1

Klasa II

Jerzy W. Borejsza, Noc postyczniowa (s. 21–22)

1. Według Adolfa Dygasińskiego, troszczenie się o byt materialny (bogace-

nie się) jest warunkiem przetrwania polskiego społeczeństwa w sytuacji niewoli.

2. Przedstawiciele starszego pokolenia, wychowanego w duchu romanty-

zmu, uważali program pracy organicznej za niebezpieczny dla bytu narodu. Ich
zdaniem program ten wymagał bowiem oddania się sprawom przyziemnym, ma-
terialnym, a rezygnacji z patriotycznych ideałów i marzeń.

3. odpowiedź b)

4. (1) Niewola narodowa może potrwać jeszcze bardzo długo. (W dającej się

przewidzieć przyszłości brak perspektyw na odzyskanie niepodległości). (2) Wal-
ka zbrojna z zaborcą nie ma szans powodzenia. (3) W przyszłości międzynarodo-
wa sytuacja polityczna się zmieni. (4) O przetrwanie narodu można i należy
zabiegać w każdych warunkach, pielęgnując jego siły ekonomiczne i kulturalne.

5. W czwartym akapicie Jerzy W. Borejsza pośrednio polemizuje z zarzuta-

mi, iż program pracy organicznej świadczy o braku patriotyzmu jego zwolenni-
ków (jest wyrazem sprzeniewierzenia się ideałom patriotycznym).

6. Pokolenie rozsądnie myślących patriotów doby postyczniowej traktowa-

ło program pracy organicznej jako jedyną szansę ocalenia polskiego narodu
w warunkach przedłużającej się niewoli politycznej.

Jan Józef Lipski, [Kroniki Prusa] (s. 41)

1. Autor pragnie w ten sposób wykazać, że cechą gatunkową felietonu jest

ogromny rozrzut tematyczny, co zmusza autora do podejmowania w jednym
krótkim tekście rozległej i niejednorodnej problematyki.

2. Zwrot „wejść do panteonu” oznacza: wejść do grona osób wybitnych

i zasłużonych w jakiejś dziedzinie (tu: w literaturze); zdobyć w jakiejś dziedzinie
trwałą pozycję.

Propozycje odpowiedzi
na pytania z działu

Ćwiczymy

czytanie ze zrozumieniem

podręcznika Ewy Paczoskiej

Przeszłość to dziś dla klasy II
liceum i technikum, cz. II

*

*

Opracowała redakcja Wydawnictwa STENTOR.

2

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

3. Prus nie traktował zbyt serio swojej twórczości felietonistycznej, nie są-

dził, że może mieć ona walor ponadczasowy.

4. Autor uważa, że felietonistyka Bolesława Prusa jest bezcenną, bogatą

i wierną panoramą życia polskiego społeczeństwa w ciągu kilku dziesięcioleci
XIX w.

Janina Kulczycka-Saloni, [Naturalizm] (s. 42)

1. Literatura naturalistyczna traktowała człowieka na równi z innymi or-

ganizmami jako element świata przyrody, podporządkowany tym samym pra-
wom co organizmy zwierzęce. Do tej pory przedmiotem zainteresowania litera-
tury był wyłącznie człowiek.

2. W literaturze naturalistów występuje zanik zainteresowania psychologią

jednostki. W zamian pisarze naturaliści przejawiają zainteresowanie mechani-
zmami i procesami dotyczącymi grup społecznych, instytucji itp. Szczególnym
tego przejawem są naturalistyczne opisy życia wielkiego miasta.

3. Naturaliści uważali, że człowiek jest zdeterminowany przez biologię

i społeczeństwo, nie kieruje się zaś zasadami etyki. Nie jest zatem odpowiedzial-
ny za swoje czyny i nie podlega ocenie etycznej.

4. (1) Ludzie – podobnie jak zwierzęta – kierują się w swym postępowaniu

instynktami: głodu i miłości. (2) Między ludźmi, tak jak między zwierzętami,
toczy się stała walka o zaspokojenie instynktownych potrzeb. (3) W walce zwy-
cięża silniejszy. (4) Społeczeństwa doskonalą się tak samo jak gatunki zwierzęce,
tj. dzięki temu, że zwyciężają silniejsze, biologicznie doskonalsze jednostki.

Józef Bachórz, [Miłość Wokulskiego] (s. 63–64)

1. Powodem cierpienia Wokulskiego był fakt, że od Izabeli Łęckiej dzielił go

dystans społeczny oraz różnica wieku. Jako idealistę unieszczęśliwiało go też to,
że Izabela była zepsuta powodzeniem, skłonna do kokieterii i niewierności. Jed-
nak główną przyczyną dramatu było samo to, że się zakochał.

2. Z sarkazmem Szuman traktuje wspomnienie własnej beznadziejnej

miłości.

