37

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health
Organization - WHO) 27. stycznia 2003r.
udostêpni³a opinii publicznej materia³ prasowy

p.t. “Bezprecedensowe rozprzestrzenianie siê
ptasiej grypy wymaga szerokiej wspó³pracy"
zawieraj¹cy apel WHO, Organizacji Narodów
Zjednoczonych ds. Wy¿ywienia i Rolnic-twa (UN
Food and Agriculture Organization - FAO) i Œwiato-
wej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (World Organisa-
tion for Animal Health, znanej jako Miêdzynarodowy
Urz¹d ds. Epizootii, Office International des
Epizooties - OIE) o podjêcie natychmiastowych
wytê¿onych dzia³añ celem unikniêcia pandemii
gro¿¹cej wyniszczeniem ludzi i zwierz¹t.

Ju¿ 24. stycznia 2004 r. czo³owy brytyjski

ekspert do spraw wirusa grypy, sir John Skehel,
dyrektor National Institute for Medical Research,
wezwa³ swój rz¹d do zgromadzenia zapasów
milionów dawek leków przeciwwirusowych w celu
ochrony populacji przed potencjaln¹ œwiatow¹
epidemi¹ wywo³an¹ przez ptasi¹ grypê. Dzieñ
wczeœniej Unia Europejska wprowadzi³a zakaz
importu z Tajlandii drobiu i przetworów drobio-
wych na swój obszar celny. Do tego czasu
Tajlandia - czwarta potêga przemys³u drobiowego
œwiata o rocznej wartoœci eksportu 1,3 mld USD -
zajmowa³a drugie miejsce po Brazylii jako
eksporter drobiu do Unii Europejskiej. W okresie
od stycznia do paŸdziernika 2003 r. Unia
Europejska importowa³a 128 000 ton miêsa
drobiowego z Tajlandii. Od 22. stycznia zakaz
importu drobiu z Tajlandii wprowadzi³a Japonia.
Pod presj¹ strat ekonomicznych rz¹d Tajlandii
przez tydzieñ ukrywa³ prawdê o przyczynach
padniêæ w hodowlach, objaœniaj¹c przyczynê

zarz¹dzonego uboju miliona ptaków rzekomym
szerzeniem

siê

cholery

drobiu

(choroba

epizootyczna

wywo³ywana

przez

Pasteurella

multocida). 3. lutego na wniosek Dawida Byrne'a,
europejskiego komisarza ds. ochrony zdrowia
i konsumenta, kraje cz³onkowskie Unii przed³u¿y³y
do 15 sierpnia 2004r. zakaz importu z Tajlandii
œwie¿ego

miêsa

drobiowego,

przetworów

drobiowych, jaj, pasz z drobiu, ptactwa ³ownego,
a tak¿e wprowadzi³y zakaz przywozu ptaków
ozdobnych z Kambod¿y, Indonezji, Japonii,
Laosu, Pakistanu, Chin, Korei P³d., Tajlandii
i Wietnamu. W tej sytuacji Byrne w swoim
wyst¹pieniu na forum Parlamentu Europejskiego
w Strasbourgu 10. lutego 2004r. móg³ stwierdziæ,
¿e Komisja Europejska dla ochrony zwierz¹t
i zdrowia publicznego natychmiast zastosowa³a
odpowiednie zabezpieczenia przed mo¿liwoœci¹
wprowadzenia choroby na obszar Wspólnoty
poprzez import ¿ywych ptaków lub produktów
drobiowych. Niemniej jednak podkreœli³, ¿e: "obe-
cna epidemia nadal rozwija siê i jeszcze umyka
kontroli".

W Polsce G³ówny Lekarz Weterynarii w roku

2004 wprowadzi³ zakazy przywozu i przewozu
przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej takich
towarów jak:

drób ¿ywy, w tym strusie, oraz inne gatunki
ptaków domowych i dzikich;
jaja wylêgowe drobiu, w tym strusi i innych
ptaków domowych i dzikich;
jaja konsumpcyjne drobiu, w tym strusi;
miêso drobiu oraz podroby drobiowe, w tym
strusi;

•

•

•
•

E P I D E M I E X X I W I E K U

Mutant wirusa grypy

bezprecedensowe
zagro¿enie dla œwiata

A mutant strain of flu poses an unprecedented global threat

S u m m a r y

The number of countries reporting avian influenza in their bird flocks has grown at an alarming rate in recent
weeks, increasing the risk that sooner or later a mutant strain of bird flu may set off a human pandemic.
The spread of highly pathogenic avian influenza in several areas in Asia is a threat to human health and a
disaster for agricultural production, the UN Food and Agriculture Organization (FAO), the World Organisation
for Animal Health (OIE) and the World Health Organization (WHO) said in a joint statement on 27 January
2004 quoted in their press release entitled “Unprecedented spread of avian influenza requires broad
collaboration"
"This is a serious global threat to human health," said Dr. Lee Jong-wook, WHO Director-General. "But we
have faced several emerging infectious diseases in the past. This time, we face something we can possibly
control before it reaches global proportions if we work cooperatively and share needed resources. We must
begin this hard, costly work now."

S³owa kluczowe:
ptasia grypa,
mutant wirusa

Key words:
avian influenza, mutant
strain

of flu

Lek. med.

Zbigniew Ha³at

Epidemiolog,
redaktor naczelny
czasopisma
"

Zagro¿enia ¯ycia

w Polsce"
www.halat.pl

Œ

38

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

39

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

•

•

przetwory z miêsa drobiowego, w tym tak¿e
z miêsa strusi;
wszystkie surowce niejadalne, pochodz¹ce
od drobiu, w tym strusi, oraz innych ptaków
domowych i dzikich;

W stanie Delaware 5. lutego 2004r. na fermie

drobiu w powiecie Kent wykryto ognisko H7N2
z sekwencj¹ PEKPKPR/GLF typow¹ dla szczepów
o niskiej zjadliwoœci, a 10. lutego 2004r. na innej
fermie - odleg³ej o 10 km i po³o¿onej ju¿
w powiecie Sussex. W tym drugim przypadku
wiadomo, ¿e przyczyn¹ by³ wirus H7, którego
komponenty neuraminidazowej i patogennoœci
nadal nie podano do wiadomoœci publicznej.
Zaka¿one stada licz¹ce 80 000 sztuk drobiu pod-
dano zniszczeniu tlenkiem wêgla, a 75 farm
le¿¹cych w promieniu 3 km objêto kwarantann¹.

Kilka dni póŸniej rutynowy, przeprowadzany

ka¿dej zimy, przegl¹d targowisk w stanie New
Jersey wykaza³ obecnoœæ H7N2 u drobiu sprze-
dawanego na 4 z nich. Nancy Halpern, stanowy
lekarz weterynarii ujawni³a, ¿e na 35 miejsc
sprzeda¿y ¿ywego drobiu w tym stanie œrednio na
terenie 40% targowisk wykrywa siê obecnoœæ
wirusów influenzy ptaków.

13. lutego oznajmiono o wykryciu obecnoœci

H2N2 w licz¹cym 500 000 sztuk stadzie niosek na
farmie Mount Joy w powiecie Lancaster, stan
Pensylwania. Z kolei 20. lutego og³oszono wykry-
cie H5N2 wœród 7000 sztuk drobiu na fermie
zlokalizowanej w powiecie Gonzales, stan Teksas.
Amerykañscy hodowcy drobiu eksportuj¹ 15%
swojej produkcji, wartoœci 1 mld USD. W nastê-
pstwie ujawnionych przypadków liczne kraje
importuj¹ce drób z USA wprowadzi³y restrykcje
handlowe w obawie przed zawleczeniem zarazy
na swój obszar.

19. lutego 2004r. w³adze Kanady powiadomi³y

o wykryciu szczepu H7 w stadzie licz¹cym 16 000
sztuk drobiu na fermie Matsqui po³o¿onej na
terenie "zag³êbia drobiowego" w Fraser Halley,
prowincja Kolumbia Brytyjska.

Danuta Skowronski, lekarz medycyny - epi-

demiolog z Oœrodka Zwalczania Chorób Prowincji
Kolumbia Brytyjska, s³usznie stwierdzi³a, ¿e wirus
mo¿e byæ powodem zaka¿eñ oczu i uk³adu
oddechowego,

co

zobowi¹zuje

pracowników

zatrudnionych przy zaka¿onym drobiu do stoso-
wania ochron osobistych, a tak¿e, ¿e wszyscy
powinni przyj¹æ generaln¹ zasadê poddawania
drobiu obróbce termicznej w temp. min. 70 C
i dok³adnego zmywania wszystkich powierzchni,
które mia³y kontakt z tusz¹ drobiow¹. Bardziej

ryzykowne by³o cytowane stwierdzenie dr Sko-
wroñski: "Jak to ugotujesz, to nie z³apiesz wirusa",
maj¹ce zapewne na celu uspokoiæ opiniê
publiczn¹.

Na tle powy¿szych wydarzeñ polityczno-

gospodarczych

warto

odnotowaæ

sejmow¹

wypowiedŸ z dnia 19. lutego 2004r. Wojciecha
Olejniczaka, ministra rolnictwa i rozwoju wsi
w rz¹dzie Leszka Millera: "Chcê siê odnieœæ,
w³aœciwie

zaprotestowaæ

w

tym

momencie

przeciwko stwierdzeniom, jakie pad³y ze strony
partnerów

polskich

zwi¹zków

zawodowych

z Holandii, w których holenderskie zwi¹zki zawo-
dowe producentów drobiu oskar¿y³y Polskê o to,
¿e w Polsce jest ptasia grypa, w tym celu, aby ju¿
dzisiaj psychologicznie wp³ywaæ na import drobiu
np. z Polski do Holandii. Chcê kategorycznie
stwierdziæ, ¿e nie ma takiej sytuacji w Polsce.
W Polsce s³u¿by weterynaryjne w tym zakresie s¹
bardzo precyzyjne i dbaj¹ o to, ¿eby do takiej
sytuacji nie dosz³o. Nigdy nie by³o takiej sytuacji i
mam nadziejê, ¿e nie bêdzie. W tym przypadku
potrzebny jest g³os nie tylko ministra rolnictwa, ale
te¿ g³os - cios za cios. Je¿eli mówi¹ o tym zwi¹zki,
to dobrze by by³o, aby wypowiedzia³y siê polskie
zwi¹zki, by powiedzia³y inaczej. Myœlê, ¿e
w nastêpnych latach po 1 maja taka wspó³praca
miêdzy polskim rz¹dem a zwi¹zkami zawodowymi
bêdzie siê rozwijaæ i bêdzie coraz lepsza, aby
tak¿e na takie sytuacje w porê reagowaæ."

W tej sytuacji upowszechnienia wymaga

dos³owny przek³ad na jêzyk polski objaœnienia
spraw zwi¹zanych z obecnym bezprecedenso-
wym zagro¿eniem zdrowia zwierz¹t i ludzi na
œwiecie, a przygotowanym przez ekspertów WHO,
którzy dysponuj¹ odpowiedni¹ wiedz¹ i odpowie-
dzialnoœci¹ za swoje s³owa:

"Grypa ptasia jest zaraŸliw¹ chorob¹ zwierz¹t

wywo³ywan¹ przez wirusy zazwyczaj zara¿aj¹ce
tylko ptaki, rzadziej œwinie. Wprawdzie wszystkie
gatunki ptaków uznaje siê za podatne na
zaka¿enie, to szczególnie wra¿liwe s¹ hodowle
drobiu, w których zaka¿enia mog¹ szybko
osi¹gn¹æ rozmiary epizootyczne.

Choroba u ptaków wystêpuje w dwóch

postaciach. W przypadku pierwszej pojawiaj¹ siê
s³abo zaznaczone objawy, jak nastroszenie piór
lub obni¿enie nieœnoœci.

