywy i decyzje.
Zalecenia i opinie nie posiadając charakteru wiążącego, mają stanowić pomoc w procesie interpretacji oraz
stosowania prawa wspólnotowego.
Jakie są cechy prawa wspólnotowego?
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich – najwyższy wspólnotowy organ sądowy, którego zadaniem
jest m.in. czuwanie nad prawidłową interpretacją prawa wspólnotowego, w jednym z najbardziej znanych
orzeczeń – w sprawie C-26/62 Van Gend and Loos z 5 lutego 1963 r. stwierdził, że „ Wspólnota stanowi, nowy
porzą dek prawnomię dzynarodowy, na rzecz którego pań stwa ograniczyły, jakkolwiek w okreś lonym zakresie, swe prawa suwerenne; porzą dek prawny, którego podmiotami są nie tylko pań stwa członkowskie, ale takż e
jednostki.”
Prawo wspólnotowe tworzy zatem odrębny porządek prawny zarówno od porządku prawa międzynarodowego,
jak i od porządków prawnych państw członkowskich. Zasada ta stanowi fundament istnienia Wspólnot
Europejskich i Unii Europejskiej, wyposażając je w instytucje kompetentne do stanowienia aktów prawnych,
zapewniając autonomiczny system ochrony prawnej podmiotom, którym prawo wspólnotowe nadaje
uprawnienia, oraz tworząc autonomiczny system egzekwowania prawa wspólnotowego.
Na jakich zasadach opiera się wspólnotowy porzą dek prawny?
Podstawowe zasady prawa wspólnotowego dotyczą wzajemnej relacji prawa wspólnotowego do systemów
prawnych państw członkowskich. Są to:
• zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego, z której wynika nakaz zapewnienia wszystkim normom
prawa wspólnotowego pierwszeństwa stosowania w przypadku konfliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub
późniejszą normą prawa krajowego;
• zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego, która oznacza, że normy tego prawa mogą
być stosowane bezpośrednio (bez potrzeby przenoszenia do prawa wewnętrznego państw członkowskich) i
kształtować sytuację prawną jednostek (osób prawnych i obywateli), przyznając im prawa i nakładając na
nie obowiązki.
Dlaczego prawo wspólnotowe posiada pierwszeń stwo przed prawem krajowym pań stw członkowskich?
Nadrzędność prawa wspólnotowego (potwierdzona orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości)
stanowi o istocie wspólnotowego porządku prawnego i umożliwia realizację ich celów. Gdyby we współpracy
Państw Członkowskich nie istniała zasada nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym,
realizacja celów, dla których powołano Wspólnoty, byłaby niemożliwa. Praktyczne uznanie priorytetu prawa
wspólnotowego w stosunku do prawa krajowego stanowi warunek skuteczności rozwiązywania kolizji między
prawem Wspólnot a prawem krajowym. W przypadku, gdy kolizja występuje, prawo krajowe nie tracąc swojej
ważności nie jest stosowane (pierwszeństwo prawa wspólnotowego). Zasada pierwszeństwa prawa
wspólnotowego stanowi fundament procesu dostosowywania prawa krajowego do prawa wspólnotowego.
Co oznacza termin “bezpoś rednie stosowanie prawa wspólnotowego”?
Zasady stosowania prawa Wspólnot Europejskich posiadają specyficzny charakter, ponieważ prawo
wspólnotowe, stanowiąc osobny system prawny, jest jednocześnie ściśle powiązane z prawem krajowym.
Jedną z zasad regulujących status prawa wspólnotowego w porządkach prawnych państw członkowskich jest
zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich. Oznacza ona, że w
swym działaniu organy państw członkowskich obowiązane są opierać swoje działania na normach prawa
wspólnotowego, obok norm prawa krajowego. Stosowanie to może mieć charakter negatywny lub pozytywny,
tzn. może polegać na powstrzymywaniu się lub podejmowaniu pewnych działań.
Zasada ta dotyczy wszystkich wiążących norm prawa wspólnotowego tj. norm traktatowych, oraz norm
rozporządzeń, dyrektyw, decyzji oraz postanowień umów międzynarodowych.
