Emocje a psychopatologia

Uczucia przez swą subiektywność są trudne do zbadania i porównania. Są związane z życiem i potrzebne:
do zachowania gatunku. Pierwotne uczucia to przyjemność i przykrość. Istnieje ścisły związek między
uczuciami a układem wegetatywnym. Są niezależne od naszej woli. Emocje dzielimy na trzy podgrupy:
afekt (krótki, zaraz po jakimś wydarzeniu), nastrój (dłuższy, zależny od dyspozycji psychicznych) i uczucie
(długotrwałe, postawy). Cechy uczuć to: rodzaj uczucia, siła i głębia uczucia, trwałość, zdolność modulacji,
ekspresja życia uczuciowego, zjawisko KATATYMI (jeżeli czegoś chcemy, to „obdarzamy to uczuciem,
dajemy temu wiarę”), IRRADIACJA (przenosimy nasze stany uczuciowe na przedmioty, miejsca czy też
czas, które związane są z ważnym dla nas przeżyciem, np. lubimy głupią piosenkę, bo wiąże się z ważnym
dla nas spotkaniem). Zaburzenia emocji dzielimy na zaburzenia: nastroju, afektu, uczuciowości
(wyższej),inne zaburzenia emocjonalne.
- emocja steniczna - zwiększa gotowość do działania (np. gniew)
- emocja asteniczna - zmniejsza zdolność do działania lub ją poraża
- emocje związane z popędami
- emocje wyższe, charakterystyczne tylko dla ludzi

Podział zaburzeń emocji:

TYP DYNAMIKA

WYSYCENIE

Obniżenie nastroju.
Podwyższenie nastroju.
Euforia.
Moriatyczny/Ekstatyczny.
Lęk.
Złość.
Dysforia/drażliwość.

Zobojętnienie.
Spłycenie, zubożenie.
Zaleganie.
Lepkość.
Chwiejność.
Nietrzymanie.

Syntymia.
Hipertymia.
Hipotymia.
Atymia.
Paratymia.
Katatymia.

(Wciórka, 2002)

OBNIŻONY NASTRÓJ (hypothymia) = przygnębienie (stan fizjologiczny lub patologiczny
przygnębienie nerwicowe)
Dłużej utrzymujący się ujemny ton emocjonalny i ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich przeżyć
Sposób przeżywania:
→ nastrój depresyjny:
Uczucie rozpaczy, smutku, przygnębienia, niezdolności do odczuwania radości i przyjemności. Przekonania
(triada depresyjna) o poczuciu niskiej samooceny, niskiej oceny własnej przeszłości
oraz przyszłości. Głębiej obniżony nastrój może nadawać tym przekonaniom cechy urojeniowe
Wolno narasta i powoli ustępuje, mała reaktywność
→ nastrój depresyjno-dysforyczny:
Uczucie żalu, rozżalenia, rozdrażnienia i złości. Przekonania odzwierciedlające:
• ujemną ocenę swej pozycji (poczucie poniżenie przez
innych, złość wobec siebie) przy względnie zachowanej
samoocenie
• Ujemna ocena poprzedzających wydarzeń
• Ujemna ocena sytuacji i możliwości jej rozwiązania
Cechy: gwałtowność, zmienność i znaczna reaktywność
PODWYŻSZONY NASTRÓJ (hyperthymia): euforia (umiarkowane podwyższenie nastroju char. dla chrób
o podłożu organicznym, uczucie zadowolenia, pogody, beztroski, brak krytycyzmu wobec swojego stanu
chorobowego); moria (char. obj. guzów płatów czołowych i następstw mechanicznego uszkodzenia tejże
okolicy, wesołkowatość, dowcipkowanie, brak powściągliwości działań popędowych oraz dystansu)
Dłużej utrzymujący się wybitnie dodatni ton i zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć
Typy:
→ nastrój maniakalny:
Względnie równomierne podwyższenie nastroju o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się
charakterze. Wypowiedzi o poczuciu zawyżonej samooceny, zawyżenie oceny własnej przeszłości oraz
przyszłości. Typowy dla zaburzeń afektywnych. Czasem wyższościowe cechy nabierają cech
urojeniowych. Mania gniewna -gdy dołącza się drażliwość i złość

→ nastrój euforyczny:
Płytkie wzmożenie nastroju Dominuje wesołość, samozadowolenie, pogoda ducha. Skłonność do
bagatelizowania trudności i przeciwieństw. Mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale wyraźnie
niedostosowane do realnych okoliczności