Druga forma to influenza ptaków o wysokiej

zjadliwoœci (highly pathogenic avian influenza -
HPAI) po raz pierwszy zdefiniowana w 1878r. jako
pomór drobiu (fowl plague) charakteryzuj¹ca siê
niezwyk³¹ zaraŸliwoœci¹ dla ptaków i œmiertelno-
œci¹ siêgaj¹c¹ 100%. Padniêcia mog¹ nast¹piæ
w dniu pojawienia siê pierwszych objawów.

Najwa¿niejszym

sposobem

zwalczania

choroby wœród ptactwa jest szybkie niszczenie
stad poprzez ubój wszystkich ptaków zaka¿onych
lub nara¿onych na zaka¿enie, w³aœciwa utylizacja
zw³ok, kwarantanna i rygorystyczna dezynfekcja
gospodarstw.

Wirus ginie w temperaturze 56 st. C w ci¹gu

3 godzin lub 60 st. C w ci¹gu 30 minut oraz pod
wp³ywem popularnych œrodków dezynfekcyjnych,
takich jak formalina i preparaty jodu. Wirus mo¿e

z przyczyny: influenza ptaków o wysokiej
zjadliwoœci (Highly pathogenic avian influenza)
od 27 stycznia 2004 r. z Korei P³d., Wietnamu,
Japonii, Tajwanu i Tajlandii
od 30 stycznia 2004 r. - z Kambod¿y i Pakistanu,
od 2 lutego 2004 r. z Chiñskiej Republiki Ludowej
i Republiki Indonezji
z przyczyny: influenza ptaków (Avian influenza)
od 30 stycznia 2004 r. z Laosu i Hong Kongu
od 10 lutego 2004 r. z USA (zakaz nie
obowi¹zywa³ ju¿ 17. lutego 2004r.)
od 17 lutego 2004 r. z USA - stan Delaware

1)

O

przetrwaæ w ch³odnych temperaturach, w zanie-
czyszczonym nawozie przez co najmniej 3 miesi¹-
ce. W wodzie wirus mo¿e prze¿yæ do 4 dni
w temperaturze 22 C i ponad 30 dni przy 0 C.
W przypadku szczepów o wysokiej jadowitoœci
badania

wykaza³y,

¿e

pojedynczy

gram

zanieczyszczonego

nawozu

mo¿e

zawieraæ

wystarczaj¹c¹ iloœæ wirusa, aby zaraziæ 1 milion
ptaków. Ograniczenia przewozu ¿ywych ptaków,
tak w granicach poszczególnych pañstw, jak i w
obrocie miêdzynarodowym s¹ kolejnym wa¿nym
sposobem walki z chorob¹.

Influenza

ptaków,

zw³aszcza

o

wysokiej

zjadliwoœci, mo¿e zrujnowaæ przemys³ drobiowy
i pojedynczych hodowców. Na przyk³ad wybuch
influenzy ptaków o wysokiej zjadliwoœci w USA
w latach 1983-84, w du¿ej mierze ograniczony do
stanu

Pensylwania,

spowodowa³

zniszczenie

ponad 17 milionów ptaków za cenê blisko 65
milionów USD. Nastêpstwa ekonomiczne mog¹
byæ szczególnie wyniszczaj¹ce w krajach rozwija-
j¹cych siê, gdzie hodowla drobiu dla ubogiej
ludnoœci wiejskiej jest wa¿nym Ÿród³em dochodów
i po¿ywienia.

Kiedy ogniska rozprzestrzeni¹ siê w jakimœ

kraju, ich zwalczanie mo¿e staæ siê niezwykle
trudne. Na przyk³ad wybuch w Meksyku, który
zacz¹³ siê w 1992r., nie zosta³ objêty pe³n¹
kontrol¹ a¿ do 1995r. Z tych powodów jak tylko
ognisko

zostanie

wykryte

w³adze

rz¹dowe

podejmuj¹

zwykle

w

ramach

postêpowania

w sytuacji nadzwyczajnej agresywne czynnoœci
zmierzaj¹ce do opanowania sytuacji.

Choroba z du¿¹ ³atwoœci¹ przenosi siê z hodo-

wli na hodowlê. Noœnikiem s¹ odchody, zanieczy-
szczone nimi py³, gleba, sprzêty, pojazdy, pasze,
klatki, ubrania, w szczególnoœci buty, a tak¿e
powierzchnia cia³a gryzoni (i wed³ug niektórych
doniesieñ tak¿e pche³) spe³niaj¹cych w tym
przypadku rolê wektorów mechanicznych.

Odchody zaka¿onych ptaków dzikich mog¹

wprowadziæ

wirus

zarówno

do

hodowli

przemys³owej, jak i do stadka drobiu trzymanego
na podwórku. Ryzyko przeniesienia zaka¿enia
z ptaków dziko ¿yj¹cych na ptaki domowe jest
najwiêksze, gdy te ostatnie przebywaj¹ na
otwartym powietrzu i korzystaj¹ z wody wspólnie
z ptakami dzikimi, b¹dŸ pojone s¹ wod¹
zanieczyszczon¹

odchodami

dziko

¿yj¹cych

nosicieli. Z terytorium jednego pañstwa do
drugiego

choroba

mo¿e

byæ

przeniesiona

w wyniku miêdzynarodowego obrotu ¿ywym
drobiem.

Ptaki wêdrowne, w tym dziko ¿yj¹ce ptactwo

wodne, morskie i nabrze¿ne, mog¹ przenosiæ
zaka¿enie na du¿e odleg³oœci i w przesz³oœci
wi¹zano je z miêdzynarodowym szerzeniem siê
HPAI. Wêdrowne ptaki wodne - przede wszystkim
dzikie kaczki - s¹ naturalnym rezerwuarem
wirusów influenzy ptaków, a przy tym s¹
najbardziej oporne na zaka¿enie. Mog¹ przenosiæ
wirusy

na

wielkie

odleg³oœci,

wydalaæ

je

z odchodami, a mimo to manifestowaæ lekkie
i krótkotrwa³e objawy chorobowe.

Jednak kaczki domowe s¹ podatne na

œmiertelne zaka¿enie, tak samo jak indyki, gêsi i
kilka innych gatunków hodowanych w przemyœle
lub na podwórkach.

Od po³owy grudnia 2003 r. rosn¹ca liczba

krajów azjatyckich zg³asza ogniska HPAI u kur
i kaczek. Zg³oszono tak¿e zaka¿enia kilku
gatunków ptaków dziko ¿yj¹cych i œwiñ.

Szybkie szerzenie siê HPAI z pojawieniem siê

ognisk w tym samym czasie w kilku krajach
Œwiatowa

Organizacja

Zdrowia

uznaje

za

bezprecedensowe zagro¿enie dla zdrowia ludzi
i gospodarki.

Przyczyny s¹ nastêpuj¹ce:

Wiêkszoœæ - choæ nie wszystkie - ognisk
ostatnio zg³oszonych w Azji by³a wywo³ana
przez wysoce zjadliwy szczep H5N1. Roœnie
liczba

dowodów,

¿e

szczep

ten

ma

wyj¹tkow¹ zdolnoœæ przekraczania bariery
gatunkowej i wywo³ywania u ludzi ciê¿kiej
choroby o wyso-kiej œmiertelnoœci.

Jeszcze wiêkszym powodem do niepokoju
jest mo¿liwoœæ, ¿e w wyniku obecnej sytuacji
pojawi siê nowa pandemia grypy cz³owieka.
Nauce znany jest fakt wymiany genów
pomiêdzy

wirusami

grypy

ptaków

i

cz³owieka,

kiedy

cz³owiek

przechodzi

zaka¿enie wirusami obydwu gatunków. Tego
rodzaju proces wymiany genów wewn¹trz
cia³a cz³owieka mo¿e zainicjowaæ pojawienie
siê zupe³nie nowego podtypu wirusa grypy,
przeciwko któremu niewielu ludzi - o ile w
ogóle tacy s¹ - dysponuje odpornoœci¹
naturaln¹. Co gorsza istniej¹ce szczepionki,
które ka¿dego roku wytwarza siê na nowo,
aby dopasowaæ je do aktualnie kr¹¿¹cych
wirusów i chroniæ ludzi podczas sezonu
epidemicznego,

nie

bêd¹

skuteczne

przeciwko

ca³kowicie

nowemu

wirusowi

grypy.

Je¿eli nowy wirus bêdzie zawiera³ wystarczaj¹-

c¹ liczbê genów wirusa grypy cz³owieka, mo¿e
wyst¹piæ transmisja bezpoœrednio z jednej osoby
na drug¹. Kiedy do tego dojdzie, pojawi¹ siê
sprzyjaj¹ce warunki do zapocz¹tkowania nowej
epidemii grypy. Najgorsza sytuacja wyst¹pi, gdy
w nastêpstwie transmisji z cz³owieka na cz³owieka
pojawi¹ siê nastêpuj¹ce po sobie pokolenia
ciê¿kiej choroby o wysokiej œmiertelnoœci. Tak
zdarzy³o siê podczas wielkiej pandemii grypy
1918-1919, kiedy to zupe³nie nowy podtyp wirusa
grypy pojawi³ siê nagle i rozprzestrzeni³ na ca³ym
œwiecie w czasie oko³o 4 - 6 miesiêcy. W ci¹gu
2 lat wyst¹pi³o kilka fal zaka¿eñ, zabijaj¹c wed³ug
oszacowañ 40 - 50 milionów ludzi.

W obecnej sytuacji nie ma dowodów na

skuteczn¹ transmisjê tego wirusa z cz³owieka na
cz³owieka. Ekipy WHO pomagaj¹ rz¹dom Tajlandii
i Wietnamu w planowaniu i prowadzeniu badañ
wymaganych do wykrycia najwczeœniejszych
etapów transmisji z cz³owieka na cz³owieka.
Równoczeœnie laboratoria nale¿¹ce do dzia³aj¹cej
w ramach WHO Œwiatowej Sieci Nadzoru Epi-
demiologicznego nad Gryp¹ prowadz¹ wytê¿one
badania wirusów cz³owieka i ptaków, uzyskane
z aktualnych ognisk. Oczekuje siê, ¿e badania te

O

O

Obecna sytuacja

•

•

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

38

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

39

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

•

•

przetwory z miêsa drobiowego, w tym tak¿e
z miêsa strusi;
wszystkie surowce niejadalne, pochodz¹ce
od drobiu, w tym strusi, oraz innych ptaków
domowych i dzikich;

W stanie Delaware 5. lutego 2004r. na fermie

drobiu w powiecie Kent wykryto ognisko H7N2
z sekwencj¹ PEKPKPR/GLF typow¹ dla szczepów
o niskiej zjadliwoœci, a 10. lutego 2004r. na innej
fermie - odleg³ej o 10 km i po³o¿onej ju¿
w powiecie Sussex. W tym drugim przypadku
wiadomo, ¿e przyczyn¹ by³ wirus H7, którego
komponenty neuraminidazowej i patogennoœci
nadal nie podano do wiadomoœci publicznej.
Zaka¿one stada licz¹ce 80 000 sztuk drobiu pod-
dano zniszczeniu tlenkiem wêgla, a 75 farm
le¿¹cych w promieniu 3 km objêto kwarantann¹.

Kilka dni póŸniej rutynowy, przeprowadzany

ka¿dej zimy, przegl¹d targowisk w stanie New
Jersey wykaza³ obecnoœæ H7N2 u drobiu sprze-
dawanego na 4 z nich. Nancy Halpern, stanowy
lekarz weterynarii ujawni³a, ¿e na 35 miejsc
sprzeda¿y ¿ywego drobiu w tym stanie œrednio na
terenie 40% targowisk wykrywa siê obecnoœæ
wirusów influenzy ptaków.

13. lutego oznajmiono o wykryciu obecnoœci

H2N2 w licz¹cym 500 000 sztuk stadzie niosek na
farmie Mount Joy w powiecie Lancaster, stan
Pensylwania. Z kolei 20. lutego og³oszono wykry-
cie H5N2 wœród 7000 sztuk drobiu na fermie
zlokalizowanej w powiecie Gonzales, stan Teksas.
Amerykañscy hodowcy drobiu eksportuj¹ 15%
swojej produkcji, wartoœci 1 mld USD. W nastê-
pstwie ujawnionych przypadków liczne kraje
importuj¹ce drób z USA wprowadzi³y restrykcje
handlowe w obawie przed zawleczeniem zarazy
na swój obszar.