W przypadku rozporządzeń zasada ta oznacza przepisy rozporządzenia nie są poddawane implementacji do
prawa krajowego i w założeniu stanowią wyłączną podstawę działań państw członkowskich w dziedzinie objętej
uregulowaniami rozporządzenia
Natomiast w przypadku dyrektyw zasada bezpośredniego stosowania polega na obowiązku ich właściwego
implementowania do porządku krajowego oraz podejmowania działań zgodnych z treścią normy dyrektywy,
nawet wówczas, gdy przepisy dyrektywy nie zostały prawidłowo implementowane do prawa krajowego.
Jak przebiega proces tworzenia prawa wspólnotowego?
W tworzenie prawa wspólnotowego zaangażowane są co do zasady trzy instytucje: Rada Unii Europejskiej,
Parlament Europejski i Komisja Europejska. Inicjatywa zgłaszania projektów aktów prawnych leży przede
wszystkim w kompetencji Komisji Europejskiej. Głównym organem decydującym o przyjęciu aktu prawnego
jest Rada UE, a nie Parlament Europejski. Zdanie powyższe nie oznacza, że zadania parlamentarzystów
europejskich w procedurze uchwalania aktów prawa wspólnotowego są bez znaczenia. W zależności od mocy
decyzyjnej Parlamentu Europejskiego można wyróżnić cztery podstawowe procedury przyjmowania aktów
prawnych:
• procedura zgody (Parlament Europejski zatwierdza lub odrzuca projekt aktu prawnego, nie mając
jednocześnie uprawnień do wpływania na jego treść),
• procedura współdecydowania (najczęściej stosowana procedura, w ramach której Parlament, jeśli nie
dojdzie do uzgodnienia wspólnego tekstu z Radą, może zablokować wiążąco przyjęcie danego aktu),
• procedura współpracy (Parlament Europejski przyjmuje, odrzuca wspólne stanowisko Rady odnośnie do
projektu aktu bądź proponuje do niego poprawki, jednakże jego propozycje mogą zostać jednomyślnie
odrzucone przez Radę),
• procedura konsultacji (w ramach której Parlament może jedynie przedstawić swoje stanowisko w formie
opinii, która nie jest wiążąca dla Rady).
Na czym polega procedura współpracy?
Procedura współpracy została wprowadzona do procesu legislacji w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, na
mocy Jednolitego Aktu Europejskiego. Procedura ta umożliwia Parlamentowi Europejskiemu wywieranie
wpływu na zmianę zgłoszonej przez Komisję propozycji legislacyjnej. Rada UE nie może podjąć ostatecznej
decyzji bez konsultacji z Parlamentem, prowadzącej do ustalenia tzw. wspólnego stanowiska. W przypadku
odrzucenia przez Komisję Europejską poprawek Parlamentu, Rada UE może uchwalić akt prawny przy
zastosowaniu procedury jednomyślności. Oznacza to, że ostateczne rozstrzygnięcie leży jednak w gestii Rady
UE. Podstawę procedury współpracy stanowi art. 252 TWE. Procedura ta przewiduje po dwa czytania aktów
prawnych w Radzie i Parlamencie. Na mocy postanowień Traktatu Amsterdamskiego zakres stosowania
procedury współpracy został ograniczony na rzecz procedury współdecydowania. Stosuje się ją obecnie przede
wszystkim w odniesieniu do określonych kwestii wynikających z tworzenia i funkcjonowania Unii Gospodarczej
i Walutowej. Procedura współpracy przewiduje następujące działania: Rada UE przyjmuje kwalifikowaną
większością głosów, na wniosek Komisji i po uzyskaniu opinii Parlamentu, tzw. wspólne stanowisko. Następnie
wspólne stanowisko Rady UE jest przekazywane Parlamentowi. Rada UE i Komisja Europejska zobligowane są
do wyczerpującego poinformowania Parlamentu o motywach, które zdecydowały o przyjęciu Przez Radę UE
wspólnego stanowiska, i o stanowisku Komisji. Jeżeli w ciągu trzech miesięcy Parlament zatwierdzi wspólne
stanowisko lub nie podejmie żadnej decyzji, Rada UE przyjmuje dany akt prawny, zgodnie ze wspólnym
stanowiskiem. Parlament ma prawo w ciągu trzech miesięcy od przekazania mu wspólnego stanowiska Rady
UE, bezwzględną większością głosów swoich członków, zaproponować zmiany we wspólnym stanowisku Rady
UE lub je odrzucić (bezwzględną większością głosów). Wyniki prac Parlamentu przekazywane są Radzie UE i
Komisji Europejskiej. Jeśli wspólne stanowisko Rady UE zostało odrzucone, dla uchwalenia aktu potrzebna jest
jednomyślność Rady UE. W przypadku, gdy Parlament zgłasza poprawki do projektu aktu prawnego, Komisja w
ciągu miesiąca ponownie bada propozycję, na której podstawie Rada UE przyjęła wspólne stanowisko,
uwzględniając przy tym wszystkie lub tylko niektóre poprawki zgłoszone przez Parlament. Następnie Komisja
Europejska przekazuje Radzie UE ponownie rozpatrzony i zweryfikowany projekt aktu prawnego. Spoczywa na
niej także obowiązek załączenia wszystkich niezaakceptowanych przez nią poprawek Parlamentu wraz ze swoją
opinią na ich temat. Rada UE może przyjąć zmieniony wniosek Komisji kwalifikowaną większością głosów.
