Historia Powszechna do 1945r. - wykład.

6.10.2011r.

W czasie I wojny światowej zginęło około 8 – 9 milionów osób oraz 3 – 4 miliony cywilów.

Należy do tego doliczyć około 8 milionów sierot wojennych i 3 – 4 miliony inwalidów wojennych.

Po wojnie pojawił się obowiązek wypłacania rent wojennych.

W Europie (choć głównie w Azji) panowała pandemia grypy hiszpanki, która przyniosła

kolejne kilkanaście milionów ofiar.

I wojna światowa miała charakter dość statyczny, okopowy.

Interwencjonizm państwowy.

Po wojnie rola Europy w światowej gospodarce zmalała. Europa zaczęła importować

żywność, kolonie również w jakiejś części wspierały Europę, głównie jeśli chodzi o żywność

właśnie. Generalnie kolonie nie były raczej zakładane po to, by rozwijać na nich przemysł.

W miarę rozwoju technologi wojennych, wojny stawały się droższe. Podobnie I wojna

światowa, która kosztowała krocie. Rezerwy skarbów były ograniczone i niechętnie z nich

korzystano. Bardzo często zaciągano pożyczki, czy to wewnętrzne, czy to zewnętrzne. Stosowano

też politykę inflacyjną.

Szczególnie wsie mocno odczuły skutki I wojny światowej.

Stany Zjednoczone zaostrzyły politykę inflacyjną. Wiele osób chciało wyemigrować z

Europy. Widoczne były ruchy ludności w jej obrębie. We Francji odczuwalny był brak siły

roboczej, w związku z czym ułatwiono politykę imigracyjną dla potencjalnych emigrantów,

głównie dla Włochów, Czechów, Polaków.

Po wojnie i rewolucjach w Rosji wiele osób stało się ludźmi bezpaństwowymi,

pozbawionymi dokumentów. W związku z tym w Lidze Narodów powstał urząd Komisarza ds.

Uchodźców. Objął go Fridtjof Wedel-Jarlsberg Nansen (paszporty nansenowskie).

Na mocy Traktatu z Lozanny rozpoczęły się masowe przesiedlenia i transfery ludności.

Objęły one do pół miliona Turków i 1,5 miliona Greków.

Po wojnie przyspieszył się proces emancypacji kobiet. Stopniowo upowszechniał się model

mieszczański, feminizowano niektóre zawody. Prawa głosu nie udzieliła kobietom Francja, gdyż

obawiała się, że elektorat kobiecy wzmocni prawicę.

Prawdziwy pokój zapanował jakieś 5 – 6 lat po zakończeniu wojny.

13.10.2011r.

Idea państwa narodowego dotyczy narodu z wysoko rozwiniętą świadomością. Zjawisko

rozwoju świadomości w Europie Środkowej widać na podstawie pojawienia się małych

organizmów mających charakter narodowy.

Słowianie Południowi – ich dążenia były uznane przez monarchię za szkodliwe. Bytem

efemerycznym było państwo Słowaków, Chorwatów i Serbów. Jugosławia składała się z Serbii i

Czarnogóry oraz państw pohabsburskich.

Królestwo Serbów, Słowaków i Chorwatów było Królestwem Słowian Południowych.

W końcu października 1918r inicjatywę przejęli Czesi, którzy chcieli utworzyć własne,

niepodległe państwo. Na czele inicjatorów stali Edward Benesz i Tomasz Masaryk. Ci dwaj, wraz

ze Słowiakiem Sztefanikiem, stworzyli Czechosłowacki Komitet Narodowy. Czesi byli narodem

historycznym z tradycją, do której mogli nawiązywać. Świadomość narodowa Słowaków była

mniej rozwinięta. Masaryk chciał rozciągnięcia czeskiej idei narodowej również na Słowaków.

Państwo Czechosłowackie powstało po II wojnie światowej, przestało zaś istnieć w latach '90,

podobnie jak Jugosławia.

27.10.1918r w Krakowie powstała Polska Rada Likwidacyjna mająca na celu przeniesienie

administracji w polskie ręce oraz odbudowę kraju.

U Ukraińców świadomość narodowa rozwinęła się już w XIXw. Odwoływali się oni do

swojego państwa i do kozacczyzny, głównie gdy uzyskiwała ona samodzielny byt, jak na przykład

podczas powstania Chmielnickiego. W Galicji Ukraińcy czuli się przytłamszeni przez Polaków.

Istniała Ukraińska Rada Narodowa chcąca przejąć władzę we wschodniej części Galicji, we

Lwowie. Lwów był uważany za miasto bezsprzecznie polskie, o które toczyła się wojna polsko-

ukraińska.

1.12.1918 Rumuni siedmiogrodzcy podjęli ustawę proklamującą przyłączenie Siedmiogrodu

do starego księstwa.

Każdy poszedł w swoją stronę, zostali tylko Węgrzy, którzy w sumie nie mieli dokąd iść,

oraz Niemcy Austriaccy. Niemcy biorąc na siebie Austriaków, tylko dołożyli sobie do problemów,

które już mieli.

Część niemiecka, która znalazła się na terytorium czechosłowackim nie była z tego powodu

szczególnie zadowolona.

Na Węgrzech władzę przejął zwolennik liberalnej demokracji Michaił Kardyi, Jego

paromiesięczne rządy skończyły się klapą, nikt z Zachodu nie chciał z nim współpracować.

Na Północy powstały trzy państwa narodowe – Litwa, Łotwa i Estonia, których nikt się nie

spodziewał. Estonia była niepodległa przez jeden dzień, wycofali się Niemcy i Rosjanie, Estonia

ogłosiła niepodległość, a następnego dnia wrócili Niemcy i im tą niepodległość obalili. Pół roku

później Estonia proklamowała swoją niepodległość już na stałe.

Nowe państwa, jakie powstały, to Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Czechosłowacja, nowa

Austria i nowe Węgry, Polska oraz rozszerzona Jugosławia. W nowych państwach trzeba było

określić wszystko, poczynając od ustroju, legitymacji władzy, konstytucji, wyborów, granic nowego

państwa, przez uregulowanie istnienia skarbu państwowego, do waluty. Były to zadania pierwszej

chwili. Później trzeba było zorganizować siły zbrojne, gospodarkę państwową etc.

20.10.2011

Wierzono, że I wojna światowa będzie ostatnia. Planowano postawienie jakiegoś symbolu,

na którym miał się pojawić napis „wdzięczna ludzkość”, miało to być wojna dająca kres wojnom i

miał być pokój ustanowiony przez konferencje pokojowa, która miała nazwę dość wymowna. Jej

nazwa w języku francuskim brzmiała Conferance de la Paix. Miał być to pokój przez duże P, nie

tylko traktat ustalający zwyczajny pokój, gdzie obowiązywał tylko rozejm czy zawieszenie broni.

Widać tu dwojakie założenia towarzyszące konferencji – skoro pokój miał być zawarty między

zwycięzcami a pokonanymi, nietrudno tu było się zorientować, ze konkretne warunki będą

odpowiadały twórcom warunków pokoju, a jednocześnie miał być budowany system ogólny, w

interesie ogółu. Konferencja pomyślana była z góry założono, ze nie będzie na niej obecna strona

pokonana, ze będzie to zebranie zwycięzców, którzy w swoim gronie ustala warunki pokojowe i je

podyktują. Podkreśla się, ze tym różniło się owo zebranie w Paryżu od zebrania w Wiedniu

(kongres wiedeński), podkreśla się kompletność postanowień wiedeńskich w zestawieniu z owa

niekompletnością paryska, która miała szerszy zasięg niż tylko ograniczający się do pokonanych.

Łatwiej było zaprosić Francję do Wiednia niż Niemcy do Paryża, dlatego ze Francja w 1815r już

nie była Francja napoleońska. Silniej dawał o sobie znać w Wiedniu europejski system mocarstw.

Był to naturalny dyrektoriat stanowiący o lasach europy i nieobecność jednego z pięciu elementów

byłaby jakaś luka i tworzyła coś niekompletnego. Gdy skończył się czas napoleoński i na tronie

francuskim znalazł się prawowity król, cala piątka mówiła jednym głosem. Tego brakowało w 1918

– 1919r Dawny system europejski nie istniał. Chodziło o wypracowanie pokoju w Europie i dla

Europy, ale miało być to budowanie czegoś zupełnie nowego. Coś nowego trzeba było budować z

nowych elementów.

Niemców w I wojnie światowej nazywano Hunami. Zrodziło się ta nazwa jeszcze w czasie

powstania bokserów w Chinach.

Pokój miał być tylko konferencją zwycięzców. I był. W konferencji uczestniczyło

parędziesiąt delegacji, tyle państw znalazło się w gronie zwycięzców. Wielu uczestników

konferencji to były państwa amerykańskie i latynoamerykańskie, które do wojny przystąpiły nieco

demonstracyjnie i symbolicznie, a ich obecność na konferencji paryskiej się w sumie nie liczyła.

Tworzyli statystykę. Było kilka państw, które dopiero pojawiły się w czasie wojny, które jednak

uznano już za godne miejsca w obozie zwycięzców, tak było m.in. z Polską, Czechosłowacja, z

państwem arabskim, Serbią. Wielka Brytania uzyskała dodatkowe względy obrazujące pewne

procesy, dla których wojna była katalizatorem, mianowicie prawo przysłania osobnych delegacji

przyznano 4 dominiom brytyjskim – kanadzie, związkowi południowej afryki, Australii i nowej

Zelandii oraz Indiom. W ten sposób liczba delegacji formalnie zamykała się w 32 – nie było tam

delegacji strony pokonanej. Uczestnicy tego zebrania podzieleni byli z góry na dwie kategorie –

państwa o interesach powszechnych i państwa o interesach ograniczonych. Znamienny był skład

pierwszej kategorii, znajdowały się w nim dwa tylko tradycyjne mocarstwa europejskie wielka

Brytania i Francja. Znajdowało się w tej kategorii jeszcze trzecie państwo europejskie, które

powstało w II połowie XIX w – Włochy. Nie ma tutaj Austro-Węgier, Prus, Niemiec, Rosji

(sowieckiej, bolszewickiej, co ją dyskwalifikowało). Nie było rozstrzygnięte, czy ci którzy obecnie

władają Rosją, to jest to na pewno Rosja. Dwa inne państwa o interesach powszechnych to stany

zjednoczone, którym status ten przypadał w sposób zupełnie oczywisty, było to mocarstwo, które

odegrało zasadnicza role w I wojnie światowej i zasadnicza role miało odgrywać w stanowieniu

pokoju. Zastanawiać może piąte z państw o interesach powszechnych – Japonia. Jej wpływ na

przebieg wojny był znikomy, należała do koalicji, ale to co robiła było załatwianiem kosztem

Niemiec i nie tylko własnych spraw i interesów na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie. W tym

momencie zaliczenie Japonii do tej pierwszej ligi odzwierciedlało nie jej udział w wojnie, ale jej

rangę w stosunkach narodowych. To zarazem potwierdzało powszechny charakter pokoju, ale i

sygnalizowało, ze decyzje paryskie maja sięgać poza Europę i maja mieć wymiar światowy.

Te dwie kategorie państw różniły się. Decyzje miały zapadać w gronie wielkiej piątki,

pierwotnie ustalono ze każde z pięciu państw będzie reprezentowało dwóch polityków, zatem miała

to być rada 10. Z wyjątkiem Japonii mieli to być szefowie rządów i ministrowie spraw

zagranicznych. Japonia powierzyła to dwóm dyplomatów zawodowych, ambasadorom. Trzy

państwa europejskie reprezentowane były przez premierów, natomiast Stany Zjednoczone wysłały

prezydenta (który był u nich głowa rządu). Skoro Wilson miał być obecny na konferencji paryskiej,

urzędujący prezydent stanów zjednoczonych miał opuścić swój kraj na kilka dni, a towarzyszył mu

amerykański minister spraw zagranicznych (sekretarz stanu). Delegaci japońscy uczestniczyli w

posiedzeniach wtedy, gdy były omawiane sprawy dotyczące bezpośrednio Japonii, potem

stwierdzono, ze ta 10 to za dużo, zredukowano to do 5 przedstawicieli. Praktyka konferencji

zredukowała grono decydentów do przedstawicieli trzech mocarstw, które pozostały po odrzuceniu

Japonii i premiera Włoch (który w sumie niewiele się udzielał, a później w ogóle przestał

przychodzić). Zostały zatem USA, Francja i wielka Brytania – Wilson, Clemenceau i Lloyd George.

Każdy z nich przybył w licznym otoczeniu, nie tylko wśród ministrów spraw zagranicznych, ale

ekspertów i urzędników. W Paryżu znaleźli się jeszcze inne delegacje, które przedstawiały się i

miały własne papiery (np. delegacja litewska). Były to delegacje, które można określić jako

klientów konferencji, którzy chcieli być obecni i przedstawić swoje racje, licząc na uwzględnienie

swoich interesów. Było to dopraszanie się tego, by zechciano ich wysłuchać. Takimi klientami byli

tez np. Rosjanie, którzy dobijali się do głosu i do uznania. Były delegacje nawet nie reprezentujące

ośrodków o aspiracjach państwowych, np. przybyła do Paryża delegacja w góralskich strojach

ludowych ze Spisza prosząc, by Spisz był polski a nie czechosłowacki. Były tez delegacje, a później

połączone we wspólny komitet delegacji żydowskich. Na jego czele stali Żydzi amerykańscy. W

sumie, jak obliczono, do Paryża zjechało ok 10tys ludzi dlatego, ze odbywała się tam konferencja

pokojowa. Za drzwiami konferencji, nieoficjalnie, byli tez rzecznicy państw pokonanych, którzy

usiłowali dojść do tego, co się za zamkniętymi drzwiami dzieje. A za nimi, po pewnych

perturbacjach, wyłoniły się spotkania owej rady trzech, w towarzystwie swoich sekretarzy, którzy

spotykali się dzień po dniu.

Ci trzej ludzie reprezentujący trzy mocarstwa, których założenia już na starcie nie były takie

same. Dwa państwa należały do tradycyjnego systemu mocarstw europejskich i rozumowali oni w

kategoriach tradycyjnych, polityki i interesów swojego państwa jako mocarstwa europejskiego.

Wspólnota interesów brytyjskich i francuskich skończyła się 11.11.1918r Do tej pory interesem

wspólnym było pokonanie Niemiec i to się stało. Na tym wspólne interesy wielkiej Brytanii i

Francji się skończyły. Teraz do głosu dochodziła tradycyjna polityka wielkiej Brytanii – polityka

równowagi sil, która sprowadzała się do dyrektywy, by podtrzymać tych którzy przegrali i

ograniczać wpływy tych, którzy wygrali. Wiadome było, ze Francji zależało na restytucji Alzacji i

Lotaryngii. Zasadniczym celem Francji było zapewnienie sobie bezpieczeństwa ze strony Niemiec.

Francja dwukrotnie w ciągu kilkudziesięciu lat była ofiara najazdu niemieckiego, zatem

zabezpieczenie się przed Niemcami było podstawowa dyrektywa, co jednak nie zostało osiągnięte

11.11.1918r. Wielka Brytania może nie była antyfrancuska, choć w pewnym momencie zostało jej

to zarzucone. Politycy brytyjscy źle ocenili sytuacje i źle oszacowali zarówno osłabienie Niemiec,

które było mniejsze niż się wydawało, a zwycięska Francja wcale nie była taka silna. Widać, ze

mocarstwa europejskie rozumują w formie układu sil. Zupełnie inaczej myślały o przyszłym pokoje

stany zjednoczone, on odrzucał te schematy europejskie, najbardziej poważnie podchodził do tego

systemu budowania powszechnego pokoju, który miał się opierać na nowych zasadach stosunków

międzynarodowych. Najbardziej eksponowana była przez komentatorów jawna dyplomacja. W

forsowaniu tych starych zasad widziano idealizm wilsonowski i nie było w sumie powodów, by to

całkowicie podważać. Można zauważyć, ze gdyby punkty Wilsona zostały przyjęte, mogłyby służyć

interesom stanów zjednoczonych, może prócz tej jawnej dyplomacji.

W czasie tych tygodni i miesięcy pertraktacji w Paryżu każdy ciągnął trochę w swoja stronę

(logiczne). Ze względu na nacisk Wilsona, gdy rozpoczęła swoje obrady konferencja, rozpoczęła je

od dyskusji na temat stworzenia Ligii Narodów (14 punkt wilsona). Było to na zasadzie ustąpienia

mu i utworzenia Ligii dla świętego spokoju, a później miano mówić o sprawach interesujących

Francję i wielką brytanie i spraw według nich ważniejszych.

Konferencja była paryska, traktat tylko podpisano w wersalu. Wybór miejsca obrad

konferencji był przedmiotem nie tyle sporu, co pewnych zabiegów, miał coś oznaczać. Planowano

początkowo, by konferencja odbyła się w Brukseli, stolicy małego, słabego i niewinnego

państewka, które zostało brutalnie napadnięte. Kiedy w końcu stanęło na tym, ze to będzie Paryż,

brytyjski minister spraw zagranicznych stwierdził, ze będzie łatwo tam dojechać i jest to dobry

pomysł, na co dostał sucha odpowiedz, ze są ważniejsze uzasadnienia niż tylko to, ze łatwo do

Paryża się dostać.

Konferencja rozpoczęła swoje obrady 18 stycznia 1919r. (data nie musiała być

przypadkowa, 18 stycznia 1871 r nastąpiło proklamowanie cesarskich Niemiec). Dla wilsona ważna

była liga narodów, dla wielkiej Brytanii i Francji traktat pokoju z Niemcami. Po ogarnięciu się z

liga narodów zaczęto opracowywać warunki pokoju z Niemcami, które miały być im później

przedstawione. Trzeba tez było wypracować traktaty pokojowe z pozostała czwórka. Jawiły się

rożne pytania mniej lub bardzie wyraźnie, na które tez trzeba było sobie odpowiedzieć – jak

zabezpieczyć pokój europejski i jak uporządkować kontynent który był w głębokim chaosie. Można

na to spojrzeć z perspektywy polskiej – wiadomo było ze powstanie państwo polskie, a kiedy

konferencja się rozpoczynała wiadomo było, ze państwo już powstało. Powstało więc pytanie o

terytorium i wiadomo było, ze odbędzie się to po jakiejś części kosztem Niemiec, więc trzeba to

było umieścić w traktacie z Niemcami, choć wiadomo było, ze polska jest również w sporze z

Czechosłowacja, co również trzeba było jakoś rozwiązać. Nie można było tego odkładać do pokoju

z Austria, trzeba było na bieżąco coś ze sporami polsko czechosłowackimi robić. Jawiło się jeszcze

pytanie o Rosję, bo trudno ja było traktować jako nieistniejącą przy budowaniu jakiegoś w miarę

stabilnego systemu. Przez kilka miesięcy wyłaniał się zatem kształt traktatu pokojowego z

Niemcami. 7. maja został ten traktat zakomunikowany Niemcom, później kazano im go podpisać.