19. lutego 2004r. w³adze Kanady powiadomi³y

o wykryciu szczepu H7 w stadzie licz¹cym 16 000
sztuk drobiu na fermie Matsqui po³o¿onej na
terenie "zag³êbia drobiowego" w Fraser Halley,
prowincja Kolumbia Brytyjska.

Danuta Skowronski, lekarz medycyny - epi-

demiolog z Oœrodka Zwalczania Chorób Prowincji
Kolumbia Brytyjska, s³usznie stwierdzi³a, ¿e wirus
mo¿e byæ powodem zaka¿eñ oczu i uk³adu
oddechowego,

co

zobowi¹zuje

pracowników

zatrudnionych przy zaka¿onym drobiu do stoso-
wania ochron osobistych, a tak¿e, ¿e wszyscy
powinni przyj¹æ generaln¹ zasadê poddawania
drobiu obróbce termicznej w temp. min. 70 C
i dok³adnego zmywania wszystkich powierzchni,
które mia³y kontakt z tusz¹ drobiow¹. Bardziej

ryzykowne by³o cytowane stwierdzenie dr Sko-
wroñski: "Jak to ugotujesz, to nie z³apiesz wirusa",
maj¹ce zapewne na celu uspokoiæ opiniê
publiczn¹.

Na tle powy¿szych wydarzeñ polityczno-

gospodarczych

warto

odnotowaæ

sejmow¹

wypowiedŸ z dnia 19. lutego 2004r. Wojciecha
Olejniczaka, ministra rolnictwa i rozwoju wsi
w rz¹dzie Leszka Millera: "Chcê siê odnieœæ,
w³aœciwie

zaprotestowaæ

w

tym

momencie

przeciwko stwierdzeniom, jakie pad³y ze strony
partnerów

polskich

zwi¹zków

zawodowych

z Holandii, w których holenderskie zwi¹zki zawo-
dowe producentów drobiu oskar¿y³y Polskê o to,
¿e w Polsce jest ptasia grypa, w tym celu, aby ju¿
dzisiaj psychologicznie wp³ywaæ na import drobiu
np. z Polski do Holandii. Chcê kategorycznie
stwierdziæ, ¿e nie ma takiej sytuacji w Polsce.
W Polsce s³u¿by weterynaryjne w tym zakresie s¹
bardzo precyzyjne i dbaj¹ o to, ¿eby do takiej
sytuacji nie dosz³o. Nigdy nie by³o takiej sytuacji i
mam nadziejê, ¿e nie bêdzie. W tym przypadku
potrzebny jest g³os nie tylko ministra rolnictwa, ale
te¿ g³os - cios za cios. Je¿eli mówi¹ o tym zwi¹zki,
to dobrze by by³o, aby wypowiedzia³y siê polskie
zwi¹zki, by powiedzia³y inaczej. Myœlê, ¿e
w nastêpnych latach po 1 maja taka wspó³praca
miêdzy polskim rz¹dem a zwi¹zkami zawodowymi
bêdzie siê rozwijaæ i bêdzie coraz lepsza, aby
tak¿e na takie sytuacje w porê reagowaæ."

W tej sytuacji upowszechnienia wymaga

dos³owny przek³ad na jêzyk polski objaœnienia
spraw zwi¹zanych z obecnym bezprecedenso-
wym zagro¿eniem zdrowia zwierz¹t i ludzi na
œwiecie, a przygotowanym przez ekspertów WHO,
którzy dysponuj¹ odpowiedni¹ wiedz¹ i odpowie-
dzialnoœci¹ za swoje s³owa:

"Grypa ptasia jest zaraŸliw¹ chorob¹ zwierz¹t

wywo³ywan¹ przez wirusy zazwyczaj zara¿aj¹ce
tylko ptaki, rzadziej œwinie. Wprawdzie wszystkie
gatunki ptaków uznaje siê za podatne na
zaka¿enie, to szczególnie wra¿liwe s¹ hodowle
drobiu, w których zaka¿enia mog¹ szybko
osi¹gn¹æ rozmiary epizootyczne.

Choroba u ptaków wystêpuje w dwóch

postaciach. W przypadku pierwszej pojawiaj¹ siê
s³abo zaznaczone objawy, jak nastroszenie piór
lub obni¿enie nieœnoœci.

Druga forma to influenza ptaków o wysokiej

zjadliwoœci (highly pathogenic avian influenza -
HPAI) po raz pierwszy zdefiniowana w 1878r. jako
pomór drobiu (fowl plague) charakteryzuj¹ca siê
niezwyk³¹ zaraŸliwoœci¹ dla ptaków i œmiertelno-
œci¹ siêgaj¹c¹ 100%. Padniêcia mog¹ nast¹piæ
w dniu pojawienia siê pierwszych objawów.

Najwa¿niejszym

sposobem

zwalczania

choroby wœród ptactwa jest szybkie niszczenie
stad poprzez ubój wszystkich ptaków zaka¿onych
lub nara¿onych na zaka¿enie, w³aœciwa utylizacja
zw³ok, kwarantanna i rygorystyczna dezynfekcja
gospodarstw.

Wirus ginie w temperaturze 56 st. C w ci¹gu

3 godzin lub 60 st. C w ci¹gu 30 minut oraz pod
wp³ywem popularnych œrodków dezynfekcyjnych,
takich jak formalina i preparaty jodu. Wirus mo¿e

z przyczyny: influenza ptaków o wysokiej
zjadliwoœci (Highly pathogenic avian influenza)
od 27 stycznia 2004 r. z Korei P³d., Wietnamu,
Japonii, Tajwanu i Tajlandii
od 30 stycznia 2004 r. - z Kambod¿y i Pakistanu,
od 2 lutego 2004 r. z Chiñskiej Republiki Ludowej
i Republiki Indonezji
z przyczyny: influenza ptaków (Avian influenza)
od 30 stycznia 2004 r. z Laosu i Hong Kongu
od 10 lutego 2004 r. z USA (zakaz nie
obowi¹zywa³ ju¿ 17. lutego 2004r.)
od 17 lutego 2004 r. z USA - stan Delaware

1)

O

przetrwaæ w ch³odnych temperaturach, w zanie-
czyszczonym nawozie przez co najmniej 3 miesi¹-
ce. W wodzie wirus mo¿e prze¿yæ do 4 dni
w temperaturze 22 C i ponad 30 dni przy 0 C.
W przypadku szczepów o wysokiej jadowitoœci
badania

wykaza³y,

¿e

pojedynczy

gram

zanieczyszczonego

nawozu

mo¿e

zawieraæ

wystarczaj¹c¹ iloœæ wirusa, aby zaraziæ 1 milion
ptaków. Ograniczenia przewozu ¿ywych ptaków,
tak w granicach poszczególnych pañstw, jak i w
obrocie miêdzynarodowym s¹ kolejnym wa¿nym
sposobem walki z chorob¹.

Influenza

ptaków,

zw³aszcza

o

wysokiej

zjadliwoœci, mo¿e zrujnowaæ przemys³ drobiowy
i pojedynczych hodowców. Na przyk³ad wybuch
influenzy ptaków o wysokiej zjadliwoœci w USA
w latach 1983-84, w du¿ej mierze ograniczony do
stanu

Pensylwania,

spowodowa³

zniszczenie

ponad 17 milionów ptaków za cenê blisko 65
milionów USD. Nastêpstwa ekonomiczne mog¹
byæ szczególnie wyniszczaj¹ce w krajach rozwija-
j¹cych siê, gdzie hodowla drobiu dla ubogiej
ludnoœci wiejskiej jest wa¿nym Ÿród³em dochodów
i po¿ywienia.

Kiedy ogniska rozprzestrzeni¹ siê w jakimœ

kraju, ich zwalczanie mo¿e staæ siê niezwykle
trudne. Na przyk³ad wybuch w Meksyku, który
zacz¹³ siê w 1992r., nie zosta³ objêty pe³n¹
kontrol¹ a¿ do 1995r. Z tych powodów jak tylko
ognisko

zostanie

wykryte

w³adze

rz¹dowe

podejmuj¹

zwykle

w

ramach

postêpowania

w sytuacji nadzwyczajnej agresywne czynnoœci
zmierzaj¹ce do opanowania sytuacji.

Choroba z du¿¹ ³atwoœci¹ przenosi siê z hodo-

wli na hodowlê. Noœnikiem s¹ odchody, zanieczy-
szczone nimi py³, gleba, sprzêty, pojazdy, pasze,
klatki, ubrania, w szczególnoœci buty, a tak¿e
powierzchnia cia³a gryzoni (i wed³ug niektórych
doniesieñ tak¿e pche³) spe³niaj¹cych w tym
przypadku rolê wektorów mechanicznych.

Odchody zaka¿onych ptaków dzikich mog¹

wprowadziæ

wirus

zarówno

do

hodowli

przemys³owej, jak i do stadka drobiu trzymanego
na podwórku. Ryzyko przeniesienia zaka¿enia
z ptaków dziko ¿yj¹cych na ptaki domowe jest
najwiêksze, gdy te ostatnie przebywaj¹ na
otwartym powietrzu i korzystaj¹ z wody wspólnie
z ptakami dzikimi, b¹dŸ pojone s¹ wod¹
zanieczyszczon¹

odchodami

dziko

¿yj¹cych

nosicieli. Z terytorium jednego pañstwa do
drugiego

choroba

mo¿e

byæ

przeniesiona

w wyniku miêdzynarodowego obrotu ¿ywym
drobiem.

Ptaki wêdrowne, w tym dziko ¿yj¹ce ptactwo

wodne, morskie i nabrze¿ne, mog¹ przenosiæ
zaka¿enie na du¿e odleg³oœci i w przesz³oœci
wi¹zano je z miêdzynarodowym szerzeniem siê
HPAI. Wêdrowne ptaki wodne - przede wszystkim
dzikie kaczki - s¹ naturalnym rezerwuarem
wirusów influenzy ptaków, a przy tym s¹
najbardziej oporne na zaka¿enie. Mog¹ przenosiæ
wirusy

na

wielkie

odleg³oœci,

wydalaæ

je

z odchodami, a mimo to manifestowaæ lekkie
i krótkotrwa³e objawy chorobowe.

Jednak kaczki domowe s¹ podatne na

œmiertelne zaka¿enie, tak samo jak indyki, gêsi i
kilka innych gatunków hodowanych w przemyœle
lub na podwórkach.

Od po³owy grudnia 2003 r. rosn¹ca liczba

krajów azjatyckich zg³asza ogniska HPAI u kur
i kaczek. Zg³oszono tak¿e zaka¿enia kilku
gatunków ptaków dziko ¿yj¹cych i œwiñ.

Szybkie szerzenie siê HPAI z pojawieniem siê

ognisk w tym samym czasie w kilku krajach
Œwiatowa

Organizacja

Zdrowia

uznaje

za

bezprecedensowe zagro¿enie dla zdrowia ludzi
i gospodarki.

Przyczyny s¹ nastêpuj¹ce:

Wiêkszoœæ - choæ nie wszystkie - ognisk
ostatnio zg³oszonych w Azji by³a wywo³ana
przez wysoce zjadliwy szczep H5N1. Roœnie
liczba

dowodów,

¿e

szczep

ten

ma

wyj¹tkow¹ zdolnoœæ przekraczania bariery
gatunkowej i wywo³ywania u ludzi ciê¿kiej
choroby o wyso-kiej œmiertelnoœci.