3. Stwierdzenie to oznacza, że miłość uświadomiła Wokulskiemu, iż nie

jest on w stanie pojąć przyczyny własnych stanów, że nie w pełni panuje nad
własnym życiem, że żądzą nim siły, które od niego nie zależą.

4. Miłość – zdaniem autora – stawia Wokulskiego w sytuacji bardziej dra-

matycznej niż bohaterów romantycznych. Romantyk mógł poszukiwać oparcia
w Bogu, Wokulski zaś nie ma pewności istnienia Boga.

Henryk Grynberg, [Wizerunek Żyda w literaturze pozyty-
wistycznej] (s. 82–83)

1. Autor uważa, że „jednostronny i płaski” wizerunek Żyda w literaturze

polskiej jest konsekwencją programu pozytywistycznego, który zawierał postulat
asymilacji, nie zaś równouprawnienia Żydów przy zachowaniu ich kulturowej
odrębności.

3

Klasa II

2. Prus przedstawił w Lalce racje przeciwników asymilacji i odnotował trud-

ności związane z wprowadzeniem w życie programu asymilacji. Pisarz ukazał też
pozytywne wartości kultywowane w środowisku żydowskim, a także obalił oskar-
żenia Żydów o nieuczciwość w interesach.

3. Wypowiedź Szlangbauma ma dostarczyć argumentów na rzecz progra-

mu pozytywistycznego oraz ukazać pozytywne cechy Żydów.

Eva Hoffman, [Rozterki asymilacji], [Wspólne życie]
(s. 83–85)

1. Autorka wyróżnia trzy zasadnicze postawy Żydów wobec asymilacji. Część

opowiadała się przeciw niej. Stosunkowo nieliczni dążyli do całkowitego upodob-
nienia się do Polaków pod względem kulturowym i wyznaniowym. Istnieli też
tacy Żydzi, którzy chcieli się zasymilować z Polakami, zachowując żydowską tra-
dycję i religię.

2. Wyrażenie „Polak wyznania mojżeszowego” określa Żyda-zwolennika po-

lonizacji, który jednocześnie chce być wierny żydowskiej religii; Żydzi, którzy
określali się w ten sposób, chcieli podkreślić lojalność zarówno wobec społe-
czeństwa polskiego, jak i wobec swych żydowskich braci.

3. „żydowskie poczucie winy”

4. Odmienność Żydów żyjących w sąsiedztwie była dla Polaków cennym

punktem odniesienia, pozwalającym uświadomić sobie specyfikę własnej kultury
(dostrzec i określić jej cechy i wartości).

5. Współistnienie Żydów i Polaków cechowało się wzajemnym przenika-

niem się obyczajów, języka i kultury życia codziennego.

Ewa Ihnatowicz, [W Korczynie i w Bohatyrowiczach]
(s. 100–101)

1. opis dworu – ogólnikowy (wydobywa cechy typowe); opis chaty – szcze-

gółowy (wydobywa cechy indywidualne)

2. odpowiedź c)

3. Mieszkańcy dworu nie są zbyt mocno związani z własną siedzibą. Miesz-

kańcy Bohatyrowicz, przeciwnie, są silnie zrośnięci z miejscem zamieszkania,
kultywują mit dworu-kolebki i ostoi polskości; w otaczających ich przedmiotach
jest zapisane to, co przeżyli i co przeżywają.

Tadeusz Bujnicki, [Stylizacja w „Trylogii”] (s. 117–118)

1. Autor poza archaizacją wspomina o pastiszu, stylizacji środowiskowej

i dialektyzacji.

2. „Bluszczowatość” prozy Sienkiewicza polega na naśladowaniu wielu

różnorodnych stylów.

3. Stylizowany język narracji powoduje, że trudno jest rozpoznać punkt

widzenia pisarza.

Propozycje odpowiedzi na pytania…

4

Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem

4. Sienkiewicz wykorzystuje wzorce stylistyczne kroniki, herbarza i kroniki

rodzinnej, oracji (kazania, toastu)

2

.

5. Stylizacja polega na nawiązywaniu przez język dzieła literackiego do ja-

kiegoś wzorca stylistycznego. Może obejmować język postaci, a także język narra-
cji. Stylizacja odtwarza nie tylko zewnętrzne cechy języka, ale także cechy men-
talności i obyczaju.

Teresa Walas, [Światopogląd dekadencki] (s. 167–168)

1. Światopogląd dekadencki wychodził z pozytywistycznego założenia, że

rozwój człowieka podlega prawu ewolucji. W jej wyniku organizmy dojrzewają,
a potem starzeją się i degenerują. Końcową fazą procesu ewolucji jest chorobli-
wie wysubtelniona osobowość dekadencka.

