Polityka Społeczna nr 5-6/2010

1

SZANOWNI PAŃSTWO!

Bieżące wydanie „Polityki Społecznej” prezentujemy z niejaką dumą – i mamy po temu przynajmniej

trzy powody. Po pierwsze, udało się nam zgromadzić znakomitych autorów. Po drugie, sądzimy, że na-
pisali oni teksty ważne i ze względów merytorycznych, i ze względów „technicznych”, tj. ujawniających
złożoność pomiaru w polityce społecznej. Wreszcie po trzecie, mamy powód do dumy także i dlatego, że
możemy Państwu zaprezentować zestaw polemicznych prac dotyczących potrzeby (lub bezpotrzeby) i kie-
runków zmian w – niedawno przecież powstałym – systemie emerytalnym.

Redakcja

WPROWADZENIE

Współcześnie każde państwo realizuje w imieniu

i dla społeczeństwa politykę wobec rynku pracy, po-

legającą na oddziaływaniu na podaż i popyt na pracę

dla utrzymania bądź przywrócenia równowagi. W po-

lityce tej uwzględnia się szczególnie potrzeby osią-

gnięcia celu zasadniczego, jakim jest wysoki poziom

zatrudnienia i niski poziom bezrobocia. Ze względu

na znaczenie ekonomiczne i społeczne oraz szcze-

gólne funkcje zatrudnienia, działania te są jednymi

z ważniejszych podejmowanych w obszarze polityki

gospodarczej. Zatrudnienie spełnia bowiem w go-

spodarce i społeczeństwie dwie podstawowe funkcje

– gospodarczą i społeczną.

Funkcja gospodarcza wynika z tego, iż zatrudnie-

nie jest podstawowym czynnikiem produkcji, determi-

nującym istotnie poziom i procesy wzrostu gospo-

darczego, a w konsekwencji – poziom i tempo oraz

kierunki zmian stopnia zaspokajania potrzeb kon-

sumpcyjnych społeczeństwa.

Funkcja społeczna wynika natomiast ze spełniania

przez zatrudnienie niezwykle ważnego zadania – za-

spokajania potrzeby uczestnictwa w procesie pracy.

Praca jest bowiem istotnym środkiem samorealizacji

jednostek, umożliwiającym spełnienie aspiracji życio-

wych, osiągnięcie pożądanej pozycji społecznej, na-

wiązywanie kontaktów międzyludzkich, wykorzystanie

wiedzy i umiejętności zawodowych itp. Praca również

– dostarczając środki utrzymania członkom gospo-

darstw domowych – jest wyrazem jednoczesnej reali-

zacji funkcji społecznej i gospodarczej zatrudnienia.

Dualizm zatrudnienia, czyli wypełnianie przez nie

funkcji społecznych i gospodarczych łącznie, pozwala

na traktowanie pracy jako celu i jako instrumentu roz-

woju społeczno-gospodarczego jednocześnie. Każe

również wysoko lokować w hierarchii celów polityki

gospodarczej współczesnych państw tak pełnego za-

trudnienia, jak i równowagi na rynku pracy.

Celem artykułu jest przedstawienie roli i znacze-

nia zagadnień związanych z rynkiem pracy w teoriach

ekonomicznych oraz współczesnej praktyce gospo-

darczej.

POLITYKA PAŃSTWA WOBEC RYNKU PRACY:

IDEE EKONOMICZNE I RZECZYWISTOŚĆ

Elżbieta Kryńska

Eugeniusz Kwiatkowski

Uniwersytet Łódzki

RYNEK PRACY W TEORIACH EKONOMICZNYCH

W gospodarce rynkowej poziom zatrudnienia wła-

ściwie nie zależy bezpośrednio od działań państwa,

z wyjątkiem oczywiście tych dziedzin, w których peł-

ni ono rolę pracodawcy oferującego miejsca pracy

niezbędne dla wyprodukowania dóbr publicznych,

oraz w instytucjach będących jego własnością i wa-

runkujących realizację przyjętych funkcji. O pozio-

mie zatrudnienia decydują podmioty gospodarcze,

oferujące określoną liczbę miejsc pracy. Możliwość

kształtowania przez państwo zachowań pracodaw-

ców jest mocno ograniczona, co warto prześledzić

w ujęciu teoretycznych nurtów ekonomicznych. Dwa

z nich, stanowiące podstawę dalszych ewolucji do-

ciekań teoretyków przedmiotu – nurt neoklasyczny

i nurt keynesistowski, wyraźnie odmiennie traktują rolę

państwa wobec rynku pracy w obszarze kształtowa-

nia poziomu zatrudnienia.

Nurt neoklasyczny

Naczelną ideą koncepcji funkcjonowania rynku

pracy w nurcie neoklasycznym jest twierdzenie, iż

w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje

tendencja do ustalania się na rynku pracy równowagi,

charakteryzującej się pełnym zatrudnieniem. Mecha-

nizm prowadzący do takiej równowagi opiera się na

zasadach postępowania pracodawców i pracowników

na rynku pracy, zdeterminowanego stawkami płac re-

alnych. Ich zmiany zapewniają właśnie równowagę

przy pełnym zatrudnieniu. Gdyby na rynku pracy

powstała nadwyżka podaży pracy, to konkurencja

między pracownikami spowodowałaby obniżkę płac

realnych. Z kolei przy niższych płacach nastąpiłby

wzrost popytu na pracę i spadek podaży pracy, aż

do ustalenia się równowagi przy pełnym zatrudnieniu.

Ewentualne bezrobocie miałoby wyłącznie charakter

dobrowolny, wynikający z braku akceptacji przez bez-

robotnego oferowanej stawki płacy.

Zjawisko bezrobocia występujące w rzeczywistości

tłumaczy się w tym nurcie ograniczeniami w działaniu

swobodnych mechanizmów rynkowych na rynku pracy.

2

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

3

Źródłem tych ograniczeń jest (między innymi) działal-

ność państwa, prowadząca (np. poprzez ustalanie płacy

minimalnej) do usztywniania płac od dołu, czy (poprzez

stosowanie zasiłków dla bezrobotnych) zmniejszająca

konkurencję na podażowej stronie rynku pracy.

Zdaniem neoklasyków wszelka aktywna ingeren-

cja państwa na rynku pracy jest niepożądana. Pań-

stwo powinno jedynie tworzyć warunki dla rozwoju

mechanizmów rynkowych, usuwać ograniczenia w ich

funkcjonowaniu oraz usprawniać działania rynku pra-

cy, głównie poprzez rozwój urzędów pracy, usług po-

średnictwa i poradnictwa zawodowego, poprawę in-

formacji o podażowej i popytowej stronie rynku pracy,

rozwój szkoleń zawodowych itp.