Tekst ten dyktował im warunki, ale mógł być jednak wcześniej ich pewnych uwag i przynajmniej w

jednym wypadku, te uwagi i zastrzeżenia zostały uwzględnione, mianowicie jeśli chodzi o decyzje

dotyczące śląska. Jako adwokat sprawy niemieckiej występowała wielka Brytania (Lloyd George).

Tradycyjna polityka Francji polegała na szukaniu sprzymierzeńca na południu.

Można powiedzieć, ze Lloyd George był antypolski. Jednym z postulatów polskich było, ze

do polski miał wrócić Gdańsk. Pojawiły się dylematy według jakiego kryterium granice maja być

wytyczone, by były sprawiedliwe. W wypadku Gdańska ze względów ekonomicznych powinien

być polski bo obsługuje polska arterie rzeczna. Ze względów etnicznych i narodowościowych, to

było niemieckie miasto. Procentowo w Gdańsku w 1918 mieszkało 97% Niemców. W interesie

samej Polski nie leżało, by zwiększać liczbę ludności niemieckiej na terenie tego kraju.

Główne postanowienia traktatu z Niemcami, 28 czerwca 1919r (była to data zamachu w

Sarajewie). Traktat wersalski odzwierciedlał wszystko co działo się na konferencji. Jego integralna

częścią był pakt Ligii narodów. Otwierał on traktat, który 28. czerwca podpisywały Niemcy. Potem

znalazły się różne postanowienia wiążące się z pokonanymi Niemcami. Znalazły się tam sankcje,

które również w praktyce nie miały wielkiego znaczenia, były to 4 albo 5 artykułów o

odpowiedzialności karnej za zbrodnie wojenne. Ustalono listę odpowiedzialnych za zbrodnie

wojenne państw, a sadzić ich miały trybunały niemieckie (lol). Wierzono, ze zbrodnie wojenne będą

osadzone, praktyka pokazała, ze tak się nie stało, wydawano symboliczne wyroki jak dwa tygodnie

wiezienia albo uniewinnienie. Trzy zasadnicze grupy zagadnień którym poświęcony był traktat

pokoju z Niemcami dawały o sobie znać później w okresie międzywojennym. Były to decyzje

terytorialne, finansowe i tyczące zbrojeń.

27.10.2011

Postanowienia traktatu wersalskiego.

Pewne terytoria niemieckie przypadły Belgii, częściowo na mocy decyzji arbitralnej a

częściowo na mocy plebiscytu. Zasadnicze postanowienia terytorialne były zapisane implicite. Były

to terytoria które weszły w skład państwa polskiego. Punkt 13 z 14 punktów Wilsona nie mówił o

tym w sposób całkowicie jednoznaczny. Mówił ze powinno powstać niepodległe państwo polskie

na terytoriach bezsprzecznie zamieszkałych przez ludność polska i z wolnym dostępem do morza.

Ludność obszaru Pomorza była polska, niemiecka, kaszubska (co do których poczucia

narodowego nikt nie pytał i nikt nie potrafił się na ten temat wypowiedzieć). Przynależność

pomorza wschodniego, gdańskiego do polski została postanowiona przy stole obrad konferencji

paryskiej a praktycznie obrad rady trzech. Od pierwotnych postulatów polski został wyłączony

Gdańsk, było to rozwiązanie, które tez było charakterystyczne dla konferencji paryskiej – sięgano

do pewnego precedensu historycznego (wolne miasto Gdańsk już istniało, był miastem

samodzielnym i potrafił się przeciwstawiać polityce władz centralnych), to wolne miasto miało się

znaleźć pod zarządem Ligii narodów. Na terenie Wielkopolski nie było plebiscytu, ale nim się

rozpoczęła konferencja na mniej więcej 3 tygodnie przed jej rozpoczęciem (niecała) ludność

wielkopolski (Polacy) wypowiedzieli się czynem zbrojnym.

Jeśli chodzi o Śląsk, to miał on być i był obszarem plebiscytowym.

Straty terytorialne Niemiec wyniosły ok. 13% przedwojennego terytorium. Gro tych ziem

stracili na rzecz państwa polskiego. Spośród ich 4 sąsiadów sąsiad wschodni był tym, w który

wycelowany był później rewizjonizm niemiecki, kwestionujący postanowienia traktatu

wersalskiego i cala granice, koncentrujący się na pomorzu gdańskim, które dzieliło terytorium

niemieckie na dwie części. Problem ten dostrzeżono w czasach konferencji paryskiej.

Rozstrzygniecie kwestii Gdańska było niezadowalające dla obu stron – niemieckiej i

polskiej.

Równoległe były niemieckie próby utrzymania stanu posiadania na Litwie i na Łotwie. Nie

było o tym mowy na konferencji paryskiej. Były projekty fikcyjnej secesji tych obszarów.

Klauzule wojskowe. Na mocy 5 rozdziału traktatu Niemcy podległy częściowemu

rozbrojeniu. Oznaczało to redukcje liczebną armii, która nie mogła już być armia z poboru. Miała

to być armia zawodowa ograniczona do 96 tys żołnierzy plus 4 tys oficerów. Osobny liczony był

stan osobowy marynarki wojennej. Armia miała liczyć 113 tysięcy. Zakaz powszechnej służby

wojskowej i ograniczenie stanu liczebnego etatów wojskowych. Miał ulec ograniczeniu

ilościowemu i jakościowemu arsenał niemiecki – zakaz posiadania najnowocześniejszych i

najbardziej skutecznych broni – czołgów, samolotów bojowych, okrętów podwodnych. W innych

dziedzinach ograniczenia jeśli chodzi o rozmiary ciężkiej artylerii powyżej pewnego kalibru nie

można było posiadać broni. Ograniczenie floty – 10tys ton wyporności maksymalnie, co oznaczało

likwidacje potężnej floty wojennej zbudowanej przez I wojna światowa, która była jedna z

przyczyn konfliktu z wielka Brytania. Flota niemiecka została przejęta przez Brytyjczyków.

Mniejsze jednostki zostały częściowo rozdane zwycięzcom, był to zalążek polskiej floty wojennej.

Ponadto rozwiązano sztab generalny, który uważany był za mózg armii niemieckiej. Zakazano

istnienia przemysłu wojennego, wreszcie demilitaryzacja Nadrenii (co szczególnie uszczęśliwiło

Francję). Armia niemiecka nie mogła tam stacjonować, nie mówiąc już o tworzeniu jakichkolwiek

oddziałów czy baz w tym miejscu.

Postanowienia finansowe znajdowały się w rozdziale zatytułowanym „Odszkodowania”.

Otwierał go artykuł 231. był to pierwszy artykuł tego rozdziału. Mówił on o tym, ze mocarstwa

sprzymierzone etc a Niemcy zatwierdzają, ze wojna wybuchła z winy Niemców. Jest to orzeczenie

o jednostronnej odpowiedzialności za wojnę. Formułował go jeden z ekspertów delegacji

amerykańskiej. Był to fundament i uzasadnienie domagania się od Niemiec odszkodowań.

Tradycyjnie w dawnych wojnach bywało tak, ze pokonany płacił zwycięzcy kontrybucje (np. po

wojnie francusko – pruskiej). Teraz zwycięzcy, państwa demokratyczne przestrzegające wartości

odżegnały się od tego, ze zwycięzca pokonanemu zabiera coś siłą wedle własnego uznania, tutaj

miały być odszkodowania. Winowajca miał teraz zapłacić ofierze. Na te odszkodowania ogromnie

liczono we Francji, wielkiej Brytanii. Sama zasadę zapisano, natomiast wprowadzenie jej w życie

okazało się bardzo trudne i nie zdołano tego rozstrzygnąć na konferencji pokojowej, został więc

tylko zapisany artykuł, ze maja być odszkodowania, a jakie, to miało się okazać później. W tej

sprawie doszło do paru konferencji między zwycięzcami, które dopiero stopniowo dochodziły do

tego w jaki sposób podzielić te odszkodowania. 52% miała dostać Francja, co ustalono w 1920r

później na konferencji w Spa w lipcu 1920 ustalono procenty a później w Londynie w 1922r

odszkodowania. Francja 52%, wielka Brytania 22%, Włochy 10%, Belgia 8%, inne mniej. W

Londynie ustalono w końcu kwotę odszkodowania - 132 miliardy marek w złocie. Problem

reparacji owych płatności najszybciej dal o sobie znać w sensie bezpośredniego wpływu na bieg

stosunków międzynarodowych, na sytuacje między zwycięzcami a pokonanymi.

Obrady konferencji pokojowej rozpoczęły się od kwestii utworzenia Ligii Narodów. W

preambule i 26 artykułów stanowiły pierwsze artykuły samego traktatu wersalskiego. Pakt Ligii

narodów. Za najistotniejsze artykuły uważano z jednej strony punkty 10 i 16 które zakazywały

wojny poza prawem obowiązującym członków Ligii. 16 mówił ze jeśli do wojny dojdzie

członkowie Ligii są zobowiązani do sankcji ekonomicznych wobec agresora. Artykuł 11 mówił ze

w razie zagrożenia pokoju liga ma się zastanowić jak temu zapobiec, brakowało tu określenia

sposobów w jakie pokój miałby być zagrożony i chroniony. Artykuł 19 mówi o tym, ze traktaty

które już się nie dają zastosować od czasu do czasu mogą być rewidowane, była to furtka

otwierającą drogę do rewizji postanowień granicznych. Artykuł 22 ustanawiał system mandatowy,

pokonanym odbierano posiadłości, w wypadku Niemiec posiadłości kolonialne, w wypadku Turcji

ich arabskie posiadłości. Kolonie niemieckie miały być pod opieka Ligii narodów i objęte

systemem Ligii narodów. Mandat oznacza dostawanie od jakiejś instancji upoważnienie do jakiejś

czynności. W tym wypadku mandat Ligii narodów przyznany państwu oznaczał ze dane państwo

jest upoważnione do zarządzania określonym terytorium. Wielka Brytania, Francja i Belgia były

mandatariuszami Ligii narodów. Od czasu do czasu mówiło się o tym, by mandatariuszem były

stany zjednoczone, ale do tego nie doszło, poza tym stany wcale tego nie chciały. Mandaty były

podzielone na trzy kategorie: A,B,C. Mandaty A to były posiadłości tureckie. Terytoria B i C były

zbliżone statusem do dawnych kolonii, mandaty B były w afryce, C na Pacyfiku. Były to

najistotniejsze postanowienia Ligii narodów w okresie międzywojennym. Artykuł 86 tyczył

Czechosłowacji, 93 tyczył Polski. W jednym i drugim wypadku odsyłały one do innego traktatu, do

traktatu którego nie zdążono przygotować na 7 maja, tylko go zapowiedziano. W późniejszym

okresie działania konferencji pokojowej, po 7 maja, ruszono do wypracowania dodatkowego

traktatu. Składał się dwóch części, pierwsza nie była kontrowersyjna i nie zwracała w sumie

niczyjej uwagi, druga zaś część była przedmiotem długich debat i dyskusji. Postanowienia

dotyczyły mniejszości narodowych i religijnych oraz ich ochrony. Nazywa się to małym traktatem

wersalskim, stanowiącym o postanowieniach mniejszościowych. Ochrona mniejszości narodowych

i religijnych. O zbudowanie takiego systemu zabiegały środowiska żydowskie (delegacja żydowska

która przyjechała na konferencje w Paryżu). Środowiska wpływowe i dobrze zorganizowane

żydowskie z państw zachodnich postanowiły zbudować system zabezpieczeń dla swoich

współwyznawców na obszarze podlegającym największym zmianom. Punktem wyjścia dla tych

zabiegów były postanowienia chroniące żydów na mocy kongresu wiedeńskiego. Postanowienia z

roku 1878 były niedopracowane pod względem prawnym i Żydzi w królestwie Rumunii byli

traktowani w sposób antysemicki. Chodziło tu o status i ochronę żydów w nowo tworzącym się

państwie polskim. Praktycznie okres od marca do czerwca to była koncentracja na sytuacji Żydów,

głównie w Polsce i zbudowaniu systemu ochrony ich przed dyskryminacja. Doszło tu do

kłopotliwego zderzenia dwóch równouprawnionych zasad. Zasada samostanowienia narodów –

uznawano ze istnieje coś takiego jak naród żydowski, część jego przedstawicieli miała swój

program polityczny, chciano państwa żydowskiego (ruch syjonistyczny) w Palestynie. Zanim miało

dojść do zbudowania państwa, naród żydowski miał mieć zagwarantowany byt polityczny ze swoim

samorządem tam, gdzie było ich najwięcej. Było ich najwięcej na wschodnich ziemiach

przedrozbiorowej rzeczypospolitej. Rewindykacja praw do samostanowienia narodowego to słuszna

zasada, ale zasada o równości wobec prawa jest również słuszna ponieważ przy rozproszeniu

ludności żydowskiej niemożliwe było rozwiązanie kwestii autonomii terytorialnej. Postulat bytu

politycznego żydów w Polsce nie został zrealizowany. Polska twierdziła, ze jest to niepotrzebne i

niesprawiedliwe. Byt narodowy Żydów w I RP był o wiele lepszy niż teraz. Mały traktat wersalski

podpisało piec mocarstw i polska z drugiej strony. Było to rozwiązanie na szybko, w traktat

wersalski wpisano, ze będą takie postanowienia i ze zostaną wprowadzone później. Polska chciała,

by był to system powszechny, w połowie czerwca Polacy się opamiętali ale dalej twierdzili, ze nie

tylko oni powinni podpisać te dokumenty traktatu mniejszościowego. Traktat ten jednak Niemiec

nie wiązał, ale wiązał Polskę. Został on jednak wypowiedziany w 1934r przez Polaków. Żydzi się

wypowiedzieli, ze w sumie im to nie szkodzi, bo nigdy nie było z tego traktatu żadnego pożytku.

Traktat mniejszościowy mówił o wszystkich mniejszościach, nie było zastrzeżenia, ze chodzi tylko

o żydów. Do tej pory po stronie żydowskiej można zauważyć chlubienie się tym, ze dzięki nim

wprowadzono prawna ochronę mniejszości, zaś po stronie polski wskazano ze żydzi zmajstrowali

niesprawiedliwy traktat narzucony Polsce. Japonia tez domagała się zapisu o równości ras, co było

dla nich istotne ze względu na sytuacje obecna i przewidywana na zachodnim wybrzeżu stanów

zjednoczonych – miano chronić rasę żółtą.

Po podpisaniu traktatu 28 czerwca - Wersal, podpisano kolejne cztery: Austria (St

Germaint) 10. września 1919, Bułgaria 27.listopada 1919 Nevilly, Węgry 4. czerwca 1920

(Trianon), 10. sierpnia 1920 Turcja (Sevres). Każdy z nich rozstrzygał pewne sprawy terytorialne.

Najgorzej odebrany traktat był traktatem z Węgrami. Było to coś ciężkiego – terytoria historycznie

należące od 900 lat do Węgier – ich terytorium zmalało o 70%, ludność z 21 mln zmalała do 8 mln.

Wytyczenie granic w europie środkowej było zawsze trudne, były to obszary mieszane etnicznie.

Rewizjonizm węgierski był silniejszy od niemieckiego, zdecydowanie dużo bardziej emocjonalny.

Był on jednak o tyle slaby, ze nie stała za nim ani realna siła tego państwa, ani nikogo kto był chciał

się za nim ująć. Sytuacja Niemiec była zgoła inna. Węgry były osamotnione w Europie po I Wojnie

Światowej. Traktat z Turcja został zawarty z Turcja sułtańska, który sankcjonował rozbiór Turcji,

nie taki jak polski, ale porównywalny z rokiem 1772. Całą część europejską Turcja traciła, obszary

w starożytności greckie, część wysp, Armenię. Traktat z Turcja nie wszedł w życie, podpisały go

władze sułtańskie które wkrótce przestały istnieć. 24 lipca 1923 został podpisany nowy układ z

Turcja zmieniający postanowienia z układu serbskiego.

Układy łącznie zbudowały nową mapą Europy. Nowych granic w europie wykreślono 33

odcinki graniczne. Z nich nie zmienione w stosunku do okresu przedwojennego były 4, np. granica

niemiecko - austriacka, a kolejne 4 były zmienione w stopniu bardzo nieznacznym. 25 granic w

europie trzeba było jakoś wytyczyć i to w bardzo rożny sposób. O wielu z nich w większości

mówiło te 5 traktatów. Granice z 5 sąsiadami Rosji sowieckiej powstały w inny sposób (np. polska

na mocy traktatu ryskiego). Te traktaty nie obejmują wszystkich wytyczonych granic (np. między

Jugosławią a Rumunią), uprzytomniono sobie ze te brakujące trzeba jeszcze wytyczyć.

10.11.2011

Europa czasu międzywojennego nosiła miano Europy wersalskiej. Mówi się też nieraz o

systemie wersalski, a czasem przymiotnik wersalski pojawia się w innych złożeniach.

Jest parę definicji systemu wersalskiego. Był to układ sił i stosunków politycznych w

Europie po I wojnie światowej powstały w wyniku działań konferencji pokojowej w Paryżu i

dalszych rozwiązań z tego samego obszaru, kiedy prac konferencji pokojowej kontynuowała

konferencja ambasadorów. Widać tu, ze ów Wersal występuje jako pewien symbol. Z jednej strony

chciano zbudowania ogólnego systemu pokoju,a z drugiej rozwiązania tyczące kluczowego

państwa europejskiego, czyli Niemiec. To drugie wpisywało się w tradycyjna XIX wieczna politykę

europejska – budowania równowagi europejskiej, żaden z członów nie dominował nad cala reszta.

