E

WA

M

ASŁOWSKA

Mys´lenie potoczne w semantyce

Potoczna wizja s´wiata włas´ciwa dla okres´lonego kre˛gu kulturowego ukształtowała sie˛ na
podstawie elementarnej wiedzy praktycznej, opartej na dos´wiadczeniu – wiedzy przeka-
zywanej wraz z mowa˛ z pokolenia na pokolenie w formie utartych opinii, przes´wiadczen´,
społecznie zaakceptowanych norm. Owe zwerbalizowane (lub milcza˛co przyje˛te) przez
ogół społeczen´stwa sa˛dy charakteryzuje zwykle wa˛ska perspektywa przy jednoczesnej
skłonnos´ci do uogólnien´ – niespójnos´c´ i fragmentarycznos´c´ ida˛ce w parze z apodyktycz-
nos´cia˛ i emocjonalnos´cia˛ (por. Hołówka 1986). Ze s´wiatopogla˛dem opartym na stereoty-
powej wiedzy wia˛z˙e sie˛ problem jego projekcji na je˛zyk. Mys´lenie potoczne musi
kształtowac´ w jakims´ stopniu zakresy poje˛ciowe jednostek leksykalnych, wyznaczac´
kierunki rozwoju poszczególnych kategorii semantycznych. W semantyce nalez˙y sie˛ wie˛c
spodziewac´ odbicia tzw. zdroworozsa˛dkowej koncepcji rzeczywistos´ci wraz ze wszystki-
mi włas´ciwymi jej cechami.

Elementów stereotypowego s´wiatopogla˛du dopatrywac´ sie˛ moz˙na w je˛zykowych prze-

jawach postawy antropocentrycznej, dychotomicznej organizacji leksyki (Chlebda 1985),
słownictwie ekspresywnym (Masłowska 1986), w strukturze metafory je˛zykowej (Lakoff,
Johnson 1988), a takz˙e w samej budowie semantycznej leksemów, a zwłaszcza ich sferze
konotacyjnej (Tokarski 1987).

W konotacji semantycznej zawieraja˛ sie˛ społeczne opinie, sposoby wartos´ciowania,

słowem te sa˛dy, które moz˙na sprowadzic´ do miana „potocznego mys´lenia”. Owe tres´ci
uboczne towarzysza˛ce rozwojowi podstawowych struktur znaczeniowych wyrazów,
utrwalone w powtarzaja˛cych sie˛ kontekstach, wyznaczaja˛ potencjalne kierunki ich seman-
tycznej ewolucji. Fakultatywne składniki znaczenia biora˛ zwykle czynny udział w procesie
zmian, wypieraja˛c stopniowo poszczególne elementy obligatoryjne semantycznej struktu-
ry wyrazu, by w naste˛pnej fazie rozwojowej zaja˛c´ ich miejsce. Wprowadzenie elementów
mys´lenia potocznego z poziomu konotacji do obligatoryjnej struktury semantycznej po-
woduje nie tylko zmiane˛ znaczenia, ale równiez˙ przejs´cie wyrazu do odmiany potocznej.
Pocia˛ga to za soba˛ przesunie˛cia w polu leksykalnym. Wyraz potoczny znajduje sie˛ w in-
nym niz˙ dotychczasowe układzie opozycji.

Przedmiotem analizy be˛da˛ wybrane leksemy z zasobu słownictwa potocznego, które

w przeszłos´ci nalez˙ały do neutralnej warstwy literackiej polszczyzny, a status potocyzmu

203

uzyskały w wyniku ekspansji cech konotacyjnych, które spowodowały zmiany w składzie
i hierarchii elementów ich struktur semantycznych. W miare˛ moz˙liwos´ci rezultaty procesu
przeobraz˙en´ w je˛zyku literackim zestawione be˛da˛ z rozwojem tych wyrazów na gruncie
gwarowym. Pozwoli to na uchwycenie róz˙nych sposobów interpretacji tych samych
zjawisk w odmiennych s´rodowiskach społecznych.