Nurt keynesistowski

Ekonomia keynesistowska nie podziela przekona-

nia neoklasyków o skutecznym działaniom mecha-

nizmów ekonomicznych na rynku pracy. Keynesiści

stoją na stanowisku, że w warunkach swobodnego

działania mechanizmów rynkowych występuje ten-

dencja do ustalania się nadwyżki globalnej podaży

pracy nad globalnym popytem na pracę, oznaczająca

istnienie bezrobocia.

Przyczyn tej tendencji upatruje się w niewy-

starczającym popycie na towary, jaki kształtuje się

w wolnorynkowej gospodarce. Gdy popyt na towary

jest niewystarczający do zakupienia całej wytworzo-

nej produkcji, producenci zmuszeni są ją obniżyć,

zmniejszając również popyt na pracę, niezbędną do

jej wytworzenia.

W rezultacie pojawia się bezrobocie, które ma dość

trwały charakter i nie może być zlikwidowane w wyniku

działania samoczynnych mechanizmów rynkowych,

a w szczególności w wyniku obniżek płac realnych.

Ma ono charakter przymusowy, bowiem nie zostałoby

zlikwidowane nawet przy zaakceptowaniu przez bez-

robotnych i pracowników niższych płac realnych.

Keynesiści wysuwają zatem postulat dotyczący

konieczności aktywnej ingerencji państwa w procesy

gospodarcze w celu zwiększenia zatrudnienia i reduk-

cji bezrobocia. Skoro przyczyną bezrobocia jest nie-

dostateczny popyt na towary (ustalający się w warun-

kach samoczynnych mechanizmów rynkowych), to

zadaniem państwa winno być jego stymulowanie za

pomocą instrumentów polityki makroekonomicznej

(głównie fiskalnej i pieniężnej) oraz generowania po-

pytu dodatkowego w drodze wykorzystania wydatków

publicznych. Działania te powinny w konsekwencji

doprowadzić do zwiększenia popytu na pracę, a tym

samym – obniżenia bezrobocia

1

.

Do obydwu wymienionych nurtów teoretycznych

nawiązują późniejsze teorie rynku pracy, w których

również zawarte są poglądy na skuteczność funk-

cjonowania mechanizmów rynkowych i przyczyny

bezrobocia, a także na rolę państwa w kształtowa-

niu sytuacji na rynku pracy. Szczególnie interesujące

z tego punktu widzenia są teorie krzywej Phillipsa,

naturalnej stopy bezrobocia, nowej makroekonomii

klasycznej, NAIRU oraz nowej ekonomii keynesistow-

skiej, gdyż przedstawiono w nich szereg oryginalnych

idei w dziedzinie rynku pracy i polityki gospodarczej

państwa (zob. Kwiatkowski 2002).

Inne teorie ekonomiczne

Na podkreślenie zasługuje wysunięta w końcu lat

50. XX w. przez A.W. Phillipsa idea wymienności infla-

cji i bezrobocia

, w której nawiązywano bezpośrednio

do keynesowskiego twierdzenia o możliwości ograni-

czania bezrobocia za pomocą ekspansywnej polityki

makroekonomicznej, aczkolwiek zwracano uwagę, iż

ubocznym skutkiem takiej polityki jest przyspieszenie

inflacji.

Teoria krzywej Phillipsa stanęła pod znakiem

zapytania w końcu lat 60. i latach 70., gdyż występu-

jących w rzeczywistości zjawisk stagflacji nie można

było pogodzić z twierdzeniami tej teorii.

Okoliczności te wykorzystali skwapliwie E.S. Phelps

i M. Friedman, którzy w swej teorii naturalnej stopy

bezrobocia

poddali w wątpliwość keynesowską ideę

o skuteczności zwalczania bezrobocia za pomocą

polityki makroekonomicznej i spróbowali przywrócić

wiarę w neoklasyczne idee skuteczności wolnych

mechanizmów rynkowych.

Podstawowy wkład Friedmana i Phelpsa w zro-

zumienie funkcjonowania rynku pracy polegał na

tym, iż zwrócili oni uwagę na istnienie bezrobocia na-

turalnego, słabo wrażliwego na zmiany koniunktury

gospodarczej. Wierząc w to, iż mechanizmy rynkowe

prowadzą samoczynnie do ustalania się bezrobocia

na poziomie naturalnym, podkreślali, że obniżanie

bezrobocia poniżej tego poziomu za pomocą polityki

pieniężnej może mieć jedynie charakter krótkotrwały,

zaś skutkiem długofalowym takiej polityki jest przy-

spieszenie inflacji.

Jeszcze bardziej zdecydowany pogląd w tej

kwestii wysunięto na gruncie nowej makroekonomii

klasycznej

, gdyż, przyjmując hipotezę racjonalnych

oczekiwań podmiotów, podkreślano brak nawet krót-

kotrwałych skutków ekspansywnej polityki pieniężnej

dla redukcji bezrobocia.

Trzeba jednakże zaznaczyć, że poglądów Fried-

mana i Phelpsa na rolę polityki państwa w ograni-

czaniu bezrobocia nie można sprowadzić jedynie do

poglądów na skuteczność polityki makroekonomicz-

nej. Zwracając bowiem uwagę na istnienie bezrobo-

cia naturalnego, zależnego od frykcji i niedopasowań

strukturalnych popytu i podaży pracy, otworzyli oni

pole do rozważań na temat metod ograniczania tego

bezrobocia i roli państwa w tym procesie.

Friedman i Phelps nie rozwijali rozważań na temat

determinantów bezrobocia naturalnego i metod polity-

ki państwa w celu jego ograniczania. Lukę tę wypełnili

twórcy teorii NAIRU, R. Layard, S. Nickell i R. Jackman,

którzy – nie odrzucając keynesistowskiego spojrzenia

na procesy gospodarcze – podjęli problem determi-

nantów bezrobocia równowagi NAIRU. Podkreślili oni

istotne znaczenie takich czynników, jak: poziom wydaj-

ności pracy, hojność zasiłków dla bezrobotnych, inten-

sywność poszukiwań pracy oraz stopień niedopaso-

wań strukturalnych podaży pracy i popytu na pracę.