Ten układ po I wojnie światowej, w jego budowaniu wielkie znaczenie miały Wielka Brytania i

Francja, one zostały z dawnej szóstki mocarstw. Znaczenie to wzrosło jeszcze wskutek

nieprzewidywanej nieobecności Stanów Zjednoczonych w owym systemie europejskim jako

czynnika nieeuropejskiego, ale zaangażowanego w budowanie owego systemu. Układ wersalski nie

był ratyfikowany przez USA i to mocarstwo w znacznym stopniu wycofało się z europy i jako

decydenci zostały Wielka Brytania i Francja, których pozycja była nieproporcjonalna w stosunku do

ich faktycznej siły i potencjału. Oba państwa, głownie Francja, wyszły z I wojny poważnie

osłabione, a nie dość dobrze widziano to w czasie konferencji paryskiej i z tego względu w

znacznym stopniu dawały o sobie znać dawne założenia, nieadekwatne do obecnej sytuacji. Drugi

element to fakt iż ów ład wersalski budowali politycy uformowani w tradycji XIX wiecznej, którym

trudno było uprzytomnić sobie ze zaszła jakościowa zmiana i XIX wiek w stosunkach

międzynarodowych się skończył. Te założenia spowodowały, że system wersalski był skierowany

przeciw Niemcom. Niemcy nie brały udziału w jego budowaniu, nie było podmiotem ale

przedmiotem i za sprawa Francji miały być osłabione, obezwładnione w swojej możliwości

zagrożenia pokojowi. Te założenia nie odpowiadały realnemu układowi sil, Niemcy mimo

przegranej pozostawały najsilniejszym państwem Europy. Skoro ów system był skierowany przeciw

Niemcom, to zasadnicza wytyczna polityki Niemiec była likwidacja systemu wersalskiego albo

jego głęboka modyfikacja. Albo zatem Niemcy miały zamiar przeciwdziałać systemowi

wersalskiemu, albo Niemcy jakoś w te nowa sytuacje się wpiszą, ale żeby to było możliwe to

system wersalski musi być zmodyfikowany, przebudowany w taki sposób by stal się

zaakceptowany przez Niemcy. Postawa Niemiec nie była jedynym czynnikiem osłabiającym system

wersalski, było to również istnienie zewnętrznego przeciwnika – Rosji radzieckiej, wrogość między

tymi dwoma obszarami była oczywista (mówi o tym choćby układ z Rapallo).

System wersalski był kontestowany przez państwo wcale znaczące które było jego

współtwórca – Włochy. Dąsające się już w czasie konferencji paryskiej, następnie zaś przechodzące

poważny kryzys wewnętrzny zakończony dojściem do władzy faszystów. Pewne poczucie winy i

wątpliwości były obecne u samych twórców systemu. Wątpliwości dały o sobie znać już w 1919

roku, czy ów system reparacyjny wpisany w szerszy kontekst systemu międzynarodowych

stosunków gospodarczych i finansowych, czy to będzie funkcjonowało. Nie od rzeczy jest wskazać

na istniejące rozdźwięki między nowymi państwami, bałkanizację europy, kłótnie o małe, nieistotne

wielkich sprawy. Polska była skonfliktowana ze wszystkimi sąsiadami. Wspomnieć tez trzeba, ze

kolejna przyczyna niestabilności był fakt ze podstawy finansowego i gospodarczego ładu

międzynarodowego były kruche. Znaczenie tych poszczególnych czynników trzeba ważyć.

Bałkanizacja europy na pewno wzmagała niepokój, zmniejszała harmonie w stosunkach

międzynarodowych i nie służyła systemowi wersalskiemu, ale nie stad mogło wyjść prawdziwe dla

niego zagrożenie, bowiem większość tych państw była za utrzymaniem ładu. Jedynym państwem

które mogło to kontestować były Węgry. Nie trudno wymienić czynniki stanowiące o słabości,

systemu, nie bardzo jest co położyć na drugiej szali. Jedynym elementem w czym można było taka

nadzieje pokładać była liga narodów, ale ona nie była silna, nie miała tej siły realnej która dawałaby

jej możliwość egzekwowania podjętych decyzji, zakładając ze liga mówiłaby jednym głosem, nie

miała nawet siły moralnej. A więc system wersalski mógł zachować stabilność gdy czynniki

działające na rzecz jego utrzymania byłyby silniejsze od czynników działających przeciw niemu,

albo gdy osiągnięto by kompromis. Lata 1919 – 1923 to lata konfrontacji, siłowania się z

Niemcami, od których próbuje się wyegzekwować realizowanie postanowień traktatu wersalskiego.

Niemcy ze swojej strony wahali się miedzy polityka oporu albo wypełniania postanowień

wersalskich. Wypełnianie jednak nie było prawdziwym pogodzeniem się z tymi postanowieniami,

przeważała jednak polityka oporu. Obok tego występował kryzys wewnątrzniemiecki prowadzący

do hiperinflacji i zachwiania tym nie najsilniejszym systemem politycznym, aczkolwiek właśnie to

doświadczenie wykazuje ze jednak ta kontestowana demokracja niemiecka, nosząca pieczęć

socjaldemokratyczna w jakimś stopniu, jest jednak na tyle silna, albo struktury państwa

niemieckiego są na tyle silne ze nawet jeśli jest to państwo socjaldemokratyczne, to daje sobie

stosunkowo łatwo z dwoma zagrożeniami które się pojawiły z lewa i prawa jesienią 23. roku –

próby puczu rewolucji komunistycznej i puczu faszystowskiego, zgładzonych bez problemu. Próba

siłowego forsowani systemu wersalskiego jest droga donikąd, Francja doszła do wniosku po

okupowaniu zagłębia Ruhry ze to nie ma większego sensu i trzeba innego sposobu. We Francji tego

głównego antagonisty Niemiec ów sprawcy kryzysu z 23 roku jest to przegrana w wyborach

parlamentarnych, przegrana prawicy, to zwycięstwo kartelu lewicy, w niemałym stopniu

przypisywać to należy polityce zagranicznej, temu co przyniósł kryzys związany z Ruhrą i zwrot w

polityce zagranicznej Francji symbolizowany przez nazwisko Stresemann'a i Herriot'a,

zastąpionego później przez Briand'a – te nazwiska symbolizują pojednanie francusko niemieckie a

więc osiągnięcie przez Niemcy gotowości do wejścia w system wersalski, gotowość ta może

symbolizować nazwa Locarno i nagroda nobla, którą ci dwaj politycy odebrali w 1926 roku.

Polityka Stresemanna nie zmierzała do zaakceptowania systemu wersalskiego w jego postaci

traktatowej, ale symbolizują i nie zmierzała do obalenia systemu. Przyjął on iż modyfikacja tego

niekorzystnego stanu rzeczy powinna polegać na rewizji systemu wersalskiego i zdemontowaniu,

ale metodami pokojowymi, wejście w ów system i modyfikowanie go od środka. I temu właśnie

służyło Locarno, czyli w zasadzie układy lokarneńskie, ale osia tych rozwiązań był pakt reński

uznający nienaruszalność granicy zachodniej Niemiec, czyli od strony czysto formalnej Niemcy

podpisały jeszcze raz to co podpisały w wersalu. Rożnica leżała w tym ze Niemcy podpisały to

dobrowolnie i nie był to dyktat, od tej pory można było wierzyć iż granica z Francja i Belgia jest

nienaruszalna. We Francji było to oczywiście odebrane jako sukces i rzeczywiste nastanie pokoju,

szczerze przyjętego przez Niemcy. W inny sposób potraktowana została wschodnia granica

Niemiec, ustalenia na jej temat były całkowicie zgodne z postanowieniami tworzącymi system

wersalski, z paktem Ligii narodów, z art 19 ligi narodów, mówiącym o tym ze wszelkie traktaty

międzynarodowe mogą być rewidowane droga pokojowa. Na temat tej granicy Niemiec nie zostało

powiedziane ze ona jest nienaruszalna, zostało powiedziane ze ona może być zmieniona byle

metodami pokojowymi, w zgodzi z litera i duchem partykuły 19 art Ligii. W ten sposób dano

sygnał, ze ta granica nie jest ostateczna. Doszło do stabilizacji sytuacji międzynarodowej i tego, ze

Niemcy akceptują taki stan rzeczy, pokojowi europejskiemu nie zagrożą, ale było to podzielenie

europy na część lepsza i gorsza, niezagrożona Niemcami i zagrożona. Dla osłabienia tego wrażenia

zostały podpisane z Polską i Czechosłowacją układy gwarancyjne, które gwarantowały stabilność

tego stanu rzeczy, ale nie nienaruszalność. Tym samym było to zielone światło dane

rewizjonizmowi niemieckiemu. Druga polowa lat 20 to wyraźne zaostrzenie stosunków polsko

niemieckich pod znakiem wzmożonej propagandy na rzecz rewizji granicy wytycz przez trakt

wersalski. Można powiedzieć, ze wschodnia część europy wersalskiej została poświęcona na rzecz

ustabilizowania zachodniej części europy.

Mówi się o systemie wersalsko – waszyngtońskim. Drugi człon to odwołanie się do

konferencji która od jesieni 21 do wiosny 22 roku obradowała w Waszyngtonie, dotycząca ustalenia

parytetów wojennych. Inne postanowienia konferencji waszyngtońskiej dotyczyły stanu posiadania

sil na Pacyfiku i dalekim wschodzie. Przy tym układzie tyczącym flot unaocznia on osłabienie siły

europy. Przed 1914 rokiem punktem wyjścia dla rywalizacji morskiej między Wielką Brytanią a

Francją była brytyjska doktryna zagrożona przez zbrojenia niemieckie. Inna sprawa było

realizowanie w praktyce tych postanowień. Postanowienia te niewiele miały wspólnego z wersalem.

Wydaje się ze pojęcie wersalsko waszyngtoński jest mylące, prowadzące do uproszczenia

myślowego, bo ani te postanowienia tyczące floty, ani terytorialne nie odnosiły się do europy. To co

było wspólne do to ze współtworzyły jakiś światowy układ między mocarstwami. Wspólne było to

iż sygnatariusze tego postanowienia flotowego to była ta sama wielka piątka która nominalnie

budowała system wersalski.

Istnieje jeszcze nazwa systemu wersalsko ryskiego. Chodziłoby tu o to, ze pierwszy człon

dotyczy strony zachodniej, zaś drugi strony wschodniej europy, a konkretniej granicy między

Finlandia, Łotwa, Estonią, Polską (i Rumunią) a Rosją radziecką. Jeśli coś było wspólnego jednak

dla wszystkich tych państw to była to Europa wersalska i liga narodów. Dla Rumunii priorytetem

był wzgląd na Węgry. To co było wspólnego dla Łotwy, Estonii i Finlandii to sprawy bałtyckie,

polska była największym państwem i najludniejszym tego regionu, a przez sąsiadów była

odczuwana jako coś co ciąży za ta granica i ma niespokojna politykę oraz konflikty z sąsiadami.

Rumunia jednak powiązała się z polska, ale był to układ bilateralny. Istniał zatem lad terytorialny,

lad wersalsko ryski, ale nie było systemu wersalsko ryskiego.

Można przyjąć, ze po I wojnie światowej Rosja nie była częścią europy. Prawie nic nie było

wspólnego między Rosja a Europa. To ze twórcy Rosji radzieckiej powoływali się na nazwisko

Marksa, to nie wiadomo jak sam Marks by zareagował na to co się dzieje w Rosji. Sowieci byli

wrodzy wobec europy burżuazyjnej podejrzewanej o dążenia do agresji, a Europa była wroga temu

co się dzieje w sowietach, samej ideologii i możliwemu zagrożeniu bezpośredniemu, fizycznemu.

Podobnie negatywnie brzmiała odpowiedz czy Turcja należy do europy. Po I wojnie światowej

dopuszczalne jest pewne osłabienie tego twierdzenia, jakoby Turcja osmańska nie była europejska.

Turcja chciała należeć do europy, ale bez względu na to to państwo dawało się porównać z tym co

Europą jest bezsprzecznie. Widzimy zatem w europie 29 państw, licząc Turcję i Islandię. Spośród

tych 29 państw w roku 1921 kiedy już zwycięża rewolucja kemalistowska, Turcja zyskuje nowe

oblicze, w tym roku miana demokratycznego według wzorców zachodniej demokracji

parlamentarnej, liberalnej, tego miana można odmówić dwom państwom – Węgrom (Horthy) i

Turcji kemalistowskiej. Po I Wojnie Światowej miał miejsce triumf pewnego wzorca

demokratycznego nad systemami dawnymi. Kiedy rozpoczynała się II Wojna Światowa w europie

nie było już trzech państw – Czechosłowacji, Austrii i Albanii. Demokratycznych było 13, 14

państw przestało być demokracjami. Zrodziło to pytania o mechanizm owych zmian, o to co się

stało ze demokracja była i jej nie ma. Rozkład owych zmian bądź braku zmian może prowadzić do

konkluzji – te 13 państw demokratycznych to są przede wszystkim stare w ewolucyjny sposób

wykształcone w XIX wieku demokracje, na trwałych podstawach – jest wśród nich Szwajcaria,

Islandia. Wśród tych demokracji widzimy dwa nowe państwa – Finlandię i Czechosłowację. W

drugiej kategorii są państwa nowe, które powstały i wyłoniły się jako państwa demokratyczne, a w

których demokracja się nie utrzymała, w których są dyktatury. Są tez państwa które miały swoje

tradycje demokratyczne np. Włochy, które teraz stały się dyktatura. Jeśli chodzi o Finlandię i

Czechosłowację to odpowiedzi można szukać w dobrze zorganizowanym społeczeństwie

obywatelskim. Czechy miale już swoja tradycje parlamentarno demokratyczna wytworzona już w

obrębie Austrii. Podobnie było w czasie wielkiego księstwa finlandzkiego, jak i carat, która to

wykształciła tradycje dla późniejszej demokratycznej Finlandii. To nie tylko kwestia owych ram

ustrojowych organizacji życia politycznego, których obie te tradycje później powstały w państwie

finlandzkim. Społeczeństwo obywatelskie dobre oparcie znalazło w klasie średniej.

17.11.2011

Dyktatury. Pojęcie dyktatury traktowane jest jako antonim demokracji. Na mapie z lat 1918

– 1939 przynajmniej w dwóch krajach jest do czynienia z jakością nową, odrębną od innych

dyktatur – Włochy i Niemcy, czyli państwa i dyktatury faszystowskie. Termin ten ma swoją własną

tradycję sięgającą czasów międzywojennych, ale i czasów kiedy używano go do Piłsudskiego i II

RP.

Autorytaryzm jest formą rządów polegającą na ograniczeniu demokratycznych organów

państwowych, w których nagle pewna jednostka, zazwyczaj bez żadnej legitymizacji

demokratycznej, ma dużo większy wpływ, na przykład poprzez rozszerzenie władzy wykonawczej,

na losy danego państwa. Faszyzm jest projektem rewolucyjnym, zakłada wprowadzenie czegoś

nowego, jest futurocentryczny, nakierowany w przyszłość, całościowy. Autorytaryzm jest

zaproponowaną formą rządów w obrębie dawnego systemu, ma wyraźne zabarwienie

konserwatywne, położenie tamy demokracji. Systemy autorytarne opierają się często na armii,

Kościele, chłopstwu, które jest konserwatywne w swojej istocie. Cechą konstytutywną faszyzmu

jest monopartia, z jednej strony przenika się z aparatem państwowym, a obok tego celem partii jest

aktywizacja mas (ale nie ich samodzielność polityczna) pod najściślejszą kontrolą władzy.

Autorytaryzm nie ma nic przeciw temu, by ogół był bierny i jeśli go aktywizuje to na poziomie

znacznie niższym aniżeli faszyzm, są to raczej ruchy o charakterze jednoczącym cały naród.

Przykład takiego tworu w polskim systemie autorytarnym to Bezpartyjny Blok Współpracy z

Rządem. Był to Blok o obliczu państwowym. Autorytaryzm konfiskuje wolność polityczną i

wszelkie inne wolności. W gospodarce charakterystyczny jest etatyzm choć widać go również w

dyktaturach. Cechą konstytutywną totalitaryzmu jest „wszystko w państwie i wszystko dla państwa,

nic przeciw państwu” - państwo ingeruje we wszystkie sfery życia, kulturę gospodarkę, religię etc.

Ta wszechobecność państwa i systemu sięgająca w sferę pracy, życia prywatnego, obowiązkowe

czy prawie obowiązkowe organizowanie młodzieży, wkraczanie ideologii kultu wodza w małą

komórkę społeczną, tego wszystkiego w autorytaryzmie nie ma. Państwo konfiskuje czy ogranicza

swobody polityczne, a w inne sfery nie wkracza. Te systemy autorytarne są różnego stopnia, ta

dyktatura jest mniej lub bardziej opresyjna, owe wolności ograniczająca.

W 1934 (1936?) Estonia przestała być demokracją, a stała się systemem autorytarnym z

Pats'em i Laidoner'em na czele. Demokracja estońska nie była w stanie się obronić,

przeciwstawienie się faszyzmowi estońskiemu mogło przyjść tylko w postaci wprowadzenia

systemu autorytarnego. Inne przykłady rywalizacji niedemokratycznych formuł, czyli totalitaryzmu

i autorytaryzmu, to na przykład Austria i Dorfus, który został zamordowany, na Węgrzech w

którymś momencie faszyści zdobyli władzę kosztem dyktatury Forkiego, był to 1944 rok. Podobna

rywalizacja między konserwatywną autorytarną i faszystami rumuńskimi podaje przykład Rumunii

jako system autorytarny wprowadzony przez Karola II. Ponadto Hiszpania i generał Franco, który

nie był faszystą. Hiszpania była terenem drastycznej konfrontacji politycznej mającej swój wymiar

ideologiczny i frankizm mógł być stygamtyzowany słowem faszyzm.

Faszyzm w kontekście totalitaryzmu, to podporządkowanie wszystkiego państwu, stosunek

do jednostki i podporządkowanie wszystkiego interesom państwa. Faszyści angielscy, belgijscy,

francuscy. Faszyzm jako ruch polityczny jest jakby wcześniejszym wcieleniem faszyzmu, mniej

rozwinięte. Może być, że faszyści przejmą władzę i wtedy faszyzm staje się systemem sprawowania

władzy. Faszyzm jest również ideologią. To trojakie rozumienie można ująć w formułę, że jest to

system polityczny utworzony przez ruch kierujący się ideologią. Jeśli chodzi zaś o porządek, kolej

rzeczy, to pierwsza jest ideologia, która tworzy ruch, a później system polityczny.