Zgodnie z definicja˛ zaproponowana˛ przez D. Buttler (Buttler 1978, 1982) za potoczne

uznaje˛ te wyrazy, które maja˛ w odmianie literackiej swe neutralne odpowiedniki, chara-
kteryzuja˛ sie˛ wyrazista˛ struktura˛ i nacechowaniem ekspresywnym, słuz˙a˛ do wyraz˙ania
osobistej i emocjonalnej oceny realiów w kontekstach nieoficjalnych.

Nie zas´wiadczona˛ w z´ródłach sfere˛ konotacji (K) rekonstruowac´ be˛de˛ na podstawie

porównania struktur znaczenia wyjs´ciowego (ZW) i pochodnego (ZP) badanego leksemu.
Za wyjs´ciowe przyjmuje˛ znaczenie nie nacechowane emocjonalnie.

Charakterystyczna˛ cecha˛ potocznej interpretacji s´wiata jest dychotomiczny podział,

przejawiaja˛cy sie˛ mie˛dzy innymi w sposobie przyporza˛dkowywania ujemnych lub dodat-
nich wartos´ci poszczególnym jego elementom. Biegunowy system ocen rysuje sie˛
wyraz´nie w słownictwie ekspresywnym. Proces waloryzacji dokonuje sie˛ na poziomie
konotacji, by ostatecznie zdecydowac´ o dodatnim lub ujemnym zabarwieniu emocjonal-
nym wyrazu w kolejnych fazach jego rozwoju. Proces ten potwierdzaja˛ liczne przykłady
wyrazów notowanych jeszcze w XIX-wiecznych z´ródłach leksykalnych jako nieekspre-
sywne i literackie, podczas gdy słowniki współczesne opatruja˛ je zwykle kwalifikatorem
potoczny, a struktura ich znaczenia zawiera składnik emocjonalny (tzn. wyraz˙ona˛ ekspli-
cite lub implicite ocene˛ pozytywna˛, ba˛dz´ negatywna˛).

Ilustracje˛ tego zjawiska stanowi ewolucja semantyczna łacin´skiej poz˙yczki facet (łac.

facetus ‘me˛z˙czyzna kształtny, subtelny, dowcipny’) zas´wiadczonej w polszczyz´nie od
XIX wieku jako ‘z˙artobliwe okres´lenie młodego me˛z˙czyzny’ (SłSE). Słowniki współczes-
ne (DorszS, SzymS) notuja˛ omawiany wyraz jako ‘pobłaz˙liwe lub pogardliwe okres´lenie
młodego me˛z˙czyzny’. Wprowadzenie elementu oceny negatywnej do struktury ZP doko-
nało sie˛ kosztem składników dyferencjalnych ZW: subtelny, kształtny, dowcipny. Tak
dalece przeprowadzona zmiana, polegaja˛ca na całkowitej eliminacji cech dyferencjalnych
nasta˛pic´ mogła na skutek rozwoju tres´ci fakultatywnych na tyle ustabilizowanych w poto-
cznej s´wiadomos´ci, by mogły w strukturze ZP pełnic´ funkcje składników obligatoryjnych.
Zanik elementów kształtny, subtelny, dowcipny wydaje sie˛ tłumaczyc´ zastosowaniem do
nich kryterium wartos´ciuja˛cego, co wywołac´ musiało ekspansje˛ negatywnych konotacji
i najprawdopodobniej kontekstowego zrównania struktur: młodzieniec kształtny, dowci-
pny, subtelny z młodzieniec dowcipny, bałamutny, z˙artownis´, a wie˛c wesołek, niepowaz˙ny