Dostrzegali ponadto dużą rolę państwa w ograniczaniu

tego bezrobocia, w szczególności poprzez poprawę

funkcjonowania urzędów pracy, organizację szkoleń

zawodowych, wspieranie mobilności siły roboczej oraz

kształtowanie systemu zasiłków dla bezrobotnych mo-

tywującego do intensywnych poszukiwań pracy.

Wiarę w możliwości polityki gospodarczej państwa

w zakresie kształtowania sytuacji na rynku pracy, nad-

szarpniętą przez teorię naturalnej stopy bezrobocia

i nową makroekonomię klasyczną, próbowano przy-

wrócić na gruncie teorii nowej ekonomii keynesi-

stowskiej

. W teoriach kontraktów, płacy motywującej

oraz insider-outsider nie tylko wyjaśniono, dlaczego

klasyczny mechanizm zmian płac nie działa, ale zwró-

cono uwagę na sposoby oddziaływania państwa na

rynek pracy. Uzasadniając istnienie sztywności płac

nominalnych we współczesnej gospodarce i brak

2

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

3

skutecznego mechanizmu płacowego, podtrzymano

przekonanie o istotnej roli wahań popytu w kształto-

waniu bezrobocia, a tym samym przekonanie o waż-

nej roli polityki makroekonomicznej w kształtowaniu

popytu i bezrobocia.

Rozwijając mikroekonomiczne uzasadnienie po-

wyższych tez, nowi keynesiści sformułowali szereg

oryginalnych twierdzeń w zakresie sposobów oddzia-

ływania państwa na rynek pracy. Warto tutaj podkre-

ślić postulaty aktywizacji zawodowej bezrobotnych,

rozwijania szkoleń, zwiększania mobilności siły robo-

czej, subsydiowania płac, czy zmniejszania kosztów

rotacji pracowników w przedsiębiorstwach.

Podsumowanie

Jak wynika z przeprowadzonych rozważań, współ-

czesne szkoły ekonomii charakteryzują się bądź

skrajnie negatywnym stosunkiem do interwencji pań-

stwa w gospodarce, w tym na rynku pracy (np. nowa

ekonomia klasyczna, teoria racjonalnych oczekiwań),

bądź mają do niego stosunek umiarkowany (moneta-

ryzm), bądź raczej pozytywny (nowa ekonomia key-

nesistowska).

Tym nurtom współczesnej ekonomii odpowiadają

modele gospodarki rynkowej, wśród których najbar-

dziej skrajne to gospodarka interwencjonistyczna

(regulowana) i gospodarka wolnorynkowa (samore-

gulacyjna). Oba te modele nie występują w praktyce

w postaci czystej, stąd spór między ich zwolennikami

ma charakter raczej ideologiczny niż naukowy (Kar-

piński 1992). Spór ten toczy się również w odniesieniu

do rynku pracy jako jednego z obszarów oddziaływa-

nia i penetracji państwa.

POLITYKA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY

Państwo, będące podmiotem polityki gospodar-

czej, odgrywa na rynku pracy rolę potrójną. Pierwszą

z nich jest rola pracodawcy, oferującego miejsca pra-

cy niezbędne dla wyprodukowania dóbr publicznych

oraz w instytucjach będących jego własnością i wa-

runkujących realizację przyjętych funkcji. Drugą rolą

państwa na rynku pracy jest, dokonywana w imieniu

i dla społeczeństwa, regulacja stosunków zachodzą-

cych między podażą i popytem na pracę, między

innymi w obszarze warunków pracy, negocjacji wy-

nagrodzeń czy form zatrudnienia i organizacji pracy.

Trzecią rolą państwa na rynku pracy jest natomiast

aktywność, polegająca na wpływaniu na wielkość

i strukturę podaży i popytu na pracę. Podstawowym

celem tej aktywności jest przywrócenie bądź utrwale-

nie równowagi między nimi.

Aktywność państwa na rynku pracy może mieć

charakter makroekonomiczny, polegający na wyko-

rzystaniu dla wzrostu zatrudnienia i ograniczania bez-

robocia instrumentów polityki gospodarczej (głównie

polityki budżetowej, pieniężnej oraz współpracy go-

spodarczej z zagranicą).

W zależności od tego, który nurt teoretyczny jest

podstawą jej prowadzenia, instrumenty te skierowa-

ne są albo na stymulowanie globalnego popytu na

towary (w przypadku teorii keynesistowskiej) albo

na stwarzanie producentom korzystniejszych ekono-

micznych warunków rozwijania produkcji (w przypad-

ku teorii neoklasycznej). Polityka makroekonomiczna

państwa na rynku pracy ma na celu przede wszystkim

wzrost zatrudnienia i ograniczenie bezrobocia charak-

terystycznego dla stanu jego nierównowagi. W stosun-

ku do niej używa się pojęcia „polityka zatrudnienia”.

Drugi typ aktywności państwa na rynku pracy ma

charakter mikroekonomiczny. Jest to „polityka ryn-

ku pracy”, nakierowana głównie na rozwiązywanie

problemów strukturalnych rynku pracy i poprawianie

skuteczności jego funkcjonowania (Wiśniewski 1994,

s. 29–43; Kwiatkowski 2002; Jarmołowicz, Knapińska

2007, s. 95–98). Opiera się na wyspecjalizowanych in-

strumentach dostosowujących strukturę podaży pracy

do struktury popytu na pracę, takich jak np. szkolenia

zawodowe czy subsydiowanie zatrudnienia. Formy

oddziaływania przewidywane w ramach polityki rynku

pracy sprawiają, iż ma ona w istocie głównie za zada-

nie poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz reduk-

cję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej.

Zgodnie ze standardami przyjętymi w krajach wy-

soko rozwiniętych w ramach polityki rynku pracy wyod-

rębnia się część aktywną i pasywną. Z punktu widzenia

znaczenia dla wpływania na wielkość i strukturę podaży

i popytu na pracę dominujące znacznie ma oczywiście

część aktywna. Programy aktywnej polityki rynku pracy

podejmowane są głównie dla ograniczenia bezrobocia

strukturalnego i frykcyjnego (poprzez np. szkolenia,

poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy) oraz

dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach

nierównowagi na rynku pracy (poprzez subwencjo-

nowanie zatrudnienia, spełniającego rolę wymuszone-

go popytu na pracę). Celem głównym aktywnej polityki

państwa na rynku pracy jest aktywizacja zawodowa

bezrobotnych poprzez włączanie ich do uczestnictwa

w programach przeciwdziałania bezrobociu.