Totalitaryzm jest odmienny od wszystkich systemów demokratycznych, nieistniejący

wcześniej niż przed XX wiekiem. Totalitaryzm całkowicie neguje i mistyfikuje pojęcia wobec i w

ramach społeczeństwa obywatelskiego. Jest to zjawisko charakteryzujące się dążeniem do

całkowitego ograniczenia wszystkich sfer życia i wyrobienie sobie monopolu na prawdę, cechujące

się również biernością tłumu. Wódz był instytucjonalnie wpisany w system włoski i niemiecki.

Może to skłaniać niektórych do myślenia, że jest to faszyzm.

Na pozór inaczej to wygląda w tej wschodniej części Europy – komunizm, bolszewizm. W

komunizmie nie ma wodza, jest tam zasada kolektywizmu, jest oczywiście numer jeden w partii, ale

są też ciała zbiorowe. Nie ma wyodrębnionej pozycji woda, nietrudno jednak zauważyć, że ten

numer jeden jest zauważalny i dostrzegalny gołym okiem, jak na przykład Stalin. Podobnie Polska

do lat '60 i '70 XX wieku, ani Gomułka, ani Gierek byli członkami szeregowymi ciała

kolektywnego o nazwie Rada Państwa. Nikt nie miał wątpliwości, że numerem jeden jest Pierwszy

Sekretarz partii.

Faszyzm zakłada programową jedność. Nadzór nad wszystkimi dziedzinami życia

społecznego wiąże się z ową programową jednością, „kto nie z nami, to przeciw nam”, a to wiążę

się z nieodzowną konstytutywną cechą, jaką jest potrzeba posiadania wroga – wewnętrznego,

zewnętrznego. Polityka i życie polityczne równe jest stałej mobilizacji i zwalczaniu wroga oraz jego

szukaniu. Kolejna cecha konstytutywna to terror, istnienie i funkcjonowanie aparatu terroru.

Wreszcie obszar o którym można dyskutować, czyli obszar różnic i ideologii. Faszyzm jest dla

niektórych, dla wybranych. Komunizm jest internacjonalistyczny, jest dla wszystkich z wyjątkiem

oczywiście wrogów. Faszyzm głosi przemoc, walkę, wojnę. Komunizm głosi pokój. Ta propaganda

pokoju współistnieje z propagandą skierowaną przeciw wrogom. Faszyzm odrzuca demokrację,

bolszewizm odrzuca demokrację burżuazyjną i głosi prawdziwą demokrację socjalistyczną. W

propagandzie eksponowana jest rola wodza, w propagandzie komunistycznej eksponowane są masy.

Bolszewizm, komunizm nawiązuje do oświecenia, rewolucji, faszyzm to programowo odrzuca.

Różnice ideologiczne pozwalają różnicować różne totalitaryzmy i da się to sprowadzić do tego, że

faszyzm był dość szczery w tym co głosił, komunizm zaś był dużo bardziej kłamliwym systemem.

Widać różnicę między systemem włoskim, który był pierwszy, a niemieckim, który czasem

każe się nazywać nazizmem. Jeśliby objąć to wspólnym mianem, można i jedno i drugie nazwać

faszyzmem. Faszyzm niemiecki był doskonalszą realizacją systemu faszystowskiego, ale różnic

jakościowych nie widać. Wyraźniejsze i bardziej widoczne różnice są między faszyzmem a

komunizmem, to równice w zawartości ideologii. Jedną z cech konstytutywnych jest w ogóle

istnienie ideologii, to totalitaryzmy są silnie zideologizowanie, mimo że treść ideologiczna w

każdym z systemów jest różna. Funkcjonalne jest pojęcie totalitaryzmu bo opisuje zjawiska

porównywalne i o tej samej strukturze. Są również różnice genetyczne między faszyzmem,

nazizmem a komunizmem. Faszyzm zastąpił demokrację, zrodził się tam gdzie kiedyś była

demokracja, zresztą podobnie jak autorytaryzm. W przypadku komunizmu trudno mówić o tym, że

bolszewizm był wynikiem odrzucenia demokracji. Na upartego można wskazywać, że od marca do

listopada 1919 Rosja była demokratyczna, władza parlamentu i rządu przez ów parlament

powołanego, ale trudno mówić o jakichkolwiek tradycja demokratycznych w Rosji. Ów system

rosyjski, który wolno nazywać totalitarnym, zrodził się i wywiódł z chaosu rewolucji, a został

narzucony społeczeństwu o zerowej tradycji obywatelskiej jak i wolności i tak kiedyś jak i teraz

pozbawionego organizacji. Ideologicznie był to przeszczep idei socjalistycznych na grunt

mieszanki, systemu będącego w stadium przejściowym, gdzie nie brakuje nieużytków feudalnych i

niedojrzałego kapitalizmu. Jak tworzyć państwo proletariackie zatem, gdzie było 1,5% robotników.

Niemcy rządów parlamentarnych doczekały się w październiku 1918 roku, ale parlament i

prawa obywatelskie, państwo prawa, to wszystko istniało już wcześniej. Włochy zaś były państwem

kilkudziesięcioletniej tradycji rządów parlamentarnych, wywiodły się z liberalizmu XIX –

wiecznego.

24.11.2011

W wypadku Japonii odzwierciedlało to nie jej wpływ na przebieg wojny ale jej rangę na

polu stosunków międzynarodowych. Największa zmiana nastąpiła jeśli chodzi o pozycję USA.

Początek XX wieku naznaczony jest zmianą w pozycji międzynarodowej w randze Stanów. Zmianę

w tym względzie przyniosła I wojnie światowej i konferencja pokojowa. Już przed I wś rosnąca

aktywność USA była widoczna wcześniej, prezydentura Teodora Roosevelta objawiała takie

tendencje, Stany były pośrednikiem w zawieraniu pokoju rosyjsko – japońskiej. Roosevelt był

inicjatorem konferencji przeciwstawiającej sobie dwa mocarstwa europejskie, Francję i Niemcy.

Lata 1914 – 1918 przyniosły znaczącą zmianę proporcji na korzyść USA tak przez zniszczenia w

europie i dodatkowy impuls dla rozwoju USA jakim była specyficzna koniunktura dla tego czasu.

USA współtwórcą w osobie Wilsona, systemu wersalskiego, w tym systemie się nie

znalazły. Nie podpisały traktatu wersalskiego. Nie ratyfikowanie traktatu wersalskiego przez

Kongres (senat) było spowodowane oporem przeciw systemowi Ligii narodów, przeciw systemowi

który zakładał utworzenie systemu międzynarodowego. Obecność w tym systemie nakładała na

jego członków zobowiązania i wiązała w pewien sposób, szczególnie artykuł 10 oraz 16 Ligii.

Odbierane one były jako jakieś ograniczenia nakładane na poprzednio całkowicie suwerenna

politykę prowadzona przez MSZ tego czy innego mocarstwa. Na konferencji paryskiej forsował to

Wilson i nakłonił do tego przedstawicieli państw europejskich którzy po części kierując się duchem

kompromisu, w poczuciu własnej słabości czy osłabienia, zgodziły się na wejście do systemu Ligii,

zaś w samych stanach było to kwestionowane. Stany w żaden sposób nie czuły się do tego

przymuszone. Za oceanem ogol mieszkańców i polityków USA nie widział powodu dla którego

stany maja się wtłaczać w system, który jest ich tradycji przeciwny. Własna polityka USA

symbolizowana była przez doktryn Monroe ujmowana schematycznie – Ameryka dla amerykanów.

W momencie kiedy ta doktryna była formułowana miała charakter ściśle obronny, istniała bowiem

możliwość ingerencji europy w sprawy USA. Odwrotna ewentualność wydawała się zupełną

fantazja. Po I wś kwestionowano owa nadrzędność. Teraz to co już dawało o sobie znać pod koniec

XIX wieku było wzmocnione tym bardziej. Doktryna Monroe gdy się rodziła była nacechowana

obawa wobec europy, teraz stała się bardziej 'pewna siebie' – wara europejczykom od spraw

ameryki. Był i drugi aspekt owej doktryny, postawa izolacjonistyczna. Osłabła ona w czasie I wś

kiedy to w jakiś sposób amerykanie poczuli ze ich obchodzi to co się dzieje w europie, aczkolwiek

w jakimś stopniu poczucie to wypływało z tego, iż bardzo wielu amerykanów z Europa stało się

silnie związanych jako z miejscem, z którego pochodzą. Konflikt w europie przynosił zatem

również zagrożenie jedności narodu amerykańskiego. Prowadziło to pewnej mobilizacji

ideologicznej i mającej swój wyraźny wektor antyniemiecki. Probrytyjskość nie było naczelnym

motywem działania amerykanów. Zrodziło to jakieś zaangażowanie, poczucie ze w europie działo

się coś złego oraz ze amerykanie maja wobec europy jakąś misje. Rozwój pozytywnego idealizmu

w postaci pewnej misji czy zadania, ale mógł to być idealizm negatywny, czyli klimat pewnej

nietolerancji, mobilizacji przeciw wrogowi. To tez jakoś określało stosunek amerykanów do europy

która bardziej niż poprzednio stała się obecna w ich myślach i zaczęła ich obchodzić w sposób

nierzadko niepokojący. Ta Europa której stany pospieszył na pomoc w opresji dala obraz

nieatrakcyjny, skłócona była w dalszym ciągu, kierowała się w jakim stopniu dawnym sposobem

myślenia, które przyniosła wojna (imperialistyczne, w kategoriach siły i rywalizacji, poszerzenia

kolonialnego stanu posiadania). Europa była jakoś niezrozumiała, a jeszcze odmawiała czy robiła

trudności ze splata długów wojennych. To zrodziło klimat nietolerancji, wzmożenie nastrojów

izolacjonistycznych, ksenofobicznych. To po część stanowiło kontekst w jakim doszło do

odrzucenia dzieła paryskiej konferencji pokojowej. Dwukrotnie wniosek o ratyfikacje traktatu

wersalskiego był w senacie i dwukrotnie został odrzucony. Była to oczywiście przegrana Wilsona,

jego wymarzony projekt i lad został odrzucony przez jego rodaków, przedstawicielstwo narodowe,

Kongres. Możliwe, ze Wilson sam był architektem swojego niepowodzenia, przerwał pobyt w

Paryżu przybył do USA wiosna 1919 by orędować za dziełem paryskim i liga narodów, ale wiele

wtedy nie wskórał. Po tym jak traktat został podpisany i chodziło o jego ratyfikacje, prezydent

zachorował co z jednej strony osłabiło jego skuteczność działania z drugiej spowodowało pewne

niekorzystne zmiany w jego postawie, bezkompromisowość i upór. Staranniejsze śledzenie

przebiegu owej debaty ratyfikacyjnej i innych dyskusji, wpatrzenie się w to może podsuwać myśl

ze kompromis może dałoby się osiągnąć, gdyby prezydent chciał wejść w dialog ze swoimi

krytykami którzy reprezentowali 2 kategorie – nieprzejednanych izolacjonistów i tych którzy

chcieli modyfikacji statutu Ligii, a nie jego odrzucenia, ale Wilson odmawiał dyskusji. Było albo,

albo i przy takim stawianiu sprawy przez Wilsona owe glosowania w senacie 19. 11. 1919 i

20.3.1920 zostały przegrane. Przejść miały nie zwykłą większość ale kwalifikowana, zabrakło więc

tych 2/3. w ten sposób odrzucając pakt Ligii narodów USA nie podpisały traktatu pokojowego z

Niemcami. Z tym ostatnim dano sobie rade podpisując bilateralny traktat pokojowy ale dopiero w

1925 roku. Konsekwencja było to ze stan rzeczy który układ sil i system był czymś innym niż

zaprojektowano, bo projektowano go w oparciu o założenie obecności USA w systemie i zarazem

oznaczało to ze stany z europy się wycofują. Zaangażowały się w czasie wojny i konferencji ale

teraz ich w europie nie ma. Ta nieobecność Stanów w Europie nie była 100%, ale wyglądało to

mocno inaczej niż zapowiadało się w 1919r.

Izolacjonizm amerykański który dal o sobie znać w owych debatach ratyfikacyjnych dal o

sobie znać także w wyborach prezydenckich z 1920 które demokraci przegrali z kretesem.

Charakterystyczne było hasło – back to normality. Lata 20 miały być powrotem do normalności a

stały się okresem wielkiego przełomu historii wewnętrznej USA. Sytuacja u progu lat 20 to było

właśnie back to normality i coś więcej, pewne przechylenie się wahadła w druga stronę,

ksenofobiczne, nacechowane duża nieufnością wobec świata zewnętrznego, europejskiego, czyli

europy o której dawało się niejedno złe powiedzieć, ale przecież ta Europa w dodatku była

zrewolucjonizowana, tknięta ideami rewolucyjnymi. Rewolucja nieznośnie radykalna była dziełem

Rosji, odgrodzonej potem bariera z drutu kolczastego od europy. Wpływ idei europejskiej, niepokój

rewolucyjny określał tez oblicze europy w oczach stanów, a ściślej w tej zachowawczej części

opinii publicznej, która teraz zyskała na znaczeniu. Trudności przejścia z gospodarki wojennej na

pokojowa nie ominęły stanów. Były tu pewne wstrząsy które przyniosły niepokoje społeczne, a te

były interpretowane w duchu nietolerancyjno – ksenofobicznym, jako wynik infiltracji idei

wywrotowych. Owocowało to psychoza antyrewolucyjna ale i antyimigracyjna która zyskała w

stanach nazwę redscare, czyli strach przed czerwonym. Były to postawy antyeuropejskie znajdujące

wyraz m.in. w ustawodawstwie antyimigracyjnym. Tyczyło to nie tylko europy. Punkt widzenia

amerykanów był rożny od europejskiego, prócz patrzenia na Europe było mocno widoczne

patrzenie na daleki wschód i Azję. Parcie ze strony żółtych odczuwali bardziej bezpośrednio niż

europejczycy. Ustawy antyimigracyjne i kwoty imigracyjne ustalane dość radykalnie były

wymierzane w mieszkańców europy środkowej i pd – wschodniej. Na migracje stymulujący wpływ

mogła mieć również sytuacja w nowych państwach europejskich. Jeśli z europy powojennej widzi

się jakieś tendencje migracyjne za wielka wodę to właśnie z tego rejonu, czyli na obszarze leżącym

bliżej siedliska zarazy rewolucyjnej :) Jest więc to ustawodawstwo antyimigracyjne, ale i inne

przejawy wzmożenia się nastrojów zachowawczych czy wrogich wobec elementów radykalnych, co

znajduje wyraz w dość restrykcyjnej polityce administracji amerykańskiej – aresztowania,

deportacje, co znajdowało wyraz, najgłośniejszy symboliczny w głośnej sprawie oznaczonej

nazwiskami Sacco i Vanzettiego – włoscy emigranci o poglądach anarchistycznych, aresztowani w

maju 20 r pod zarzutem zabójstwa. Wytoczono im proces który pozostał poszlakowym i na

podstawie poszlak skazano ich na kare śmierci. Stali się po tym swojego rodzaju sztandarami pod

którymi ścierali się ze sobą przedstawiciele owego myślenia redscare i ich przeciwnicy. Wielka

mobilizacja opinii publicznej po obu stronach w sprawie w/w doprowadziła do tego, ze wykonanie

wyroku odraczano a w końcu go wykonano w roku 1927. Wokół tej dwójki powstała legenda ofiar

owego myślenia restrykcyjnego, nietolerancyjnego i ta legenda przysłoniła fakt ze zarzuty im

stawiane były prawdopodobne. Co więcej po latach to prawdopodobieństwo wzrosło, potwierdziły

się oskarżenia. Przysłoniło to tez fakt ze protest w podobnej sprawie przyniósł uniewinnienie

oskarżonych. W latach 60 zostali zrehabilitowani. Charakterystyczne dla klimatu tamtych lat, który

można określić jako nietolerancyjny, moralizatorski były takie zjawiska jak wzmożenie postaw

rasistowskich istniejących od kilkudziesięciu lat, od zakończenia wojny domowej, jak wzrost

fundamentalizmu religijnego. Pierwsze z tych zjawisk właściwie już zniknęło z dzisiejszej ameryki.

Jeśli chodzi o fundamentalizm wyrażający się min protestami przeciw nauczaniu teorii Darwina w

szkole. Te zjawiska uwidaczniały się z większą silą, w latach 20 XX wieku. Reaktywacja i

przywołania tradycji tajnej organizacji powojennej Ku Klux Klanu, również obecny w latach '60. W

tym klimacie zrodziło się sławetna 18 poprawkę do konstytucji – prohibicji, co określono jako

szlachetny eksperyment. Intencje może i były zacne, skutki wręcz odwrotne. Swoisty

konserwatyzm w latach 20 dal o sobie znać także w dziedzinie spoleczno – ekonomicznej, powrót

do liberalizmu gospodarczego, starania się na rzecz zmniejszenia wydatków federalnych, obniżenie

podatków, próba do dawnych XIX wiecznych wzorów w rożnych dziedzinach gospodarki. Nie było

to wstecznictwo. Administracja owych lat była republikańska z kompetentnymi fachowcami którzy

określali oblicze gospodarki amerykańskiej, fachowcy spod znaku liberalizmu. Był to czas

prosperity, która jednak miała krótkie nogi. Prosperity ta mogła w jakiś sposób stymulować nawet

koniunkturę w stosunkach międzynarodowych, ustabilizowania tych stosunków po tych pierwszych

latach zaburzeń, stany zresztą przyczyniały się do tej stabilizacji kiedy włączyły się w sprawy

europejskie i porzuciły izolacjonizm. Wprowadzenie planu Dawsona w 1924 stanowiło o pewnym

zwrocie i zakończeniu okresu niepokojów w europie. To działanie amerykańskie na krotka metę

było dobre i przyniosło pozytywne skutki dla USA. Ta wielka prosperity, back to normality był

okresem przekraczania osiągania pewnych progów w rozwoju nie tylko gospodarczym ale i

cywilizacyjnym. Był to okres przyspieszonej elektryfikacji co dało się odczuć w produkcji

przemysłowej ale i życiu codziennym. Ta elektryczność największy wpływ wywarła i zbiega się ze

skokiem, przemiana jakościowa w dziedzinie komunikacji, przepływu informacji, rodkow

masowego przekazu, jawi się drugi obok prasy – radio. Radio w latach 20 upowszechniło się i

zyskało ogromne znaczenie. Dynamicznie rozwijał się przemysł chemiczny, produkcja surowców

sztucznych, przemysł samochodowy (wizytówka USA), to wszystko znalazło odbicie w

gospodarstwach domowych, nowocześniejszych stylach życia. Stworzyło to pewien wzorzec

cywilizacyjny. Znajduje to również swoje odzwierciedlenie w zmianie stosunków ekonomiczno

społecznych, rodziły się koncepcje kapitalizmu dobrobytu, potem pojawiło się pojęcie kapitalizmu

ludowego co oznaczało poprawę warunków płacy i pracy, udogodnień, ubezpieczeń, odczuwalne

zwiększenie siły nabywczej klasy robotniczej, wzrost konsumpcji, rozwój pewnego stylu życia.

