1
MIKROEKONOMIA
MIKROEKONOMIA
-
-
wykład
wykład
Dr Magdalena
Dr Magdalena
Rękas
Rękas
2
2
Kontakt
Kontakt
Konsultacje piątek 10:30
Konsultacje piątek 10:30
-
-
12:00 p.82
12:00 p.82
Tel. 75 38 311 lub 75 38 252 (sekr.
Tel. 75 38 311 lub 75 38 252 (sekr.
Katedry)
Katedry)
E
E
-
-
:
:
rekas@ae.jgora.pl
rekas@ae.jgora.pl
www.ae.jgora.pl
www.ae.jgora.pl
KATEDRA MIKROEKONOMII
KATEDRA MIKROEKONOMII
3
3
Literatura podstawowa:
Literatura podstawowa:
Red. Roman
Red. Roman
Milewski
Milewski
„Podstawy ekonomii”
„Podstawy ekonomii”
Wyd. PWN 2002
Wyd. PWN 2002
Hal R.
Hal R.
Varian
Varian
„Mikroekonomia”
„Mikroekonomia”
PWN 2005
PWN 2005
W.
W.
Samuelson
Samuelson
, S. Marks „Ekonomia
, S. Marks „Ekonomia
menedżerska” PWE Warszawa 1998
menedżerska” PWE Warszawa 1998
L.
L.
Balicki
Balicki
, W.
, W.
Tyc
Tyc
„Mikroekonomia” Wyd.
„Mikroekonomia” Wyd.
AFT Jelenia Góra 2001
AFT Jelenia Góra 2001
Elżbieta Czarny „Mikroekonomia” PWN
Elżbieta Czarny „Mikroekonomia” PWN
2006 r.
2006 r.
B. Czarny, R.
B. Czarny, R.
Rapacki
Rapacki
„Podstawy
„Podstawy
ekonomii” PWE Warszawa 2002
ekonomii” PWE Warszawa 2002
4
4
Zagadnienia:
Zagadnienia:
Blok 1: Teoria decyzji konsumenta
Blok 1: Teoria decyzji konsumenta
Blok 2: Teoria decyzji producenta
Blok 2: Teoria decyzji producenta
Blok 3: Rynek czynników produkcji
Blok 3: Rynek czynników produkcji
Blok 4: Rynek i efektywność
Blok 4: Rynek i efektywność
5
5
Decyzje publiczne a prywatne
Decyzje publiczne a prywatne
Decyzje publiczne
Decyzje publiczne
=>
=>
nastawione na wzrost
nastawione na wzrost
dobrobytu społeczeństwa
dobrobytu społeczeństwa
Decyzje prywatne
Decyzje prywatne
=>
=>
nastawione na realizacje
nastawione na realizacje
indywidualnych korzyści
indywidualnych korzyści
a)
a)
U konsumenta
U konsumenta
–
–
maks. korzyści
maks. korzyści
z konsumpcji;
z konsumpcji;
b)
b)
U producenta
U producenta
–
–
maks. zysku
maks. zysku
oraz rozwój i trwanie na rynku;
oraz rozwój i trwanie na rynku;
6
6
TEORIA
TEORIA
DECYZJI KONSUMENTA
DECYZJI KONSUMENTA
2
7
7
KONSUMPCJA
KONSUMPCJA
–
–
zaspakajanie potrzeb
zaspakajanie potrzeb
KONSUMPCJA INDYWIDULANA
KONSUMPCJA INDYWIDULANA
dotyczy jednostki
dotyczy jednostki
KONSUMPCJA ZBIOROWA
KONSUMPCJA ZBIOROWA
–
–
dotyczy
dotyczy
grupy (np.: oświetlenie ulic, obrona
grupy (np.: oświetlenie ulic, obrona
narodowa, policja).
narodowa, policja).
8
8
Konsument i jego zachowanie
Konsument i jego zachowanie
Konsument
Konsument
–
–
jednostka (np.: gospodarstwo
domowe) podejmująca decyzję
o dokonaniu zakupu.
Funkcje gospodarstwa domowego:
Funkcje gospodarstwa domowego:
Konsumpcyjna
Konsumpcyjna
–
–
zaspokojenie potrzeb
Produkcyjna
Produkcyjna –
zdobycie środków
umożliwiających realizację konsumpcji.
9
9
Teoria racjonalnego zachowania
Teoria racjonalnego zachowania
konsumenta
konsumenta
-
-
podstawy modelu
podstawy modelu
1)
Zasoby są ograniczone, a potrzeby
nieograniczone.
2)
Konsument musi dokonywać wyboru,
a z każdym wyborem łączy się koszt
alternatywny.
3)
Konsument postępuje racjonalnie,
czyli zgodnie z:
preferencjami i umiejętnościami ich
uszeregowania,
możliwościami nabywczymi
(uwzględnia dochód i ceny dóbr).