→

‘mało wart’. Element negatywnej oceny z poziomu konotacji przenikna˛ł do podstawo-

wej struktury ZP w postaci pogardliwego zabarwienia emocjonalnego, a zanik cech dyfe-
rencjalnych ZW doprowadził do generalizacji znaczenia. Opozycyjna˛ para˛ dla potocznego
facet pog. ‘młody me˛z˙czyzna’ stały sie˛ literackie wyrazy kawaler, młodzieniec neutralne
pod wzgle˛dem emocjonalnym i stylistycznym. Z czasem zakres uz˙ycia wyrazu facet w
mowie potocznej znacznie sie˛ rozszerzył, obejmuja˛c swym zasie˛giem kaz˙dego me˛z˙czyzne˛,
zwłaszcza nieznajomego, bez wzgle˛du na wiek. Ostatecznie wyraz utracił pejoratywne
zabarwienie i ukonstytuował sie˛ jako potoczny odpowiednik leksemu me˛z˙czyzna. Utrate˛
nacechowania emocjonalnego wia˛zac´ moz˙na z wprowadzeniem nowej postaci słowotwór-
czej facio o zdecydowanie negatywnym charakterze.

Podobny kierunek rozwoju znaczeniowego daje sie˛ zaobserwowac´ na gruncie gwaro-

204

wym, choc´ znaczenia pochodne zyskały miejscami wymiar bardziej konkretny: ‘stary
kawaler’ (MSGP: kros´, z˙yw), ‘człowiek z miasta’ (MSGP: chrzan). Pejoratywne zabar-
wienie emocjonalne, w przeje˛tej juz˙ zapewne z je˛zyka literackiego potocznej wersji zna-
czeniowej wyrazu, uzupełnione zostało tres´ciami, którym w kulturze wiejskiej przypisuje
sie˛ równiez˙ wartos´ci ujemne. Pejoratywne okres´lenia starego kawalera i człowieka z mia-
sta pos´wiadczone sa˛ bogatym materiałem dialektalnym (Masłowska 1988). Ponadto
w z´ródłach gwarowych wyste˛puja˛ znaczenia nie nacechowane emocjonalnie: ‘młody
me˛z˙czyzna’ (MSGP: Delejów stanis, krak, da˛b-tarn), ‘jakis´ me˛z˙czyzna’ (MSGP: łomz˙).
Powyz˙sze zapisy skłaniaja˛ do przypuszczenia, z˙e facet w momencie przeje˛cia wyrazu
przez gwary zatracił juz˙ swa˛ ekspresywna˛ wyrazistos´c´, choc´ równie dobrze proces ten mógł
dokonac´ sie˛ niezalez˙nie na gruncie wiejskim.

Z zagadnieniem wartos´ci ła˛czy sie˛ równiez˙ proces przejs´cia do stylu potocznego

wyrazu forsa, jeszcze w XVIII w. pos´wiadczonego w znaczeniu ‘gwałt, moc, usilenie’.
S

´ ladów dawnego znaczenia we współczesnej polszczyz´nie szukac´ moz˙na jedynie w dery-

watach od forsowac´. Metaforyczna identyfikacja siły i pienie˛dzy, przeprowadzona jeszcze
w XIX w. (SłSE, SW, DorszS) zawiera implicite negatywna˛ ocene˛ funkcji s´rodków
płatniczych.

Na gruncie gwarowym zachowało sie˛ jeszcze neutralne i pierwotne znaczenie leksemu

‘gwałtownos´c´, siła’ (RFr 70: kasz, kiel). Brak w leksykalnych z´ródłach gwarowych
pejoratywnych okres´len´ pienie˛dzy, w jakie obfituje mowa potoczna (por. np. szmal,
mamona) wskazuje na odmienne systemy wartos´ci funkcjonuja˛ce w obu odmianach pol-
szczyzny.

W je˛zyku potocznym obrazowos´c´ zestawienia siła: pienia˛dz uległa juz˙ zatarciu na

skutek zaniku wie˛zi motywacyjnych, utrzymało sie˛ natomiast ujemne zabarwienie emo-
cjonalne.

Innym przykładem martwej metonimii, która nie zatraciła wartos´ci ekspresywnej jest

facjata, w je˛zyku potocznym z˙art. lub pej. ‘twarz’ (SzymS). W funkcji z˙artobliwej facjata
‘twarz’ pos´wiadczona była juz˙ w XVIII w. Jednakz˙e w tym okresie wyraz nie miał jeszcze
statusu potocyzmu, gdyz˙ z˙ywe było znaczenie pierwotne ‘domu przednia s´ciana, czoło’
(L), metonimiczne zestawienie miało wie˛c jeszcze wtedy walor obrazowos´ci.