2. Przymiotnik deterministyczny został utworzony od nazwy determinizm za

pomocą formantu -istyczny.

3. Stwierdzenie to oznacza, że doktryna postępu w światopoglądzie deka-

denckim była interpretowana jako bezwzględne prawo wzrostu i obumierania.

4. W uznawanej przez dekadentyzm ewolucji kryje się zarówno optymistycz-

na wiara w postęp, jak i jej przeciwieństwo: świadomość degeneracji i śmierci.

5. W ostatnim akapicie jest mowa o tym, w jaki sposób światopogląd deka-

dencki rzutował na sytuację psychiczną jednostki i jej stosunek do świata.

Bożena Sadkowska, Homo dandys (s. 187–188)

1. By stać się dandysem, artysta musiał w sobie łączyć samouwielbienie

z niechęcią wobec świata, który nie spełniał jego wymogów estetycznych.

2. Świat zewnętrzny dandys odbierał jako bezsensowny chaos, coś złudne-

go i nieprawdziwego, fałszywego.

3. Dążąc do autentyzmu, dandys kreował własną rzeczywistość. Starał się

każdym gestem zaznaczać swój sprzeciw wobec świata zewnętrznego.

4. Wyrażenie „kapłan sztuki” określa artystę całkowicie i bezinteresownie

poświęconego sztuce (uprawiającego kult sztuki, uznającego sztukę za najwyższą
wartość).

5. Dandys za piękne uważa to, co dostarcza mu coraz to nowych, ekscytu-

jących, oryginalnych przeżyć. On sam jest twórcą piękna.

Maria Podraza-Kwiatkowska, [Zasada sugestii]
(s. 203–204)

1. (1) symbol, (2) ekspresja pośrednia, (3) ekwiwalentyzacja, (4) ewokowa-

nie wzruszeń

2. Symboliści cenili muzykę najwyżej ze wszystkich sztuk, ponieważ operu-

je ona językiem niewyrażającym bezpośrednio żadnych treści, sugeruje jedynie
nastroje i uczucia.

2

Pytanie dotyczy akapitu 4 i 5.

5

Klasa II

3. Tzw. poezję czystą – w przeciwieństwie do komunikatu o podstawowej

funkcji informacyjnej – należy odbierać, poddając się sugestii i rozwijając niedo-
powiedzenia.

Michał Głowiński, Labirynt – przestrzeń obcości
(s. 234–235)

1. odpowiedź b)

2. (1) Miasto ma budowę koncentryczną – obraz centrum wyraźnie się

różni od obrazu przedmieść. (2) Obraz miasta jest odzwierciedleniem ładu filo-
zoficznego – bohater, dążąc ku centrum, dąży ku porządkowi i jasności. (3) Prze-
strzeń jest ukształtowana zgodnie z zasadą mimetyzmu

3

.

3. Sformułowanie, że miasto jest światem, oznacza, iż przestrzeń miejska

została ukształtowana nie w sposób mimetyczny, ale jako odzwierciedlenie świa-
ta bohatera; to jego sytuacja wewnętrzna rzutuje na obraz miasta.

4. (1) poczucie obcości, zagubienia, (2) stan zamknięcia, (3) stan osacze-

nia, (4) poczucie osamotnienia

Franciszek Ziejka, Magia „Wesela” (s. 269–270)

1. Wesele, zdaniem Rudolfa Starzewskiego, podejmuje ważne polskie proble-

my, których korzenie tkwią w przeszłości, a które dotyczą współczesności.

2. Według Franciszka Ziejki, uniwersalność Wesela polega na tym, iż zmusza

ono kolejne pokolenia Polaków do odpowiedzi na pytanie o narodową tożsamość
i do obrachunków z narodową przeszłością.

3. Wyspiański w Weselu poddał rewizji narodowe mity, ale sam także uległ

ich urokowi

4

.

4. Wyrażenie „bronowicko-chłopska arkadia” oznacza wyidealizowany ob-

raz wsi jako miejsca szczęśliwego, harmonijnego bytowania.

5. Wyspiańskiego-myśliciela charakteryzuje krytycyzm wobec złudzeń, Wy-

spiański-artysta odnosi się z aprobatą do stworzonego przez siebie świata.

6. Sprzeczność między obu postawami: artysty i myśliciela badacz wyjaśnia

tym, że Wyspiański, darząc miłością świat mitów, krytykuje jednocześnie tych,
którym owe mity zastępują rzeczywistość.

3

Nauczyciel, chcąc ułatwić uczniom to trudne zadanie, może pytanie przeformułować na-

stępująco: Na podstawie pierwszego akapitu określ, jakie zasady realistycznego opisu miejskiej
przestrzeni podważyła powieść labiryntowa.

4

Pytanie dotyczy akapitu 3 i 4.

Propozycje odpowiedzi na pytania…