Z kolei pasywna polityka państwa na rynku pracy

przejawia się w łagodzeniu skutków bezrobocia osób

nim dotkniętych. Stosowane są różne formy łagodze-

nia tych skutków, przede wszystkim finansowe: zasiłki

dla bezrobotnych, zapomogi z pomocy społecznej czy

odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy.

Polityka rynku pracy w literaturze przedmiotu wy-

raźnie odróżniana jest od polityki zatrudnienia. Polity-

ka zatrudnienia ma bowiem na celu oddziaływanie na

ogólny poziom zatrudnienia w gospodarce, a w szcze-

gólności osiąganie stanu pełnego zatrudnienia. W jej

obszarze wykorzystuje się głównie narzędzia polityki

gospodarczej (zwłaszcza polityki budżetowej i pienięż-

nej), mające charakter makroekonomiczny.

Natomiast polityka rynku pracy ma na celu prze-

de wszystkim usprawnienie przebiegu procesów do-

stosowawczych podaży i popytu na pracę. Wykorzy-

stuje instrumenty o charakterze mikroekonomicznym

skierowane np. na poprawę jakości i przepływu infor-

macji, zwiększenie produktywności i mobilności bez-

robotnych, czy poprawę zdolności dostosowawczych

podmiotów gospodarczych.

POLITYKA WOBEC RYNKU PRACY

W KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ

Zagadnienia związane z rynkiem pracy są silnie

akcentowane w politykach gospodarczych krajów

członkowskich Unii Europejskiej (UE).

Na mocy Traktatu Amsterdamskiego

2

jednym z ce-

lów UE stało się promowanie zrównoważonego po-

stępu gospodarczego i społecznego oraz trwałego,

wysokiego poziomu zatrudnienia. Tym samym wysoki

poziom zatrudnienia został podniesiony do rangi klu-

czowego celu krajów Unii Europejskiej, równoważne-

go z takimi makroekonomicznymi celami, jak wzrost

gospodarczy i stabilizacja.

W Strategii Lizbońskiej

3

zawarto nowy cel strate-

giczny dla UE na kolejną dekadę (do 2010 r.), a mia-

nowicie uczynienie z UE najbardziej konkurencyjnej

4

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

5

i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki w świe-

cie, zdolnej do zrównoważonego wzrostu z większą

liczbą miejsc pracy oraz większą spójnością społecz-

ną. Strategia została zaprojektowana dla umożliwienia

UE odzyskania warunków pełnego zatrudnienia oraz

wzmocnienia spójności społecznej i gospodarczej do

2010 r. Przez pełne zatrudnienie rozumiano przy tym

nieistnienie bezrobocia, który to stan osiągany byłby

nie przez dezaktywizację zawodową zasobów pracy,

a poprzez zwiększanie zatrudnienia i produktywności

pracy (UKIE 2002, s. 6–12).

Z kolei reforma Strategii Lizbońskiej z 2005 r. przewi-

dywała skupienie wysiłków UE na dwóch zasadniczych

zadaniach – zapewnieniu silniejszego, trwałego wzrostu

oraz tworzeniu większej liczby lepszych miejsc pracy.

Koncentracja na dwóch priorytetach wynikała z potrze-

by uporządkowania zbyt wielu celów ekonomicznych,

społecznych i ekologicznych przyjętych w pierwotnej

wersji Strategii Lizbońskiej

4

. Należy zwrócić uwagę, iż

w rewizji (reformie) Strategii Lizbońskiej wyraźnie na

pierwszym planie postawiono cele ekonomiczne, co

nie oznaczało oczywiście rezygnacji z potrzeby osiąg-

nięcia celów społecznych i ekologicznych.

Przy w zasadzie stałym celu polityki państwa na

rynku pracy realizowanej w ramach polityki makro-

ekonomicznej, jakim jest wysoki poziom zatrudnienia,

wybór dotyczy sposobów jego osiągania. Wybór ten

dokonywany jest w ramach poszczególnych krajo-

wych polityk gospodarczych w sposób autonomiczny.

Polityka zatrudnienia i polityka rynku pracy realizowane

w krajach członkowskich UE mają charakter narodo-

wy, co oznacza, iż znajdują się w gestii poszczególnych

państw, które same je kształtują, wybierając sposoby

i formy oddziaływania, tak na podaż, jak i na popyt na

pracę (Wiśniewski 2002; Baron-Wiaterek 2002).

Krajowe rynki pracy na obszarze Wspólnoty są ure-

gulowane i zorganizowane w sposób zróżnicowany,

odmienne są również (przy zachowaniu podobnych

celów) proporcje użycia instrumentów (programów)

polityki państwa i wysokość wydatków na nie pono-

szonych. W miarę postępu integracji w sferze gospo-

darczej zaczęto jednak dostrzegać potrzebę koordyna-

cji narodowych polityk zatrudnienia, co znalazło wyraz

w sformułowanej podczas tzw. procesu luksembur-

skiego (1997) Europejskiej Strategii Zatrudnienia

5

.

Europejska Strategia Zatrudnienia to zbiór naczel-

nych zasad i priorytetów ukierunkowujących działania

UE na określone cele w zakresie polityki zatrudnie-

nia. Powołana została postanowieniami Traktatu Am-

sterdamskiego, na którego podstawie państwa człon-

kowskie i UE zobowiązały się do podjęcia działań na

rzecz opracowania skoordynowanej polityki zatrud-

nienia oraz tworzenia rynków pracy zdolnych do rea-

gowania na zmiany ekonomiczne. Traktat ten zalecił

państwom członkowskim skoordynowanie działań na

rzecz wspólnego celu, jakim jest wspieranie zatrudnie-

nia, prowadzące do zmniejszania bezrobocia.

Koordynacji narodowych polityk zatrudnienia kra-

jów członkowskich UE w ramach Europejskiej Stra-

tegii Zatrudnienia dokonuje się przede wszystkim za

pomocą: a) wytycznych polityki zatrudnienia opraco-

wywanych przez Komisję Europejską i zatwierdzanych

przez Radę Europejską; b) krajowych planów działa-

nia na rzecz zatrudnienia; c) wspólnych raportów

w sprawie zatrudnienia; d) zaleceń adresowanych do

poszczególnych krajów.