10
10
Model człowieka (konsumenta) działającego
w gospodarce rynkowej
to tzw.
homo
homo
oeconomicus
oeconomicus
Cechy modelu „homo
Cechy modelu „homo
oeconomicus
oeconomicus
”
”
podmiot gospodarczy, które działa na rynku
•
jest wolny pod względem ekonomicznym
i może samodzielnie podejmować decyzje
w odniesieniu do celów i przedmiotów
swej własności
•
dąży do osiągania indywidualnych
korzyści
•
ponosi odpowiedzialność za skutki decyzji
•
dokonuje racjonalnych wyborów
(uwzględniając np. cenę dobra, dochód,
preferencje, walory użytkowe, jakość
dobra)
11
11
CEL KONSUMENTA
CEL KONSUMENTA
maksymalizacja korzyści
maksymalizacja korzyści
(użyteczności, satysfakcji)
(użyteczności, satysfakcji)
czerpanej z konsumpcji
czerpanej z konsumpcji
określonego koszyka dóbr.
określonego koszyka dóbr.
12
12
U
ś
YTECZNO
ŚĆ
U
ś
YTECZNO
ŚĆ
Użyteczność
Użyteczność określa
subiektywne zadowolenie,
pożytek, satysfakcję, korzyść
uzyskaną z tytułu konsumpcji
określonej ilości danego dobra.
3
13
13
TEORIE U
ś
YTECZNO
Ś
CI
TEORIE U
ś
YTECZNO
Ś
CI
Teoria użyteczności kardynalnej
Teoria użyteczności kardynalnej – mierzy
użyteczność w sposób obiektywny
(ilościowy) posługując się jednostką zwaną
- UTYLE (w ekonomii),
- HEDONY (Stanisław Lem – od hedonizmu),
- W PIENIADZU (sporadycznie!).
Teoria użyteczności
Teoria użyteczności
ordynalnej
ordynalnej
(porządkowej)
(porządkowej)- rezygnuje z mierzenia
użyteczności opierając się na opisywaniu
i porządkowaniu subiektywnych preferencji
.
.
Bada kiedy konsument jest tak samo, mniej
lub bardziej zadowolony.
14
14
Rodzaje u
ż
yteczno
ś
ci:
Rodzaje u
ż
yteczno
ś
ci:
Użyteczność całkowita (
Użyteczność całkowita (
MUc
MUc
)
)
–
–
całkowite zadowolenie jakie osiąga
konsument z konsumpcji określonej
ilości danego dobra.
Użyteczność krańcowa (
Użyteczność krańcowa (
MUk
MUk
)
)
–
–
jest to przyrost użyteczności
całkowitej, wynikający z nabycia
i konsumpcji dodatkowej, jeszcze
jednej jednostki danego dobra,
ponad dotychczasową jego ilość.
Jest to więc użyteczność uzyskana
Jest to więc użyteczność uzyskana
z ostatniej jednostki tego dobra.
z ostatniej jednostki tego dobra.
15
15
Przykład
Przykład
–
–
pomiar u
ż
yteczno
ś
ci!
pomiar u
ż
yteczno
ś
ci!
Badaniu poddano konsumentów lodów
Badaniu poddano konsumentów lodów
-
-
9
9
11
11
6
6
0
0
20
20
5
5
+2
+2
20
20
4
4
+3
+3
18
18
3
3
+6
+6
15
15
2
2
-
-
9
9
1
1
MUk
MUk
MUc
MUc
Liczba
Liczba
lodów
lodów
16
16
Prawo malej
ą
cej u
ż
yteczno
ś
ci kra
ń
cowej
Prawo malej
ą
cej u
ż
yteczno
ś
ci kra
ń
cowej
(tzw. I prawo
(tzw. I prawo
Gossena
Gossena
)
)
W
W
miarę wzrostu konsumpcji danego
dobra użyteczność całkowita rośnie.
Wzrost ten jest jednak coraz
wolniejszy, co oznacza,
że użyteczność krańcowa kolejnych
jednostek dobra zmniejsza się
wraz ze wzrostem ilości
konsumowanego dobra.
17
17
I PRAWO GOSSENA
I PRAWO GOSSENA
wyja
ś
nia dwa problemy ekonomiczne:
wyja
ś
nia dwa problemy ekonomiczne:
PARADOKS WARTOŚCI
PARADOKS WARTOŚCI
NADWYśKĘ KONSUMENTA
NADWYśKĘ KONSUMENTA
18
18
PARADOKS WARTO
Ś
CI
PARADOKS WARTO
Ś
CI
A.
A.
Smith
Smith
w „Bogactwie narodów..”.
w „Bogactwie narodów..”.
zastanawiał się:
zastanawiał się:
Dlaczego woda, tak użyteczna
Dlaczego woda, tak użyteczna
i niezbędna dla życia, ma tak niską
i niezbędna dla życia, ma tak niską
cenę, a diamenty, wcale nie
cenę, a diamenty, wcale nie
konieczne dla życia, mają cenę
konieczne dla życia, mają cenę
znacznie wyższą ?
znacznie wyższą ?