Z

˙ artobliwe lub ironiczne uz˙ycia wyrazów stanowia˛, zdaniem Wojciecha Chlebdy, jeden

ze sposobów je˛zykowego wyraz˙ania postrzeganych w otaczaja˛cym s´wiecie sprzecznos´ci
(Chlebda 1985). Polisemia pozwala na zestawienie – w ramach jednego znaku – elemen-
tów tres´ciowo sprzecznych, co oddaje charakterystyczna˛ dla mys´lenia potocznego dycho-
tomie˛ w procesie porza˛dkowania rzeczywistos´ci. Wydaje sie˛, z˙e wyrazy kiecka, kapota
swój potoczny charakter zawdzie˛czaja˛ uz˙yciom ironicznym. W z´ródłach leksykograficz-
nych (L, SłSE) kiecka notowana była w znaczeniach ‘bramowana długa zwierzchnia szata’
(XV w.), ‘szata narzucona na zbroje˛’ (XVI–XVIII w.), kapota zas´ jako ‘wierzchnie okrycie
me˛skie’ (fr. capote ‘płaszcz z kapturem’, L, SłSE). Dzisiejsze znaczenia kiecka pog. /z˙art.
‘suknia’, kapota pog. ‘płaszcz’ trudno powia˛zac´ z wczes´niejszymi zapisami na płasz-
czyz´nie innej niz˙ z˙artobliwa. Momentem przejs´cia do polszczyzny potocznej był zapewne
zanik ironicznego charakteru obu nazw.

Na gruncie dialektalnym kiecka wyste˛puje jako pej. okres´lenie spódnicy (MSGP: ostr,

tykoc) lub sukni (MSGP: lub, mław, puław), kapota natomiast jako ‘wierzchnie okrycie
z lichego płótna’ (MSGP: kiel, maz, s´l, wiel), ‘stara zniszczona marynarka’ (MSGP: da˛br-
tar, lub), ‘byle jakie palto’ (MSGP: bus, Huszcza biel-podl). Notowano tez˙ znaczenia

205

nienacechowane: ‘długi płaszcz’ (MSGP: łow, ryp, biel), ‘rodzaj kurtki’ (MSGP: biłg, iłz˙,
jas, konin´, sier, we˛gr). Gwarowy rozwój obu wyrazów sugeruje póz´niejsze przeje˛cie ich
przez dialekty, juz˙ jako nacechowanych okres´len´ odziez˙y.

Odmiennie w gwarowej i literackiej odmianie je˛zyka przebiegał proces ewolucji se-

mantycznej leksemu majdan, notowanego w słownikach od XVI w. jako ‘plac, szczególnie
przy trzebiez˙y’ (BrSE). Do słownictwa potocznego majdan trafił najprawdopodobniej na
skutek aktywizacji konotacji rozwijaja˛cych składnik plac, K: miejsce targowe, na którym
porozkładane sa˛ kramy, przeznaczone do sprzedaz˙y przedmioty. W efekcie doszło do
zbliz˙enia struktur znaczeniowych leksemów majdan i kram. W je˛zyku potocznym majdan
wyste˛puje ba˛dz´ jako z˙artobliwe okres´lenie kramu, ba˛dz´ tez˙ porozkładanych w nieładzie
rzeczy.