Daje się to zauważyć tez w rozwoju tego co istniało i wcześniej, działalności reklamowej i

marketingowej. W poważnym stopniu są to zjawisko które jako nowe pojawiały się w wieku XIX i

są jakoś obecne w formie przetworzonej w naszej współczesności i tu ten nowy etap dal się

wyróżnić z pewna mocą właśnie w stanach w latach 20. Prohibicja była zamachem na wolność

osobistą, dającym się porównać z obecna nagonką na palaczy. To co było istotniejsze to wprost

kryminogenne skutki prohibicji, wytwarzanie własnego alkoholu, nielegalna sprzedaż, powstawanie

przestępczości zorganizowanej etc. Na prohibicji i nielegalnych działaniach wyrosły te

kryminogenne struktury, ale i poszerzyły ja następnie na inne dziedziny takie jak hazard, handel

narkotykami, prostytucja, pranie brudnych pieniędzy i tak dalej. Stany zjednoczone były również w

głośnej inicjatywie jakim był pakt Brandta – Kellogga z 1927 roku, który głosił ze stosowanie

przemocy w stosunkach międzynarodowych jest nielegalne, a nie było to wpisane w system prawny

ani nie było metod egzekwowania i przestrzegania owej legalności. Praktyczne znaczenie tego faktu

było ograniczone, ale w swoim czasie był głośnym i modnym, przywoływał obecność stanów

zjednoczonych na arenie międzynarodowej. Ta pewna aktywność USA na arenie międzynarodowej

uzupełnia obraz lat 20 XX wieku i wywodzi się to mimo izolacjonizmu, z tego ze USA stały się tak

potężne, ze sama swoja obecności wpływały na sytuacje światową i stosunki międzynarodowe i z

tego ze gdy ich interesy są zaangażowane te dogmaty izolacjonistyczne przestają obowiązywać, bo

nie ich przestrzegania ale w innym miejscu lokuje się ten zauważalny interes USA.

1.12.2011

W latach późniejszych światowa rola stanów zjednoczonych dala o sobie znać. Wydarzenia

które są symbolizowane przez załamanie giełdowe z 10.1929 głównie przez czarny czwartek 24.10.

kiedy to jednego dnia wartość prawie 13mln akcji poleciała w dol o 9mld dolarów. Był to drugi

dzień załamania, już poprzedniego dnia zaczęło się to sypać, ale czarny czwartek pozostał

symbolem załamania giełdowego, a samo załamanie symbolem kryzysu. Było to raczej ujawnienie

się kryzysu, przejście w fazę ostra, bowiem jego symptomy obecne były już wcześniej. W początku

roku 1929, w marcu po wygranej prezydenckiej w 1928 władzę obejmował Hoover, technokrata, a

nawet więcej, sprawny polityk w dziedzinie gospodarki, członek ekipy rządowej poprzedniego

prezydenta, ale tez ten który posiadał dużą odwagę, firmował do tej pory wielki program pomocy

gospodarczej, żywnościowej dla zrujnowanej wojna europy, głównie europy środkowej. Pragnienie

któremu dawał wyraz zdawało się być oparte na tym, co się działo na świecie w epoce zwanej

czasami rolling twenties. W świetle wydarzeń kilka lat późniejszych wypowiedzi Hoovera

kontrastowały z realiami, które miała niedaleka przyszłość przynieść, i była to wiara zrodzona przez

prosperitę lat dwudziestych. Mówienie, ze będzie dobrze nie było bezwarunkowe. W tych

wszystkich wypowiedziach dominował optymizm. W kryzysie który dojrzewał już w gospodarce

amerykańskiej ujawniły się z cala mocą pewne mechanizmy które widoczne były wcześniej,

dołączyły się do tego pewne nowe i fala wzniesiona szczególnie wysoko załamała się ze szczególną

gwałtownością. Prosperity amerykanka wpisywała się w ogólną prosperity powojenna, napędzała

ja, bo gospodarka już wiele znaczyła, ale była to prosperity nieprawdziwa, sztuczna. Wywodziła się

ze zbyt wielkiej roli jaka w owym systemie przypisano inwestycjom, papierom wartościowym i

operacjom giełdowym. Był to mechanizm samonapędzający się ale w gruncie rzeczy wydmuszka.

Fikcyjne pieniądze których pokrycia nie było i kiedy podległo to pewnemu sprawdzeniu okazało

się, ze był to nieświadomy blef, akcja bez realnego pokrycia. Inwestycje w przemysł i środki

produkcji prowadziły do pewnej nadprodukcji, przerost tej przeinwestowanej produkcji, przerost

podaży nad popytem. Do czasu to wszystko się trzymało, ale w dziedzinie produkcji owe nadwyżki

podaży dawały o sobie znać, pojawiały się trudności ze zbytem produkcji, system wydawał

ostrzegawcze trzaski i spoglądane symptomy kryzysu pojawiły się w 1928 roku, symptomy pewnej

dysfunkcji, zakłóceń w funkcjonowaniu systemu, który oderwany był od najbardziej podstawowych

mechanizmów rynkowych rządzących produkcja i ruchem kapitału. Załamanie nastąpiło w

październiku 1929 roku. Towarzyszom temu dane liczbowe mówiące o tym, ze miliony akcji traciły

błyskawicznie swoja wartość, co oznaczało straty w wymiarach 26mld dolarów, rozpatrywane w

skali dłuższej pozwalają zauważyć, ze niektóre ze strat zostały nadrobione, wskaźniki z 1939 nie

były złe, mogłoby się wydawać ze to tąpniecie jest czymś przemijającym i tak się wydawało

Hooverowi, który z jednej strony nie był bezczynny wbrew opinii, prowadził politykę

interwencjonizmu ale ograniczonego, pomaganie systemowi bankowemu, nie zdołał go podeprzeć i

uratować i w rezultacie mimo pewnego ruchu krótkookresowego tych czy innych wskaźników, np.

giełdowych czy produkcji, dysfunkcja systemu okazywała się w sposób coraz bardziej widoczny.

Zamykane były przedsiębiorstwa, rosło bezrobocie osiągając ponad 4mln w końcu roku 1930, PKB

zmalał o 12%, nie były to jeszcze wartości tak wielkie jak w czasie niepomyślnego zwrotu

koniunktury w roku 1921 jednak owa tendencja spadkowa się pogłębiała, poważnie przyczyniło się

do tego załamanie systemu bankowego i w ciągu następnych paru lat liczba bezrobotnych wynosiła

już 13mln co stanowiło ok 27% ludności w wieku aktywności zawodowej. Rozmiary tego

załamania miały nie tylko swoje konsekwencje społeczne w aspekcie materialnym, miała swoje

konsekwencja także w aspekcie psychospołecznym, ze dzieje się jakiś kataklizm, poczucie

bezradności, apatii, wielki ruch migracyjny. To dotknęło przemysł i rolnictwo. W rolnictwie

dodatkowo dala o sobie znać klęska naturalna, susza na obszarach rolniczych. Ponadto o ile kryzys

w przemyśle oznaczał zmniejszanie produkcji i likwidacje stanowisk pracy, o tyle w rolnictwo jest

mniej elastyczne, obniżano ceny co jednak bilo bezpośrednio w producentów a nie jest w stanie

rozruszać koniunktury skoro maleje silą nabywcza rolnictwa i osłabieniu ulegają klasyczne więzi

ekonomiczne między przemysłową a rolnicza sfera produkcji. Pozycja gospodarki USA, jej

zasłabnięcie było odczuwalne na obszarze w dziedzinie wymiany i była silniejsza, ale jednak słaba

gospodarka europejska, która nie przyszła do siebie po wstrząsach I wś. Jej związki ze stanami były

innego rodzaju, ale i w europie dal o sobie znać kryzys amerykański, która była związana głównie

przez kredyty – gospodarka niemiecka. Otworzyło to nowy rozdział historii Niemiec. Gospodarki

rożnych państw europejskich również odczuły kryzys co przeniosło się na tradycyjne reakcje –

bariery celne, ograniczanie handlu międzynarodowego, polityka deflacyjna które okazały się

nieskuteczne. Sięgało to dalej do europy środkowej, krajów surowcowych i rolniczych, ten aspekt

kryzysu mocno jest odczuwany w Polsce ale i innych państwach europy środkowej. Jest kryzys

który ma tez swoje implikacje polityczne, tak było w wypadku Niemiec. W samych stanach ten

kryzys dominował nad kadencja prezydencka człowieka, którego uważano za człowieka sukcesu.

Hoover skończył on swoja prezydenturę jako człowiek klęski, mający wszelkie powody do

przygnębienia i poczucia wielkiej klęski życiowej. Przegrał kolejne wybory do których stanął z

Franklinem Delano Rooseveltem. Roosevelt o pewnego stopnia był on sprawdzony i reprezentował

image jakiego amerykanie potrzebowali, dlatego zyskał przewagę ponad 7mln głosów. Początek

prezydentury Roosevelta, inauguracja w marcu 1933 roku, był to wielki program reform znany pod

nazwą New Deal co najczęściej tłumaczone jest jako nowy ład, hasłowo deal może mieć i inne

znaczenie, np. umowa, kontrakt (społeczny). Roosevelt proponował nowy lad ekonomiczny ale i

nowy kontrakt swoim rodakom. Ruszyło to z dużym impetem do pewnego stopnia po omacku.

Ofensywa ustawodawcza, uaktywnienie kongresu, orędzie do kongresu i 15 projektów ustaw które

miały charakter interwencjonizmu państwowego, wkraczanie państwa ustawodawcza i konkretnej

alokacji kapitału państwowego w rożne dziedziny aktywności. Była propozycja nowej polityki w

dziedzinie przemysłu, polityki w dziedzinie rolnictwa, inwestycje państwowe mające postać

wielkich robot w dziedzinie rzeki Tennessee, innego rodzaju roboty publiczne, mniej mające

charakter inwestycji państwowych a bardziej zwykłych robot publicznych i zatrudnianie korpusu

ochotników pracujących w ten sposób. Inna dziedzina, obszarem to były wakacje bankowe.

Polityka Roosevelta była realizowana w ciągu następnych lat, naznaczy mocno I kadencje

prezydencka, później II. Zarysowały się pewne kontury szersze tej polityki gospodarczej przyjętej

przez administracje Roosevelta, kontury które były następnie i wpisały się w historie. Nie bez trudu

albowiem można powiedzieć ze Roosevelt miał ręce skrepowane do pewnego stopnia dlatego, ze

był prezydentem w systemie demokratycznym i musiał się liczyć z kongresem, sadem najwyższym.

Boj ten był długi i droga do sukcesu była zygzakowata. Roosevelt musiał stawiać czoła zjawisku

rosnącej, ujawniającej się fali populizmu, haseł w rodzaju dodrukować pieniędzy to każdy będzie

miał pieniądze. Inny aspektem tego wielkiego zwrotu i doświadczenia którego znaczenie

wykroczyło poza granice USA i nie tylko wskutek rangi gospodarki amerykańskiej ale i dlatego ze

były to pewne wzory które zaczęły se upowszechniać, to przebudowa myślenia ekonomicznego

dzięki Keynesowi (keynesizm) koncentrującego się w najogólniejszym ujęciu na znajdowaniu

nowych środków nakręcania koniunktury i taka ta aktywniejsza role miało do odegrania państwo.

Stalo się to jeśli nie kanonem to zwracającym uwagę wzorcem na ładne kilka dekad. Keynesizm

jeśli nie dogmat to koncepcja ekonomiczna w polityce gospodarczej rządów państw miała się

bardzo dobrze aż do lat '70 – '80 XX wieku. Pewne osiągnięcia utrzymały się na stale, inne zostały

zakwestionowane. Celem bezpośrednim była odbudowa tej mocno zachwianej gospodarki co

wiązało się z jej reforma strukturalna.

Kolonializm miał na celu podporządkowywanie sobie przez państwa europejskie krain

zamorskich, co pojawiło się wtedy gdy pojawiły się wielki dorycia geograficzne. Kolonializm

nowego typu był kolonializmem ery przemysłowej, rewolucja przemysłowa wprowadziła nowy

charakter i jakość w stosunku między metropolia a koloniami, inne były związki ekonomiczne, te

które doprowadziły do owych twierdzeń o imperializmie, wywozie kapitału, przywożeniu

surowców, eksporcie produktów przemysłowych co jest w sumie prawda, co może ilustrować

przykład wielkiej Brytanii i Indii, ale co bywało nad interpretowane i prowadziło do jednostronnego

obrazu owego kolonializmu ery imperialnej, przemysłowej. Faktem jest ze stosunki ekonomiczne

na skale światową się zmieniły, tereny które utworzyły imperia kolonialne, ich udział w światowej

gospodarce dramatycznie się zmniejszył, w połowie XVIII wieku ten obszar dawał z góra 70%

nierolniczej produkcji na skale globu, w 1914 ten odsetek wynosił już tylko 6%. był to rezultat

mi.in. Podporządkowania interesów kolonii interesom metropolii. Ze strony państw europejskich,

imperiów była to działalność nastawiona na zysk i korzyści ekonomiczne, zapatrzenie się na

wzorzec Wielkiej Brytanii i jej prosperity. Tego sukcesu gospodarczego wielkiej Brytanii nie udało

się specjalnie powtórzyć. Nie brakowało wypadków kiedy ranga ekonomiczna kolonii niewiele

znaczyła w metropolii. Ekspansja kolonialna ma tez swoje inne racje, w jakimś stopniu to

propaganda i zakłamanie. W konsekwencji świat u progu I wś, z końcem XIX wieku widział

zaistnienie systemu kolonialnego, jego apogeum jako systemu dominacji europy nad obszarami

pozaeuropejskimi, dominacji politycznej i ekonomicznej. System ten nie działał bez zgrzytów,

oznak buntu czy jego prób już adoptowania wzorców europejskich, wolnościowych,

emancypacyjnych jak np. utworzenie kongresu w Indiach z hasłem samorządu etc. system wydawał

się w sumie dobrze sprostywać tym trudnościom i być stabilnym. Jeśli wiek XIX jest wiekiem

kolonializmu i jego rozwoju w nowej postaci, to wiek XX jest wiekiem dekolonizacji. I o ile proces

dekolonizacji znajdzie swoje koniec po II wś, tak wcześniej widoczny jest jego kryzys tego

systemu., ujawnia się jak iluzoryczna była ta jego trwałość. Wstrząsy wojenne dały się odczuć

właśnie także w funkcjonowaniu systemu kolonialnego. I wś de facto była wojna przede wszystkim

europejska, jeśli zasługuje na miano światowej to przez Stany i Japonię, ale obok tego także przez

udział czy wciągnięcie obszarów zależnych do wojny mocarstw europejskich. Są w tym obecne

sprawy kolonialne wśród celów wojennych, ale one nie dominowały. Kolonie uczestniczyły w

wysiłku wojennym przez wsparcie ekonomiczne, produkcje żywnościową, udział ludności

powoływanej pod bron, nie było tego bardzo dużo, ale było. Nie było to powszechne bo była to

ograniczona wartość militarna ludności militarnej jako żołnierzy, a druga to względy ideologiczne,

mocarstwa wiedziały ze wciąganie kolorowych do walki jest niewłaściwe. Wyjątkiem od tego są

obywatele Indii wciągnięci do wojny przez Wielką Brytanię. Dopiero z czasem, pod wpływem

konieczności i potrzeby siły żywej (mięsa armatniego) sprawiła ze do ludności kolonialnej sięgała

np. Francja. Mniejszy miało to wpływ na ekonomie kolonii i jej związków z metropolią. Afryka w

czasie wojny została zepchnięta na peryferie światowego systemu ekonomicznego. Wojna

przyniosła przełom świadomościowy, można by tu wskazać casus pewnej kategorii posiadłości

brytyjskich jakim były dominia, odlegle kolonie brytyjskie. Dla dominiów ta wojna była poważnym

bodźcem w kierunku rozwoju własnej świadomości narodowej, pytania o cele i zgodność celów

wojennych z interesem nie tylko imperium brytyjskiego ale z interesem kanady, Australii czy afryki

pd i w konsekwencji czas po I wś przyniósł ewolucje zmierzającą do emancypacji politycznej

dominiów co znalazło wyraz na przełomie lat 20 – 30 przekształceniu imperium brytyjskiego z

przyjęciem statutu westminsterskiego w 1931. Nie tylko to stanowiło o emancypacji kolonii. Dla

takich narodów jak Australijczycy Nowozelandczycy I wś była jednym z mitów założycielskich,

zakładających właśnie własną świadomość narodowa. Będzie miała ta wojna swoiste znaczenie dla

przegryzania się kwestii świadomości narodowej w dwujęzycznym, dwu etnicznym niejako

społeczeństwie kanadyjskim. Jest to droga szczególna, specyfika dominialna, natomiast istotne

rzeczy działy się na obszarach podporządkowanych. Działy się na więcej niż 1 sposób – widoczny

jest wpływ polityki brytyjskiej, jednego ze sposobów zwalczania strony przeciwnej, Turcji i

nietureckich, arabskich terytoriach i arabskiej ludności podległej sułtanowi tureckiemu gdzie

podczas i wś działalność Brytyjczyków doprowadziła do rozwinięcia arabskiego programu

rozwojowego, co prowadziło do dążeń emancypacyjnych na tych obszarach wymierzonych przeciw

Turcji z błogosławieństwem bryt które zaowocowały powstanie niepodległych państw arabskich.