Jeszcze wiêkszym powodem do niepokoju
jest mo¿liwoœæ, ¿e w wyniku obecnej sytuacji
pojawi siê nowa pandemia grypy cz³owieka.
Nauce znany jest fakt wymiany genów
pomiêdzy

wirusami

grypy

ptaków

i

cz³owieka,

kiedy

cz³owiek

przechodzi

zaka¿enie wirusami obydwu gatunków. Tego
rodzaju proces wymiany genów wewn¹trz
cia³a cz³owieka mo¿e zainicjowaæ pojawienie
siê zupe³nie nowego podtypu wirusa grypy,
przeciwko któremu niewielu ludzi - o ile w
ogóle tacy s¹ - dysponuje odpornoœci¹
naturaln¹. Co gorsza istniej¹ce szczepionki,
które ka¿dego roku wytwarza siê na nowo,
aby dopasowaæ je do aktualnie kr¹¿¹cych
wirusów i chroniæ ludzi podczas sezonu
epidemicznego,

nie

bêd¹

skuteczne

przeciwko

ca³kowicie

nowemu

wirusowi

grypy.

Je¿eli nowy wirus bêdzie zawiera³ wystarczaj¹-

c¹ liczbê genów wirusa grypy cz³owieka, mo¿e
wyst¹piæ transmisja bezpoœrednio z jednej osoby
na drug¹. Kiedy do tego dojdzie, pojawi¹ siê
sprzyjaj¹ce warunki do zapocz¹tkowania nowej
epidemii grypy. Najgorsza sytuacja wyst¹pi, gdy
w nastêpstwie transmisji z cz³owieka na cz³owieka
pojawi¹ siê nastêpuj¹ce po sobie pokolenia
ciê¿kiej choroby o wysokiej œmiertelnoœci. Tak
zdarzy³o siê podczas wielkiej pandemii grypy
1918-1919, kiedy to zupe³nie nowy podtyp wirusa
grypy pojawi³ siê nagle i rozprzestrzeni³ na ca³ym
œwiecie w czasie oko³o 4 - 6 miesiêcy. W ci¹gu
2 lat wyst¹pi³o kilka fal zaka¿eñ, zabijaj¹c wed³ug
oszacowañ 40 - 50 milionów ludzi.

W obecnej sytuacji nie ma dowodów na

skuteczn¹ transmisjê tego wirusa z cz³owieka na
cz³owieka. Ekipy WHO pomagaj¹ rz¹dom Tajlandii
i Wietnamu w planowaniu i prowadzeniu badañ
wymaganych do wykrycia najwczeœniejszych
etapów transmisji z cz³owieka na cz³owieka.
Równoczeœnie laboratoria nale¿¹ce do dzia³aj¹cej
w ramach WHO Œwiatowej Sieci Nadzoru Epi-
demiologicznego nad Gryp¹ prowadz¹ wytê¿one
badania wirusów cz³owieka i ptaków, uzyskane
z aktualnych ognisk. Oczekuje siê, ¿e badania te

O

O

Obecna sytuacja

•

•

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

40

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

41

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

rzuc¹ nieco œwiat³a na pochodzenie i charakte-
rystyczne cechy kr¹¿¹cego obecnie szczepu
H5N1. Nadto nowy wirus zaadaptowany do
skutecznej transmisji z cz³owieka na cz³owieka
szerzy³by siê w szybkim tempie, st¹d w³adze
zdrowia publicznego szybko dowiedzia³yby siê o
pojawieniu siê zupe³nie nowego wirusa. Do dnia
dzisiejszego nie ma na to dowodów.

Zaka¿enia szczepem H5N1 zdarzaj¹ siê

wyj¹tkowo. Pierwszy udokumentowane przypadki
zaka¿eñ cz³owieka ptasim szczepem H5N1
wyst¹pi³y w Hong Kongu - Specjalnym Regionie
Administracyjnym Chin w 1997r. W tym pierwszym
ognisku hospitalizowano 18 osób, z których
6 zmar³o. W poszukiwaniu Ÿróde³ zaka¿enia
ustalono kontakt z chorymi ptakami w 1 przypadku
w gospodarstwie, a w 17 przypadkach - na
targowisku. Przypadki u ludzi zbieg³y siê w czasie
z wyst¹pieniem wœród drobiu ognisk influenzy
ptaków wywo³anej przez H5N1 o wysokiej
zjadliwoœci. Bardzo ograniczon¹ transmisjê tego
szczepu z cz³owieka na cz³owieka udokumento-
wano u pracowników opieki zdrowotnej, cz³onków
rodzin, pracowników nara¿onych na kontakt
z drobiem, ³¹cznie z udzia³em w operacjach uboju
drobiu. Wprawdzie przeciwcia³a anty-H5 zosta³y
w tych

grupach wykryte, co wskazuje na przeby-

cie zaka¿enia wirusowego, ale w nastêpstwie
takie-go

zaka¿enia

nie

wyst¹pi³

ani

jeden

przypadek ciê¿kiego zachorowania. Przeciwcia³a
wykryto u 10% zbadanych pracowników zatru-
dnionych przy drobiu i u 3% ubojowców.

W lutym 2003 r. szczep H5N1 ponownie

przeskoczy³ z ptaków na ludzi i zarazi³ dwóch
cz³onków rodziny - ojca i syna - po ich powrocie
do Hong Kongu z podró¿y do po³udniowych Chin.
Ojciec zmar³, ale syn wyzdrowia³ . Trzeci cz³onek
rodziny - siostra ch³opca - zmar³a w Chinach
z powodu ciê¿kiej choroby uk³adu oddechowego.
Z powodu niedostêpnoœci próbek materia³u
biologicznego, nie mo¿na by³o ustaliæ przyczyny
jej zgonu.

Nie wszystkie zg³aszane obecnie ogniska

u ptaków s¹ niebezpieczne dla ludzi. Najwiêksz¹
troskê o zdrowie ludzkie wywo³uj¹ ogniska
spowodowane przez szczep H5N1. Dla oceny
poziomu ryzyka dla zdrowia cz³owieka, wa¿na jest
dok³adna znajomoœæ szczepów influenzy ptaków
bêd¹cych przyczyn¹ ognisk wœród ptactwa. Na
przyk³ad ognisko influenzy ptaków zg³oszone
ostatnio z Tajwanu (Chiny) jest wywo³ane przez
H5N2, który nie jest szczepem o wysokiej
zjadliwoœci dla ptaków i nigdy nie zosta³ uznany za
przyczynê choroby u ludzi. Ognisko ostatnio
og³oszone w Pakistanie jest wywo³ane przez
szczepy H7 i H9 a nie przez H5N1.

Niemniej jednak najwiêksze znaczenie ma

bezzw³oczne postêpowanie przeciwzootyczne we
wszystkich ogniskach influenzy ptaków, nawet jeœli
s¹ wywo³ane przez jeden ze szczepów o niskiej
zjadliwoœci. Badania wykaza³y, ¿e pewne szczepy
ptasiej grypy, pocz¹tkowo o niskiej zjadliwoœci,
mog¹ szybko (w ci¹gu 6 - 9 miesiêcy) zmieniæ siê
w szczep o wysokiej zjadliwoœci, je¿eli pozwala im
siê kr¹¿yæ w populacjach drobiu.

Nikt nie zna pewnej odpowiedzi na pytanie czy

mo¿na odsun¹æ niebezpieczeñstwo epidemii.

Wirusy grypy s¹ bardzo niestabilne i ich zacho-
wanie opiera siê prognozom. Mimo to WHO
zachowuje optymizm w przekonaniu, ¿e je¿eli
w³aœciwe dzia³ania bêd¹ podjête, bêdzie mo¿na
odsun¹æ niebezpieczeñstwo pandemii grypy. Dla
WHO jest to obecnie cel zasadniczy. Podstawo-
wym priorytetem i g³ówn¹ lini¹ obrony jest
ograniczenie mo¿liwoœci ekspozycji cz³owieka na
najwiêkszy rezerwuar wirusa - zaka¿ony drób.
Mo¿na to uzyskaæ poprzez szybkie wykrywanie
ognisk wœród drobiu i natychmiastowe wszczyna-
nie postêpowania przeciwepidemicznego, w tym
zniszczenie ca³ego zaka¿onego i nara¿onego na
zaka¿enie

inwentarza

drobiowego,

a

tak¿e

w³aœciw¹ utylizacjê padliny.

Ca³oœæ

dostêpnej

ewidencji

naukowej

wskazuje na zwiêkszone ryzyko transmisji na
ludzi, gdy ogniska influenzy ptaków H5N1 o wyso-
kiej jadowitoœci s¹ rozpowszechnione wœród
drobiu. Gdy roœnie liczba zaka¿eñ ludzi, zwiêksza
siê te¿ ryzyko pojawienia siê nowego podtypu
wirusa, który mo¿e wyzwoliæ now¹ pandemiê
grypy. Zwi¹zek pomiêdzy rozpowszechnieniem
zaka¿enia wœród drobiu i zwiêkszonym ryzykiem
zaka¿enia cz³owieka jest w³aœnie demonstrowany
w Azji. Wszystkie przypadki zachorowañ i zgonów
ludzi zosta³y dotychczas wykryte w dwóch
krajach, w Wietnamie i Tajlandii, charakteryzuj¹-
cych siê szerokim rozpowszechnieniem ognisk
wœród drobiu. WHO podkreœla nag³oœæ sytuacji
i potrzebê pilnych dzia³añ w sektorze hodowli
zwierz¹t i rolnictwa. Na przyk³ad ubój w 1997 ca³ej
populacji ptaków w Hong Kongu - wed³ug
oszacowañ 1,5 miliona kurcz¹t i innych ptaków -
zosta³ dokonany w ci¹gu 3 dni. Z kolei w 2003r.
ubój niemal 30 milionów ptaków (spoœród ca³ej
populacji ptaków licz¹cej 100 milionów) w Holandii
by³ dokonany w ci¹gu tygodnia. Wielu ekspertów
do spraw grypy uzna³o, ¿e szybkie dzia³ania
podjête w obu tych sytuacjach zapobieg³y
pandemii grypy u ludzi.

W opinii WHO dotychczas rejestrowana

niewielka liczba zachorowañ ma znaczenie
uspokajaj¹ce.

S¹ te¿ pewne dowody na to, ¿e szczep H5N1

kr¹¿y³ wœród ptaków na kilka miesiêcy przed
zg³oszeniami. Wykrycie dotychczas tylko kilku
przypadków zachorowañ ludzi sugeruje, ¿e
obecnie wirus mo¿e niezbyt ³atwo przenosiæ siê
z ptaków na ludzi. Jednak sytuacja mo¿e ulec
nag³ej zmianie, skoro wykazano, ¿e szczep H5N1
szybko mutuje i posiada udokumentowan¹ sk³on-
noœæ do wymiany genów z wirusami grypy
pochodz¹cymi od innych gatunków.

W sytuacji sprzyjaj¹cej pojawieniu siê nowego

pandemicznego szczepu wirusa grypy ka¿dy
przypadek zaka¿enia cz³owieka, to o jeden
przypadek za du¿o. W uzupe³nieniu szybkiego
niszczenia zaka¿onych zwierz¹t, inna sposobnoœæ
zapobiegania wyst¹pieniu przypadków u ludzi
wi¹¿e siê z ochron¹ pracowników w³¹czonych do
operacji uboju. WHO wyda³a zalecenia w sprawie
bezpiecznego wykonywania tych operacji.

W odpowiedzi na pytanie czy s¹ stosowane

w³aœciwe œrodki zwalczania zagro¿enia WHO
stwierdza, ¿e Japonia i Republika Korei zapewne

2)

zwalczy³y swoje ogniska wœród drobiu, szybko
i bezpiecznie. Przeprowadzone by³y badania
pracowników w³¹czonych do operacji uboju i nie
wykryto ¿adnych przypadków zaka¿enia ludzi.
Sytuacja

w

innych

krajach

jest

bardziej

problematyczna.