Narodowe polityki zatrudnienia krajów UE pod-

legają tzw. otwartej metodzie koordynacji. Otwarta

metoda koordynacji (Open Method of Coordination

– OMC) jest sposobem zbliżania polityki państw

członkowskich UE do osiągania wspólnie uzgodnio-

nych celów. Metoda ta polega na:

– określeniu wspólnych wytycznych dla całej UE

oraz harmonogramów osiągania przyjętych celów

w krótkim, średnim i długim okresie;

– przyjęciu, o ile jest to stosowne i możliwe, iloś-

ciowych i jakościowych wskaźników i standardów

– benchmarks (dostosowanych do potrzeb różnych

państw członkowskich i sektorów gospodarczych)

służących do porównywania osiągniętych rezultatów

z najlepszymi osiągnięciami na świecie;

– przetworzeniu wspólnych wytycznych europej-

skich na krajowe i regionalne programy działania,

przez zaadaptowanie celów i sposobów ich osiąg-

nięcia, przy jednoczesnym uznaniu zróżnicowania

narodowego i regionalnego;

– okresowych przeglądach, ocenach i porówna-

niach przykładów w danej dziedzinie działania, służą-

cych uczeniu się od siebie

6

.

OMC wykorzystuje się w tych dziedzinach, w któ-

rych trudno jest stosować dotychczasowe metody

integracyjne, zwłaszcza tzw. twarde prawo, tj. dyrek-

tywy i rozporządzenia (Biała Księga 2003 2003). Taką

dziedziną jest w szczególności polityka zatrudnienia,

zdeterminowana przez szeroki zespół czynników go-

spodarczych, społecznych i politycznych.

W ciągu kilkunastu lat funkcjonowania Europej-

skiej Strategii Zatrudnienia zmieniał się zarówno za-

kres wytycznych kierowanych do krajów członkow-

skich UE, jak i sposoby nadzorowania ich wdrażania

(Szylko-Skoczny 2004, s. 306–318). Nie zmieniło się

natomiast podejście do wysokiego poziomu zatrud-

nienia jako zasadniczego celu tak polityki ekono-

micznej, jak i społecznej oraz integralnego łączenia

spełnianych przez nie funkcji. Obecnie kładziony jest

nacisk na pobudzanie wzrostu gospodarczego i two-

rzenie nowych miejsc pracy poprzez kompleksową

strategię polityki makroekonomicznej, mikroekono-

micznej i w sferze zatrudnienia.

Wyrazem tych intencji jest opracowywanie zinte-

growanych wytycznych łączących dwa podstawowe

instrumenty koordynacji polityki gospodarczej i za-

trudnienia: ogólnych wytycznych polityki gospodar-

czej oraz wytycznych dotyczących zatrudnienia

7

. Ich

połączenie prowadzić ma do prostszego, bardziej

konkretnego i spójnego zarządzania gospodarką UE,

głównie dzięki skoncentrowaniu się na zasadniczych

działaniach, które mają służyć tak wzrostowi gospo-

darczemu, jak i tworzeniu nowych miejsc pracy. Wy-

tyczne te są uwzględniane w politykach zatrudnienia

realizowanych przez państwa członkowskie, a z ich

realizacji państwa te składają sprawozdania w ramach

krajowych programów reform.

Zauważyć przy tym trzeba, iż polityka makroeko-

nomiczna na rynkach pracy poszczególnych krajów

członkowskich UE w warunkach stworzonych przez

proces integracji uległa wyraźnej marginalizacji. Wy-

nika to z niezgodności niektórych rozwiązań (korzyst-

nych w danym momencie dla krajowego rynku pracy)

z potrzebą koordynacji czy wręcz ujednolicania dzia-

łań w ramach wspólnego rynku oraz spełnienia wa-

runków konwergencji niezbędnych do uczestnictwa

w Unii Gospodarczej i Walutowej (tak aktualnego, jak

i przyszłego).

Chodzi tu w szczególności o politykę celną, poli-

tykę kursową, politykę podatkową (zwłaszcza w dzie-

4

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

5

dzinie podatków pośrednich) oraz pomoc publiczną

dla podmiotów gospodarczych. Wprawdzie – póki co

– żaden dokument, również Traktat z Maastricht, nie

przewiduje prowadzenia w ramach UE wspólnej po-

lityki gospodarczej, tym niemniej kraje członkowskie

zobowiązały się już do traktowania realizowanych

przez siebie polityk gospodarczych jako przedmiotu

wspólnego zainteresowania i do ich koordynacji, na

co wpłynęła niewątpliwie decyzja o utworzeniu Unii

Gospodarczej i Walutowej. Państwa członkowskie nie

mogą i nie traktują zatem swojej polityki makroeko-

nomicznej jako domeny wyłącznie krajowej, lecz ją

koordynują, głównie ze względu na współzależność

i efekty zewnętrzne towarzyszące handlowi zagranicz-

nemu oraz przepływom kapitału.

Przedmiotem koordynacji obecnie jest przede

wszystkim stabilizacja makroekonomiczna, uważa-

na za warunek niezbędny do osiągnięcia trwałego

wzrostu gospodarczego oraz uczestnictwa w Unii

Gospodarczej i Walutowej. Wyklucza to w prakty-

ce posługiwanie się np. dewaluacją waluty krajowej

(w państwach, gdzie jeszcze taka jest) dla poprawy

konkurencyjności krajowych produktów na jednoli-

tym rynku europejskim, nie mówiąc już o autono-

micznej polityce celnej.

Ograniczenia wykorzystywania w krajach człon-

kowskich UE polityki makroekonomicznej na rynku

pracy stały się jedną z przesłanek opracowania

nowego modelu rozwiązywania podstawowych jego

problemów, związanych głównie ze skalą i trwało-

ścią bezrobocia oraz sprawnością i efektywnością

funkcjonowania. Dla jego nazwania użyto pojęcia

flexicurity, które powstało z połączenia dwóch kon-

kurencyjnych w istocie względem siebie kategorii:

flexibility (elastyczność) i security (bezpieczeństwo).

W wolnej interpretacji można pojęcie to traktować

jako dochodzenie do równowagi między elastyczno-

ścią a bezpieczeństwem na rynku pracy.

Flexicurity oznacza politykę, która podejmuje próbę

– z jednej strony – uelastycznienia rynków pracy oraz or-

ganizacji i stosunków pracy, a z drugiej – poprawy bez-

pieczeństwa zatrudnienia i bezpieczeństwa socjalnego,

zwłaszcza grup słabych (znajdujących się w trudnym

położeniu) na rynku pracy i poza nim (Wilthagen, Tros

2003, s. 4). Polityka flexicurity zakłada, że rynek pracy

powinien być jednocześnie elastyczny i bezpieczny.

Elastyczność oznacza płynnie przebiegające zmia-

ny („przejścia”) w życiu zawodowym człowieka: za-

kończenie okresu nauki i rozpoczęcie życia zawo-

dowego, zmiana miejsca pracy, podjęcie pracy po

okresie bezrobocia lub braku zatrudnienia, przejście

na emeryturę.