Nie było to zasadniczo celem pierwszoplanowym celem wojennym ale jak już to była walka 2 stron

to Niemcy budowały własny program kolonialny, po stronie przeciwnej było to założenie ze

Niemcom przeciwnikowi i agresorowi należy odebrać kolonie. Sytuacja zmieniła się gdy na

rozstrzygnięcia powojenny wpływ zaczęło mieć USA które nie miały własnej tradycji kolonialnej

przynajmniej w sensie klasycznego systemu kolonialnego i gdzie klasyczny kolonializm nie cieszył

się dobra marka, dlatego ze strony USA z poparciem Smutsa który był bezpośrednim inicjatorem

systemu mandatowego. Mandatami miała dysponować społeczność zorganizowana w lidze

narodów a mandatariuszami miały być państwa, którym zadania powierzała Liga. System

mandatowy dzielił mandaty na trzy kategorie, A,B, i C. mandaty B były poddane w znacznym

stopniu ze nie wolno na tym obszarze mandatariuszom budować baz wojskowych, wszyscy

członkowie Ligii miały mieć równe prawa handlowe na obszarze tego mandatu, zaś mandaty A były

to terytoria które mandatariusz miał wieść ku niepodległość, były to te posiadłości tureckie które

nie wyzwoliły się samodzielnie. Z punktu widzenia rozkładu systemu kolonialnego najistotniejsze

było pojawienie się mandatów A czyli wyprowadzenie terytoriów zależnych do niezależności, co

przyniosło rezultat w Iraku, innego rodzaju konkretne konsekwencje w Syrii. Tego typu dążenia

emancypacyjne dawały o sobie znać może nie w koloniach, ale protektoratach, np. Maroko,

Tunezja. O ile w Maroku był ruch oporu tak w Tunezji była to akcja emancypacyjna już własny

program utworzenia czegoś nowego, nowego bytu politycznego, ruch ten nosił nazwę destur,

później neodestur. Jest innego rodzaju niepokój nie mający tak dalece sięgających konsekwencji ale

pewien ruch na terenie kolonii afrykańskich, czarnej afryki gdzie upadły prestiż i mit białego

człowieka. Stanowiło o tym kilka względów ale są to właśnie te doświadczenia wojenne, to

utworzenie z kolorowego towarzysza broni, danie mu do reki broni po to by strzelał do innego

białego, to kwestia stosunków właściwych istnieniu hierarchii wojskowej, biały szeregowiec,

czarny podoficer, to kwestia innego aspektu życia żołnierskiego, również należy pamiętać, czarny

żołnierz, biała prostytutka. A zmieniło to stosunki między tymi dwiema ludnościami, dala im inny

charakter niż przed I wojną w czasach rozbujanego i czasami bardzo upokarzającego paternalizmu

europejskiego. Na terenie afryki tego typu procesy psychologiczne i doświadczenia przywiezione ze

świata białych ludzie przez kombatanto, przedstawicieli tubylczych elit czy innych, studenci w

jeszcze większym stopniu niż żołnierze tymi którzy napędzali owe postawy emancypacyjne, buntu

przeciw dominacji białych co zilustrować mogą dość niepodobne casusy, ale jednak ci wykształceni

nie biali, nie europejczycy (Gandhi). Niepokoje występowały również w Indiach gdzie w okresie

międzywojennym rozwinął działalność Gandhi z określoną czymś co jest ideologia i przyjętą

taktyka biernego oporu i wyrastający na przywódcę narodowego, który w niemałym stopniu

wpłynął na to iż właśnie tam w tym miejscu najbardziej pokładowym, ale i mającym wielki

potencjał range w świecie kolonialnym, doszło do procesu emancypacyjnego który nie został

sfinalizowany w okresie międzywojennym ale poprowadzony na przód do tego ze w czasie II wś

kwestia niepodległości Indii dojrzała i została sfinalizowana nim lata 40 dobiegły końca.

1.12.2011 – cd.

Skokowy wzrost bezrobocia o 10% w Niemczech z 400tys do 3 mln. Ta rzesza

bezrobotnych przy istniejącym w większym stopniu w europie niż w USA, a może szczególnie w

Niemczech, zrodził się w Niemczech system opieki społecznej ze strony państwa oznacza ze budżet

Niemiec jest obciążony zasiłkami, kryzys ekonomiczny przybiera bardzo szybko postać kryzysu

finansowego i wokół prób rozwiązania tego kryzysu i niemożności zrobienia tego przez

socjaldemokratyczny rząd 30.3.1930 roku rozpoczęła się epoka rządów pozaparlamentarnych,

sprawowanych przez kanclerza Brauninga. Można to określić jako rząd fachowców. Nie przez cały

czas jest to rządy pozaparlamentarne, Brauning w czasie swojego 3 letniego urzędowania, a był to

czas niestabilny w życiu politycznym Niemiec, zdarzało mu się w pewnych momentach uzyskiwać

większość parlamentarna. W zasadzie jednak rządził w oparci o rozwiązania przewidziane w

konstytucji republiki weimarskiej, art 48 rządzi przy pomocy dekretów prezydenckich. Był to więc

rząd pozapartyjny, pozaparlamentarny opierający się o poparcie czy zaufanie prezydenta. Ogólnie

wskazać trzeba ze ta sytuacja gdzie traci na znaczeniu parlament, tradycyjne partie, rósł zaś kryzys

gospodarczo społeczny, jest to bezrobocie, zatrudnienie spadło dramatycznie, w roku 1930

pracowało 30,5mln osób zdolnych do pracy, w roku 1932 o ponad 4mln mniej. Bezrobocie

przekroczyło 20% a w przemyśle 40%. Rosły złe nastroje społeczne, nastroje anty parlamentarne na

znaczeniu zyskały partie obecne w systemie politycznym, partyjnym rep weimarskiej, legalne ale

raczej mającej marginalne znaczenie do tej pory przykładając do nic tradycyjne nomenklaturę czy

system geografii politycznej można mówić o skrajnej lewicy i skrajnej prawicy – czyli narodowo

socjalistycznej partii robotniczej (NSDAP) której przywódcą był Adolf Hitler. Ta ostatnia zanotuje

szczególny wzrost poparcia. Erozji uległo Centrum. Na niecałe 3 tygodnie przed Czarnym

czwartkiem zmarł Stresseman 3.10.1929r, należało się obawiać ze i jego zmiótłby kryzys który

prowadził do sekwencji powtarzających się wyborów gdzie coraz większe znaczenie miała NSDAP

i to w parze ze sobą szły sukcesy wyborcze i wzrost szeregów tych partii która z 200tys w 1929 w

ciągu 3 lat urosła do 1,5mln. Była to partia anty parlamentarna, która jest forma organizacyjna dla

ruchu politycznego będącego nowa jakością. Nie jest to coś zupełnie niewiadomego, bo korzystała

z pewnych wzorców, faszyzmu włoskiego, jednak na terenie Niemiec jest to novum i jakoś w tych

warunkach kryzysu i owej bezradności przyciągnęła do siebie najróżniejszego rodzaju elektorat. To

nie była partia określonej kategorii społecznej, stała się partia jeśli nie wszystkich Niemców to

wszelakich Niemców. W swojej propagandzie i ideologii głosiła ona hasła pewnego rodzaju

rewolucji społecznej, teraz silniej doszły do głosu akcenty narodowe i nacjonalistyczne, zbijała

kapitał wyborczy na tępieniu międzynarodowego żydostwa, propaganda ta była antykomunistyczna,

antybolszewicka ale i antykapitalistyczna. Partia ta miała sile, oddziały szturmowe, bojówki. Było

to również przejecie wzorców od faszystów włoskich, to możliwość stosowania siły wobec

przeciwników politycznych. Wzmacniało to tak sile jak i potencjał działania, co samo w sobie

jednak nie wystarczało. Był straszak bolszewicki, element propagandy parlamentarnej,

przechwycenie rzeczywiście haseł rewizjonistycznych. Rewizjonizm był postawa powszechna po I

wś. Można w niej zauważyć stawianie na agraryzm, natomiast szczególnie rzucająca się w oczy i

podkreślana była jej młodość działaczy, jest to ruch młodych, jest w tym coś z konfliktu pokoleń.

Prezydent Hindenburg, stary żołnierz monarchista, wierny sługa tronu cesarza Wilhelma II

odgrywał role prezydenta republiki, odgrywa z pewna godnością i poczuciem odpowiedzialności

swoja rolę, dawał poparcie kanclerzom i mianował ich, ale jednak pragnął rządu parlamentarnego.

W kolejnych wyborach przedterminowych, 11.1932 roku wyniki wyborów przyniosły NSDAP I

miejsce w parlamencie, aczkolwiek zarazem pewien odpływ głosów w stosunku do wyborów

poprzednich sprzed lipca 1932 roku. Rozwiązaniem był rząd koalicyjny powołany 30.1.1933

którego prezydent Hindenburg powierzył Hitlerowi, jako przewodniczącemu zwycięskiej partii.

Prezydent nie był zadowolony z tego powierzenia misji tworzenia nowego rządu. 30.01.1933

powstał rząd kanclerza Adolfa Hitlera gdzie hitlerowcy nie mieli większości, nie dominowali w

obsadzie tek ministerialnych. Doszło rychło do wydarzenia jakim było podpalenie Reichstagu, co

było pretekstem do uzyskania pełnomocnictw nadzwyczajnych i szybko nastąpił demontaż

demokracji a nastąpiła budowa systemu dyktatorskiego który coraz szybciej zyskiwał totalitarne

oblicze. Kwestia w tym wszystkim incydentalna była śmierć prezydenta w 1934 i przejecie pełni

władzy przez Hitlera ze swoja nowo kreowanym stanowiskiem państwowym prezydenta i kanclerza

Rzeszy. Był to czas wzrostu gospodarczego, odbijania się od dna, co miało za podłoże z jednej

strony poprawę koniunktury ale z drugiej śmiało prowadzona politykę interwencjonizmu

państwowego m.in. przez roboty publiczne, dodatkowy impuls jakim był rozwój przemysłu

zbrojeniowego, ale jest tez polityka inwestycji państwowych których symbolem był program

budowy autostrad. Hitler ożywiając gospodarkę nie spotykał się z żadnymi ograniczeniami, na jakie

natykał się Roosevelt w przypadku USA. To co było istotne to polityka zagraniczna III Rzeszy

albowiem 30.01.1933 roku rozpoczął się marsz ku wojnie, ku II wś. Wojna była celem Hitlera,

trudno bronic innej tezy. Pozostaje tylko roztrząśnięcie i przyjrzenie się bliżej kwestiom takim jak

ta droga wyglądała oraz dlaczego tego chciał Hitler. W tym drugim względzie celów Hitlera nie

wyczerpywał ich obecny rewizjonizm powersalski. Hitler był nacjonalista i hańbę wersalu

przeżywał ciężko. Był nacjonalista niemieckim, mimo ze urodził się w Austrii. Hitler utożsamiał się

z narodem niemieckim, który zamieszkiwał i tworzył państwo niemieckie. Nie dane było Niemcom

austriackim wejść w skład państwa niemieckiego po I wś. Ów rewizjonizm albo pragnienie

zmazania tej hańby wersalu było czymś w sposób naturalny w sposobie myślenia i programie

obecne. Na tym obszarze spotyka się z tymi dla których punktem odniesienia był obraz Niemiec,

zwłaszcza terytorialny z 1914 roku. Obok tego programu był tez autorski i silnie ideologiczny

program Hitlera, naznaczony antysemityzmem, anty bolszewizmem, idea Lebensraumu –

przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego. Sam Hitler potrafił i był zręcznym taktykiem,

stosował skuteczne rozwiązania, uwiarygodniać się do pewnego stopnia i czasu w oczach swoich

partnerów, ta jego gra była ułatwiona przez poczucie nieczystego sumienia twórców traktatu

wersalskiego. Hitler wbrew temu co myślano poza granicami, była to realizacja tego co ogłosił

kilka lat wcześniej w Mein Kampf. Ten program to inna jakość w stosunku do rewizjonizmu anty

wersalskiego, ale oprócz tego jest dużo więcej i to on będzie realizował dlatego ze miał w dodatku

te możliwości, które mu daje stworzony przez niego system dyktatury, może on w realizacji swojej

polityki dużo więcej niż jego poprzednicy, narzucić zaskakujące rozwiązania jak np. zbliżenie

polityczne z Polską. Zaczynał Hitler od haseł rewizjonizmu, polityki konfrontacyjnej ale szybko

dostał zdecydowane przeciwstawienie się ze strony Polski i tu dyżurna sprawa która mogła skłonić

do zaognienia stosunków była sprawa Gdańska. Dopiero potem nastąpił zwrot który doprowadził

do układu z 26.1.1934 roku, który w literze swojej nie był niczym rewolucyjnym, była to deklaracja

o niestosowaniu przemocy we wzajemnych stosunkach, co się liczyło nie przez literę tego aktu

prawnego, ale przez ducha, odejście od rewizjonizmu demonstrowanego stale a zwłaszcza pod

koniec '20 lat XX wieku przez rep weimarską. Taki sam zwrot tylko w przeciwnym wektorze był w

stosunkach z ZSRR, dobrych za czasów rep weimarskiej, teraz wrogość ideologiczna głoszona

obustronnie. Hitler doprowadził do układu z Wielką Brytanią w 1935 roku. W tych właśnie

zwrotach celem nadrzędnym była wojna z ZSRR. To jest to co było napisane w Mein Kampf –

ekspansja na wschód. Cel ten miał charakter ekspansjonistyczny i ideologiczny. Oparciem na starcie

była tradycja ekspansjonizmu niemieckiego, widać go w programie i próbach realizacji w czasie I

wś, uległ on ograniczeniu przez wersal, ale idea ekspansji jest tu podchwycona i podtrzymana przez

Hitlera, do tego celu zmierzał przygotowując grunt przez rozmaite zwroty. Polityka III Rzeszy nie

mieściła się w ramach których umieścił politykę Niemiec Stresseman, widać to w pierwszych

inicjatywach na arenie międzynarodowej. W początku 1932 roku w warunkach niedobrych ale

jednak doszło do realizacji jednego z postulatów zapisanych w traktacie wersalskim mianowicie

rozpoczęcia obrad tzw. konferencji rozbrojeniowej, przygotowania do niej zostały podjęte kilka lat

wcześniej. Pod hasłem konferencji rozbrojeniowej oznaczałoby likwidacje potencjału militarnego a

o nim nikt nie myślał. Bardziej chodziło o uzgodnienie wspólnych zasad i reguł gry których

wszyscy mieliby przestrzegać. Niemcy weimarskie korzystały z tej okazji by domagać się

równouprawnienia. W tym wypadku na forum konferencji rozbrojeniowej to danie im takich praw

jak innym czyli zniesienie ograniczeń wersalskich. W grudniu 1932 roku Niemcy uzyskały zgodę

na to, co chciały. Był to wielki sukces Niemiec w obrębie systemu wersalskiego.14.10.1933 Niemcy

opuścili konferencję rozbrojeniową z trzaskiem. Uciekać się do jakiegoś pretekstu. Przekreśliły ten

sukces z grudnia 1932 roku. Był to sukces dla Niemiec wpisujących się w system wersalski

dokonujący od wewnątrz jego rewizji. Dla Hitlera nie to było celem, nie celem było poprawienie

sytuacji w ramach systemu. Obecność Niemiec w systemie wielostronnym go krepowała, chciał

wyjść i wyszedł z tego systemu. 5 dni później wystąpiły tez Niemcy z Ligii narodów do której były

przyjęte w 1926 roku właśnie w ramach praktycznego wprowadzania w życie polityki

lokarneńskiej. Konsekwencja tego zwrotu było wprowadzenie ZSRR do Ligii narodów w 1934

roku. Innym elementem tej gry na polu międzynarodowym podjętej przeciw zagrożeniu

niemieckiemu jest projekt paktu wschodniego zwanego czasem wschodnim Locarno, systemu który

stabilizowałby i gwarantował granice na wschód od Niemiec przez analogie do granic zachodnich i

paktu reńskiego. Mocno lansowała to Francja szukając partnerów na wschodzie łącznie z ZSRR.

Idea paktu wschodniego została odrzucona przez Polskę, albowiem będzie sprzeczna z przyjętą

wcześniej przez Piłsudskiego doktryna równowagi, równej odległości od berlina i Moskwy, czyli

idea tej polityki można zawrzeć, zęby każda z tych stolic była przeświadczona, czuła iż ma

zagwarantowane iż polska z druga strona przeciw niej nie pójdzie. Idea paktu wschodniego nie

korespondowała z doktryna równowagi. Warszawa mimo iż w ramach stosunków bilateralnych

ułożyła sobie stosunki z ZSRR, to ten pakt wschodni jej nie pasował, ale postawa warszawy nie

była tu decydująca, rozstrzygnęło jednoznacznie negatywne stanowisko Niemiec. W 1935 miało

miejsce kilka wydarzeń. Jednym z nich jest plebiscyt na terenie Saary, obszaru który na mocy

traktatu wersalskiego znajdował się na 15 pod zarządem Francji a po tym ludność Saary miała się

wypowiedzieć na temat swojego dalszego losu w plebiscycie. Czas plebiscytu przyszedł w styczniu

35 roku i został wygrany przez Niemcy, ponad 90% chciało przyłączenia Saary do Niemiec. Nie był

to ekspansjonizm niemiecki, rewizjonizm anty wersalski, nie należy tego dopisywać do rejestru win

Hitlera. W marcu 1935 roku ogłoszono iż Niemcy maja lotnisko wojskowe czyli bron której

posiadania zabraniał jej trakt wersalski i ze kilka dni później wprowadzona jest powszechna służba

wojskowa. Było to głośne przyznanie tego co było wiadome od pewnego czasu ze Niemcy tajnie

przekraczają owe klauzule wojskowe traktatu wersalskiego, podobnie to przygotowanie armii do

tego by z dnia na dzień ze stanu 7 dywizji przeszło do 36 nie wzięło się znikąd, armia ta zawodowa

była praktycznie kształcona jako trzon kadrowy przyszłej armii powszechnej. Od strony

wykonawczej to już było zrobione, tylko teraz powiedziano o tym głośno. Nie było to bez

znaczenia albowiem Niemcy Hitlera głośno odrzuciły ograniczenia nałożone przez traktat

wersalski. I... nic się nie stało ;) Należy to przypisać w jakimś stopniu duchowi który dawał o sobie

znać już wcześniej, nieczystemu sumieniu wobec nierównoprawnego traktowania Niemiec, które

miało jakieś podstawy ale nad którego rozwijaniem poczucia winy pracowała niemiecka

propaganda. To budziło jeszcze pewne zaniepokojenie, nie było przygotowania mechanizmu

przeciwdziałania ale inicjatywy polityczne i dyplomatyczne przybierające postać tzw frontu Stresy.

