Środki czystości i dezynfekcji w placówkach medycznych

Środki czystości, są nam znane z życia codziennego. Stosujemy je na co dzień w
gospodarstwie domowym i ich stosowanie stanowi stały element naszych działań. Do tej
grupy zaliczamy preparaty do utrzymania higieny osobistej, takie jak mydła, szampony, żele
do kąpieli itp. Również wszelakie preparaty służące do utrzymania w czystości naszego
otoczenia- płyn do mycia naczyń, podłóg, luster, wc itp. Gama tych środków jest ogromna.
Większość z tych preparatów stosuje się w palcówkach medycznych w celu utrzymania
czystości powierzchni. Środki czystości to preparaty zawierające w swoim składzie aktywny
czynnik – detergent. Ogólnie nazywamy wszystkie dostępne środki, mające zastosowanie w
utrzymaniu czystości - detergentami. Preparaty te „czyszczą” dzięki zawartym w swoim
składzie mieszaninom i związkom, które działają na brud oraz nieczystości. Oddziaływania te
są różnorakie :

•

Ułatwiają mieszanie się zanieczyszczeń z wodą,

•

Zmieniają pH powierzchni powodując rozkład substancji tworzących brud

•

prowadzą do zrywania wiązań wodorowych którymi brud jest związany z
powierzchnią

•

obniżają twardość wody, dzięki temu woda lepiej zwilża powierzchnie i łatwiej
rozpuszcza związki jonowe tworzące brud

•

rozkładają brud poprzez reakcje utleniania

•

działają enzymatycznie poprzez katalizowanie reakcji prowadzących do rozkładu
cząsteczek organicznych tworzących brud

•

działają pianotwórczo zwiększając powierzchnię stykową brudu ze środkiem myjącym

Producenci środków czystości prześcigają się w wynajdywaniu i dostarczaniu nam coraz to
lepszych i skuteczniejszych preparatów czyszczących. Liczba związków chemicznych
stosowanych jako detergenty jest bardzo duża i ciągle poszukuje się nowych. Sam skład
środka czystości uzależniony jest od jego przeznaczenia np. co ma być nim myte, o jaki
stopniu zanieczyszczenia i sposobu przeprowadzenia procesu mycia. Każdy środek czystości
ma na swoim opakowaniu zawartą informację i wskazówki dotyczące zastosowania. Nie ma
skutecznych środków uniwersalnych, takich które można używać do wszystkiego.
Zastosowanie w placówkach medycznych tylko i wyłącznie środków czystości jest stanowczo
niewystarczające ze względu na ich specyfikę i występujące zagrożenia epidemiologiczne.
Dlatego stosuje się środki dezynfekcyjne, w celu zminimalizowania zagrożeń związanych z
kolonizacją drobnoustrojów chorobotwórczych i powstających z tego powodu zakażeń.
Preparaty zawierające chlor i jego pochodne są znane i od dawna stosowane do dezynfekcji
powierzchni, w szczególności łazienek i sanitariatów. W ostatnich latach powstały nowe
preparaty działające w czasie 30 sekund, zawierające dwutlenek chloru o szerokim spektrum
działania ( bakterie, grzyby, wirusy, prątki, spory). Na nowo został odkryty nadtlenek
wodoru, który ma dobre właściwości czyszczące i bójcze (bakterie, grzyby, prątki, wirusy

osłonkowe i bezosłonkowe i spory Bacillus subtitilis i Clostridium dificile). Podobnie działają
preparaty aminowe szczególnie te zawierające alkitroninę i monoetaloaminę.

Dezynfekcja w środowisku szpitalnym czyni otoczenie pacjenta bezpiecznym pod względem
mikrobiologicznym. Preparaty dezynfekcyjne oraz antyseptyczne, są szeroko stosowane w
placówkach leczniczych. W zależności od ich składu przeznaczone są do odkażania skóry,
powierzchni i wyrobów medycznych. Substancje aktywne będące głównym składnikiem
preparatów dzielimy na związki organiczne i nieorganiczne. Przez wiele lat najbardziej
popularnymi były alkohole, aldehydy, kwas nadoctowy , pochodne amin, fenole oraz związki
powierzchniowo czynne. Udowodniono naukowo, że zakażenia związane z dezynfekcją
skóry i błon śluzowych, są następstwem ich nieskutecznego odkażania. Preparat do
dezynfekcji skóry powinien mieć szeroki zakres działania biobójczego (B, Tbc,F,V).
Zastosowanie i przeznaczenie tej grupy środków dezynfekcyjnych jest różne; do dezynfekcji
skóry przed iniekcjami stosowane są bezbarwne środki, natomiast do odkażania skóry przed
zabiegami inwazyjnymi używane są środki barwione. Cel dezynfekcji to redukcja liczby
drobnoustrojów. W przypadku środków do dezynfekcji błon śluzowych powinny one
również posiadać szerokie spektrum działania ale nie mogą zawierać alkoholi.

Metody stosowania preparatów dezynfekujących są różne. Może to być metoda
bezdotykowa polegająca na spryskaniu skóry lub metoda dezynfekcji przez potarcie skóry. W
każdej z tych metod istotne jest odczekanie, aż preparat wyschnie, tym samym dając czas na
jego optymalne zadziałanie na drobnoustroje.

Dezynfekcja powierzchni w środowisku szpitalnym zapewnia czystość pod względem
mikrobiologicznym. W trakcie wygaszania ogniska epidemicznego prawidłowo
przeprowadzona dezynfekcja stanowi najistotniejsze z

działań.