WHO zdaje sobie sprawê z faktu, ¿e rz¹dy

kilku krajów, w których wyst¹pi³y groŸne ogniska
wœród

drobiu,

nie

dysponuj¹

zasobami

potrzebnymi do wprowadzenia œrodków ochron-
nych dla ubojowców lub wykonania bardzo
szybkiego zniszczenia hodowli drobiu. W nie-
których z tych krajów praktyka hodowania drobiu
w obejœciach gospodarstw na oddalonych od
miast obszarach wiejskich, która mo¿e byæ nie-
uwzglêdniona w rejestrach prowadzony przez
w³adze rolne, jeszcze bardziej komplikuje szybk¹
i systematyczn¹ eliminacjê rezerwuaru zwie-
rzêcego. WHO, FAO i OIE wyda³y wspólnie nagl¹-
cy apel do spo³ecznoœci miêdzynarodowej, aby
ta szybko udostêpni³a odpowiednie zasoby i inne
formy

wsparcia

w

interesie

ochrony

miê-

dzynarodowego zdrowia publicznego.

Oprócz H5N1 tak¿e dwa inne wirusy ptasiej

grypy spowodowa³y zachorowania ludzi, jednak
ogniska te nie by³y tak ciê¿kie, jak te, które
wywo³a³ szczep H5N1. H5N2, który nie jest
szczepem o wysokiej zjadliwoœci dla ptaków, by³
przyczyn¹ 2 przypadków o ³agodnym przebiegu,
które wyst¹pi³y u dzieci w Hong Kongu w 1999 r.
i u 1 dziecka w po³owie grudnia 2003 r., tak¿e
w Hong Kongu. Wybuch influenzy ptaków
wywo³anej przez H7N7, szczep o wysokiej
zjadliwoœci, który zacz¹³ siê w lutym 2003 r.
w Holandii, sta³ siê powodem zgonu weterynarza
w

wyniku

ostrego

zespo³u

niewydolnoœci

oddechowej dwa miesi¹ce póŸniej, a tak¿e
zachorowañ o ³agodnym przebiegu u 89 pracow-
ników

zatrudnionych

przy

drobiu

oraz

u rodzin tych pracowników.

Obecnie dostêpne szczepionki nie chroni¹

ludzi przed chorob¹ wywo³an¹ przez szczep
H5N1. WHO pilnie wspó³pracuje z laboratoriami
nale¿¹cymi do Œwiatowej Sieci Nadzoru Epidemio-
logicznego nad Gryp¹ w celu wyodrêbnienia
prototypowego wirusa H5N1 do wykorzystania
przez wiod¹cych producentów szczepionek.

Dostêpny prototypowy wirus szczepionkowy

wyodrêbniony przy wykorzystaniu szczepu H5N1
z 2003 r., który spowodowa³ 2 zachorowania ludzi
w Hong Kongu, nie mo¿e byæ u¿yty do
przyspieszenia powstania szczepionki. Wstêpna
analiza wirusa z 2004r. przeprowadzona w labora-
toriach sieci WHO, wykazuje, ¿e wirus uleg³
znacz¹cej mutacji.

W celu zapobiegania i leczenia mo¿na zasto-

sowaæ leki nale¿¹ce do dwóch klas.

Leki te s¹ zarejestrowane w niektórych krajach

dla potrzeb zapobiegania grypie i jej leczenia
u ludzi i s¹ uznawane za skuteczne niezale¿nie od
szczepu wywo³uj¹cego chorobê.

Jednak wstêpna analiza wirusów izolowanych

od osób ostatnio zmar³ych w Wietnamie wykazuje,
¿e wirusy te wykazuj¹ opornoœæ na inhibitory M2.
Dalsze badania s¹ w toku i maj¹ na celu
potwierdziæ opornoœæ na amantadynê. Laboratoria
sieci prowadz¹ tak¿e badania w kierunku
potwierdzenia

skutecznoœci

inhibitorów

neuraminidazy

przeciw

obecnym

szczepom

H5N1.

Obecnie dostêpne szczepionki s¹ przydatne

do zapobie¿enia pandemii grypy w sposób
precyzyjnie

ukierunkowany:

podanie

ich

grupom wysokiego ryzyka, takim jak osoby
zatrudnione przy uboju drobiu, chroni te osoby
przed kr¹¿¹cymi wirusami grypy cz³owieka
i w ten sposób ogranicza mo¿liwoœæ pojawienia
siê niebezpiecznej sytuacji, w której ludzie o
wysokim ryzyku ekspozycji na wirus ptasi,
mog¹ ulec w tym samym czasie zaka¿eniu
wirusem ptasim i ludzkim. Tego rodzaju
podwójne zaka¿enie stwarza wirusom ptasim
i ludzkim okazjê do wymiany genów z mo¿liwo-
œci¹ powstania nowego podtypu wirusa grypy
o pandemicznym potencjale.

Z tych powodów WHO wyda³a zalecenia

w sprawie szczepieñ - przy wykorzystaniu obecnej
trójwalentnej szczepionki grypowej - dla grup
uznanych za grupy wysokiego ryzyka ekspozycji
w krajach, w których wystêpuj¹ ogniska influenzy
ptaków H5N1 o wysokiej zjadliwoœci wœród
drobiu."

W uzupe³nieniu powy¿szego materia³u opubli-

kowanego

w

tygodniku

WHO

-

Weekly

Epidemiological Record - Relevé épidémiologique
hebdomadaire z 20. lutego 2004r. nale¿y dodaæ,
¿e:

W Japonii 17.lutego 2004r. zarejestrowano

drugie ognisko H5N1 wœród drobiu na po³udnio-
wej wyspie Kyushu, po drugiej stronie w¹skiego
pasma wody oddzielaj¹cego hodowlê od miejsca
wyst¹pienia pierwszego ogniska w prefekturze
Yamaguchi na Honshu

W Tajlandii 20. lutego 2004 r. wirusolog WHO

dr Prasert Thongcharoen poinformowa³ o wykryciu
wirusa H5N1 w próbkach pobranych od 3 pad³ych
kotów domowych i u tygrysa bia³ego z ogrodu
zoologicznego Khao Khiew w prowincji Chonburi
w pobli¿u Bangkoku. Tygrys ozdrowia³ po
chorobie, która wczeœniej zabi³a przebywaj¹cego
w tym samym zoo leoparda. Zachorowania kotów
domowych, pozostaj¹cych zazwyczaj w bardzo
bliskim kontakcie z ludŸmi, ekspert uzna³ za
niezwykle niebezpieczne i zaapelowa³ o unikanie
bezpoœredniego kontaktu z kotami, je¿eli w pobli-
¿u znajduje siê hodowla drobiu. Inny ekspert
podkreœli³, ¿e wobec przepasa¿owania wirusa
przez jednego ssaka narasta zagro¿enia transmi-
sj¹ H5N1na inne ssaki ³¹cznie z ludŸmi.

W Tajlandii 20. lutego 2004r. og³oszono 4 nowe

ogniska

influenzy

ptaków

H5N1,

wczeœniej

poinformowano o nawrocie zaka¿eñ w 14 lokali-
zacjach w 9 prowincjach, które wyst¹pi³y na kilka

S¹ to:

inhibitory M2 (amantadyna i rimantadyna)
inhibitory neuraminidazy (oseltamivir i zanimivir).

•

•

•

•

•

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

40

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

41

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

rzuc¹ nieco œwiat³a na pochodzenie i charakte-
rystyczne cechy kr¹¿¹cego obecnie szczepu
H5N1. Nadto nowy wirus zaadaptowany do
skutecznej transmisji z cz³owieka na cz³owieka
szerzy³by siê w szybkim tempie, st¹d w³adze
zdrowia publicznego szybko dowiedzia³yby siê o
pojawieniu siê zupe³nie nowego wirusa. Do dnia
dzisiejszego nie ma na to dowodów.

Zaka¿enia szczepem H5N1 zdarzaj¹ siê

wyj¹tkowo. Pierwszy udokumentowane przypadki
zaka¿eñ cz³owieka ptasim szczepem H5N1
wyst¹pi³y w Hong Kongu - Specjalnym Regionie
Administracyjnym Chin w 1997r. W tym pierwszym
ognisku hospitalizowano 18 osób, z których
6 zmar³o. W poszukiwaniu Ÿróde³ zaka¿enia
ustalono kontakt z chorymi ptakami w 1 przypadku
w gospodarstwie, a w 17 przypadkach - na
targowisku. Przypadki u ludzi zbieg³y siê w czasie
z wyst¹pieniem wœród drobiu ognisk influenzy
ptaków wywo³anej przez H5N1 o wysokiej
zjadliwoœci. Bardzo ograniczon¹ transmisjê tego
szczepu z cz³owieka na cz³owieka udokumento-
wano u pracowników opieki zdrowotnej, cz³onków
rodzin, pracowników nara¿onych na kontakt
z drobiem, ³¹cznie z udzia³em w operacjach uboju
drobiu. Wprawdzie przeciwcia³a anty-H5 zosta³y
w tych

grupach wykryte, co wskazuje na przeby-

cie zaka¿enia wirusowego, ale w nastêpstwie
takie-go

zaka¿enia

nie

wyst¹pi³

ani

jeden

przypadek ciê¿kiego zachorowania. Przeciwcia³a
wykryto u 10% zbadanych pracowników zatru-
dnionych przy drobiu i u 3% ubojowców.

W lutym 2003 r. szczep H5N1 ponownie

przeskoczy³ z ptaków na ludzi i zarazi³ dwóch
cz³onków rodziny - ojca i syna - po ich powrocie
do Hong Kongu z podró¿y do po³udniowych Chin.
Ojciec zmar³, ale syn wyzdrowia³ . Trzeci cz³onek
rodziny - siostra ch³opca - zmar³a w Chinach
z powodu ciê¿kiej choroby uk³adu oddechowego.
Z powodu niedostêpnoœci próbek materia³u
biologicznego, nie mo¿na by³o ustaliæ przyczyny
jej zgonu.

Nie wszystkie zg³aszane obecnie ogniska

u ptaków s¹ niebezpieczne dla ludzi. Najwiêksz¹
troskê o zdrowie ludzkie wywo³uj¹ ogniska
spowodowane przez szczep H5N1. Dla oceny
poziomu ryzyka dla zdrowia cz³owieka, wa¿na jest
dok³adna znajomoœæ szczepów influenzy ptaków
bêd¹cych przyczyn¹ ognisk wœród ptactwa. Na
przyk³ad ognisko influenzy ptaków zg³oszone
ostatnio z Tajwanu (Chiny) jest wywo³ane przez
H5N2, który nie jest szczepem o wysokiej
zjadliwoœci dla ptaków i nigdy nie zosta³ uznany za
przyczynê choroby u ludzi. Ognisko ostatnio
og³oszone w Pakistanie jest wywo³ane przez
szczepy H7 i H9 a nie przez H5N1.

Niemniej jednak najwiêksze znaczenie ma

bezzw³oczne postêpowanie przeciwzootyczne we
wszystkich ogniskach influenzy ptaków, nawet jeœli
s¹ wywo³ane przez jeden ze szczepów o niskiej
zjadliwoœci. Badania wykaza³y, ¿e pewne szczepy
ptasiej grypy, pocz¹tkowo o niskiej zjadliwoœci,
mog¹ szybko (w ci¹gu 6 - 9 miesiêcy) zmieniæ siê
w szczep o wysokiej zjadliwoœci, je¿eli pozwala im
siê kr¹¿yæ w populacjach drobiu.

Nikt nie zna pewnej odpowiedzi na pytanie czy

mo¿na odsun¹æ niebezpieczeñstwo epidemii.

Wirusy grypy s¹ bardzo niestabilne i ich zacho-
wanie opiera siê prognozom. Mimo to WHO
zachowuje optymizm w przekonaniu, ¿e je¿eli
w³aœciwe dzia³ania bêd¹ podjête, bêdzie mo¿na
odsun¹æ niebezpieczeñstwo pandemii grypy. Dla
WHO jest to obecnie cel zasadniczy. Podstawo-
wym priorytetem i g³ówn¹ lini¹ obrony jest
ograniczenie mo¿liwoœci ekspozycji cz³owieka na
najwiêkszy rezerwuar wirusa - zaka¿ony drób.
Mo¿na to uzyskaæ poprzez szybkie wykrywanie
ognisk wœród drobiu i natychmiastowe wszczyna-
nie postêpowania przeciwepidemicznego, w tym
zniszczenie ca³ego zaka¿onego i nara¿onego na
zaka¿enie

inwentarza

drobiowego,

a

tak¿e

w³aœciw¹ utylizacjê padliny.