→ nastrój moriatyczny (moria, wiłość):
Odmiana euforii ze szczególnie nasiloną wesołkowatością i
tendencją do dowcipkowania, błaznowania, niewyrafinowanych
żartów Charakterystyczne dla uszkodzenia części oczodołowej
płatów czołowych.CT głowy 55 letniej pacjentki w nastroju
moriatycznym uwidoczniło guz
okolicy czołowej mózgu



→ nastrój ekstatyczny:

Wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz
własnego w nim udziału. Spokojna, lecz całkowicie pochłaniająca chorego kontemplacja przeżywanego
stanu. Element obrazu psychoz padaczkowych i stanów padaczkowych o złożonej symptomatologii;
Epizodycznie w zaburzeniach afektywnych i schizofrenii
LĘK (anxietas, pavor) - przejawy psychiczne i fizyczne; bezprzedmiotowe, brak konkretnego zagrożeniastan
lękowy - długotrwałe utrzymywanie się lęku; Nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia
lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego źródła. Strach – gdy źródło jest znane
Obawa – gdy zagrożenie jest przewidywane. Trwoga – gdy zachodząca zmiana jest trwala
Panika – gdy zmiana jest nagła Fizjologiczne mechanizmy i kliniczne przejawy tych
stanów są podobne Nastrojowi towarzyszy szereg przejawów:
- Wzbudzenia psychicznego
- Ruchowego
- Autonomicznego
Podział objawów lęku
a) behawioralne
b) psychiczne
c) wegetatywne
Ewolucyjnie jako sygnał zagrożenia, motywujący do działania. W klinice widuje się przede wszystkim lęk,
którego nasilenie, długotrwałość i bezprzedmiotowość wywierają wpływ dezadaptacyjny, a nawet
destrukcyjny
• Lęk uogólniony - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, mało zmieniającej się
intensywności
• Lęk napadowy (napady paniki) – krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu
przeżywanego lęku
• Lęk w postaci fobii – nawykowe unikanie sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia
objawów nasilonego lęku
DYSFORIA - “nastrój gniewny”, d r a ż l i w o ś ć (irritabilitis, tendencja do wygórowanych reakcji
emocjonalnych, często w postaci wybuchów gniewu, działań agresywnych); często uwarunkowany
zmianami organicznymi
Nastrój, w którym dominuje negatywnie przeżywane wzburzenie związane z poczuciem ograniczenia lub
zablokowania (frustracji) możliwości swobodnej realizacji własnych celów
Złości towarzyszą:
• Przekonania o pokrzywdzeniu
• Wzbudzenie ruchowe i wegetatywne Bardzo silnie motywuje do zachowań wyrażających
wrogość, gotowość do ataku, zachowań agresywnych i autoagresywnych
• Wybuchy złości – gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną agresją
• Złość uogólniona – dłużej utrzymujący się nastrój nacechowany złością i drażliwoścą, zwykle z mniej
jaskrawymi przejawami agresji. Często łączy się z różnie nasilonym przygnębieniem (n. dysforyczno-
depresyjny)
Sprzyja: Dysfunkcje i uszkodzenia o.u.n, zab. osobowości
Dynamika stanów uczuciowych
ZOBOJĘTNIENIE UCZUCIOWE (obtusio affectiva) - zanik uczuć wyższych, płytkie, niedostosowane do

This image cannot currently be displayed.