Odkażaniu podlegają duże powierzchnie płaskie jak i te trudno dostępne. W przypadku
dezynfekcji powierzchni połączenie działania czyszcząco-dezynfekcyjnego przyspiesza
przygotowanie pomieszczeń do dalszego użytkowania. Istotne jest również, aby dużą
skuteczność uzyskać w jak najkrótszym czasie. Dostępne na rynku dezynfektanty, są pod
postacią gotowych do użycia roztworów, w postaci piany, sprayu czy też koncentratu do
rozcieńczania. Działanie preparatów dezynfekcyjnych jest uzależnione od wielu czynników:

•

celowości i zgodności zastosowania preparatu z jego przeznaczeniem

•

zastosowania odpowiedniego stężenia środka dezynfekcyjnego

•

przestrzegania wszelkich zaleceń i wskazówek producenta preparatu

Do niedawna problem techniczny stanowiła dezynfekcja wielogabarytowych wyrobów
medycznych i pomieszczeń szpitalnych. Na rynku urządzeń do dezynfekcji medycznej
pojawiły się urządzenia , które umożliwiły rozwiązanie tego problem. Proces dezynfekcji
polega na rozpylaniu preparatu dezynfekcyjnego w zamkniętym pomieszczeniu w postaci
gazu, aerosolu. Wówczas dezynfekcji zostaje poddane nie tylko samo pomieszczenia lecz
również cały znajdujący się w nim sprzęt. Na rynku polskim istnieje kilka firm oferujących w

sprzedaży urządzenia popularnie nazywane zamgławiaczami. Mają zastosowanie w salach
operacyjnych, OIT, izolatkach itp. Postęp w dziedzinie dezynfekcji jest pozytywnym
osiągnięciem , ale musimy mieć świadomość, że drobnoustroje wyprzedzają nas. A my
podejmujemy wszelkie działania aby zmniejszyć ten dystans.
W trakcie procedur medycznych kontaminowane są, nie tylko wszelkie powierzchnie ,
aparatura medyczna – również sprzęt medyczny, narzędzia. Dezynfekcja wyrobu
medycznego użytego wobec pacjenta w większości placówek medycznych odbywa się w
działach Centralnej Sterylizacji. Tam też proces ten odbywa się maszynowo i jest
powtarzalny. Środki dezynfekcyjne, są odpowiednio dobrane poprzez opracowanie
i zastosowanie odpowiedniej technologii, która uwarunkowana jest od :

•

rodzaju materiału z jakiego wykonany jest wyrób medyczny

•

stopnia skażenia, rodzaju drobnoustroju

•

przeznaczenia wyrobu medycznego

Maszynowa dezynfekcja gwarantuje odpowiednie dozowanie preparatów
dezynfekcyjnych, powtarzalność procesów, a dobrana technologia, gwarantuje dłuższą
żywotność sprzętu dezynfekowanego. Jest również bardziej ekonomicznym
rozwiązaniem co jest bardzo istotne w czasach, gdzie sytuacja finansowa szpitali ciągle
się pogarsza.

Od współczesnych środków biobójczych wymaga się skuteczności mikrobójczej w
znacznie trudniejszych warunkach, czyli zabijania drobnoustrojów w biofilmach lub ich
skutecznego usuwania. Usuwanie biofilmu jest bardzo trudne a na powierzchniach
ukrytych wręcz niemożliwe. Dlatego bardzo ważne jest zapobieganie ich powstawaniu
poprzez skuteczne i szybkie usuwanie zanieczyszczeń. Stąd też oczekiwania użytkownika,
aby środek dezynfekcyjny miał działanie nie tylko biobójcze lecz również czyszczące.
Takie preparaty mają szerokie zastosowanie w dezynfekcji wstępnej narzędzi i
zanieczyszczonych powierzchni. Większość środków dezynfekcyjnych powstających w
ostatnie dekadzie zawiera znane substancje czynne w nowych kombinacjach
recepturowych. Dodano do nich enzymy i tenzydy mające na celu poprawę właściwości
czyszczących.

Dezynfekcja to proces poprzedzający sterylizację wyrobów medycznych. W przypadku
sprzętu i narzędzi, których nie można poddać sterylizacji pozostaje nam zastosowanie
dezynfekcji wysokiego stopnia. W takich przypadkach stosuje się aldehyd glutarowy
głównie do dezynfekcji endoskopów oraz termolabilnego sprzętu medycznego. Posiada
on szerokie spektrum bójcze – działa na bakterie, wirusy, grzyby, prątki i spory.
Charakteryzuje się wysoką kompatybilnością materiałową, dużą stabilnością roztworów
roboczych oraz niskimi kosztami.

O rozwoju rynku środków dezynfekcyjnych świadczy ciągle zwiększająca się liczba
preparatów dostępnych na rynku. Należy jednak pamiętać, że w placówkach medycznych

należy używać środków przeznaczonych dla obszaru medycznego. Zakres ich działania musi
być dostosowany do skażenia i potwierdzony metodami przeznaczonymi do tego obszaru. W
jednostkach pracujących na rzecz pacjenta niezbędne jest stosowanie preparatów
antyseptycznych i dezynfekcyjnych. Należy również pamiętać że środowisko nieożywione
odgrywa istotną rolę jako źródło i elementy przenoszące czynniki zakaźne w placówkach
ochrony zdrowia. Dlatego dla każdego obszaru w placówkach medycznych powinny zostać
opracowane i wdrożone procedury regulujące działania dezynfekcyjne dla poszczególnych
obiektów i jednostek. A każdego z użytkowników preparatów środków dezynfekcyjnych
bezwzględnie obowiązuje znajomość Karty Charakterystyki stosowanych preparatów.

Dorota Kudzia Karwowska