Ca³oœæ

dostêpnej

ewidencji

naukowej

wskazuje na zwiêkszone ryzyko transmisji na
ludzi, gdy ogniska influenzy ptaków H5N1 o wyso-
kiej jadowitoœci s¹ rozpowszechnione wœród
drobiu. Gdy roœnie liczba zaka¿eñ ludzi, zwiêksza
siê te¿ ryzyko pojawienia siê nowego podtypu
wirusa, który mo¿e wyzwoliæ now¹ pandemiê
grypy. Zwi¹zek pomiêdzy rozpowszechnieniem
zaka¿enia wœród drobiu i zwiêkszonym ryzykiem
zaka¿enia cz³owieka jest w³aœnie demonstrowany
w Azji. Wszystkie przypadki zachorowañ i zgonów
ludzi zosta³y dotychczas wykryte w dwóch
krajach, w Wietnamie i Tajlandii, charakteryzuj¹-
cych siê szerokim rozpowszechnieniem ognisk
wœród drobiu. WHO podkreœla nag³oœæ sytuacji
i potrzebê pilnych dzia³añ w sektorze hodowli
zwierz¹t i rolnictwa. Na przyk³ad ubój w 1997 ca³ej
populacji ptaków w Hong Kongu - wed³ug
oszacowañ 1,5 miliona kurcz¹t i innych ptaków -
zosta³ dokonany w ci¹gu 3 dni. Z kolei w 2003r.
ubój niemal 30 milionów ptaków (spoœród ca³ej
populacji ptaków licz¹cej 100 milionów) w Holandii
by³ dokonany w ci¹gu tygodnia. Wielu ekspertów
do spraw grypy uzna³o, ¿e szybkie dzia³ania
podjête w obu tych sytuacjach zapobieg³y
pandemii grypy u ludzi.

W opinii WHO dotychczas rejestrowana

niewielka liczba zachorowañ ma znaczenie
uspokajaj¹ce.

S¹ te¿ pewne dowody na to, ¿e szczep H5N1

kr¹¿y³ wœród ptaków na kilka miesiêcy przed
zg³oszeniami. Wykrycie dotychczas tylko kilku
przypadków zachorowañ ludzi sugeruje, ¿e
obecnie wirus mo¿e niezbyt ³atwo przenosiæ siê
z ptaków na ludzi. Jednak sytuacja mo¿e ulec
nag³ej zmianie, skoro wykazano, ¿e szczep H5N1
szybko mutuje i posiada udokumentowan¹ sk³on-
noœæ do wymiany genów z wirusami grypy
pochodz¹cymi od innych gatunków.

W sytuacji sprzyjaj¹cej pojawieniu siê nowego

pandemicznego szczepu wirusa grypy ka¿dy
przypadek zaka¿enia cz³owieka, to o jeden
przypadek za du¿o. W uzupe³nieniu szybkiego
niszczenia zaka¿onych zwierz¹t, inna sposobnoœæ
zapobiegania wyst¹pieniu przypadków u ludzi
wi¹¿e siê z ochron¹ pracowników w³¹czonych do
operacji uboju. WHO wyda³a zalecenia w sprawie
bezpiecznego wykonywania tych operacji.

W odpowiedzi na pytanie czy s¹ stosowane

w³aœciwe œrodki zwalczania zagro¿enia WHO
stwierdza, ¿e Japonia i Republika Korei zapewne

2)

zwalczy³y swoje ogniska wœród drobiu, szybko
i bezpiecznie. Przeprowadzone by³y badania
pracowników w³¹czonych do operacji uboju i nie
wykryto ¿adnych przypadków zaka¿enia ludzi.
Sytuacja

w

innych

krajach

jest

bardziej

problematyczna.

WHO zdaje sobie sprawê z faktu, ¿e rz¹dy

kilku krajów, w których wyst¹pi³y groŸne ogniska
wœród

drobiu,

nie

dysponuj¹

zasobami

potrzebnymi do wprowadzenia œrodków ochron-
nych dla ubojowców lub wykonania bardzo
szybkiego zniszczenia hodowli drobiu. W nie-
których z tych krajów praktyka hodowania drobiu
w obejœciach gospodarstw na oddalonych od
miast obszarach wiejskich, która mo¿e byæ nie-
uwzglêdniona w rejestrach prowadzony przez
w³adze rolne, jeszcze bardziej komplikuje szybk¹
i systematyczn¹ eliminacjê rezerwuaru zwie-
rzêcego. WHO, FAO i OIE wyda³y wspólnie nagl¹-
cy apel do spo³ecznoœci miêdzynarodowej, aby
ta szybko udostêpni³a odpowiednie zasoby i inne
formy

wsparcia

w

interesie

ochrony

miê-

dzynarodowego zdrowia publicznego.

Oprócz H5N1 tak¿e dwa inne wirusy ptasiej

grypy spowodowa³y zachorowania ludzi, jednak
ogniska te nie by³y tak ciê¿kie, jak te, które
wywo³a³ szczep H5N1. H5N2, który nie jest
szczepem o wysokiej zjadliwoœci dla ptaków, by³
przyczyn¹ 2 przypadków o ³agodnym przebiegu,
które wyst¹pi³y u dzieci w Hong Kongu w 1999 r.
i u 1 dziecka w po³owie grudnia 2003 r., tak¿e
w Hong Kongu. Wybuch influenzy ptaków
wywo³anej przez H7N7, szczep o wysokiej
zjadliwoœci, który zacz¹³ siê w lutym 2003 r.
w Holandii, sta³ siê powodem zgonu weterynarza
w

wyniku

ostrego

zespo³u

niewydolnoœci

oddechowej dwa miesi¹ce póŸniej, a tak¿e
zachorowañ o ³agodnym przebiegu u 89 pracow-
ników

zatrudnionych

przy

drobiu

oraz

u rodzin tych pracowników.

Obecnie dostêpne szczepionki nie chroni¹

ludzi przed chorob¹ wywo³an¹ przez szczep
H5N1. WHO pilnie wspó³pracuje z laboratoriami
nale¿¹cymi do Œwiatowej Sieci Nadzoru Epidemio-
logicznego nad Gryp¹ w celu wyodrêbnienia
prototypowego wirusa H5N1 do wykorzystania
przez wiod¹cych producentów szczepionek.

Dostêpny prototypowy wirus szczepionkowy

wyodrêbniony przy wykorzystaniu szczepu H5N1
z 2003 r., który spowodowa³ 2 zachorowania ludzi
w Hong Kongu, nie mo¿e byæ u¿yty do
przyspieszenia powstania szczepionki. Wstêpna
analiza wirusa z 2004r. przeprowadzona w labora-
toriach sieci WHO, wykazuje, ¿e wirus uleg³
znacz¹cej mutacji.

W celu zapobiegania i leczenia mo¿na zasto-

sowaæ leki nale¿¹ce do dwóch klas.

Leki te s¹ zarejestrowane w niektórych krajach

dla potrzeb zapobiegania grypie i jej leczenia
u ludzi i s¹ uznawane za skuteczne niezale¿nie od
szczepu wywo³uj¹cego chorobê.

Jednak wstêpna analiza wirusów izolowanych

od osób ostatnio zmar³ych w Wietnamie wykazuje,
¿e wirusy te wykazuj¹ opornoœæ na inhibitory M2.
Dalsze badania s¹ w toku i maj¹ na celu
potwierdziæ opornoœæ na amantadynê. Laboratoria
sieci prowadz¹ tak¿e badania w kierunku
potwierdzenia

skutecznoœci

inhibitorów

neuraminidazy

przeciw

obecnym

szczepom

H5N1.

Obecnie dostêpne szczepionki s¹ przydatne

do zapobie¿enia pandemii grypy w sposób
precyzyjnie

ukierunkowany:

podanie

ich

grupom wysokiego ryzyka, takim jak osoby
zatrudnione przy uboju drobiu, chroni te osoby
przed kr¹¿¹cymi wirusami grypy cz³owieka
i w ten sposób ogranicza mo¿liwoœæ pojawienia
siê niebezpiecznej sytuacji, w której ludzie o
wysokim ryzyku ekspozycji na wirus ptasi,
mog¹ ulec w tym samym czasie zaka¿eniu
wirusem ptasim i ludzkim. Tego rodzaju
podwójne zaka¿enie stwarza wirusom ptasim
i ludzkim okazjê do wymiany genów z mo¿liwo-
œci¹ powstania nowego podtypu wirusa grypy
o pandemicznym potencjale.

Z tych powodów WHO wyda³a zalecenia

w sprawie szczepieñ - przy wykorzystaniu obecnej
trójwalentnej szczepionki grypowej - dla grup
uznanych za grupy wysokiego ryzyka ekspozycji
w krajach, w których wystêpuj¹ ogniska influenzy
ptaków H5N1 o wysokiej zjadliwoœci wœród
drobiu."

W uzupe³nieniu powy¿szego materia³u opubli-

kowanego

w

tygodniku

WHO

-

Weekly

Epidemiological Record - Relevé épidémiologique
hebdomadaire z 20. lutego 2004r. nale¿y dodaæ,
¿e:

W Japonii 17.lutego 2004r. zarejestrowano

drugie ognisko H5N1 wœród drobiu na po³udnio-
wej wyspie Kyushu, po drugiej stronie w¹skiego
pasma wody oddzielaj¹cego hodowlê od miejsca
wyst¹pienia pierwszego ogniska w prefekturze
Yamaguchi na Honshu

W Tajlandii 20. lutego 2004 r. wirusolog WHO

dr Prasert Thongcharoen poinformowa³ o wykryciu
wirusa H5N1 w próbkach pobranych od 3 pad³ych
kotów domowych i u tygrysa bia³ego z ogrodu
zoologicznego Khao Khiew w prowincji Chonburi
w pobli¿u Bangkoku. Tygrys ozdrowia³ po
chorobie, która wczeœniej zabi³a przebywaj¹cego
w tym samym zoo leoparda. Zachorowania kotów
domowych, pozostaj¹cych zazwyczaj w bardzo
bliskim kontakcie z ludŸmi, ekspert uzna³ za
niezwykle niebezpieczne i zaapelowa³ o unikanie
bezpoœredniego kontaktu z kotami, je¿eli w pobli-
¿u znajduje siê hodowla drobiu. Inny ekspert
podkreœli³, ¿e wobec przepasa¿owania wirusa
przez jednego ssaka narasta zagro¿enia transmi-
sj¹ H5N1na inne ssaki ³¹cznie z ludŸmi.

W Tajlandii 20. lutego 2004r. og³oszono 4 nowe

ogniska

influenzy

ptaków

H5N1,

wczeœniej

poinformowano o nawrocie zaka¿eñ w 14 lokali-
zacjach w 9 prowincjach, które wyst¹pi³y na kilka

S¹ to:

inhibitory M2 (amantadyna i rimantadyna)
inhibitory neuraminidazy (oseltamivir i zanimivir).

•

•

•

•

•

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

43

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

42

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

dni przed planowanym powiadomieniem o

zakoñ-czeniu kryzysu

W Chinach 21. lutego 2004r. poinformowano

o pojawieniu siê 2 dalszych ognisk, które ³¹cznie
z poprzednimi daj¹ sumê 48 potwierdzonych
ognisk w 16 regionach; pomimo szybkiego
szerzenia siê zarazy wœród drobiu i poddania
ubojowi 1,2 mln sztuk kurczaków, gêsi i kaczek
(z wyp³at¹ odszkodowañ hodowcom) dotychczas
nie zg³oszono przypadków zachorowañ ludzi.