Jeśli chce zaakceptować poprawki Parlamentu, które Komisja Europejska odrzuciła, lub dokonać zmian w
propozycji Komisji, musi to uczynić jednomyślnie. W przypadku, gdy Parlament zaproponował poprawki do
wspólnego stanowiska, Rada musi podjąć decyzję w ciągu trzech miesięcy. Jeżeli w tym czasie nie podjęto
żadnej decyzji, propozycję Komisji uważa się za nieprzyjętą Terminy określone powyżej mogą być przedłużone
za wspólną zgodą Rady i Parlamentu najwyżej o jeden miesiąc.
Na czym polega procedura współdecydowania?
Procedura współdecydowania została wprowadzona do procesu stanowienia prawa w latach dziewięćdziesiątych,
na mocy Traktatu o Unii Europejskiej. Jest ona rozwiniętą formą procedury współpracy i zdecydowanie
zwiększa rolę Parlamentu Europejskiego. Procedura dzieli uprawnienia legislacyjne w równym stopniu między
Parlament i Radę UE, dając Parlamentowi prawo odrzucenia sformułowanej przez Komisję propozycji
legislacyjnej. W przypadku niemożności wypracowania wspólnego stanowiska Parlamentu, Komisji i Rady UE,
Przewodniczący Rady, w porozumieniu z Przewodniczącym Parlamentu Europejskiego, zwołuje posiedzenie
Komitetu Pojednawczego, którego prace mogą zakończyć się odrzuceniem aktu prawnego. Jest to więc
procedura, w której Parlament Europejski ma znaczący wpływ na podjęcie decyzji. Podstawę prawną procedury
współdecydowania stanowi art. 251 TWE, którego postanowienia są wspólne dla różnych instytucji. Procedura
ta daje Parlamentowi prawo do większego udziału w stanowieniu aktów prawnych niż procedura współpracy.
Procedura współdecydowania jest znacznie bardziej skomplikowana niż procedura współpracy. Obowiązuje
zawsze, jeśli mówiąc o przyjęciu aktu prawnego, wymienia się art. 251 TWE. Początkowy przebieg procedury
współdecydowania jest zbieżny z procedurą współpracy. Komisja Europejska przedstawia projekt aktu
prawnego Parlamentowi i Radzie UE. Parlament (pierwsze czytanie) wydaje opinię i wówczas Rada UE,
stanowiąc kwalifikowaną większością głosów, może:
• przyjąć proponowany akt prawny, akceptując wszelkie poprawki dokonane przez Parlament,
• przyjąć akt prawny, jeśli Parlament nie wniósł żadnych poprawek,
• w pozostałych sytuacjach przyjąć wspólne stanowisko, które kierowane jest do Parlamentu (drugie
czytanie), wraz z jego uzasadnieniem. Komisja informuje Parlament o swoim stanowisku.
Parlament Europejski ma od tego momentu trzy miesiące na podjęcie decyzji. W tym czasie:
• jeśli nie podejmuje żadnej decyzji lub akceptuje wspólne stanowisko Rady UE, to przyjmuje ona dany
akt, zgodnie ze swoim wspólnym stanowiskiem,
• jeśli, działając bezwzględną większością głosów, Parlament odrzuca wspólne stanowisko Rady UE, akt
uznaje się za nieprzyjęty,
• jeśli Parlament zgłasza poprawki do wspólnego stanowiska Rady UE bezwzględną większością głosów,
to zmieniony tekst projektu aktu jest przekazywany Radzie i Komisji, które wydają opinię odnośnie do
poprawek.