sytuacji reakcje emocjonalne: parathymia (reagowanie radością na wiadomość tragiczną), paramimia
(ekspresja niezgodna z treścią emocji); objaw siowy schizofrenii; Wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak
przeżywania uczuć, najczęściej u chorych z postępującymi zaburzeniami organicznymi (otępienia)
( APATIA - obniżenie zainteresowań i aktywności, przygnębienie oraz poczucie rezygnacji)
SPŁYCENIE UCZUCIOWE(sztywność, bladość): Zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji,
zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia i wypowiedzi, na osoby i okoliczności.
Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych
ZUBOŻENIE UCZUCIOWE: Uzyskiwanie przewagi bardziej elementarnych emocji związanych z
zaspakajaniem potrzeb biologicznych nad uczuciami bardziej złożonymi (potrzeby społeczne) Typowe dla
procesów organicznych i w niektórych przypadkach dla schizofrenii
ZALEGANIE UCZUĆ:Tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych w mało
zmienionej lub niezmienionej postaci
LEPKOŚĆ UCZUCIOWA: Podobna do zalegania, ale głównie chodzi tu o niemożność oderwania się od
uczuć, przejścia nad nimi do porządku; (viscositas affectiva) - nadmiernie długie trwanie raz wzbudzonego
nastroju (zaleganie afektu) lub stanu wzruszenia
CHWIEJNOŚĆ UCZUCIOWA: Nadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju, przejawiająca się
łatwym przechodzeniem między przeciwstawnymi stanami; (labilitas affectiva) - obj. char. dla zespołu
psychoorganicznego, zmienność nastroju
Zaleganie uczuć, lepkość uczuciowa, chwiejność uczuciowa typowe dla osób z organicznymi zmianami
mózgu
NIETRZYMANIE UCZUĆ: Tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji emocjonalnych,
które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców Sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i
choroby mózgu (incontinentia affectiva) - zatracanie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, epizodyczne
wyładowania afektu
Wysycenie
SYNTYMIA - proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i zachowań z towarzyszącymi im emocjami
HIPERTYMIA– ekspresja uczuciowa o cechach przesady, zbytniej intensywności (stany podwyższonego
nastroju, zab. osobowości, substancje psychoaktywne)
HIPOTYMIA ATYMIA– ograniczenie lub brak ekspresji uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają
postać pustawą, chłodną, bezbarwną (zab. depresyjne, stany wyczerpania, zab. organiczne; atymia – w
schizofrenii)
PARATYMIA– wyraźne rozmijanie się ujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej, niedostosowanie
(schizofrenia)
KATATYMIA– życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień
emocjonalnych

OTĘPIENIE UCZUCIOWE (dementia affectiva) - na podłożu zmian organicznych; obniżona sprawność
intelektualna, zab. pamięci i orientacji, zachowanie dobrego kontaktu z otoczeniem;
AMBIWALENCJA EMOCJONALNA - dwuwartościowość

Inne zaburzenia emocjonalne:
AFEKT PATOLOGICZNY - krótkotrwały stan psychotyczny, epizod chorobowy; przeważnie o podłożu
organicznym - uszkodzenie mózgowia; zwężenie pola świadomości, zaburzenia o cechach stanu
pomrocznego;
Typowe objawy:
• nagły początek (reakcja na bodziec sytuacyjny)
• burzliwy przebieg z silnym wyładowaniem ruchowym (działanie agresywne)
• silnie wyrażone objawy wegetatyne
• krótki czas trwania
• silne znużenie, prowadzące do snu
• całkowita niepamięć (wyspy pamięciowe), czasem niepamięć wsteczna

1. Lęk patologiczny.
Lękiem określamy:
→ Strach – występuje wobec bezpośredniego zagrożenia,
→ Trwoga – gdy zachodząca zmiana jest trwała.
→ Obawa – zagrożenie jest przewidywane.

Objawy lęku mogą być psychiczne np. poznawcze i emocjonalne, behawioralne, somatyczne.
Rodzaje lęku: napadowy (krótki, intensywny), fobiczny, uogólniony.
Lęk jako cecha obejmuje: uczucie napięcia i zagrożenia, częste uczucie zakłopotania, niższości, potrzebę
bycia lubianym i akceptowanym, nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie, unikanie wchodzenia w bliższe
związki z innymi, tendencje do przesady w ocenianiu potencjalnych zagrożeń.

2. Złość patologiczna (dysforia) – Negatywne przezywanie wzburzenia związane z poczuciem frustracji, z
towarzyszącym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym.
Dysforia (złość patologiczna) może mieć charakter:wybuchów złości (wściekłości) lub złości uogólnionej
(nastrój dysforyczny).

3. Nadmierna nieśmiałość, wstyd.
Jego „ilość” jest różna u ludzi.

4. Nadmierne poczucie winy.

5. Ambiwalencja uczuć.
Zaburzenia życia uczuciowego:
1. Zaburzenia uczuć pierwotnych: ilościowe i jakościowe.
2. Zaburzenia uczuciowości archaicznej.
a) Stany wzmożonego samopoczucia.
b) Stany obniżonego samopoczucia.
Zaleganie afektywne.
Ambiwalencja.
3.

Zaburzenia uczuciowości wyższej.