Z Holandii 21. lutego 2004r. w magazynie The

Lancet pojawi³ siê obszerny artyku³ zawieraj¹cy
wyniki szczegó³owej analizy epidemiologicznej
wybuchu grypy H7N7 o wysokiej zjadliwoœci
z lutego 2003r., która objê³a wszystkich pracowni-
ków hodowli drobiu wraz z ich rodzinami i wykaza-
³a niespodziewanie wysoki odsetek zaka¿eñ ludzi
od ptaków, a w 3 przypadkach transmisjê z cz³o-
wieka na cz³owieka; badacze oszacowali liczbê
osób eksponowanych na kontakt

z drobiem

zaka¿onym szczepem A/H7 w Holandii na 4 500,
z czego 12,3% zg³osi³o dolegliwoœci, u 7,8%
wykryto zapalenie spojówek, a objawy grypo-
podobne stwierdzono u 2%; oprócz szczepieñ
osoby eksponowane na zaka¿enie otrzyma³y
profilaktycznie oseltamivir (Roche Diagnostics,
Mannheim, Niemcy) w dawce dziennej 75 mg.

Szczególnej uwagi wymaga obserwacja pta-

ków dziko ¿yj¹cych; og³oszone 14 lutego 2004 r.
znalezienie w Norwegii pad³ej dzikiej kaczki, która
by³a pierwszym znanym w tym kraju przypadkiem
influenzy ptaków, da³o okazjê do nag³oœnienia
wyników du¿ych badañ z lat 1999 - 2000 ptaków
wêdrownych i domowych w Europie Pó³nocnej
wykazuj¹cych, ¿e 1% próbek wykaza³ wynik
dodatni dla grypy A w teœcie odwrotnej tran-
skrypcji

sprzê¿onej

z

³añcuchow¹

reakcj¹

polimerazow¹ (reverse transcription - polymerase
chain raction - RT-PCR), z czego z po³owy mo¿na
by³o w zalê¿onych jajach kurzych izolowaæ wirus
grypy A reprezentuj¹cy podtypy hemaglutyninowe
1 - 7, 10, 11, 13 i nieidentyfikowalne HA oraz
neuraminidazowe 1 - 8.

Do 20. lutego 2004r. do WHO zg³oszono

z Tajlandii 9 zachorowañ, tym 7 zgonów,
a z Wietnamu 22 zachorowania, w tym 15 zgonów.
S¹ to przypadki potwierdzone laboratoryjnie.
W³adze tajskie prowadz¹ dochodzenie dotycz¹ce
147

zg³oszeñ

pacjentów

hospitalizowanych

z podejrzanymi objawami.

Potwierdzonym

przypadkiem

zaka¿enia

gryp¹ A/H5 jest osoba, ¿yj¹ca lub zmar³a, u
której badanie laboratoryjne wykazuje co
najmniej jedno z nastêpuj¹cych:

dodatni wynik hodowli wirusowej w kierunku
grypy A/H5
dodatni wynik ³añcuchowej reakcji
polimerazy (PCR) w kierunku grypy A/H5
dodatni wynik badania
immunofluorescencyjnego (IFA) na obecnoϾ
antygenu H5 z zastosowaniem przeciwcia³

monoklinalnych
4-krotny wzrost miana przeciwcia³ swoistych
dla H5 w parach próbek surowicy
Aby jednak mog³o dojœæ do podejrzenia, b¹dŸ

rozpoznania zaka¿eñ A/H5 u ludzi, niezbêdne jest
postêpowanie

zgodne

z

zaleceniami

WHO

z 6. lutego 2004r.:

Na obszarach, na których wirusy grypy A/H5
by³y zidentyfikowane jako przyczyna choroby
u ludzi lub zwierz¹t po 1. paŸdziernika 2003r.,
decyzja co do podjêcia badañ w kierunku
wirusów grypy A/H5 powinna byæ wynikiem
oceny ryzyka odnosz¹cej siê do okreœlonego
przypadku i uwzglêdniaj¹cej nastêpuj¹ce
czynniki:

manifestacja kliniczna, w³¹cznie ze
zgonem w nastêpstwie niewyjaœnionej
ostrej choroby uk³adu oddechowego
wielkoœæ zg³oszonych ognisk HPAI wœród
okolicznych zwierz¹t
w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów zbli¿enie (na
odleg³oœæ dotkniêcia lub rozmowy)
z osob¹ z niewyjaœnion¹ ostr¹ chorob¹
uk³adu oddechowego, która póŸniej
zmar³a w nastêpstwie tej choroby
wynik dodatni badania laboratoryjnego
w kierunku grypy A

Na obszarach, na których wirusy grypy A/H5
nie by³y zidentyfikowane jako przyczyna
choroby u ludzi lub zwierz¹t po 1. paŸdziernika
2003r., decyzja co do podjêcia badañ
w kierunku wirusów grypy A/H5 powinna byæ
wynikiem

oceny

ryzyka

uwzglêdniaj¹cej

zarówno geograficzn¹ bliskoœæ obszarów,
sk¹d pochodz¹ zg³oszenia ognisk HPAI wœród
zwierz¹t, jak i nastêpuj¹ce czynniki odnosz¹ce
siê do okreœlonego przypadku:

manifestacja kliniczna, w³¹cznie ze
zgonem w nastêpstwie niewyjaœnionej
ostrej choroby uk³adu oddechowego

nara¿enie zawodowe

zamieszkanie w okolicy, w której szerz¹
siê plotki o padniêciach drobiu

w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów kontakt (na
odleg³oœæ dotkniêcia lub rozmowy)
z osob¹ z niewyjaœnion¹ ostr¹ chorob¹
uk³adu oddechowego, która póŸniej
zmar³a w nastêpstwie tej choroby

w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów podró¿ do jednego
z obszarów, sk¹d pochodz¹ zg³oszenia

Definicja WHO przypadku potwierdzonego

I

II

Uwaga: dochodzenia laboratoryjne w kierunku grypy

A/H5 mog¹ byæ podejmowane równie¿ w ra-
mach ukierunkowanych badañ epidemiolo-
gicznych. Wykryte w tych okolicznoœciach
przypadki potwierdzone laboratoryjnie tak¿e
nale¿y zg³aszaæ, niezale¿nie od ich manifestacji
klinicznej.

•

•

•

•

•

3)

4)

•

•

•
•

ognisk HPAI wœród zwierz¹t ORAZ co
najmniej jedno z nastêpuj¹cych:

- zbli¿enie (na odleg³oœæ najwy¿ej

1 metra) do ¿ywego lub nie¿ywego
drobiu, ptaków dziko ¿yj¹cych albo
œwiñ, w ka¿dej z mo¿liwych sytuacji

- nara¿enie na œrodowisko, w którym

w okresie poprzedzaj¹cych 6 tygodni
przebywa³ lub by³ przetrzymywany
drób lub trzoda chlewna

- zbli¿enie (na odleg³oœæ dotkniêcia lub

rozmowy) z potwierdzonym
przypadkiem zaka¿enia cz³owieka
gryp¹ A/H5

- w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych

wyst¹pienie objawów zbli¿enie
(na odleg³oœæ dotkniêcia lub
rozmowy) z osob¹ z niewyjaœnion¹
ostr¹ chorob¹ uk³adu oddechowego,
która póŸniej zmar³a w nastêpstwie
tej choroby

- wynik dodatni badania laboratoryjnego

w kierunku grypy A

Zgodnie z obowi¹zuj¹cym w Polsce prawem

w

przypadku

podejrzenia

zaka¿enia

lub

zachorowania na grypê lub rozpoznania grypy

lekarz lub felczer ma obowi¹zek zg³oszenia tego
faktu, w ci¹gu 24 godzin, w³aœciwemu ze wzglêdu
na

miejsce

zachorowania

powiatowemu

inspektorowi sanitarnemu. Gdyby obecne w³adze
w zamian za pozorowan¹ walkê z zagro¿eniami
urojonymi

lub

sprowokowanymi,

udostêpni³y

podatnikom diagnostykê wirusologiczn¹, pomoc¹
mog³aby tu s³u¿yæ przyjêta w Unii Europejskiej
definicja przypadku grypy:

Kliniczny obraz odpowiadaj¹cy grypie, np.

nag³e wyst¹pienie choroby, kaszel, gor¹czka, ból
g³owy.

Laboratoryjne kryteria rozpoznania

wykrycie antygenu grypy lub RNA
specyficznego dla wirusa grypy.
wyizolowanie wirusa grypy.
wykazanie odpowiedzi w postaci
przeciwcia³ specyficznych dla wirusa
grypy A lub B.

Klasyfikacja przypadków
Podejrzany: Obraz kliniczny odpowiadaj¹cy
grypie powi¹zany epidemiologicznie
Potwierdzony: Przypadek kliniczny potwierdzony
laboratoryjnie.

Opis kliniczny

Poni¿sze tabelaryczne zestawienie zachorowañ na grypê zg³oszonych

od 1. stycznia 2000r. do 15. lutego 2004r.

wyró¿nia terminy decyduj¹ce o rozwoju epidemii grypy w kolejnych latach piêciolecia

i pozostawia puste rubryki do wype³nienia dr¿¹c¹ z emocji rêk¹.

od 1.

stycznia

do 15.lutego

od 1. lutego

do 15.lutego

od 16.

marca

do 31.marca

od 1.

stycznia

do 31.marca

od 1. stycznia

do 31.grudnia

Rok

Zg³oszone zachorowania na grypê

(razem J10 i J11 wg ICD-10)w Polsce

J10 Grypa wywo³ana zidentyfikowanym wirusem

J11 Grypa wywo³ana niezidentyfikowanym wirusem

ZapadalnoϾ

na 100 000

ludnoœci

2000

1 370 362

445 426

14 275

1 521 862

1 596 920

4132.15

2001

308 791

174 601

20 226

509 769

576 449

1491.80

2002

24 350

7 030

43 129

125 070

228 055

590.32

2003

91 438

51 835

278 495

1 094 695

1 216 284

3184.39

2004

157 197

81 460

Zamiany krwotoczne w przebiegu influenzy ptaków (wg FAO)

a) tchawicy ptaka b) jelit ptaka

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

43

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

42

Zima 2003 / 2004

A L E R G I A

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

dni przed planowanym powiadomieniem o

zakoñ-czeniu kryzysu

W Chinach 21. lutego 2004r. poinformowano

o pojawieniu siê 2 dalszych ognisk, które ³¹cznie
z poprzednimi daj¹ sumê 48 potwierdzonych
ognisk w 16 regionach; pomimo szybkiego
szerzenia siê zarazy wœród drobiu i poddania
ubojowi 1,2 mln sztuk kurczaków, gêsi i kaczek
(z wyp³at¹ odszkodowañ hodowcom) dotychczas
nie zg³oszono przypadków zachorowañ ludzi.

Z Holandii 21. lutego 2004r. w magazynie The

Lancet pojawi³ siê obszerny artyku³ zawieraj¹cy
wyniki szczegó³owej analizy epidemiologicznej
wybuchu grypy H7N7 o wysokiej zjadliwoœci
z lutego 2003r., która objê³a wszystkich pracowni-
ków hodowli drobiu wraz z ich rodzinami i wykaza-
³a niespodziewanie wysoki odsetek zaka¿eñ ludzi
od ptaków, a w 3 przypadkach transmisjê z cz³o-
wieka na cz³owieka; badacze oszacowali liczbê
osób eksponowanych na kontakt

z drobiem

zaka¿onym szczepem A/H7 w Holandii na 4 500,
z czego 12,3% zg³osi³o dolegliwoœci, u 7,8%
wykryto zapalenie spojówek, a objawy grypo-
podobne stwierdzono u 2%; oprócz szczepieñ
osoby eksponowane na zaka¿enie otrzyma³y
profilaktycznie oseltamivir (Roche Diagnostics,
Mannheim, Niemcy) w dawce dziennej 75 mg.