Jeśli w ciągu kolejnych trzech miesięcy od przekazania jej sprawy, Rada UE kwalifikowaną większością głosów
przyjmie zmiany wprowadzone przez Parlament, akt prawny uważa się za przyjęty. Aby przyjąć poprawki, które
otrzymały negatywną opinię Komisji Europejskiej, Rada UE musi natomiast działać jednomyślnie. W
przypadku, gdy Rada UE ustosunkuje się negatywnie do proponowanych przez Parlament poprawek,
Przewodniczący Rady, w porozumieniu z Przewodniczącym Parlamentu, zwołuje w ciągu sześciu tygodni
posiedzenie Komitetu Pojednawczego. W jego skład wchodzą członkowie Rady UE lub ich przedstawiciele oraz,
w tej samej liczbie, przedstawiciele Parlamentu Europejskiego. Zadaniem Komitetu Pojednawczego jest, w
określonych przypadkach, osiągnięcie porozumienia między Radą UE i Parlamentem Europejskim odnośnie do
wspólnego tekstu przygotowywanego aktu prawnego. W pracach Komitetu Pojednawczego uczestniczy także
Komisja Europejska. Do jej zadań należy podejmowanie wszelkich działań zmierzających do pogodzenia
stanowisk Rady UE i Parlamentu Europejskiego. W tej fazie Komisja Europejska nie ma prawa do wycofania
swej propozycji. Jeżeli w ciągu trzech miesięcy od zwołania Komitetu, zatwierdzi on wspólny tekst, to
Parlament bezwzględną większością głosów (trzecie czytanie) i Rada UE kwalifikowaną większością głosów
przyjmują dany akt, zgodnie ze wspólnym tekstem. Jeśli któraś z tych instytucji nie zatwierdzi w przewidzianym
terminie proponowanego aktu, uznaje się go za nieprzyjęty. Ustalone terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni
mogą zostać przedłużone maksymalnie o jeden miesiąc i dwa tygodnie, z inicjatywy Parlamentu lub Rady UE.
Ta
skomplikowana
procedura
współdecydowania
została
uproszczona
postanowieniami
Traktatu
Amsterdamskiego, poprzez rezygnację z tzw. trzeciego czytania. Jeśli więc pomiędzy Radą UE a Parlamentem
istnieje wstępne porozumienie w sprawie przyjęcia proponowanego aktu prawnego, to może on być ustanowiony
bez przyjmowania wspólnego stanowiska. Jeśli takiego porozumienia nie ma, to Parlament znacznie łatwiej niż
poprzednio może teraz zawetować przyjęcie aktu prawnego (chociaż jest to uwarunkowane wieloma
ograniczeniami), bowiem Rada UE nie ma już prawa do ponownego przedłożenia aktu w przypadku odrzucenia
go przez Parlament.
Wykonywanie prawa UE – rozumiane jako jego stosowanie w konkretnych i indywidualnych sytuacjach oraz
jako wydawanie aktów niezbędnych do stosowania prawa UE – należy, co do zasady, do państw członkowskich.
Jednak w niektórych dziedzinach ustawodawca unijny (Rada lub wspólnie Rada i Parlament) uznając, że w
interesie UE jest jednolite stosowanie prawa we wszystkich państwach członkowskich, przyznał uprawnienia do
wykonywania i stosowania prawa Komisji Europejskiej. Ponieważ nie są to, zgodnie z traktatem, autonomiczne
uprawnienia Komisji, a zarazem korzystanie z nich wywiera duży wpływ na krajowe porządki prawne,
niezbędne było wprowadzenie mechanizmów nadzoru Komisji Europejskiej w tym zakresie. Środkiem kontroli
ograniczającym autonomię Komisji w ramach jej uprawnień wykonawczych jest przyjęta przez Radę UE tzw.
procedura komitetowa. Nakłada ona na Komisję obowiązek współpracy z różnego rodzaju komitetami, w
których skład wchodzą przedstawiciele rządów państw członkowskich i z którymi musi się ona konsultować
przed podjęciem decyzji lub też musi uzyskać ich akceptację. Procedura ta została przyjęta przez Radę UE w
lipcu 1987 r. w formie decyzji Rady (tzw. Comitology Decision) i została zmodyfikowana w czerwcu 1999 r.
