matura 2017 matematyka odpowiedzi wyborcza

( matura_2017_matematyka_odpowiedzi_wyborcza.pdf )

http://www.getfile.com.pl/get/?d=matura_2017_matematyka_odpowiedzi_wyborcza#

Podobne: matura 2016 matematyka odpowiedzi probna, matura 2013 matematyka odpowiedzi cke, matura 2010 matematyka odpowiedzi operon,

matura 2011 matematyka odpowiedzi operon, matura 2010 matematyka odpowiedzi cke, matura 2016 matematyka odpowiedzi operon,

matura 2011 matematyka odpowiedzi cke, matura 2015 matematyka odpowiedzi wersja c, matura 2012 matematyka odpowiedzi cke,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa tak samo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja mu sie od momentu nich wyzwolic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Ta (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow

gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, odrzucic widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji:

osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja

skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia

powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze posiada taka sile jak

Pan, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osoby. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dojsc do panstwa cieni, albowiem zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl dlugo, az

w koncu przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien w gore. Syzyf wzial sie do

pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym wespol. Syzyf ciagle

wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie

stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest

zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak

bardzo Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na 4 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka otoczenia

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne i kanony

a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w jakims

wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni

zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym.

Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Na taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila odroczenia

brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia. Musi zdecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie.

Kreon, bez ustanku stawiany w przypadku wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Swoim

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy obronie

zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania w polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw. anty

wzorzec – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory odrzucic obcuje

wraz ze sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie chodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka w piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a adaptuje

sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, odrzucic

za wiele, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych albo

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos znakomitego, a

ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu do dorastajacych osoby. Ogolnie rzecz

biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla takiej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

kamien. Jednak i wowczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia swoistosc

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na 4 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W taki wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednak, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one gwoli nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to zjawisko, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osoby opowiada nam mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymogu wyboru ceny przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie a sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotkac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie

rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i odrzucic

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal prawo boskie. Zatem zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny gwoli

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a odrzucic

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od momentu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci

okazuje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza,

ze nie moze postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja okazuje sie byc po do

niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od momentu

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest

przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne

a mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Korab

opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia pan

losy chojrakow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej dzialaniu (w

ktorej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’

- koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role

kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z

tegoz wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski chojrakow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie

byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika

(widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i

wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji codziennego,

pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest termin boze, a gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl w swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednak szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy skruszony syn

wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak na

przyklad umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozne podloze. Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Wowczas

gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej tresc, ktory odnosi sie do ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze

sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na dzis dzien

samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie te rolety badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena zgonu

krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do

niej miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Przy swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak

powinien zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jak rosnie w polu a, takze niedlugo bedzie

zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie dobrych obyczajow.

Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem

zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Budzi sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w., doprowadzilo do tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a,

takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze

staranie dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej nierzadko

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, innymi slowy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, internautom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - albowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich

podopieczni, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz tez

przyjmuje w swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow

jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie bedzie musiala tak bardzo

cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde.

Osobistosci uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii

dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to istota ludzka zostal

zmajstrowany na obraz i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odnalezc w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania madrosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego

postepowania. Trzeba przystanac na moment i pomyslec o naszej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to

mniej obecny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze istnienie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Milosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna nierzadko propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage posiada dla jego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led

czlowieka, a czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego, opartych

w legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Tworzenie sie

nowych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach albo w planowo

wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, jak po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom,

upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w

Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego sie

w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tej

walki. Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w

stanie podarowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci a, takze piekna w Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi

Boskiej pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, zawiera blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila w dalszym ciagu

nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw

narodzil sie w sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wielki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

regula, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow, sa

one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

spraw ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie w spotkanie

wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Okazy

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez konca nosa a, takze warg, zgrzytajaca

zebami, pochodzace z kosa w reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku a, takze

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze im czlowiek przejdzie przez istnienie skromniej, naszym jego

spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest pan jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

po przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace

z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w sposob realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a,

takze niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje

we wszelkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc

a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, wlasne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie

ujawnia prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, nawet

osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje osobiscie nim na

dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, mezczyzna ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok odrzucic zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca je

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny

- borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina

podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Naszego kraju, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien

nawet z radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw gwoli urokow przyrody. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej przez

Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o unikalnosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i

odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie

Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium.

Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy

zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc

trzymane na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu.

W prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly,

ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a

odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy

zrealizowac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej

w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( dziewczyny i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serduszko i

tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

korzysci, gdzie zyje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty

utrzymania, wysilek zas jest procesem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje w

wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to oczywiscie

oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia czlowieka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa

albo przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Bez watpienia obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie

w milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, takiej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie

ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie

zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a

mianowicie nahajka±, a chlopem bezwzglednie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan obawia sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie w lewicy, a wiec czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

faktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki a, takze

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz.

Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala kolejny raz zwozic zboza poki odrzucic

wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji

zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest

osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie

przyuczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Relacja

malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial

rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac,

mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem wolno z tych przygotowanych wiosna krzewow a, takze

drzewek miec owoce a, takze pozytek. Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca niechec i osobistosci zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu

pozytek. Jednak i podczas mrozu nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z wytworami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i

baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu

piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu a,

takze radosci. Przekonuje wszystkich do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wsi. Chlop zachowuje ze swej pracy siebie i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Utwor nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w globie, zastanawiaja

ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski

przypomina dwie postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem

najwazniejsze okazuje sie byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do uciechy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w

poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. Przy „Piesni o

cnocie― poeta stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie

od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty

okazuje sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali

sie te banki pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji w posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest hulac w wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest

z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr a nawet zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden wzorzec

– rodzaj renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura.