Bezpieczeństwo zaś rozumiane jest nieco inaczej

niż dotychczas – pewność miejsca pracy zostaje

zastąpiona przez pewność zatrudnienia (job security

→ employment security). Tak zdefiniowane bezpie-

czeństwo na rynku pracy nie jest osiągane poprzez

utrzymywanie aktualnie zajmowanego stanowiska,

lecz poprzez wyposażanie ludzi w umiejętności, które

umożliwiają rozwój zawodowy i ułatwiają znalezienie

nowego miejsca pracy.

W dokumentach UE przyjęto, iż dla osiągnięcia

równowagi między elastycznością i bezpieczeństwem

na rynku pracy konieczne jest spełnienie czterech wa-

runków, będących komponentami flexicurity:

– wysokiej elastyczności umów o pracę,

– rozwiniętej aktywnej polityce rynku pracy,

– dużego uczestnictwa zasobów pracy w kształ-

ceniu ustawicznym,

– właściwych, nowoczesnych systemów zabez-

pieczenia społecznego (European Commission 2007,

s. 12; Kryńska red. 2009).

Komponenty te mają charakter wyraźnie mikro-

ekonomiczny, odwołując się do postaw i zachowań

podmiotów gospodarczych. Tym samym wpisują się

w ten typ aktywności państwa, jaki jest charaktery-

styczny dla polityki rynku pracy.

KRYZYS FINANSOWY

A POLITYKA PAŃSTWA WOBEC RYNKU PRACY

Interesujące wnioski dla analizowanego tutaj prob-

lemu wypływają z doświadczeń globalnego kryzysu

finansowego, zapoczątkowanego w Stanach Zjedno-

czonych w 2007 r. W szczególności chodzi o implikacje

tego kryzysu dla sporów w kwestii skuteczności dzia-

łania mechanizmów wolnorynkowych w gospodarce

oraz roli i metod oddziaływania państwa na gospodar-

kę, a zwłaszcza na rynek pracy.

Choć można spierać się w kwestii czynników ini-

cjujących kryzys, to jednak bezsporne są tendencje

występujące na amerykańskim rynku finansowym,

które dla tego kryzysu miały istotne znaczenie. Chodzi

tu w szczególności o:

– zmiany w strukturze finansowania bieżącej dzia-

łalności podmiotów na rzecz funduszy zewnętrznych,

– regulowanie zobowiązań długoterminowych dzię-

ki zaciąganiu nowych kredytów,

– wzrost skłonności do ryzyka instytucji finanso-

wych,

– poluzowanie systemu oceny zdolności kredyto-

wej podmiotów przez instytucje kredytowe.

Tendencje te doprowadziły najpierw do wielkiego

boomu na rynku nieruchomości, a następnie do jego

załamania się, doprowadzając do groźby upadku wie-

le instytucji finansowych oraz bankructwa niektórych

banków. Kryzys sektora finansowego przeniósł się

dosyć szybko do sektora realnego, powodując spadki

absolutnego PKB w gospodarce USA już w II kwarta-

le 2008 r. (o 0,2%), a następnie w III kwartale 2008 r.

o 0,7% i o 1,4% w IV kwartale tego roku

8

.

Negatywne impulsy koniunkturalne występujące

w gospodarce USA przeniosły się (głównie za po-

średnictwem handlu zagranicznego i przepływów

kapitałów) do innych krajów, w tym do krajów UE.

Ujemne wskaźniki wzrostu PKB w krajach UE-27

pojawiły się począwszy od II kwartału 2008 r. (wyno-

siły one w kolejnych kwartałach: -0,2%, -0,5%, -1,9%,

-2,4%, -0,2%, biorąc pod uwagę zmianę PKB w kwar-

tale w stosunku do poprzedniego kwartału).

Na tle krajów UE wskaźniki zmian PKB w Polsce

należy ocenić bardzo korzystnie, gdyż w kolejnych

kwartałach 2008 r. wskaźniki wzrostu PKB wynosiły

1,2%, 0,75%, 0,75% i -0,1%, zaś w trzech pierwszych

kwartałach 2009 r. odpowiednio: 0,12%, 0,5% i 0,4%

9

.

Wystąpiło więc zasadnicze spowolnienie wzrostu

PKB w 2009 r., ale absolutny spadek wystąpił jedynie

w IV kwartale 2008 r.

Tendencje zmian PKB nie mogły pozostać bez

wpływu na rynek pracy, a zwłaszcza na kształtowa-

nie się zatrudnienia i bezrobocia. W większości kra-

jów UE zanotowano w 2008 i 2009 r. spadki zatrud-

nienia oraz wzrosty stóp bezrobocia. Wzrosły one

również w 2009 r. w Polsce, osiągając w końcu roku

prawie 9%.

Warto jednak zauważyć, że zmiany na rynku pracy

były znacznie słabsze niż zmiany produkcji. Przyczy-

niły się do tego procykliczne zmiany w zakresie wy-

6

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

7

dajności pracy i czasu pracy, jakie wystąpiły w okresie

pogorszenia koniunktury lat 2008–2009. Takie procy-

kliczne zmiany wydajności i czasu pracy znajdują

szerokie uzasadnienie w racjonalnym postępowaniu

przedsiębiorstw, którym – ze względu na wysokie

koszty zwolnień z pracy i przyjęć do pracy – opłaca

się bardziej „przechować” pracowników w okresie złej

koniunktury, zmniejszając ich czas pracy niż dokony-

wać kosztownych operacji zwolnień z pracy w czasie

recesji i przyjęć do pracy w okresie ożywienia.

Tendencje kryzysowe występujące w latach 2008–

–2009 nie pozostały bez reakcji ze strony polityki

gospodarczej. W wielu krajach podjęto różnorodne

działania antykryzysowe, w tym m.in. w USA i krajach

UE. Dotyczyły one w szczególności polityki makroe-

konomicznej, uznawanej od lat 70. XX w. przez wielu

prominentnych ekonomistów za mało skuteczny

instrument oddziaływania na realne procesy gospo-

darcze. Zarówno w USA, jak i w krajach strefy euro

złagodzono politykę pieniężną, doprowadzając do

znaczących obniżek stóp procentowych.