Spotkali się tam min spraw zagra Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch dla wspólnego zredagowania

protestu, przynajmniej werbalnie zareagowali na to co się stało. Moment ten nie miał ciągu

dalszego. W jednym szeregu stanęły Brytania, Francja i włochy czyli współtwórcy i sygnatariusze

traktatu wersalskiego. Włochy kojarzą się z kwestionowanie ładu wersalskiego. Jest tak dlatego, ze

jest próba puczów w Austrii, puczu zamachu stanu organizowanego przez faszystów austriackich

(można ich nazwać nazistami), która przyniosła śmierć kanclerza Dorfusa. Jest to jedna z ilustracji

starcia między faszyzmem a autorytaryzmem. Austria Dorfusa była reżimem autorytarnym, ale tego

dyktatora którego system etykietowany był jako klerofaszyzm, usiłowano obalić a osiągnęli jego

eliminacje fizyczna. Nie osiągnęli jednak więcej bo wobec tej jawnej próby czegoś co można

nazwać wstępem do Anschlussu. Jeśli zamach na Dorfusa był wstępem do Anschlussu to

zaprotestował temu Mussolini na Brennerze pojawiły się czołgi, i była to wyraźna demonstracja

siły, w tym momencie nie było jeszcze tej wspólnoty i bliskiego związku dwóch dyktatorów.

Przywódca Włoch nie życzył sobie by na granicy Włoch znalazły się silne Niemcy i Hitler się

cofną. Włochy w latach 34-35 Hitler widział w Mussolinim mentora duchowego, ale jednocześnie

widział, ze mogło dojść do konfliktu interesu narodowego racji stanu niemieckiej i włoskiej. Ta

sama ustawa da o sobie znać w roku 35 w postaci Stresy. Inną reakcją na to niepokojące wydarzenie

jakim była remilitaryzacja Niemiec był układ francusko – radziecki z 2.5.1935 roku, który był

rozwiązanie wschodnim dla Francji wypracowanym wobec niepowodzenia paktu wschodniego. W

tym 1935 roku, 18 czerwca, Hitler zrealizował i osiągnął sukces jakby przekreślający w pewnym

stopniu osiągnięcia stresy i tutaj odpowiedzialność na to spadła na Londyn. Doszło do zawarcia

układu morskiego określającego stosunek tonażu obu flot – 100 : 35, co oznaczało ze Wlk bryt w

pojedynkę kierując się swoimi kalkulacjami zawarła porozumienie militarne z Niemcami i wyszła z

ducha traktatu wersalskiego. Niemcy do tej pory tez próbowały dostosować się do klauzuli, mieli

zakaz budowy floty o tonażu większym niż 10tys ton dlatego zrobiono okręty kieszonkowe o

niewielkim tonażu. W II połowie 1935 roku doszło co dało impuls do odejścia Włoch od trzymania

z mocarstwami zachodnimi a zbliżenie się do Niemiec. Nie miało to bezpośrednich konsekwencji,

wywiodło się z włoskich ambicji imperialistycznych (agresja na Etiopia) ale i zmieniła się

geometria sil w europie. Hitler później stosując te sama taktykę co poprzednio, ze jest to

naprawienie krzywdy wyrządzonej Niemcom, 7.3.1936r przeprowadził tzw remilitaryzacje

Nadrenii. W wymiarze realnym miała charakter symboliczny, wejście jednostek wojskowych na

teren na którym nie mogły przebywać miały rozmiary rzędu batalionów. Było to jednak naruszenie

przez Niemcy klauzul traktatu wersalskiego prowokacyjnie wymierzone we Francję bardzo

wyraźnie, krok którego się obawiali generałowie niemieccy.

15.12.2011

W ramach planu czteroletniego, który w jakimś stopniu symbolizowany był przez słowa

tego któremu była powierzona kontrola, Geringa, mówiącego iż masło czyni nas grubymi, ale

armaty silnymi. Armaty zamiast masła. Budowa tej potęgi militarnej Niemiec prowadziła do tego,

ze widać to wyraźnie, ze Nadrenia była ostatnia okazja, możliwością realnego przeciwstawienia się

działaniom niemieckim, każda następna hipotetyczna reakcja mocarstw zachodnich byłaby

ryzykowana przede wszystkim dla nich samych. Nastąpił okres pewnego spokoju. Po Nadrenii

przez pewien czas nic się nie działo, ścisłej jeśli chodzi o działania niemieckie przeciw systemowi

wersalskiemu. W latach 36-38 nie było spokoju w stos międzynarodowych, był od 1935 roku owa

etiopska inicjatywa Włoch która przyniosła pewne przesunięcia w układzie sil w europie i

oddalenie się Włoch od państwa zachodnich i zbliżenie do Niemiec. Jest również wojna hiszpańska

w która Niemcy są podobnie jak i inne państwa zaangażowane. Niemcy były zaangażowane po

stronie frankistów. O ile ta wojna miała swoje znaczenie, trzy obozy – demokracji zachodnich,

państwa faszystowskie i ZSRR, ten układ sil był widoczny także u progu II wś. Sama wojna

hiszpańska nie miała charakteru działań wymierzonych wprost w system wersalski. Natomiast rok

1938 przyniósł dwa kroki Niemiec wymierzone w postanowienia traktatów pokojowych a więc lad

wersalski w wymiarze terytorialnym, wymierzone w mapę europy wykreśloną przez paryską

konferencję pokojowa tudzież te układy na wschodzie, ryski lad terytorialny i ten lad terytorialny

już na skale całej europy do tej pory w zasadzie się utrzymywał. Inicjatywy z roku 38 można od

wielu lat oceniać przez pryzmat protokołu Holbacha, nie tyle protokół co w sumie notatki czynione

na tajnej naradzie przywódców wojskowych III rzeszy z 5.11.1937 mówiące o najbliższych celach,

działaniach jakie III rzesza ma podjąć na arenie międzynarodowej w lad terytorialny

wymierzonych. Nie ma tu mowy o celu dalekosiężnym, finalnym, lecz o zajęciu Austrii oraz

Czechosłowacji. Było to rozgrywane zgodnie z założeniami Hitlera, ze państwa zachodnie nie

zareagują. Najpierw Anschluss Austrii czyli inicjatywa będąca wprost podważenie artykułów 80

traktatu wersalskiego i innych, przyłączenie Austrii będące zarazem powtórzeniem tego co nie

powiodło się w roku 1934, co kosztowało życie kanclerza Dorfusa. Jego następca stanął wobec tego

samego wyzwania, ale był już w tym osamotniony. Austria została porzucona, rozegrało się to w

formie trwającego miesiąc kryzysu w stosunkach bilateralnych kiedy to 12 lutego berlin zażądał

aby w skład rządu austriackiego weszli naziści i kiedy wyraźnie widać ze to było dążenie do

aneksji, na co sojusznik w takim ostatnim geście oporu zapowiedział 9 marca plebiscyt w Austrii w

sprawie anschlussu na co odpowiedzią było wkroczenie wojsk niemieckich, 12 i 15 marca 1938

roku oficjalne ogłoszono przyłączenia Austrii do Niemiec. Miao to swoje dodatkowe aspekty nie

bez znaczenia dla rzeszy jak położenie reki na skarbie państwa austriackiego, odmówienie racji

bytu placówkom zagranicznym, unicestwienie władz Austrii. Wkroczenie wojsk niemieckich

witane było z widocznym entuzjazmem przez ludność austriacką. Elektorat dwóch głównych partii

austriackich które tworzyły koalicje w trudnych dla Austrii momentach, partie socjaldemokratyczna

z chrześcijańską, potem ten sojusz się rozpadł, ale nadal to były znaczące siły i można sobie

wyobrazić ze ani jedni ani drudzy Anschlussem zachwyceni nie byli. Z punktu widzenia syt

ogólnoeuropejskim Anschluss przeszedł bardzo gładko. Jakieś tam protesty mniej lub bardziej silne

były, mające charakter formalny, żadnej inicjatywy w obronie nie było. Kolejne zatem

potwierdzenie słuszności i skuteczności drogi która obrał Hitler.

Czechosłowacja, była państwem nowo powstałym po I wś kosztem Austro-Węgier. Granica

między Niemcami i nowo powstałym państwem czechosłowackim była praktycznie niezmieniona.

W przeciwieństwie do polski Czechosłowacja nie obawiała się rewizjonizmu niemieckiego, którego

programem były granice. Przez długi czas przywódcy Czechosłowacji i architekci jego polityki

zagranicznej, sprowadza się to właściwie do Benesza i Masaryka, można=na dodać Kroftę. Oni nie

obawiali się berlina, tym samym to był jeden z dość istotnych czynników stanowiących o

niepowodzeniu zbudowania przez Francję systemu antyniemieckiego w europie śr którego

podstawa miały być polska i Czechosłowacja. Praga nie widziała podstaw dla których miała by

porzucić swoje antypolskie stanowisko, bo w imię czego, skoro nie ma zagrożenia niemieckiego. Z

tego względu polska i Czechosłowacja formalnie tak samo potraktowane w Locarno do tych

rozwiązać lokarneńskich podchodziły inaczej. Dla polski było to niepowodzenie, dla

Czechosłowacji właściwie nic się nie stało. Ta postawa zaczęła się trochę chwiać na początku lat 30

zbiegając się z rośnięciem znaczenia nazistów ale nie doprowadziło to do zasadniczych zmian w

polityce zagraniczne prowadzonej przez Pragę. W swojej grze międzynarodowej, w stawianiu czoła

zagrożeniu niemieckiemu Praga nie miała kart do tej rozgrywki, nie miała zbyt wielu nowych kart,

miała sojusz z Francją z 1924, ale który nie był uzupełniony konwencja wojskowa, czyli

abstrahując od wykonalności owej konwencji, zobowiązanie nie było. Liczyć tylko na wsparcie

dyplomatyczne, w oporze stawianym na drodze dyplomatycznej i drugie takie oparcie było w ZSRR

które jednak miało charakter okładu politycznego, obwarowanego zastrzeżeniem, ze będzie

funkcjonować wtedy gdy zafunkcjonuje układ francusko czechosłowacki i który nie miał również

żadnych możliwości wykonawczych. Francja graniczyła z Niemcami, ale nie bardzo wiadomo było

jakich działań po Francji można się spodziewać. Związek nie miał bezpośredniej możliwości

wykonania choćby demonstracji siły wobec zagrożenia Czechosłowacji i tu widać w jego polityce,

która była dość aktywna, ale nie do końca rozpoznawalna. W polityce kremla w owym czasie kiedy

to zagrożenie wobec Czechosłowacji rysowało się wyraźniej, widać pewne inicjatywy logiczne,

aczkolwiek pytanie czy rzeczywiście zmierzające do tego o czym zdawały się mówić, czyli

propozycje aby dla celów ratowania owej zagrożonej Czechosłowacji Rumunia i Polska udostępniły

terytorium czy przestrzeń powietrzna siłom sowieckim, które ruszyłyby na pomoc Czechosłowacji.

Gdy spojrzeć na ten kontur, który zresztą budził od początku zgryźliwe komentarze m.in. w

warszawie, podkreślano ze kraj o takim kształcie jak Czechosłowacja nie ma racji bytu. Był, miał

swoja armie, dobrze wyposażoną, co trzeba dodać, jedna z czołowych fabryk sprzętu wojskowego

działa w Czechosłowacji, była to firma Skoda, która dawała sile armii czechosłowackiej.

Przyjmując ze coś tutaj militarnie można było zdziałać, to skoro zagrożenie widoczne było dla

Czech, ale pomoc sowiecka ma dotrzeć na rus zakarpacka, to pytanie co by to Czechosłowacji

pomogło. Z drugiej strony tylko to mogło krzepić ew nastroje obywateli I Republiki

Czechosłowackiej. Powody do zaniepokojenia jednak były, nie tylko te na mapie wespół z

widocznymi zachowaniami berlina, jak od paru lat towarzyszyły im ten sam scenariusz, ze tu jest

tylko naprawianie niesprawiedliwości a nie agresja, nawet w wypadku Austrii tego typu

interpretacje był w stanie berlin przedstawiać, i kto chciał w to uwierzyć, ten wierzył. Na terenie

Czechosłowacji rozegrało się w 1918 roku coś co było nieposzanowaniem prawa ludności części

ludności do samostanowienia. Niemcy austriaccy z czasów monarchii zamieszkujący południe nie

chcieli został obywatelami Czechosłowacji, chcieli być obywatelami państwa niemieckiego.

Decyzja ta może nie była dobra, ale tutaj dobrej nie było, była w jakiś sposób najłatwiejsza i

najlogiczniejsza. Przyczyniła się ona do tego iż państwo czechosłowackie było takim o

największym w europie odsetku mniejszości narodowych – Węgrzy, Rusini i Niemcy. (Polacy). Te

mniejszości stanowiły około 23% i w tym owi Niemcy zamieszkujący Czechy i Morawy. Niemcy

sudeccy ale bez entuzjazmu wpisali się w role lojalnych obywateli Czechosłowacji, które to

państwo godziwie realizowało założenia demokracje parlamentarna, uszanowania praw obywateli i

praw mniejszości. Pojawiały się tu pretensje nacjonalistów węgierskich, co jest zrozumiale, ale

nacjonalizm węgierski nie miał dostatecznej siły, więc można to było olać. Pojawiły się pretensje

nacjonalistów słowackich, ale to była ta narodowość współtworząca państwo czechosłowackie jako

państwo narodowe. W statystykach Niemcy byli w Czechosłowacji liczniejsi niż Słowacy. Lad ten

zaczął być podważany wówczas gdy rosło znaczenie i radykalizm ruch linkowców, z drugiej strony

doszło do przesunięć sympatii politycznych i oblicza politycznego owych Niemców, gdy pojawiła

się tam nowa partia zdobywająca coraz większy elektorat, SDP – Partia Niemców Sudeckich. Partia

faszystowska, będąca wyraźnie powiązana z NSDAP. Realizacja scenariusza z 5 listopada, jeśli

chodzi o Czechosłowację, polegała na uaktywnieniu tej partii w kierunku stawiania zadań,

przedstawiania racji Niemców w Czechosłowacji jako mniejszości której prawa nie są

respektowane, na żądaniach autonomii, czyli wymierzonych w ów lad polityczny I Republiki,

consensus narodowy, na jakim I Republika się trzymała. Wiosna 1938 roku było to z cala mocą

kwestionowane przez SDP co prowadziło do napięcia w stosunkach niemiecko czechosłowackich i

było czytelne, ze nawet jeśli narada z 5.11. była tajna i nikt nie wiedział o protokole Holbacha, to

chociażbyś lektura gazet wskazywała ze po załatwieniu się z Austria kolej przychodzi na

Czechosłowację. W maju 1938 widać niepokój, alarm mobilizacyjny, wojenny wręcz mobilizacja

armii czechosłowackiej, co było sygnałem. Mobilizacja w zasadzie służy postawieniu wojska w

stan gotowości bojowej, doprowadzenie do stanów liczebnych przewidzianych na wypadek wojny.

Było to wyzwanie Niemiec hitlerowskich pod adresem demokracji zachodnich. Można tu mówić o

Niemczech hitlerowskich bo to to państwo jest rozgrywającym w Europie, to co się dzieje

niepokojącego w europie dzieje się wskutek działań berlina. W tym okresie zarysowana była

konfiguracja międzynarodowa mająca w październiku 36 r przybierająca postać Osi Berlin – Rzym,

a w 1936 r przybierająca postać paktu antykominternowskiego, w 37 do paktu tego dołączyły

włochy. Był on symbolem nie tyle polityki antysowieckiej co budowania związków jego

sygnatariuszy z III Rzeszą. Tym samym to co się działo wobec Czechosłowacji było wyzwaniem

niemieckim pod adresem twórców i gwarantów systemu wersalskiego, przy czym tu podkreślać

trzeba różnice między systemem międzynarodowym a ładem terytorialnym. Konsultacje, próby

inicjatyw miały w tym wypadku charakter szczególnie wymowny i symboliczny niejako, zarówno

jeśli chodzi o to kto rozmawia i podejmuje rozmowy z Niemcami jak i w jaki sposób. Na plan 1

wysunął się premier brytyjski Chamberlain, zaś sposób jego działań znamionuje zarazem

pojawienie się pewnych nowych możliwości, obyczajów w dyplomacji i stosunkach

międzynarodowych oraz daleko posunięte zaangażowanie brytyjskiego premiera. Chamberlain

przybył do Niemiec 2 krotnie we wrześniu 1938 roku. Przyleciał samolotem. Kiedyś wizyty na

szczycie to były wydarzenia rzadkie, mające charakter ceremonialny, bo nie na tej drodze

realizowana była polityka międzynarodowa. To było dzieło dyplomatów, ambasadorów czy posłów

którzy już ich swoboda działania i autonomia została ograniczona z rozwojem telegrafu. W

większym niż poprzednio stopniu byli nie twórcami polityki zagranicznej, ale realizatorami polityki

tworzonej w centrali. W czasie tego co już na bieżąca nazywać można było kryzysem

Czechosłowacji, premier brytyjski osobiście przybył na rozmowy z kanclerzem niemieckim –

Hitlerem, jakby rozmowy prowadzone w duchu „Czego pan chcesz, pani Hitler, to my dołożymy

starań, by pańskie życzenia zostały zaspokojone”. Za cele politycy w stosunkach

międzynarodowych brali to, co dla niego było środkiem. Nie było tak, choć on się tego domagał,

teraz już żądał autonomii dla Niemców sudeckich na co dostał odpowiedz – OK, niech będzie. Ale

okazało się, ze to za mało, terytoria przez nich zamieszkałe miały zostać przyłączone do Rzeszy.

Hitlera prowadził grę, w która dal się wciągnąć Chamberlain, w imię pokoju. W osobie premiera

brytyjskiego pojawił się ktoś, kto był równie zdecydowany w kwestii utrzymania pokoju co paryz.

Paryż odsunął się w tej kwestii na drugie miejsce. Paryż nie był w stanie realizować własnej

polityki zagranicznej, Francja była na to za słaba i znajdowała się w tandemie którego działania

określa silniejszy, czyli wielka Brytania. Francja znajdowała się na holu wielkiej Brytanii jeśli

chodzi o politykę zagraniczna. Jeśli Chamberlain wysunął się na plan pierwszy, demokracje

zachodnie szły droga pacyfistyczna, unikania wojny, która będzie określona powszechnie znanym

brytyjskim terminem „łagodzenia”, „uspokajania” Niemiec. Polityka ta kojarzona była głównie z

osoba brytyjskiego premiera. Kryzys narosły w 1939r doprowadził do finału. Finał określa nazwa

miasta niemieckiego, która stała się symbolem – Monachium i konferencja monachijska.