Na gruncie gwarowym natomiast majdan pos´wiadczony jest w znacz. ‘zacofana miej-

scowos´c´’, co wskazuje na rozwój cech fakultatywnych odnosza˛cych sie˛ do składników
‘miejsce trzebiez˙y w lesie’, a wie˛c K: miejsce odległe od osiedli ludzkich. Taki kierunek
rozwoju znaczenia wia˛zac´ moz˙na z ogólnym da˛z˙eniem do systematyzowania rzeczywisto-
s´ci poprzez wyodre˛bnianie opozycji, w tym wypadku byłaby nia˛ para centrum : peryferia.
Materiał gwarowy dostarcza szeregu analogicznie utworzonych nazw na oznaczenie
miejscowos´ci zacofanych, których strukture˛ znaczeniowa˛ moz˙na sprowadzic´ do formuły:
‘miejsce odległe, trudno doste˛pne, miejsce gdzie nikt nie chodzi’, np.: pojevki / ZW:
‘moczary’ (S), moras ‘błota’ (S), mamori ‘trze˛sawiska, bagna’ (S) – wszystkie trzy
w znaczeniu pochodnym ‘okolica zapadła’. Metonimiczne zestawienia, w których relacje
przestrzenne wyznaczane sa˛ z punktu widzenia mieszkan´ca wsi (z pozycji centrum)
ilustruja˛ jego antropocentryczna˛ postawe˛ w potocznej interpretacji s´wiata.

Antropocentryzm zaznacza sie˛ równiez˙ w je˛zykowej postawie wyraz˙aja˛cej relacje˛

swój: obcy, której towarzyszy przypisywanie obcemu ujemnych wartos´ci lub cech. Nega-
tywne asocjacje towarzysza˛ce rozwojowi znaczenia leksemu bisurman ‘wyznawca islamu’
(L, SW, DorszS) zasta˛piły z czasem elementy struktury podstawowej. Wyznawca islamu
– religii kulturowo obcej, dla chrzes´cijan po prostu poganin, kojarza˛cy sie˛ w s´wiadomos´ci
przecie˛tnego uz˙ytkownika polszczyzny z azjatyckim najez´dz´ca˛ niszcza˛cym miasta i wsie,
w potocznej odmianie je˛zyka funkcjonuje obecnie jako wyzwisko (bez sprecyzowanej
tres´ci), a tym samym dos´c´ szerokim zakresie uz˙ycia.

Na gruncie gwarowym ewolucja omawianego leksemu doprowadziła do bardziej

konkretnych postaci znaczeniowych z wyeksponowaniem tych tres´ci fakultatywnych,
które przynosza˛ skojarzenia bisurmana z najez´dz´ca˛: ‘człowiek lubia˛cy tracic´, niszczyc´’
(SGP: ok. Ropczyc da˛b), ‘zuchwały’ (SGP: ok. Bochni, Gdowa, mys´l); ‘włócze˛ga’ (SGP:
lub).

Ten sam proces negatywnego oceniania obcego oddaje potoczne pej. okres´lenie dziecka

– bachor hebr. bachur ‘młodzieniec’. Uderzaja˛ca jest zgodnos´c´ kierunku rozwoju w obu
odmianach polszczyzny oraz szeroki zasie˛g wyrazu w gwarach. Na gruncie dialektalnym
obserwuje sie˛ tendencje˛ do konkretyzowania znaczenia, por.: bachor pog. ‘dziecko z˙ydo-
wskie’ (SGP: pin´, biel-podl, ok. Jez˙ewa wys-maz), ‘dziecko niegrzeczne, złe’ (SGP –
oggwar), ‘dziecko nies´lubne’ (SGP: oggwar), pog. ‘małe dziecko’ (SGP: oggwar). Etapem
przejs´ciowym mie˛dzy bachur ‘młodzieniec’ a pej. ‘dziecko’ było zapewne nacechowane
ujemnie okres´lenie dziecka z˙ydowskiego. Obecnie jedynym s´ladem nieche˛ci do etnicznie
obcej ludnos´ci jest wartos´c´ ekspresywna przeniesiona z poziomu konotacyjnego do uogól-
nionego juz˙ znaczenia.

206

Istotna˛ role˛ w budowaniu potocznej wizji s´wiata pełni dos´wiadczenie zapisane w pa-

mie˛ci ogółu w postaci utartych sa˛dów i opinii. Maja˛ one powaz˙ny wpływ na rozwój
semantyczny wyrazów, co wia˛z˙e sie˛ z utrwalonymi w sferze konotacyjnej przez˙yciami
społecznymi. Przykre dos´wiadczenia, jakich dostarczało osiadłej ludnos´ci powracaja˛ce
z bitew wojsko, dopuszczaja˛ce sie˛ gwałtów i grabiez˙y, przyczyniło sie˛ do degradacji
znaczeniowej dawnych nazw z˙ołnierzy. Rozwój ujemnych konotacji doprowadził do
zrównania semantycznego omawianej grupy nazw z wyrazami rabus´, opryszek, łobuz.
W ten sposób polszczyzna potoczna wzbogaciła sie˛ o nazwe˛ drab ‘łobuz, opryszek’ –
u Lindego notowana˛ jeszcze w neutralnym znaczeniu ‘z˙ołnierz pieszy’. W materiale gwa-
rowym wyraz ten pos´wiadczony jest w identycznym znaczeniu – ‘łobuz, opryszek’ (RŁTN
XXI, 247, KucS), co s´wiadczy o szerokim zasie˛gu złej opinii przypisywanej wojennym
maruderom. Przypuszczenie to potwierdza paralelny do wyz˙ej opisanego rozwój seman-
tyczny leksemu dragon – do XIX w. ‘z˙ołnierz piesza˛ i konna˛ słuz˙be˛ odprawiaja˛cy’ (L,
SW), w dialektach małopolskich pos´wiadczony jako ‘włócze˛ga’, ‘powsinoga’ (RFr: n-tar),
‘pijak’ (RFr: lim).

Odpowiedni rozwój konotacji semantycznych, wyraz´nie wartos´ciuja˛cych, spowodował

wprowadzenie do je˛zyka potocznego wyrazu wyga w nowym znaczeniu ‘człowiek sprytny,
nie daja˛cy sie˛ łatwo wywies´c´ w pole’. Leksem wyga pierwotnie odnosił sie˛ do starego
mys´liwskiego psa, zapewne wyz˙ła (Buttler 1978), u którego ceniono zwłaszcza dos´wiad-
czenie i spryt. Wyeksponowanie w kontekstach tychz˙e wartos´ci doprowadziło do meto-
nimicznego przeniesienia ich z psa na pana. Obrazowos´c´ zestawienia z czasem zanikła,
a procesy generalizuja˛ce zatarły mys´liwski rodowód nazwy. W strukturze znaczenia po-
chodnego jako cechy definicyjne przetrwały jedynie składniki przeniesione z poziomu
konotacji.

Powyz˙sze przykłady stanowia˛ niewielki wycinek zasobu słownikowego polszczyzny

potocznej. Głównym kryterium doboru był neutralny charakter znaczenia pierwotnego,
udział składników konotacyjnych w zmianie znaczenia oraz w miare˛ moz˙liwos´ci dialek-
talny odpowiednik leksykalno-semantyczny. Celem tak przeprowadzonej analizy było
okres´lenie roli konotacji w ewolucji semantycznej, a zwłaszcza w procesie zmian przyna-
lez˙nos´ci funkcjonalnej wyrazu. W analizowanych przykładach składniki asocjacyjne sta-
nowiły bezpos´redni bodziec przeobraz˙en´, powoduja˛c neutralizacje˛ poszczególnych tres´ci
obligatoryjnych znaczenia pierwotnego. W naste˛pnej fazie elementy fakultatywne prze-
niesione zostały z poziomu konotacji do podstawowej struktury znaczenia pochodnego,
decyduja˛c bezpos´rednio o emocjonalnym zabarwieniu wyrazu. W wypadku polszczyzny
literackiej wprowadzenie cech konotacyjnych do ZP w funkcji składników obligatoryj-
nych powodowało przeniesienie do odmiany potocznej. W takim zakresie zaznacza sie˛ rola
„mys´lenia potocznego” w kształtowaniu procesów rozwojowych słownictwa.

Wykaz skrótów cytowanej literatury

Buttler 1978a – Danuta Buttler, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.
Buttler 1978b – Danuta Buttler, Kategorie semantyczne leksyki potocznej [w:] Z zagadnien´ słownictwa współ-
czesnego je˛zyka polskiego, Wrocław 1978.

207

Buttler 1982 – Danuta Buttler, Miejsce je˛zyka potocznego ws´ród odmian współczesnej polszczyzny [w:] Je˛zyk
i jego warianty, Wrocław 1982.
Buttler 1978c – Danuta Buttler, Struktura polskiego słownictwa potocznego, [w:] Studia nad składnia˛ polszczyzny
mówionej, Wrocław 1978.
Chlebda 1985 – Wojciech Chlebda, Oksymoron. Z problemów je˛zykowego poznania rzeczywistos´ci, Opole 1985.
Hołówka 1986 – Teresa Hołówka, Mys´lenie potoczne. Heterogenicznos´c´ zdrowego rozsa˛dku, Warszawa 1986.
Lakoff, Johnson 1988 – George Lakoff, Mark Johnson, Metafory w naszym z˙yciu, Warszawa 1988.
Masłowska 1988 – Ewa Masłowska, Derywacja semantyczna rzeczowników ekspresywnych, Warszawa 1988.
Tokarski 1987 – Ryszard Tokarski, Znaczenie słowa i jego modyfikacje w teks´cie, Lublin 1987.

Wykaz skrótów z´ródeł

DorszS – Słownik je˛zyka polskiego pod redakcja˛ W. Doroszewskiego, I–IX, Warszawa 1958–1968.
KucS – M. Kucała, Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich, Wrocław 1957,
MSGP – Magazyn Słownika gwar polskich Zakładu Dialektologii Polskiej Instytutu Je˛zyka Polskiego PAN
w Krakowie.
L – M. S. B. Linde, Słownik je˛zyka polskiego, I–VI, Warszawa 1954–1960.
RFr – B. Reczkowa, Wyrazy pochodzenia francuskiego w gwarach polskich, Wrocław 1982.
SGP – Słownik gwar polskich, t. I i nast. Wrocław 1979 i nast.
S – B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, I–VII, Wrocław 1967–1976.
SW – Słownik je˛zyka polskiego ułoz˙ony pod red. J. Karłowicza, A. Kryn´skiego, W. Niedz´wiedzkiego, I–VIII,
Warszawa 1900–1927 (tzw. Słownik warszawski).
SłSE – F. Sławski, Słownik etymologiczny je˛zyka polskiego, Kraków 1952 i n.
SzymS – Słownik je˛zyka polskiego pod red. M. Szymczaka, t. I–III, Warszawa 1978–1981.
RŁTN XXI–XXX – K. Dejna, Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, Rozprawy
Komisji Je˛zykowej. Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódz´ 1974 i n.

Wykaz skrótów okres´len´ geograficznych

Wykaz pozostałych skrótów

oggwar – ogólnogwarowe
ok – okolice

biłg – biłgorajski (Biłgoraj)
biel – bielski (Bielsko)
biel-podl – bielsko-podlaski (Bielsk Podlaski)
Delejów stanis – Delejów Stanisławski
iłz˙ – iłz˙ecki (Iłz˙a)
jasn – jasielski (Jasło)
kasz – kaszubski (Kaszuby)
kiel – kielecki (Kielce)
konin´ – konin´ski (Konin)
krak – krakowski (Kraków)
lub – lubelski (Lublin)
łomz˙ – łomz˙yn´ski (Łomz˙a)
maz – mazowiecki (Mazowsze)

mław – mławski (Mława)
mys´l – mys´lenicki (Mys´lenice)
ostr – ostrołe˛cki (Ostrołe˛ka)
pin´ – pin´czowski (Pin´czów)
puław – puławski (Puławy)
ryp – rypin´ski (Rypin)
sier – sieradzki (Sieradz)
s´l – s´la˛ski (S

´ la˛sk)

we˛g – we˛growski (We˛grów)
wiel – wielun´ski (Wielun´)
wys-maz – wysoko-mazowiecki (Wysokie Mazo-

wsze)

208