oraz w lipcu 2006 r. Decyzja Rady wprowadziła trzy rodzaje komitetów, w których skład wchodzą
przedstawiciele rządów państw członkowskich, po jednym z każdego państwa. Przewodniczy im przedstawiciel
Komisji, który kontroluje porządek posiedzeń i przedstawia komitetowi propozycje decyzji. Nie ma on jednak
prawa do głosowania. Podstawa prawna dla procedury wydawania aktów wykonawczych przez Komisję
Europejską to Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – art. 202 w powiązaniu z art. 211, które stanowią,
iż Rada lub Rada wspólnie z Parlamentem Europejskim, formułują upoważnienia dla Komisji do wydawania
aktów wykonawczych w wydanym przez siebie akcie prawa pochodnego. Komitologia odzwierciedla
instytucjonalny kompromis między potrzebą szybszego i bardziej efektywnego podejmowania decyzji w ramach
UE a dążeniem państw członkowskich do utrzymywania swego wpływu na wykonywanie i stosowanie prawa w
UE. Opinie komitetów przyjmowane są kwalifikowaną większością głosów. Przedstawiciele rządów
poszczególnych państw dysponują taką liczbą głosów, jak podczas głosowania większością kwalifikowaną w
Radzie UE. W ten sam sposób tworzone są komitety komitologiczne. Istnieją trzy rodzaje komitetów:
• komitety doradcze (Advisory Committees)
• komitety zarządzające (Management Committees)
• komitety regulacyjne (Regulatory Committees)
Komitety doradcze mają tylko możliwość wydawania niewiążących opinii dla Komisji Europejskiej odnośnie do
projektów aktów wykonawczych. Komitety zarządzające mogą (większością kwalifikowaną) zablokować
wprowadzenie aktu wykonawczego Komisji, a ich negatywna opinia powoduje przekazanie projektu aktu Radzie
UE, która może tenże projekt zmodyfikować, przyjąć lub odrzucić. Jeśli Rada nie podejmie w odpowiednim
terminie decyzji, Komisja może kontynuować proces wykonawczy. Komitety regulujące mają jeszcze większe
uprawnienia i muszą (większością kwalifikowana) zatwierdzić każdy projekt aktu prawnego przedstawiany
przez Komisję Europejską. W odmiennej sytuacji projekt aktu jest również przekazywany Radzie UE. Jeśli Rada
w określonym terminie nie podejmie decyzji, Komisja może kontynuować proces wykonawczy.
Co to są Zielone Księ gi?
Zielone Księgi to dokumenty wydawane przez Komisję Europejską. Są dokumentami obejmującymi jakąś
dziedzinę funkcjonowania Unii Europejskiej, której uregulowanie, uregulowanie na nowo, czy też
zreformowanie jest rozważane. Z reguły są opracowywane przez Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej lub
inicjowane przez jednego z komisarzy. Mają najczęściej formę komunikatu, a ich zasadniczym celem jest
zapoczątkowanie dyskusji (procesu konsultacji) na tematy związane z danym problemem. Zielone Księgi nie
zawierają projektów konkretnych rozwiązań legislacyjnych, lecz przestawiają wariantowe propozycje
uregulowania danej sytuacji. Konsultacje, które są zapoczątkowane wydaniem Zielonej Księgi, mogą zostać
sfinalizowane poprzez wydanie Białej Księgi.
Czym są Białe Księ gi Unii Europejskiej?
Biała Księga stanowi zwykle podsumowanie konsultacji dotyczących sposobu uregulowania danej dziedziny
funkcjonowania UE, zapoczątkowanych Zieloną Księgą i zwykle zawiera propozycje konkretnych rozwiązań
legislacyjnych. Dokumenty te są zawierają propozycje działań w danej dziedzinie i strategii rozwiązania
pewnych problemów. Po przyjęciu przez Radę stają się niekiedy oficjalnymi programami działania Wspólnot.
Co to jest Dziennik Urzę dowy Unii Europejskiej?