Odpowiedni ozenek, zadania gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i

radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze

obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o

swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc

nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow)

rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja

prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje

zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jakas z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra gubia

swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych ceny w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest rozmaite prawo. Przykladowo prawo karania

smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Mniemam ze, ow

problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto

osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie

wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z dobrej

decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci czesto musza

kroczyc do tych odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male fundusze na postep pracowni a, takze zakup obslugi

naukowych, czasami nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a

odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

powinien byc prawnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach, w

ktorych nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie kurateli nad

budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo

chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, moce,

zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa

spojni, odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, rowniez publicznego, a takze prywatnego.

Heretycy nie moga nawet chronic panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do

wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do przywrocenia

jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. biezace sadzenie a, takze

bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja obszary w kraju i proponuje

naprawe istniejacego postaci rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal

zarowno w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany

pochodzace z pozycji kalwina i w duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Jednakze mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie

byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest

to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie waznych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii,

odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej okazuje

sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl przekonany,

iz jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jak obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na

odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz po smierci, do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen

a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana w wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w

odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje

Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wprowadzenia

czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a, takze rozmowy

konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem gwoli

prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi

a, takze jest gwoli nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie sprawa, ale sposob, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

dotkliwych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a

do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie pochodzace z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli wybiega Filon a,

takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne gwoli sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc

Boga, na pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac

pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, zawadza mu koncepcje do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno

do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Sens rozwazan pisarza ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas w dalszym ciagu

silna a, takze znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania przez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zaskoczyc wroga, naruszyc go a,

takze nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i

szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa w jego czele powinni wreczac

przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny

rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow,

zamieszanie o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli do

niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a, takze

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza wiele pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, polow, co przynosi pozytek a, takze daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej w innych

obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad

posla ziemskiego, ale tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz wysokiego

postaci spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swej przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow, silniejszych

w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic

znajacy barier. Piesn ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest

innym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Obszerny

wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane

przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

zakamuflowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na ow temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka

pielegnowana w sercu czlowieka moze byc gwoli niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swej przemyslenia a, takze sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote sa cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba,

Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w

poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i by

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z prawami cnoty, daj

szanse czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy

wstanie zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona,

lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk,

ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic zapewniaja

doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale egzystencji w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia:

jego przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu,

w korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga, ale tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w

tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna skladow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow, stworzona

w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny samopoczucie, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy

/ Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim

zyciu najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka swoim utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i zachecaja

go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, a wstane wciety. ― Fraszka ta posiada na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane

zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza swoje

drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet

jesli przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie do

niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia ten narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku istnienia naszego panstwa, ale badz takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

pewien element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – kraju – wolno tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal pochodzace

z antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow i zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl.

Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest jest

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od momentu patriotow zaczynajac,

a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

uwazaja egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia

a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary,

a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm

pochodzace z Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), a

zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i

eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego

obywatela a, takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego

stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw.

Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci

szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na

temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze

nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta pokazuje

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie w sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy

chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny obrys,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie

w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza A nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa

a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a szczegolnie istotna pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania do

antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie.

Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z

mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz

tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje

swiat zbyt wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo

przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla

wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednak odrodzenia antyku

lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek

przybywa w centrum badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany

w gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo albo pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr. Swoje to

zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Przy sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie w sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla

Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i do

potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego

kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci

trzech kluczowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

podstawowe problemy zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod

oczyszczania wody, czy brak stalego systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt

ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia

pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja

materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, ale w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a,

takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na inny los, przygnebiajaca wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram.

Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal pan o artyzm jezyka, obrys swojego nurtu i postac uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego

dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, ale mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

pod Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien po dniu wypadki pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a,

takze zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc

wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na istnienie umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, im skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt dworski, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od momentu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski i

byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza styl zycia szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala

poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka

gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii a, takze milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko

polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

latach 1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy dbaja o osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko

o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednak zyje czysta dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w

1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w

zwyciestwie ponad poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do

niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a odrzucic

milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek

opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory

odrzucic chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke

swoim bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej

czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego

a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater

uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich wplywu

na istnienie polityczne w owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one doprowadzic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w tytule, a

przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt lagodne

sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec

satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w

sarmacje, w jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez szablonowe cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja

dyskutowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego rodzaju

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk prezentowana byla w sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej w satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V. w.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

wiele trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi swietnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem w jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej: zainteresowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i odrzucic zna zapachu

wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem mlodego. On kiedys byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej sytuacji

bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala kobieta po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze wiec Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, owymi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie

dominuje prawo silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w lesie", a nastepnie

zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w Boga a, takze smieje

sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w „upiory―.

Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko teoretyczne

madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie

scenki a, takze zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno stanowic

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej

stanowic powinna zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana okazuje sie

byc w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na opinie publiczna i

na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych poszczegolne poglady i racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta zezwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

maz, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania znaja,

za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil

mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu

odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl pan pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozmaite tematy.

Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy do redakcji a, takze odpowiedzi w

nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze chlopow, zapisuja

o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany przez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w 1765 roku zalozono w stolicy polski

pierwszy w dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy

zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru zaczyna komponowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe

zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala

sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym wybiegiem

przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar,

jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od momentu wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy

w uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla zacna

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl w wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki pragnal dac odpowiedz na pytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi byly jedna

pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest w tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany

przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem w

dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

pan do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

bedzie przez odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona przez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny

absolut. Idealu tegoz nie mozna dostac ale wolno don sklaniac sie. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc porownanie

do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu wielkich ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: wielkie monologi

w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl

je wiec autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater

o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla

kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny

narod lokalny oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne moce i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

wiele aluzji a, takze mozna baczyc go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 roku, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic

pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

sa przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna pan szczescia

ziemskiego, bo taki fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

nieba, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie