Wies³awa Aue

46

licznoœciach ¿yczymy sobie wzajemnie zdrowia,
wyra¿amy wspó³czucie w chorobie.

Zdrowie i choroba wydaj¹ siê dwoma wyklu-
czaj¹cymi siê pojêciami. Czy zdrowie to tylko
brak choroby? Funkcjonuj¹ce w ¿yciu spo-
³ecznym kryteria oceny zdrowia mo¿na naj-
ogólniej podzieliæ na subiektywne, obiektywne
i spo³eczne.

Kryteria subiektywne to nic innego jak w³aœnie
samopoczucie, które wyra¿a samoocenê zdro-
wia; „czujê siê dobrze", „czujê siê Ÿle”.
Zachowanie cz³owieka, poziom jego aktywnoœci
zale¿¹ przede wszystkim od tej w³aœnie
samooceny. Mo¿na czuæ siê chorym i fun-
kcjonowaæ jak cz³owiek chory pomimo braku
jakichkolwiek zmian patologicznych w orga-
nizmie. Mo¿na te¿ czuæ siê doskonale
i funkcjonowaæ na „najwy¿szych obrotach”
mimo powa¿nych zmian patologicznych w or-
ganizmie potwierdzonych obiektywnie szere-
giem badañ diagnostycznych. Stany zdrowia
i choroby s¹ najwyraŸniej rozgraniczane w sfe-
rze odczuæ subiektywnych.
Kryteria obiektywne to faktycznie potwierdzone
stany fizjologiczne lub patofizjologiczne.
Kryteria spo³eczne to ocena odgrywanych przez
jednostkê ról. Choroba - zwi¹zane z ni¹
dolegliwoœci i ograniczenia wp³ywaj¹ na
pe³nienie ról (np. pracownika, matki, ucznia itp.),
zwalniaj¹ z niektórych obowi¹zków, uspra-
wiedliwiaj¹ b³êdy.
Trudno wiêc zdefiniowaæ zdrowie krótko

kryteria oceny zdrowia

Wp³yw choroby na stan psychiczny chorego

Influence of a disease to patient's mental status

Funkcjonowanie cz³owieka okreœlane w jêzyku
potocznym jako normalne jest dynamicznym
stanem chwiejnej równowagi. Aby tê równo-
wagê utrzymaæ konieczne jest ci¹g³e
reagowanie, ci¹g³e dostrajanie siê do ró¿no-
rodnych bodŸców, które nieustannie „bombar-
duj¹” ka¿dy ¿ywy organizm, ka¿d¹ jednostkê
ludzk¹.

Utrzymywanie harmonijnej równowagi w œro-
dowisku wewnêtrznym organizmu oraz równo-
wagi miêdzy organizmem a œrodowiskiem
zewnêtrznym jest podstaw¹ zdrowia.
Zachowanie i utrzymanie zdrowia zale¿y od
fizjologicznych mechanizmów przystosowa-
wczych ustroju oraz mechanizmów psycholo-
gicznych skutecznego radzenia sobie z wyma-
ganiami œrodowiska.
Wyk³adnikiem indywidualnym zdrowia cz³o-
wieka jest doznawane przez niego samopo-
czucie obejmuj¹ce fizyczne i psychologiczne
aspekty organizmu, a tak¿e jego relacje ze
œrodowiskiem przyrodniczym i spo³ecznym.
Samopoczucie wyra¿a stan zgodnoœci cz³owie-
ka z samym sob¹ oraz otaczaj¹cym go œwiatem,
a zak³ócenie tego stanu oznacza mo¿liwoœæ
wyst¹pienia choroby.
Samopoczucie fizyczne i psychiczne ma ogro-
mne znaczenie dla ka¿dego cz³owieka.
Najlepszym tego dowodem jest czêstotliwoœæ
wystêpowania tego tematu w komunikowaniu
siê ludzi na co dzieñ i od œwiêta. Pytamy o nie
naszych bliskich, odpowiadamy na pytania
o w³asn¹ samopoczucie, w ró¿nych oko-

Wyk³adnikiem indywidualnym zdrowia

2

/2008

Psychologia w stomatologii

i jednoznacznie. Jest ono bowiem zasobem
wielowymiarowym - obejmuje wzajemnie od sie-
bie zale¿ne aspekty fizyczne, psychologiczne
i spo³eczne.

Choroba w ró¿nym stopniu narusza te zasoby
zdrowotne; wywo³uje zmiany somatyczne, wp³y-
wa na stan psychiczny warunkuje tak¿e
spo³eczne funkcjonowanie cz³owieka. Wp³yw
ten mo¿e byæ ró¿nie g³êboki; od ledwo zauwa-
¿alnego obni¿enia nastroju do ca³kowitego
wykluczenia chorego z dotychczasowego spo-
sobu funkcjonowania. Nierzadko choroba powo-
duje rozleg³e, a nawet dramatyczne zmiany we
wszystkich obszarach dzia³alnoœci uruchamiaj¹c
ci¹g zdarzeñ o niewyobra¿alnych skutkach. Na
przyk³ad; chory z powodu ograniczeñ traci pracê,
uszczuplaj¹ siê jego zasoby materialne, traci
zdolnoœæ realizacji zobowi¹zañ finansowych itp.
I tak choroba mo¿e prowadziæ do ró¿nych form
wykluczenia spo³ecznego.
I choæ w sytuacjach choroby zdarzaj¹ siê te¿
zmiany pomyœlne (np. rewizja systemu wartoœci,
odkrycie w³asnych mo¿liwoœci rozwojowych itp.)
stanowi¹ce zysk, to jednak bilans choroby jest na
ogó³ ujemny.
Choroba zak³óca równowagê pomiêdzy wyma-
ganiami adresowanymi do cz³owieka a jego
mo¿liwoœciami, staj¹c siê tym samym Ÿród³em
stresu.
Ka¿dy cz³owiek posiada zespó³ przekonañ na
temat zdrowia i choroby, a tak¿e przekonañ
i ocen zwi¹zanych z osobistymi mo¿liwoœciami
wp³ywu na te stany. Przekonania te w ró¿nym
stopniu trafne i zgodne z rzeczywistoœci¹, ale
stanowi¹ podstawê, na której ka¿dy chory
„opracowuje” swój problem medyczny - tworzy
obraz choroby i „wie” na co choruje. Bez wzglêdu
na trafnoœæ i rzetelnoœæ przekonañ stworzony
przez chorego obraz choroby jest wa¿nym
czynnikiem wp³ywaj¹cym na zachowania
podejmowane przez cz³owieka w zwi¹zku z t¹
chorob¹ i zachowania nakierowane na odzy-
skanie zdrowia.
Choroba sk³ania do poszukiwania pomocy u le-
karza i tak powstaje szczególny kontakt
miêdzyludzki. Pacjent uczestniczy w nim ze
wszystkimi swoimi problemami, obawami,
lêkami i nadziejami, planami, celami i chce, aby
lekarz ca³y ten kontekst uwzglêdni³. Lekarz
równie¿ ma pewne oczekiwania zwi¹zane
przede wszystkim z wykonywaniem zawodu.
Pomiêdzy obiema stronami nastêpuje wymiana
informacji i emocji, wartoœci a tak¿e próba
wzajemnego wywierania wp³ywu.
Nadal jednak nie wszyscy lekarze przywi¹zuj¹
wystarczaj¹c¹ uwagê do tego co ich pacjenci
myœl¹ na temat w³asnej choroby i stosowanego
leczenia, ani te¿ nie zastanawiaj¹ siê nad
zwi¹zkiem pogl¹dów i przekonañ pacjentów z ich
postêpowaniem w sprawach zdrowia i choroby.
Chc¹c wiêc osi¹gn¹æ mo¿liwie najlepsze rezul-
taty w postêpowaniu diagnostycznym i tera-
peutycznym warto dostrzegaæ i doceniaæ zna-
czenie wp³ywu choroby na stan psychiczny
pacjenta i zwi¹zane z tym wp³ywem zachowania
chorego.

Choroba w ró¿nym stopniu narusza te zasoby
zdrowotne

2

/2008

Oddzia³ywanie psychologiczne choroby na stan
psychiczny chorego zale¿y od:

!

obrazu w³asnej choroby w ujêciu pacjenta (co

myœli pacjent na temat choroby - przyczyn,
przebiegu i rokowañ),

!

w³aœciwoœci osobowoœci chorego rozumianych

jako wzglêdnie sta³y, wewnêtrznie spójny sposób
funkcjonowania jednostki,

!

sposobów zachowania siê, radzenia sobie

sytuacji trudnej.
Chory „opracowuj¹c” w³asn¹ chorobê, tworzy
ca³¹ koncepcjê; na co choruje, dlaczego, jaki
mo¿e byæ przebieg choroby i rokowanie.
Oczywiœcie pomiêdzy „opracowaniem” chorego
a ustalonym przez lekarza rozpoznaniem,
przyczynami i rokowaniem mog¹ zachodziæ
powa¿ne rozbie¿noœci.
Rozpoznanie w ujêciu pacjenta to inaczej
odpowiedŸ na pytanie „na co jestem chory?”.
Rozumowanie pacjenta i materia³, którym
dysponuje s¹ z natury rzeczy ró¿ne od tych,
którymi dysponuje lekarz.
Pacjent ustosunkowuje siê do choroby emo-
cjonalnie i poznawczo. Choroba jak ka¿da
sytuacja stresowa wyzwala zró¿nicowane
emocje. Najczêœciej to smutek i przygnêbienie,
w niektórych przypadkach nawet rozpacz.
Pojawia siê gniew i z³oœæ wobec spowodowanych
chorob¹ ograniczeñ, poczucie winy, wstyd,
szczególnie wtedy, gdy chory czuje siê
odpowiedzialny za wyst¹pienie choroby (np.
pacjent u lekarza stomatologa, palacz u pulmo-
nologa czy kardiologa itp.). Emocje pojawiaj¹ce
siê w chorobie charakteryzuj¹ siê zmienn¹
intensywnoœci¹.
W poznawczym ustosunkowaniu siê do choroby,
w budowaniu w³asnej koncepcji „na co jestem
chory?” bierze udzia³ kilka czynników. I tak ka¿dy
w momencie zachorowania ma okreœlon¹ wiedzê
medyczn¹ zwi¹zan¹ z chorob¹, wie „coœ” na
temat pogl¹dów lekarzy, sam te¿ intensyfikuje
poszukiwanie wiedzy; - od zbierania opinii ludzi
choruj¹cych podobnie, a¿ do zag³êbiania siê
w literaturê naukow¹. Informacji dostarcza te¿
zmieniaj¹ce siê samopoczucie.
Oczywiœcie nie wszystkie posiadane i zebrane
przez chorego informacje s¹ rzetelne i zgodne
z prawd¹, a ponadto ich odbiór i interpretacja
zale¿¹ od mo¿liwoœci intelektualnych chorego.
Emocjonalne i poznawcze odniesienie siê do
choroby pozostaj¹ w œcis³ym zwi¹zku, wzajemnie
na siebie wp³ywaj¹. Z jednej strony ocena
poznawcza poprzedza reakcje emocjonalne,
z drugiej strony wczeœniej wzbudzony stan
emocjonalny wp³ywa na odbiór i interpretacjê
informacji. Wspó³zale¿noœæ i wspó³zmiennoœæ
emocji i poznania stanowi¹ o odzwierciedlaniu
rzeczywistoœci przez chorego i wp³ywaj¹ na
ostateczny obraz choroby wytworzony przez
pacjenta. Tak wiêc reakcje cz³owieka chorego s¹
funkcj¹ dzia³aj¹cych bodŸców i czynników
tkwi¹cych w organizmie.
Wp³yw choroby na stan psychiczny zale¿y te¿
w du¿ej mierze od osobowoœci jednostki
rozumianej jako wzglêdnie sta³y, wewnêtrznie
spójny sposób funkcjonowania jednostki.
Zale¿noœæ tê uzasadniaj¹ najwa¿niejsze funkcje

Oddzia³ywanie psychologiczne choroby

Pacjent ustosunkowuje siê do choroby emo-
cjonalnie i poznawczo

47

„Pytasz mnie dlaczego tak d³ugo siê nie odzywam. Rzeczywiœcie dosyæ dawno do Ciebie nie pisa³am
poniewa¿ ci¹gle jestem w z³ej formie. Od d³u¿szego czasu Ÿle siê czujê, nic mi siê nie chce, moje serce od
czasu do czasu trzepoce jak motyl w za ciasnej klatce, g³owa ciê¿ka jak bania, „chodz¹” po mnie jakieœ
bóle, Ÿle sypiam, praca to orka, obowi¹zki domowe nie do udŸwigniêcia.
By³am u swojego lekarza; obejrza³ mnie, os³ucha³, opuka³, zmierzy³ ciœnienie, da³ skierowania na badania
krwi, moczu i EKG. Wyniki podobno s¹ prawid³owe. Wypisa³ mi receptê na tabletki, zaleci³ wiêcej
wypoczywaæ i …tyle! Tabletki, jak przeczyta³am w ulotce, stosowane s¹ w ró¿nych schorzeniach, ale nie
znalaz³am wyraŸnego zwi¹zku z moimi dolegliwoœciami. Uzna³ mnie chyba za symulantkê! Ja dalej czujê
siê Ÿle wiêc albo jestem wariatk¹, albo nie zosta³am nale¿ycie zdiagnozowana.
Moja mama uwa¿a, ¿e jestem przemêczona nerwow¹ atmosfer¹ w pracy, ci¹g³ymi reorganizacjami
w zak³adzie. Twierdzi, ¿e najlepszym leczeniem” by³by urlop albo zmiana pracy. Ja w to nie wierzê - to

”

tylko takie gadanie, ¿eby mnie uspokoiæ. Jestem przekonana, ¿e dzieje siê ze mn¹ coœ niedobrego
i trzeba to jak najszybciej zacz¹æ leczyæ.
DoradŸ mi, mo¿e znasz jakiegoœ specjalistê? Do którego lekarza mam iœæ siê leczyæ?”

Psychologia w stomatologii

Edited by Foxit Reader
Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2007
For Evaluation Only.

48

!

Wyolbrzymienie choroby to lêkliwa samoobser-

wacja, koncentracja na ka¿dym objawie, czy te¿
wyniku badania. Ten typ reakcji wymaga ze
strony lekarza ustalenia przyczyn takiego
w³aœnie reagowania.
Choroba jako wydarzenie, jako pewien stan
psychofizyczny mo¿e mieæ dla cz³owieka ró¿ne
znaczenie. Mo¿e byæ przeszkod¹ w funkcjo-
nowaniu i osi¹ganiu celów, mo¿e te¿ byæ ulg¹,
poniewa¿ zwalnia z niektórych obowi¹zków oraz
stanowi usprawiedliwienie wobec siebie i oto-
czenia. Choroba mo¿e byæ traktowana jako
nieodwracalna strata lub uszkodzenie (np.
w przypadku utraty jakiegoœ narz¹du, ogra-
niczenia ruchu, zniekszta³cenia cia³a itp.).
Choroba dla cz³owieka mo¿e te¿ stanowiæ
korzyœæ i wartoœæ. Jest korzyœci¹, jeœli dziêki niej
cz³owiek mo¿e zaspokoiæ swoje potrzeby
w stopniu satysfakcjonuj¹cym np. doznawaæ
akceptacji, zainteresowania i troski ze strony
otoczenia. Takie traktowanie choroby czasem
wrêcz przeszkadza w procesie zdrowienia.
Korzyœci¹ z „chorowania” mo¿e byæ te¿ zysk
w postaci odszkodowania czy renty z tytu³u
uszczerbku na zdrowiu.
Choroba i cierpienie mog¹ byæ oceniane jako
wartoœæ poniewa¿ zdarza siê, ¿e wyrywaj¹
cz³owieka ze stereotypu codziennoœci, stwarzaj¹
dystans wobec rzeczywistoœci, wszystkiego co
do tej pory wydawa³o siê wa¿ne. Zmiana pozycji,
z której chory ogl¹da œwiat pozwala dostrzec
rzeczywiste wartoœci, sk³oniæ do rewizji
dotychczasowych celów ¿yciowych, uczyniæ
¿ycie bardziej wartoœciowym i satysfakcjo-
nuj¹cym.
Sposoby zmagania siê z chorob¹ mieszcz¹ siê
miêdzy dwiema skrajnoœciami- od postawy walki
do biernego poddania siê i rezygnacji. Zawsze
jednak istnieje korelacja pomiêdzy aktualnym
obrazem choroby a podejmowan¹ strategi¹
i organizacja zachowania siê.
Wspó³czesne warunki ¿ycia sk³aniaj¹ ludzi do
traktowania zdrowia w sposób instrumentalny.
Choroba jest stanem negatywnym, zdrowie
wartoœci¹ pozytywn¹ i po¿¹dan¹, utrzymanie
zdrowia jest celem wa¿nym, ale realizowanym
wspó³zale¿nie z innymi celami ¿yciowymi.
Wzrost poziomu wykszta³cenia, ³atwy dostêp do
informacji, komercjalizacja medycyny stawiaj¹
chorego w pozycji klienta oczekuj¹cego
odpowiedniego poziomu us³ug. Aspiracje coraz
liczniejszej grupy pacjentów w kontakcie
z lekarzem zmierzaj¹ w kierunku partnerstwa,
pe³nego dostêpu do informacji o swej chorobie
i udzia³u w podejmowaniu decyzji uwzglê-
dniaj¹cych nie tylko przes³anki medyczne, ale
tak¿e okolicznoœci ¿yciowe zwi¹zane z rodzin¹
i prac¹ pacjenta.
W miarê adekwatny obraz w³asnej choroby,
w miarê trafna ocena sytuacji sprzyja podejmo-
waniu dzia³añ zmierzaj¹cych do uwolnienia siê
od choroby. Pomyœlna realizacja tego zadania
zale¿na jest od splotu ró¿nych okolicznoœci
pozytywnych i negatywnych, zale¿nych od
samego pacjenta i innych. np. miêdzy innymi od
poziomu dostêpnej opieki medycznej i obci¹¿eñ
nawykami szkodliwymi dla zdrowia.

Choroba jako wydarzenie

Sposoby zmagania siê z chorob¹

osobowoœci, a to:

!

nadawanie znaczenia w³asnym doœwiad-

czeniom, ich analiza i interpretacja oraz
segregowanie nap³ywaj¹cych informacji,

!

ocenianie zdarzeñ, innych ludzi i samego

siebie,

!

ustanawianie celów i dobór odpowiednich

strategii dzia³ania, zale¿nie od sytuacji i w³a-
snych mo¿liwoœci jednostki,

!

kierowanie i kontrolowanie w³asnego dzia³ania.

Wymienione funkcje umo¿liwiaj¹ cz³owiekowi
adaptacjê do œrodowiska przyrodniczego i spo-
³ecznego oraz zapewniaj¹ spójnoœæ mecha-
nizmów poznawczych i emocjonalno - moty-
wacyjnych.

Trzecim elementem determinuj¹cym oddzia-
³ywanie choroby na stan psychiczny pacjenta s¹
stosowane przez niego zachowania w sytu-
acjach trudnych.
Najogólniej ujmuj¹c sytuacja trudna to taka,
która stanowi zagro¿enie dla cz³owieka bezpo-
œrednio doznawane lub sygnalizowane, zak³óca
b¹dŸ uniemo¿liwia osi¹gniêcie celu, pozbawia
jednostkê cenionych przez ni¹ wartoœci.
Choroba czêsto, choæ nie zawsze, jest spo-
strzegana przez chorego w³aœnie jako sytuacja
trudna, obci¹¿a - a nawet przeci¹¿a system
regulacji zachowania. Ka¿dej sytuacji trudnej
towarzyszy przykre napiêcie emocjonalne i tru-
dnoϾ w utrzymaniu dobrej samooceny.
Cz³owiek w takiej sytuacji nawykowo stosuje
swoiste sposoby zachowania - mechanizmy
obronne, które nie usuwaj¹ przyczyn sytuacji
trudnej, ale u³atwiaj¹ znoszenie jej skutków.
Powy¿sze rozwa¿ania dotyczy³y czynników,
które determinuj¹ oddzia³ywanie choroby na
stan psychiczny chorego.

Jakie najczêœciej wystêpuj¹ typy reakcji?
W opracowaniu swojej choroby cz³owiek ocenia
jej „ciê¿koœæ”.
Najczêœciej mo¿na zaobserwowaæ cztery typy
reakcji; zaprzeczenie, pomniejszenie, przyjêcie
diagnozy, wyolbrzymienie.

!

Zaprzeczenie polega na tym, ¿e pacjent nie

przyjmuje wszystkich informacji o chorobie,
opinia lekarza nie wp³ywa na ukszta³towanie
obrazu choroby. Zaprzeczenie wskazuje na
stosowanie przez chorego mechanizmu obro-
nnego tzw. wyparcia.

!

Pomniejszenie to inaczej bagatelizowanie

swojej choroby. Informacje lekarza o przyczy-
nach, przebiegu i ewentualnych skutkach nie
budz¹ powa¿niejszych obaw. Chory przyjmuje
od lekarza i otoczenia tylko te informacje, które
nie budz¹ silnego zagro¿enia i uporczywie trwa
przy swojej „diagnozie”. Mamy tu do czynienia
z mechanizmem obronnym okreœlanym jako
racjonalizacja, który umo¿liwia redukcjê lêku.

!

Przyjêcie diagnozy lekarskiej oznacza zbli¿enie

w³asnego obrazu choroby do rozpoznania
lekarza. Chory akceptuje informacje pochodz¹ce
od lekarza poniewa¿ ma potrzebê oparcia, szuka
w osobie lekarza autorytetu i opiekuna albo te¿
taka forma akceptacji wyra¿a bierne poddanie
siê chorobie.

2

/2008

Dobra i skuteczna wspó³praca z pacjentem
wymaga wiêc od lekarza nie tylko podejœcia
ca³oœciowego ale tak¿e uwzglêdnienia jego
ogólnej sytuacji ¿yciowej i zaakceptowania
w mo¿liwym zakresie prawa chorego do
kierowania siê w³asn¹ hierarchi¹ wartoœci
i celów.

2

/2008

Literatura:
1.Heszen Irena., Sêk Helena - „Psychologia
zdrowia”, Wydawnictwo naukowe PWN,
Warszawa 2007
2.Jarosz Marek - „Psychologia lekarska”, PZWL,
Warszawa 1983. wyd. IV

49

Psychologia w stomatologii

Psychologia w stomatologii

Emocjonalne i poznawcze odniesienie siê do choroby pacjenta jest tematem sesji edukacyjnej

podczas Wystawy Stomatologicznej CEDE w dniu 25 i 26 wrzeœnia 2008 w Poznaniu

„Lêki, które mo¿na ujarzmiæ”

Program edukacyjny dla lekarzy dentystów

Patron medialny:

Dzieñ I - WYK£ADY

LÊK PACJENTA PRZED WIZYT¥ W GABINECIE DENTYSTYCZNYM

OSOBOWOή PACJENTA

ZACHOWANIA AGRESYWNE PACJENTA

BIERNOŒÆ I ZACHOWANIA LÊKOWE PACJENTA

SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z LÊKIEM I AGRESJ¥ PACJENTA

Dzieñ II - WARSZTATY

KOMUNIKACJA BEZ LÊKU I AGRESJI - JAK EFEKTYWNIE POROZUMIEWAÆ SIÊ Z PACJENTEM

!

prowadz¹cy - Wojciech Krówczyñski

Wyk³ad omawia typowe rodzaje lêków pacjenta, czêstoœæ ich wystepowania oraz wynikaj¹ce z nich
zachowania w kontakcie z lekarzem dentyst¹.

!

prowadz¹cy - Teresa S³awiñska

Wyk³ad ma na celu zapoznanie uczestników z typami osobowoœci wg typologii wspó³czesnej
psychologii oraz ich zaburzeniami. Wiele z tych typów oraz zaburzeñ wynika z niezaspokojonych
potrzeb na wielu poziomach, najczêœciej w okresie wczesnego rozwoju jednostki. Wyk³ad ma na celu
wykazaæ, ¿e te zachowania nie s¹ wy³¹cznie, co jest powszechnym rozumieniem, wynikiem braku
umiejêtnoœci w³aœciwego zachowania, ale skutkiem lêku i przede wszystkim, niezaspokojonych
potrzeb jednostki.

!

prowadz¹cy - Ewa Migaczewska

Wœród wielu typów osobowoœci s¹ takie, które charakteryzuj¹ siê zachowaniami agresywnymi.
Wyk³ad ma na celu przedstawienie przyczyn pojawiania siê zachowañ agresywnych. Ma te¿
odpowiedzieæ na pytanie, jak lekarz dentysta oraz jego zespó³, w tym higienistka stomatologiczna
mog¹ wp³yn¹æ na zachowanie siê tego typu pacjenta.

!

prowadz¹cy -Teresa S³awiñska

Wyk³ad ma na celu przedstawienie takich typów osobowoœci, które charakteryzuj¹ siê zachowaniami
biernymi, wskazaæ na ich g³êbsze przyczyny. Wyk³ad ma równie¿ na celu wskazanie lekarzowi oraz
jego zespo³owi sposobów komunikacji z tym typem pacjenta.

!

prowadz¹cy - Pawe³ Konrad Zaborowski

Wyk³ad omawia przypadki, z którymi wyk³adowca spotka³ siê w gabinecie w trakcie swojej praktyki
dentystycznej i o których s³ysza³, oraz przedstawia sposoby ich rozwi¹zania.

!

prowadzenie - Teresa Tymrakiewicz, Ewa Sitko, Danuta Krakówka

Forma spotkania: warsztat i dyskusja
Czas trwania: 3 godziny
Grupa: 40-50 osób
Warsztat prowadzony w czterech grupach:

!

2 grupy w godzinach 10.00 - 13.00

!

2 grupy w godzinach 14.00 - 17.00

Warsztaty s¹ okazj¹ do przeæwiczenia praktycznych umiejêtnoœci postêpowania z pacjentem
lêkliwym, biernym lub agresywnym.

Informacje i zapisy na sesje na stronie internetowej organizatora targów www.cede.pl