Zastosowano również na dużą skalę stymulacyj-

ne pakiety fiskalne, zwłaszcza w USA, Niemczech,

Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Chinach i Japonii, przy-

wracając w ten sposób wiarę w zapomniane keyne-

sistowskie metody stymulowania koniunktury. W nie-

których krajach, np. w USA, pakiety te przybrały

formę bezpośredniej pomocy finansowej dla zagro-

żonych upadłością podmiotów sektora finansowego,

wywołując uzasadnioną krytykę w związku z nierów-

nym traktowaniem podmiotów gospodarczych.

Również polski rząd podjął szereg działań anty-

kryzysowych, zgodnie z programem przedstawionym

w Planie stabilności i rozwoju 30 listopada 2008 r.

Działania te objęły różnorodne środki dotyczące sta-

bilizacji systemu finansowego, utrzymania aktywności

gospodarczej oraz środki w zakresie łagodzenia skut-

ków kryzysu dla rynku pracy (NBP 2009, s. 38–49).

W obszarze środków utrzymania aktywności gos-

podarczej warto podkreślić złagodzenie polityki pie-

niężnej (obniżki stóp procentowych i stóp rezerw obo-

wiązkowych) w końcu 2008 r. i w I połowie 2009 r.

oraz mało stymulacyjny pakiet fiskalny. W zakresie

polityki fiskalnej przyjęto więc odmienną strategię niż

większość krajów rozwiniętych, ale trzeba zauważyć,

że polskie finanse publiczne cierpią od wielu lat na

wysoki deficyt strukturalny.

W obszarze środków łagodzących skutki kryzysu

dla rynku pracy warto natomiast podkreślić subsydia

płacowe, dopłaty do postojowego, dofinansowanie

kosztów szkoleń, pomoc bezrobotnym przy spłacie

kredytów mieszkaniowych, a także wprowadzenie bar-

dziej elastycznego kształtowania czasu pracy pracow-

nika.

Kryzys finansowy lat 2008–2009 oraz reakcja po-

lityki państwa na niego mają istotne znaczenie dla

sporów teoretycznych w ekonomii w zakresie roli ryn-

ku i roli państwa w gospodarce. Z jednej strony kryzys

dowodzi, że regulacyjne zdolności mechanizmów

rynkowych są ograniczone. Doświadczenia kryzysu

nakazują spojrzeć sceptycznie na pomysły dalszej

deregulacji gospodarki, zwłaszcza w sektorze finanso-

wym. Z drugiej strony kryzys dowodzi, że tradycyjne

keynesistowskie metody stymulowania gospodarki

wcale nie odeszły do lamusa. Pomimo wieloletniej

ekspansji monetaryzmu i nowej makroekonomii kla-

sycznej polityka interwencyjna państwa, polegająca

na ekspansywnej polityce fiskalnej, nadal znajduje

uznanie w praktycznej działalności wielu rządów.

KONKLUZJE

1. Rynek pracy i związane z nim kategorie, ta-

kie jak zatrudnienie i bezrobocie, zajmują specjalne

miejsce w politykach gospodarczych współczesnych

państw. Dzieje się tak z powodu szczególnego zna-

czenia pracy dla życia gospodarczego i społecznego.

Ujęcia teoretyczne pozwoliły na rozpoznanie zró-

żnicowanych przyczyn nierównowagi na rynku pracy

i stworzenie podstaw świadomego oddziaływania

na obie jego strony – tak podażową, jak i popytową.

W zakresie sposobów oddziaływania ujęcia te w isto-

cie różnią się głównie skalą i kierunkami wpływu pań-

stwa w ramach realizowanej polityki gospodarczej.

Przedmiotem wyboru w jej ramach nie jest to, czy od-

działywać na rynek pracy, ale jakie mają być propor-

cje między makroekonomiczną polityką zatrudnienia

a mikroekonomiczną polityką rynku pracy.

2. Usytuowanie zagadnień związanych z zatrud-

nieniem i rynkiem pracy w politykach gospodarczych

państw Unii Europejskiej wskazuje, iż dąży się do

równowagi między podejściem makroekonomicznym

i mikroekonomicznym. Wskazuje na to integracja

celów polityki gospodarczej, takich jak wzrost gospo-

darczy i wysoki poziom zatrudnienia. Jednocześnie

jednak zaleca się poszczególnym krajom działania

charakterystyczne dla polityki rynku pracy, mającej na

celu poprawę zdolności dostosowawczych podmio-

tów gospodarczych i zasobów pracy do zmiennych

warunków gospodarowania. Jest w tym pewna nie-

konsekwencja instrumentalna.

3. Śledząc ewolucję podejścia polityki gospodar-

czej do zagadnień rynku pracy w Unii Europejskiej

jako całości i w poszczególnych krajach członkow-

skich, nie sposób nie zauważyć zjawiska, na które

w odniesieniu do innych dziedzin polityki gospodar-

czej już wcześniej zwrócono uwagę (Łukaszewicz

2003, s. 25). Mianowicie należałoby zrewidować poję-

cia narodowych polityk zatrudnienia czy polityk rynku

pracy, ponieważ jako dziedziny narodowych polityk

społeczno-gospodarczych stają się one coraz silniej

współzależne i są coraz dokładniej koordynowane.

4. Kryzys finansowy lat 2008–2009 stał się po-

nownie okazją do odnowienia dawnych sporów

teoretycznych na temat roli rynku i państwa w gos-

podarce. Doświadczenia tego kryzysu wskazują na

renesans idei podkreślających ograniczoną skutecz-

ność mechanizmów rynkowych i dużą rolę polityki

makroekonomicznej państwa w stymulowaniu real-

nych procesów gospodarczych.

1

Pełną prezentację i analizę dorobku teorii ekonomii

w kwestii bezrobocia zawiera monografia E. Kwiatkow-

skiego (2002).

2

Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europej-

skiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz

niektóre związane z nimi akty, podpisany został 2 paździer-

nika 1997 r., w życie wszedł 1 maja 1999 r.

3

Strategia Lizbońska przyjęta została na posiedzeniu

(„szczycie”) Rady Europejskiej w marcu 2000 r. w Lizbonie.

4

Commission of the European Communities, Working to-

gether for growth and jobs. A new start for the Lisbon

Strategy, Communication to the spring European Council,

Brussels 02.02.2005, COM 2005(24).

5

W trakcie procesu luksemburskiego Komisja Europejska

przedstawiła specjalny program działań poprawiających

sytuację na rynku pracy i ograniczających rosnące bezro-

bocie. Ustalono także, iż wspólnotowa polityka zatrudnie-

nia pozostanie w zasadzie w kompetencjach państw człon-

kowskich, ale przy jej koordynacji na poziomie unijnym.