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (w skrócie Dziennik Urzędowy) jest podstawowym źródłem regulacji
europejskich. Ukazuje się w dwudziestu językach urzędowych Wspólnot i składa się z trzech serii:
• Seria L
• Seria C
• Seria S
Seria L (z ang. legislation) zawiera obowiązujące akty prawne. W serii C (z ang. communications) publikowane
są dokumenty, które według Komisji Europejskiej są istotne dla działalności Wspólnot. Publikowane są w niej
projekty dyrektyw i rozporządzeń, a także opinie Parlamentu, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz
Komitetu Regionów, informacje o rozprawach przed Trybunałem Sprawiedliwości oraz streszczenia debat
parlamentarnych. W serii S (z ang. supplement) publikowane są ogłoszenia o przetargach organizowanych przez
państwa członkowskie oraz Wspólnoty. Występują dwie kategorie dokumentów – “wymagające publikacji” i
“niewymagające publikacji”. Do dokumentów, które są określone jako “wymagające publikacji”, zaliczamy
rozporządzenia i dyrektywy, natomiast akty “niewymagające publikacji” to decyzje i umowy międzynarodowe
zawarte przez Wspólnoty. Warto wiedzieć, że Dziennik Urzędowy w wydaniu rocznym jako wersja papierowa
zajmuje półkę o długości 3,5 m. Do wersji papierowej dwa razy w roku wydawany jest skorowidz, ułatwiający
wyszukiwanie konkretnych informacji. Jednak coraz większe znaczenie ma wersja Dziennika Urzędowego na
płycie CD-ROM. Dzienniki z serii L i C wydawane są w miesięcznych, dwumiesięcznych, półrocznych i
rocznych zestawieniach, natomiast seria S, która zawiera ogłoszenia o zamówieniach publicznych, wydawana
jest codziennie lub dwa razy w tygodniu (tylko w wersji CD).
Jak numeruje się dokumenty wydawane w ramach Wspólnot Europejskich?
Do szybkiego odnajdywania dokumentów europejskich niezbędna jest wiedza na temat zasad ich numeracji.
Wszystkie dokumenty, których publikacja w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich jest obowiązkowa
(dotyczy to przede wszystkim rozporządzeń), posiadają numer tzw. urzędowy. Składa się on z dwóch członów
poprzedzonych skrótem nazwy organu wydającego akt prawny. Przykładowo rozporządzenie Komisji nr 50 z
2000 r. będzie oznaczone w sposób następujący: Commission Regulation (EC) No 50/2000. Pierwszy człon
numeru oznacza kolejny numer porządkowy, drugi zaś - rok wydania danego aktu. Dokumenty, których
publikacja w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich nie jest obowiązkowa (dotyczy to m.in. części
decyzji), nie mają numeru urzędowego, jest on zastąpiony trójczłonowym numerem porządkowym.
Przykładowo: decyzja Rady numer 194 z 2004 r. będzie oznaczona w sposób następujący: Council Decision
2004/194/EC. Pierwszy człon numeru oznacza rok wydania aktu, drugi – właściwy numer porządkowy, trzeci –
skrót nazwy Wspólnoty, w ramach której powstał dany dokument. Po numerze dokumentu zwykle podawana
jest data jego wydania. Warto pamiętać, że data ta nie jest tożsama z datą publikacji aktu prawnego. Dokumenty
wewnętrzne Wspólnot Europejskich, które nie podlegają publikacji, są również numerowane. Wszelkie decyzje,
komunikaty, raporty, propozycje dyrektyw i rozporządzeń oraz opinie pochodzące z Komisji oznacza się
poprzez podanie skróconej nazwy tego organu, roku wydania i kolejnego numeru porządkowego. Przykładowo:
projekt decyzji Rady w sprawie przyznania Irlandii prawa do zróżnicowania wysokości akcyzy na olej silnikowy
o niskiej zawartości siarki (Proposal for a Council decision authorising Ireland to apply a different rate of excise
duty to low-sulphur diesel in accordance with the procedure provided for in Article 8(4) of Directive 92/81/EEC)
został oznaczony oznaczony jako COM(2001)563. Dokumenty pochodzące od innych organów Wspólnot
oznaczane są według odmiennych zasad. I tak: opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w
sprawie propozycji dyrektywy wprowadzającej zmiany do dyrektywy maszynowej (Opinion on the Proposal for
a Directive of the European Parliament and of the Council on machinery and amending Directive 95/16/EC)
będzie oznaczona CES 1112/2001.