Szczególnej uwagi wymaga obserwacja pta-

ków dziko ¿yj¹cych; og³oszone 14 lutego 2004 r.
znalezienie w Norwegii pad³ej dzikiej kaczki, która
by³a pierwszym znanym w tym kraju przypadkiem
influenzy ptaków, da³o okazjê do nag³oœnienia
wyników du¿ych badañ z lat 1999 - 2000 ptaków
wêdrownych i domowych w Europie Pó³nocnej
wykazuj¹cych, ¿e 1% próbek wykaza³ wynik
dodatni dla grypy A w teœcie odwrotnej tran-
skrypcji

sprzê¿onej

z

³añcuchow¹

reakcj¹

polimerazow¹ (reverse transcription - polymerase
chain raction - RT-PCR), z czego z po³owy mo¿na
by³o w zalê¿onych jajach kurzych izolowaæ wirus
grypy A reprezentuj¹cy podtypy hemaglutyninowe
1 - 7, 10, 11, 13 i nieidentyfikowalne HA oraz
neuraminidazowe 1 - 8.

Do 20. lutego 2004r. do WHO zg³oszono

z Tajlandii 9 zachorowañ, tym 7 zgonów,
a z Wietnamu 22 zachorowania, w tym 15 zgonów.
S¹ to przypadki potwierdzone laboratoryjnie.
W³adze tajskie prowadz¹ dochodzenie dotycz¹ce
147

zg³oszeñ

pacjentów

hospitalizowanych

z podejrzanymi objawami.

Potwierdzonym

przypadkiem

zaka¿enia

gryp¹ A/H5 jest osoba, ¿yj¹ca lub zmar³a, u
której badanie laboratoryjne wykazuje co
najmniej jedno z nastêpuj¹cych:

dodatni wynik hodowli wirusowej w kierunku
grypy A/H5
dodatni wynik ³añcuchowej reakcji
polimerazy (PCR) w kierunku grypy A/H5
dodatni wynik badania
immunofluorescencyjnego (IFA) na obecnoϾ
antygenu H5 z zastosowaniem przeciwcia³

monoklinalnych
4-krotny wzrost miana przeciwcia³ swoistych
dla H5 w parach próbek surowicy
Aby jednak mog³o dojœæ do podejrzenia, b¹dŸ

rozpoznania zaka¿eñ A/H5 u ludzi, niezbêdne jest
postêpowanie

zgodne

z

zaleceniami

WHO

z 6. lutego 2004r.:

Na obszarach, na których wirusy grypy A/H5
by³y zidentyfikowane jako przyczyna choroby
u ludzi lub zwierz¹t po 1. paŸdziernika 2003r.,
decyzja co do podjêcia badañ w kierunku
wirusów grypy A/H5 powinna byæ wynikiem
oceny ryzyka odnosz¹cej siê do okreœlonego
przypadku i uwzglêdniaj¹cej nastêpuj¹ce
czynniki:

manifestacja kliniczna, w³¹cznie ze
zgonem w nastêpstwie niewyjaœnionej
ostrej choroby uk³adu oddechowego
wielkoœæ zg³oszonych ognisk HPAI wœród
okolicznych zwierz¹t
w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów zbli¿enie (na
odleg³oœæ dotkniêcia lub rozmowy)
z osob¹ z niewyjaœnion¹ ostr¹ chorob¹
uk³adu oddechowego, która póŸniej
zmar³a w nastêpstwie tej choroby
wynik dodatni badania laboratoryjnego
w kierunku grypy A

Na obszarach, na których wirusy grypy A/H5
nie by³y zidentyfikowane jako przyczyna
choroby u ludzi lub zwierz¹t po 1. paŸdziernika
2003r., decyzja co do podjêcia badañ
w kierunku wirusów grypy A/H5 powinna byæ
wynikiem

oceny

ryzyka

uwzglêdniaj¹cej

zarówno geograficzn¹ bliskoœæ obszarów,
sk¹d pochodz¹ zg³oszenia ognisk HPAI wœród
zwierz¹t, jak i nastêpuj¹ce czynniki odnosz¹ce
siê do okreœlonego przypadku:

manifestacja kliniczna, w³¹cznie ze
zgonem w nastêpstwie niewyjaœnionej
ostrej choroby uk³adu oddechowego

nara¿enie zawodowe

zamieszkanie w okolicy, w której szerz¹
siê plotki o padniêciach drobiu

w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów kontakt (na
odleg³oœæ dotkniêcia lub rozmowy)
z osob¹ z niewyjaœnion¹ ostr¹ chorob¹
uk³adu oddechowego, która póŸniej
zmar³a w nastêpstwie tej choroby

w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych
wyst¹pienie objawów podró¿ do jednego
z obszarów, sk¹d pochodz¹ zg³oszenia

Definicja WHO przypadku potwierdzonego

I

II

Uwaga: dochodzenia laboratoryjne w kierunku grypy

A/H5 mog¹ byæ podejmowane równie¿ w ra-
mach ukierunkowanych badañ epidemiolo-
gicznych. Wykryte w tych okolicznoœciach
przypadki potwierdzone laboratoryjnie tak¿e
nale¿y zg³aszaæ, niezale¿nie od ich manifestacji
klinicznej.

•

•

•

•

•

3)

4)

•

•

•
•

ognisk HPAI wœród zwierz¹t ORAZ co
najmniej jedno z nastêpuj¹cych:

- zbli¿enie (na odleg³oœæ najwy¿ej

1 metra) do ¿ywego lub nie¿ywego
drobiu, ptaków dziko ¿yj¹cych albo
œwiñ, w ka¿dej z mo¿liwych sytuacji

- nara¿enie na œrodowisko, w którym

w okresie poprzedzaj¹cych 6 tygodni
przebywa³ lub by³ przetrzymywany
drób lub trzoda chlewna

- zbli¿enie (na odleg³oœæ dotkniêcia lub

rozmowy) z potwierdzonym
przypadkiem zaka¿enia cz³owieka
gryp¹ A/H5

- w okresie 7 dni poprzedzaj¹cych

wyst¹pienie objawów zbli¿enie
(na odleg³oœæ dotkniêcia lub
rozmowy) z osob¹ z niewyjaœnion¹
ostr¹ chorob¹ uk³adu oddechowego,
która póŸniej zmar³a w nastêpstwie
tej choroby

- wynik dodatni badania laboratoryjnego

w kierunku grypy A

Zgodnie z obowi¹zuj¹cym w Polsce prawem

w

przypadku

podejrzenia

zaka¿enia

lub

zachorowania na grypê lub rozpoznania grypy

lekarz lub felczer ma obowi¹zek zg³oszenia tego
faktu, w ci¹gu 24 godzin, w³aœciwemu ze wzglêdu
na

miejsce

zachorowania

powiatowemu

inspektorowi sanitarnemu. Gdyby obecne w³adze
w zamian za pozorowan¹ walkê z zagro¿eniami
urojonymi

lub

sprowokowanymi,

udostêpni³y

podatnikom diagnostykê wirusologiczn¹, pomoc¹
mog³aby tu s³u¿yæ przyjêta w Unii Europejskiej
definicja przypadku grypy:

Kliniczny obraz odpowiadaj¹cy grypie, np.

nag³e wyst¹pienie choroby, kaszel, gor¹czka, ból
g³owy.

Laboratoryjne kryteria rozpoznania

wykrycie antygenu grypy lub RNA
specyficznego dla wirusa grypy.
wyizolowanie wirusa grypy.
wykazanie odpowiedzi w postaci
przeciwcia³ specyficznych dla wirusa
grypy A lub B.

Klasyfikacja przypadków
Podejrzany: Obraz kliniczny odpowiadaj¹cy
grypie powi¹zany epidemiologicznie
Potwierdzony: Przypadek kliniczny potwierdzony
laboratoryjnie.

Opis kliniczny

Poni¿sze tabelaryczne zestawienie zachorowañ na grypê zg³oszonych

od 1. stycznia 2000r. do 15. lutego 2004r.

wyró¿nia terminy decyduj¹ce o rozwoju epidemii grypy w kolejnych latach piêciolecia

i pozostawia puste rubryki do wype³nienia dr¿¹c¹ z emocji rêk¹.

od 1.

stycznia

do 15.lutego

od 1. lutego

do 15.lutego

od 16.

marca

do 31.marca

od 1.

stycznia

do 31.marca

od 1. stycznia

do 31.grudnia

Rok

Zg³oszone zachorowania na grypê

(razem J10 i J11 wg ICD-10)w Polsce

J10 Grypa wywo³ana zidentyfikowanym wirusem

J11 Grypa wywo³ana niezidentyfikowanym wirusem

ZapadalnoϾ

na 100 000

ludnoœci

2000

1 370 362

445 426

14 275

1 521 862

1 596 920

4132.15

2001

308 791

174 601

20 226

509 769

576 449

1491.80

2002

24 350

7 030

43 129

125 070

228 055

590.32

2003

91 438

51 835

278 495

1 094 695

1 216 284

3184.39

2004

157 197

81 460

Zamiany krwotoczne w przebiegu influenzy ptaków (wg FAO)

a) tchawicy ptaka b) jelit ptaka

E P I D E M I E X X I W I E K U

E P I D E M I E X X I W I E K U

Przypisy:
1) w polskiej nomenklaturze epizootiologicznej grypa ptasia okreœlana jest jako influenza ptaków,
2) ognisko to wi¹¿e siê z dramatyczn¹ sytuacj¹ z pocz¹tków epidemii SARS,

artyku³: Zbigniew Ha³at "SARS ciê¿ki ostry

zespó³ oddechowy" Alergia Nr 1/16/2003,

3) zajêcia stwarzaj¹ce ryzyko takie, jak praca przy drobiu lub trzodzie chlewnej, przetwórstwie drobiu, w ka¿dym kontakcie z

drobiem, tak¿e nie¿ywym, przy sprzeda¿y ¿ywego drobiu, w kuchni w kontakcie z ¿ywym lub œwie¿o bitym drobiem, przy
obrocie ptakami ozdobnymi (kanarki, papugi itp.), praca w laboratorium badaj¹cym materia³ w kierunku wirusów A/H5,
praca w opiece zdrowotnej,

4) do drobiu zalicza siê ptaki, hodowane w zwyk³ych warunkach na miêso, jaja lub pióra i trzymane w zagrodzie lub

podobnym zamkniêciu, w³¹cznie z kurczakami, kaczkami, gêœmi, indykami i in.

WHO Press release: Unprecedented spread of avian influenza requires broad collaboration, 27 stycznia 2003r.;

Jeremy

Laurance: “Expert warns Government to stockpile anti-viral drugs to halt avian flu pandemic", The Independent, 24. stycznia 2004;

Pisma G³ównego Lekarza Weterynarii: GIWz.II-410/…/2004;

Avian influenza frequently asked questions - La grippe aviaire: foire

aux questions: Weekly Epidemiological Record - Relevé épidémiologique hebdomadaire z 20. lutego 2004r., 2004, 79, 7783,

WHO

guidelines for global surveillance of influenza A/H5 z 6. lutego 2004r.

Marion Koopmans, Berry Wilbrink, Marina Conyn, Gerard

Natrop, Hans van der Nat, Harry Vennema, Adam Meijer, Jim van Steenbergen, Ron Fouchier, Albert Osterhaus, Arnold Bosman:
Transmission of H7N7 avian influenza A virus to human beings during a large outbreak in commercial poultry farms in the
Netherlands, The Lancet Volume 363, Number 9409 z 21. lutego 2001r.

Fouchier RAM, Olsen B, Bestebroer TM, Herfst S, van der

Kemp L, Rimmelzwaan GF, Osterhaus ADME; Influenza A virus surveillance in wild birds in northern Europe in 1999 and 2000. Avian
Diseases 2003;47:857-860,

Decyzja komisji z 19 marca 2002r. ustalaj¹ca definicje przypadków w celu zg³aszania chorób

zakaŸnych do sieci Wspólnoty na podstawie Decyzji No 2119/98/EC Parlamentu i Rady Europejskiej C(2002) 1043) ( 2002/253/EC );
Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaŸne i zatruciach zwi¹zkami chemicznymi zg³oszonych

do organów Pañstwowej

Inspekcji Sanitarnej

vide

Piœmiennictwo:
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Ogniska influenzy ptaków w Azji i zachorowania ludzi

(materia³ Komisji Europejskiej z 20. lutego 2004r)

pod nazw¹ kraju podano datê pierwszego zg³oszenia

E P I D E M I E X X I W I E K U