6

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

Polityka Społeczna nr 5-6/2010

7

6

Presidency Conclusions: Lisbon European Council,

23 and 24 March 2000, § 37.

7

Wytyczne dotyczące zatrudnienia na lata 2008–2010 są

następujące: 1) wdrażanie polityk zatrudnienia ukierun-

kowanych na osiągnięcie pełnego zatrudnienia, poprawę

jakości i wydajności pracy oraz na wzmacnianie spójno-

ści społecznej i terytorialnej; 2) promowanie podejścia

do pracy zgodnego z cyklem życia człowieka; 3) tworze-

nie rynków pracy sprzyjających integracji, zwiększanie

atrakcyjności pracy oraz czynienie pracy opłacalną dla

osób jej poszukujących, w tym osób znajdujących się

w gorszym położeniu i zawodowo nieaktywnych; 4) lep-

sze dostosowywanie się do potrzeb rynku pracy; 5) pro-

mowanie elastyczności przy równoczesnym zapewnianiu

bezpieczeństwa zatrudnienia oraz ograniczanie seg-

mentacji rynku pracy, z uwzględnieniem roli partnerów;

6) kształtowanie sprzyjających zatrudnieniu kosztów

pracy oraz mechanizmów ustalania płac; 7) zwiększanie

i poprawa inwestycji w kapitał ludzki oraz 8) dostosowa-

nie systemów edukacji i szkoleń do nowych wymogów

dotyczących kompetencji zawodowych. Źródło: Council

of the European Union, Council Decision on guidelines

for the employment policies of the Member States, Brus-

sels 7.7.2008, 10614/2/08.

8

Strona internetowa OECD.

9

Tamże.

LITERATURA
Baron-Wiaterek M. (2002), Transformacja systemu zatrudnie-

nia w działalności państwa, Zeszyty Naukowe Politechni-

ki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie, zeszyt nr 8, Gliwi-

ce: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej.

Biała Księga 2003 r. (2003), Część I; Polska wobec Strategii

Lizbońskiej, Gdańsk, Warszawa: Polskie Forum Strategii

Lizbońskiej.

European Commission (2007), Towards Common Principles

of Flexicurity: More and better jobs through flexibility and

security, Luxembourg: Office for Official Publications of

the European Communities.

Jarmołowicz W., Knapińska M. (2007), Polityka rynku pracy

w Polsce w latach 2000–2006, Opolskie Roczniki Ekono-

miczne, Tom 17, Opole: PTE Oddział w Opolu.

Karpiński A. (1992), Zakres interwencji państwa we współ-

czesnych gospodarkach rynkowych, Wrocław-Warsza-

wa: Ossolineum.

Kryńska E., red. (2009), Flexicurity w Polsce – diagnoza i re-

komendacje, Warszawa: MPiPS.

Łukaszewicz A. (2003), Globalizacja a Unia Europejska, w:

J.J. Tomidajewicz (red.), Polityka gospodarcza w proce-

sie akcesji Polski do Unii Europejskiej, Poznań: Wydaw-

nictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

NBP (2009), Polska wobec światowego kryzysu gospodar-

czego, Warszawa.

Szylko-Skoczny M., Polityka społeczna wobec bezrobocia

w Trzeciej Rzeczpospolitej, Instytut Polityki Społecznej Uni-

wersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 306–318.

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej (2002), Strategia lizboń-

ska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Warszawa.

Wilthagen T., Tros F. (2003), The concept of ”Flexicurity”:

A new approach to regulating employment and labour

markets, Tilburg University Flexicurity Paper 2003–4.

Wiśniewski Z. (1994), Polityka zatrudnienia i rynku pracy

w Republice Federalnej Niemiec, Toruń: UMK.

Wiśniewski Z. (2002), Polityka rynku pracy, w: S. Borkowska

(red.), Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską,

Warszawa: IPiSS.

SUMMARY

Today every state conducts labour market policy, influencing labour supply and demand on behalf of and

for the society. The aim of this policy is to maintain or restore the equilibrium, taking into consideration its main
goal – high level of employment and low unemployment. This paper focuses on the role and importance of the
labour market problems in economic theories as well as in the contemporary economy. It elaborates on labour
market in the mainstream economic theories; the concept and types of state policy on the labour market; labour
market policy in the European Union Member States; and labour market policy during the present financial and
economic crisis. The discussion presented in the paper has led to theoretical and practical conclusions about
the role of state and its influence on situation on the labour market.

EFEKTYWNOŚĆ AKTYWNEJ POLITYKI RYNKU PRACY

NA TLE DOŚWIADCZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

Roman Kisiel

Sylwia Nowińska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

WPROWADZENIE

Aktywna polityka rynku pracy (Active Labour Mar-

ket Policy – ALMP) funkcjonuje zarówno jako element

polityki rynku pracy, jak i polityki zatrudnienia. Mimo

że może ona spełniać różne zadania, jej głównym

celem jest spadek poziomu bezrobocia i wzrost po-

ziomu zatrudnienia.

Aby ocenić, na ile polityka ta jest naprawdę sku-

teczna, konieczna jest jej rzetelna, naukowa analiza.

Pojawiają się bowiem wątpliwości, czy podawane do

publicznej wiadomości dane, uzyskane za pomocą

powszechnie stosowanych metod, informują o rze-

czywistej efektywności prowadzonych działań.

Celem artykułu jest zatem wyjaśnienie podsta-

wowych zagadnień związanych z kwestią naukowej

ewaluacji aktywnych programów, a przede wszystkim

ocena efektywności poszczególnych instrumentów

ALMP w ujęciu mikro- i makroekonomicznym.

METODYKA BADAŃ

Aby uzyskać jak najbardziej obiektywne i uniwer-

salne wyniki, które nie byłyby powiązane z konkretny-

mi warunkami panującymi w gospodarce i na rynku

pracy danego państwa, gdzie prowadzono badania,

porównywano wyniki analiz z różnych krajów. Poja-

wienie się bowiem pewnych schematów w większej

liczbie państw będzie można potraktować jako nada-

jące się do generalizacji.

Zakres czasowy analizowanych badań jest zróż-

nicowany. Wynika to z ograniczonej częstotliwości

ich przeprowadzania, a także z istotności uwzględnie-

nia także wcześniejszych, powszechnie uznawanych

ewaluacji.

Autorzy skoncentrowali się na tych analizach, któ-

re szacowały wpływ ALMP na prawdopodobieństwo

uzyskania zatrudnienia, gdyż wskaźnik ten najlepiej

informuje o rzeczywistych skutkach jej prowadzenia.