Konferencja która przybrała postać konferencji ostatniej szansy ratowania pokoju, bo już groziła

wojna niemiecko – czechosłowacka, armia czechosłowacka sygnalizuje swoja gotowość do

podjęcia wojny i obrony niepodległości i oto politycy europejscy, przywódcy 4 anstw spotkali się w

Monachium po to by na drodze pokojowej umowy i porozumieniem uratować pokój. Byli to

premierzy wielkiej Brytanii (Chamberlain) i Francji, premier wloch (Mussolini) i Hitler. Nie było w

Monachium przedstawicieli Czechosłowacji, był to zatem układ który można określić jako

repryzent, odtworzenie projektu całkiem niedawnego, Paktu Czterech. Można tu tez widzieć

współczesne odtworzenie, wcielenie tego co w wieku XIX nazywano było koncertem mocarstw. W

Monachium doszło do zgody na zadania Hitlera. Faktycznie widać było ze rozwiązanie

monachijskie i pośrednictwo Mussoliniego było zwycięstwem i realizacja żądań niemieckich. Jedna

tylko z dwóch stron została przez pośrednika usatysfakcjonowana, a druga nie, chyba ze uznać, iż

ocaliła pokój, ustępując przed szantażem. Czyli albo ustępstwa terytorialne, albo wojna. Po

Monachium na mapie europy wrysowały się nowe granice i przekreślone granice „wersalskie”, jest

ocalony pokój. Chamberlain wrócił do Londynu. Churchill skwitował „wybrali hańbę zamiast

wojny, będą mieli jedno i drugie”. Czechosłowacja przeżyła szok, nikt ich o zdanie nie pytał.

Naruszona została jej integralność terytorialna, potraktowana została zupełnie lekceważąco. Była to

klęska tych, którzy przez 20 lat, wydawało się, ze skutkiem i dobrze, nowym państwem sterowali.

Ta integralność terytorialna Czechosłowacji, precedens tak drastycznego jej naruszenia dla

zrealizowania narodowych aspiracji Niemiec jest precedensem z którego chętnie korzystali sąsiedzi

– wegry i polska. Jest to zresztą powód do wielkich dyskusji nad słusznością bądź niesłusznością co

do tego, co zrobiła polska w 1938 roku. Przegrana twórców i przywódców I Republiki powodowała

koniec I Republiki, państwo czechosłowackie istniało nadal, ale w zmienionym kształcie

terytorialny, ustrojowym (Czecho-Słowacja zamiast Czechosłowacji), jest to państwo zmienione

jeśli chodzi o przywódców i przywództwo, ekipę rządząca. Benesz złożył dymisje i wyemigrował,

władza przeszła w inne ręce, którzy legitymizowali ja przez kwestionowanie dorobku I Republiki.

Dla samej Czechosłowacji która nie odgrywa tu zasadniczej roli, wszystko co zasadnicze

przetoczyło się nad jej głowami. Jest to zmiana kolejna w stosunkach międzynarodowych, która z

uwaga i w sposób prawidłowy zostało zinterpretowane przez czynnik będący ZSRR em, którego

gospodarz odczytał to wszystko prawidłowo.

12.01.2011r.

Wskazywano, że II wojna światowa jest czymś nowym. I była skutkiem nacjonalizmów,

wojna narodową, prowadzona przez różne narody. II wojna światowa była wojną ideologiczną,

wojną nowego typu, obok tego ze przyniosła pewne nowe zjawiska jeśli chodzi o jej przebieg i o to,

co się działo. W ostatnim względzie dostrzega się tez pewien związek między I a II wojna. W I

widzi się pewna prefiguracje II jeśli chodzi o takie cechy ja charakter totalny, juza

zasygnalizowany, nastawiony na zniszczenie nie siły militarnej przeciwnika, ale przeciwnika całego

– nie pokonanie, a zniszczenie właśnie. I wojna była zaciekła, nie było w niej prawie miejsca na

rozmowy pokojowe, to samo myślenie bardzo obecne było także w II wojnie światowej. Wskazuje

się tu ogromna brutalizacje, która dala o sobie znać na polach bitew lat 1-18, a która później echem

znaczyła czas międzywojenny.

II wś niewątpliwie zasługują na to miano – toczyła się na skale całego globu, ale skale

światową zyskała w pełni w roku 1941. W latach 39-41 toczyła się wojna europejska i nieraz ten

okres nazywany bywa ostatnia wojną europejską. Rzeczywiście można się zgodzić, ze po 45 roku

Europa jako całość czegoś takiego już zaznała. Nie była to ostatnia wojna w europie, ale ostatnia

europejska i trudno sobie wyobrazić coś takiego w przyszłości.

Wojna rozpoczęła się od ataku Niemiec na Polskę, była to kampania wrześniowa. Wojna

prowadzona była przez polske militarnie samotnie.

Do 26 czerwca 1941 roku można na terenie zauważyć 13 agresji jednego państwa przeciw

drugiemu, 16 jeśli doliczyć 3 agresje nie mające charakteru zbrojnego (Niemiec wobec Austrii,

Czechosłowacji i Włoch wobec Albanii). Unaocznia to, ze rzeczywiście to co się zaczęło 1 września

1939 roku jest okresem dużego zamętu w europie. Niemcy występują w pięciu wypadkach, ZSRR

w sześciu, włochy w dwóch. Nie sumuje się to do 13, ale w wypadku dwóch państw było 2

agresorów – w przypadku Francji i polski. ZSRR nie jest czasem wymieniany wśród trzech państw

które są powszechnie wymieniane wśród agresorów. Chodziłoby tu wtedy o Niemcy, Włochy i

Japonię. Zwalenie całej winy II wojny światowej na Hitlera oczyszcza ZSRR z zarzutów.

Istotna zmiana jaka nastąpiła po wrześnio 1939 dotyczyła europy środkowej i było to

wynikiem jedynego możliwego rozstrzygnięcia (skoro polska walczyła sama), ale i ustaleń z 27

sierpnia, zmodyfikowanego we wrześniu, tworzącego nowa strefę wpływów radzieckich i

niemieckich na terytorium Polski. Mołotow rozwalenie Polski określał jako „znikniecie okropnego

bękarta traktatu wersalskiego”. Hitler proponował pokój pod adresem Francji i Wielkiej Brytanii –

Polski już nie ma, pogódźcie się z tym i koniec. Churchill mówił „wybrali hańbę zamiast wojny,

będą mieli jedno i drugie”. Nic się nie działo przez jakiś czas. Stalin realizował swoje nie tylko

przez inkorporacje zajętej polowy polski, ale budując dość obcesowo swoje wpływy, narzucając je,

także wojskowe, trzem republikom bałtyckim, Litwie, Łotwie i Estonii. To samo próbuje zrobić

wobec Finlandii. Rozpoczęły się następne działania wojenne, atak sowieci na Finlandia, który o

dziwo nie przyniósł rezultatu. Powodowało to pewien niepokój na zachodzie – reakcja

dyplomatyczna, agresor został wykluczony z Ligii Narodów, natomiast zachód myślał się

interwencji, państwa będące w stanie wojny z Niemcami myślały o wspomożeniu walczącej z

sowietami Finlandii przez wysłanie tam od północy korpusu ekspedycyjnego. Epizod mało znany,

nie doszło do tego. Nie tylko zwycięstwa fińskie u schyłku zimy 1940 roku, ale obawa przez

stanowiskiem zachodu skłoniła Stalina (czy mogła skłonić) do pójścia na kompromis i zawarcia

pokoju oraz rezygnacji z Finlandii.

Inicjatywa niemiecka, kiedy została podjęta, a przerwa w realizowaniu tych żądań,którą

można złożyć na kark zimy, oraz odbudowania potencjału i likwidacji uszczerbków w potencjale

militarnym Niemiec, będących konsekwencja kampanii wrześniowej. Chodzi tu nie tyle o

wyposażenie armii, ale o uzupełnienie zapasów, zwłaszcza paliwa. Zaplecze materiałowe zostało

utworzone i wiosna 40 roku mamy uderzenie na północ, gdzie po drodze jest dania pokonana w

jeden dzień, przede wszystkim zaś Norwegia. Kraj o znaczeniu strategicznym, który widać było, ze

ta północ jest dla Hitlera ważna z dwóch przyczyn – złóż surowców na północy Szwecji (żelazo

dobrej jakości) i portu w Narwiku oraz ogólnie dostępu do morza i dużej otwartej przestrzeni

morskiej. Samo wybrzeże Norwegii sprawę zalatwiao. Było to załatwienie lokalnej, choć ważnej

sprawy. 10 maja 1940 roku uderzono na Zachód po to, by zmienić kolejność działań

przewidzianych 5.11.1937 – był to tez cel częściowy, etapowy, ale trzeba go było zrealizować –

wyeliminować mocarstwa zachodnie. Celem była przede wszystkim Francja, później Wielka

Brytania. W ostatnich dniach kampanii francuskiej do wojny przyłączyły się włochy, które nie

przyłączyły się w 1939, które były wtedy do wojny nie gotowe. Mussolini się do wojny nie kwapił.

Ponadto to niepójście za sojusznikiem miał nie tylko wymiar militarny, ale i Hitler przyjmował to z

tajoną ulgą. Był to bowiem sojusznik nieco kłopotliwy. Mussolini nie poszedł tez za Hitlerem droga

dyplomatyczna, nie zerwano stosunków z Polską. Inicjatywy Hitlera miały pewne echo na

wschodzie – działania Stalina. Ale te były konsekwencja inicjatyw Hitlera przy czym

interpretowane bywają jako skorzystanie z okazji lub wyraz pewnego zaniepokojenia. Inicjatywy te

znalazły wyraz w aneksji niemilitarnej na drodze kwestii dyplomatycznej trzech republik

bałtyckich. Druga polowa czerwca była czasem kiedy Francja przegrała wojnę, nikt nie był w stanie

zareagować, ani zwrócić uwagi co się działo w Besarabii, terytorium należącego czasem do

Rumunii, czasem do Rosji i z tego drugiego względu uważane za jej się należące. Dadac tu należy

ze działania militarne podjęte przez Niemcy już angażujące ich potencjał w Norwegii i Francji, były

realizowane poprzez sprzęt niemiecki, żołnierzy niemieckich i paliwo pochodzące ze ZSRR.

Dostawy ropy w ramach współpracy w tym momencie były kluczowe dla powodzenia owych

inicjatyw.

Przegrana Francji w sposób istotny zmieniła sytuację. 10 maja 19400 roku był dniem

nadziej dla Polaków. Długo się ona nie utrzymała. W drugiej połowie 6.1940 Europa Hitlera

poszerzyła się o obszar Francji (poza strefa nieokupowana na zachodzie, mniej więcej od polowy

Francji). Vichy – stolica, siedziba władz tworu który przybrał miano państwa francuskiego. III

republika przestała istnieć po plus minus 70 latach, formalnie w lipcu 1940 roku. Nowy twór

francuski nie przyjął miana IV Republiki, a enigmatyczne określenie nie mówiące nic o ustroju,

czyli Państwo Francuskie. Była to przegrana i klęska Republiki, która miała taka etykietę, piętno

lewicowe. Była to lewicowość bardzo ograniczona, ale było to coś, co było kontestowane mniej lub

bardziej jawnie, uporczywie przez prawice francuska, która nie zniknęła,ale w czasach republika

była zepchnięta pod ścianę i po upadku III Republiki wyszła na zewnątrz – Państwo Francuskie

stało się mocno prawicowym.

Jeśli chodzi o sytuacje w europie, to są tu cały czas dwa pola działań – zachód i wschód.

Wschód to nadal ZSRR i część Polski, reszta to domena Hitlera, który na zachodzie prowadzi

wojnę, albowiem po pokonaniu Francji pozostała na placu boju wielka Brytania i rzeczywiście

pozostała. Jesienią 1940 było to jedyne państwo, które prowadziło wojnę z Niemcami. U boku

wielkiej Brytanii stały inne państwa prowadzące wojnę w wymiarze symbolicznym, ale ich

istnienie jest symboliczne przez to, ze są to rządy na uchodźstwie, jest kontynuacja prawna,

najwyższe władze, mamy tu w świadomości władze Polski, które wobec klęski Francji przeniosły

się do Anglii, ale obok polaków są w Londynie, Czechosłowacja, Norwegia (król), Holandia

(królowa), Belgia (rząd emigracyjny), Luksemburg (księżna). Jest to wymiar symboliczny, ważny,

ale znaczenie dla brytyjskiego wysiłku militarnego ma to żadne znaczenie. Ma pewne znaczenie

militarne dlatego ze prócz władz są siły zbrojne, nieduże, ale są. Dodać tu trzeba, ze jest wolna

Francja, która ma swoje przywództwo polityczne w osobie kłopotliwego dla Brytyjczyków

generała. Było trochę potencjału ludzkiego, głównie Polaków i Czechow. Wojna Hitlera z wielka

Brytania i odwrotnie jest to starcie powietrzne przez wszystkim – bitwa o Anglię, czyli prowadzona

jedna tylko bronią która ma określone rozmiary sprzętowe i ludzkie, jest tyle i tyle samolotów,

może na nich latać tylu i tylu pilotów, potrzebne jest zaplecze naziemne i po stronie brytyjskiej

prowadziły te wojnę myśliwce. Potencjał był zatem ograniczony i wyzwaniem było nastarczenie z

uzupełnianiem strat materiałowych w sprzęcie, produkcja i reperowaniem samolotów i

nastarczeniem ludzi. Polacy byli tu obok brytyjczykow najbardziej liczącą się nacją i tu

rzeczywiście wsparcie sojusznicze było istotne. Europejski teatr działań wojennych to nie tylko

obszary o których już mówiliśmy. Wykraczał on na Atlantyk, gdzie także na dalsze morza (na

początku), były efektowne epizody w rodzaju zablokowania pancernika niemieckiego w La Placie,

ale to co militarnie szczególnie znaczy, to wojna podwodna prowadzona przez Niemcy. Podjecie

tego z dużym impetem i niemałymi skutkami. Teatr działań wojennych rozszerzył się tez na

południe i pd wschód, przy czym na obszarze Węgier, Rumunii, Bułgarii, który był

podporządkowywany przez Niemcy, włochom zachciało się zając grecje. Były to działania zupełnie

marginalne – wojenka włoska. Latem 1940 wojna europejska rozszerzyła się ten na południe,

afrykańskie wybrzeża morza śródziemnego. Znów były to włochy, działające z większym

powodzeniem niż w Grecji, albowiem idące na wschód – była to wojna między włoską Libia a

brytyjskim Egiptem. Wybrzeże afrykańskie było widownia takich ofensyw i kontrofensyw w jedna i

druga stronę, ganianiem się brytyjczyków i włochów, później włączyli się w to Niemcy i zrobiło się

dużo trudniej. Inicjatywa strategiczna była po stronie Niemiec. Nie udało się wygrać bitwy o anglie,

osiągnąć zamierzonego celu. Teoretycznie nie chodziło tu o sama inwazje, jak podają niektórzy

historycy, a o nastraszenie brytyjczyków inwazja, co miało ich skłonić do poddania się.

1940 rok kończył się w sytuacji, licząc włochy jako sojusznika Niemiec, kiedy cala

zachodnia Europa jest niemiecka, a wschodnia sowiecka. Poza jednym i drugim mapa ukazuje kilka

żółtych, neutralnych plam, z tym ze ta trójkolorowość mapy jest myląca, albowiem tą żółcią

naznaczona jest dania, która jest okupowana przez Niemcy, państwa które zachowują neutralność

ale z Hitlerem sympatyzują Hiszpania (zwłaszcza Franco był nastawiony na dużą presje ze strony

Hitlera po to by się dołączyć do wojny) i Portugalia, w mniej oczywisty sposób Irlandia. Są jeszcze

dwa państwa, które też współpracują – Szwecja, ważną dla Hitlera i jego europy ze względu na rudę

i Szwajcaria.

W 1941 II wojna przekształciła się w wojnę światową. Wojna na dalekim wschodzie nie

zaczęła się 7 grudnia 1941 roku. Japonia prowadziła wojnę od 1937 roku w chinach, działania

wojenne podejmowane także w Indochinach. Także już te wydarzenia, echa wojny europejskiej

sięgnęły na daleki wschód. Jawiący się stopniowo światowy wymiar zmagań europejskich to znów

inicjatywa niemiecka zmierzająca do konfrontacji ze związkiem radzieckim, aczkolwiek

poprzedzona rozwiązaniem ambarasu na pd europy spowodowanego przez włochy, czyli uporanie

się z Grecją, jest to wsparcie niemieckie dla włochów prowadzące do podbicia Grecji, po drodze

zaatakowanie Jugosławii co miało być domkniecie podporządkowywania sobie Bałkanów.

Opóźnienie uderzenia na ZSRR spowodowało wciągniecie do wojny państwa, które chciało do niej

przystąpić, ale w wybranym przez siebie momencie, moment wybrał kto inny. To wciągniecie

mocarstwa euroazjatyckiego – to zasadniczy przewrót polityczny, zwerbowanie Stalina.

Okoliczności wrzuciły go w sojusz z Wielką Brytanią. Światowy wymiar wojny zarysował się od

Zachodu. USA znalazły się w stanie wojny z Japonia od 7. grudnia 1941, kilka dni później z

Niemcami. Stany nie prowadząc wojny angażowały się w nią już od 40, a bardziej od 41 roku

wspierając materialnie wielką brytanie – to przekazanie kilkudziesięciu okrętów wojennych, tzw

niszczycieli. Było to przyjecie przez kongres w marcu 1941 ustawy upoważniającej prezydenta do

świadczenia regularnej materialnej pomocy państwom prowadzącym wojnę z Hitlerem, zajmowanie

pozycji na pn Atlantyku, jednostronny akt okupacji Islandii (zajęta przez USA by służyć potrzebom

wojennym przeciwnikom Hitlera), wreszcie sierpień 1941 stany zjednoczone ciągle nie prowadziły

wojny, ale już określały cele wojenne i program przyszłego pokoju (karta atlantycka 12.8.1941).

wymowa tego jest jednoznaczna, mimo ze nie ma tu mowy o wojnie. Stany zjednoczone i

Roosevelt skrepowany w swoich działaniach, bo to państwo demokratyczne, są procedury i

izolacjonizm, były to kroki połowiczne ale wskazujące, ze wojna europejska o to czy Europa będzie

Europa Hitlera czy inna, zaczyna angażować USA. Teraz to się stała wojna światowa i była

toczona, otworzyła się latem wschód europy jako teatr wojenny, aczkolwiek trzeba pamiętać o

południu. W grudniu otworzył się dalekowschodni teatr i wojna toczyła się dalej.