4
19
19
PARADOKS WARTO
Ś
CI (2)
PARADOKS WARTO
Ś
CI (2)
Zależy to od krzywych popytu i podaży
Zależy to od krzywych popytu i podaży
oraz ich punktu przecięcia (stan
oraz ich punktu przecięcia (stan
równowagi).
równowagi).
Diamenty są bardzo rzadkie i koszt
Diamenty są bardzo rzadkie i koszt
uzyskania dodatkowej jednostki jest
uzyskania dodatkowej jednostki jest
wysoki, tymczasem woda jest relatywnie
wysoki, tymczasem woda jest relatywnie
obfita, a zatem wymaga niższych kosztów.
obfita, a zatem wymaga niższych kosztów.
Konsumentów wody jest bardzo dużo i jej
Konsumentów wody jest bardzo dużo i jej
MUk
MUk
jest niska, a więc cena wody jest
jest niska, a więc cena wody jest
stosunkowo niska. Konsumentów
stosunkowo niska. Konsumentów
diamentów jest niewielu, stad
diamentów jest niewielu, stad
MUk
MUk
na
na
diamenty wysokie i ich cena wysoka.
diamenty wysokie i ich cena wysoka.
Użyteczność wody nie wpływa na jej cenę
Użyteczność wody nie wpływa na jej cenę
czy popyt, a tylko
czy popyt, a tylko
krańcowa użyteczność
krańcowa użyteczność
ostatniej jednostki
ostatniej jednostki
(np. 1litra) wody
(np. 1litra) wody
określa
określa
jej
jej
cenę.
cenę.
20
20
PARDOKS WARTO
Ś
CI - WNIOSEK
Podstawą ustalenia ceny
Podstawą ustalenia ceny
każdego towaru jest użyteczność
każdego towaru jest użyteczność
krańcowa ostatniej jednostki
krańcowa ostatniej jednostki
dobra, która znajdzie nabywcę
dobra, która znajdzie nabywcę
na rynku.
na rynku.
P =
P =
MUk
MUk
21
21
NADWY
ś
KA (RENTA) KONSUMENTA
NADWY
ś
KA (RENTA) KONSUMENTA
Jest to różnica między całkowitą
Jest to różnica między całkowitą
użytecznością uzyskaną z danej
użytecznością uzyskaną z danej
ilości dobra i jego całkowitą ceną.
ilości dobra i jego całkowitą ceną.
Powstaje ona wskutek tego, że
Powstaje ona wskutek tego, że
otrzymujemy więcej użyteczności niż
otrzymujemy więcej użyteczności niż
nas dane dobro kosztuje. Wynika to
nas dane dobro kosztuje. Wynika to
z faktu, iż płacimy taką samą cenę
z faktu, iż płacimy taką samą cenę
za każdą jednostkę dobra,
za każdą jednostkę dobra,
ale „wcześniejsze” jednostki dobra
ale „wcześniejsze” jednostki dobra
mają dla nas większą wartość
mają dla nas większą wartość
(użyteczność) niż ta ostatnia.
(użyteczność) niż ta ostatnia.
22
22
CEL KONSUMENTA
CEL KONSUMENTA
maksymalizacja korzyści
maksymalizacja korzyści
(użyteczności, satysfakcji)
(użyteczności, satysfakcji)
czerpanej z konsumpcji
czerpanej z konsumpcji
określonego koszyka dóbr.
określonego koszyka dóbr.
23
23
Optymalizacja celu konsumenta
Optymalizacja celu konsumenta
wymaga decyzji tj.:
wymaga decyzji tj.:
Określenie poziomu i struktury
Określenie poziomu i struktury
konsumpcji bieżącej.
konsumpcji bieżącej.
Wybór ilości czasu pracy i czasu
Wybór ilości czasu pracy i czasu
wolnego.
wolnego.
Podjęcie decyzji o wielkości
Podjęcie decyzji o wielkości
oszczędności jako warunek
oszczędności jako warunek
niezbędny dla optymalizacji
niezbędny dla optymalizacji
konsumpcji przyszłej.
konsumpcji przyszłej.
24
24
DECYZJA 1
DECYZJA 1
–
–
POZIOM I STRUKTURA
POZIOM I STRUKTURA
KONSUMPCJI BIE
śĄ
CEJ ZALE
ś
Y OD:
KONSUMPCJI BIE
śĄ
CEJ ZALE
ś
Y OD:
GUSTY I PREFERENCJE
GUSTY I PREFERENCJE
-
-
opisywane
opisywane
przez
przez
krzywe preferencji
krzywe preferencji
;
;
DOCHÓD KONSUMENTA
DOCHÓD KONSUMENTA
I
I
CENY
CENY
POSZCZEGÓLNYCH DÓBR
POSZCZEGÓLNYCH DÓBR
-
-
opisywane
opisywane
przez
przez
linie budżetową
linie budżetową
;
;
CZYNNIKI POZADOCHODOWE:
CZYNNIKI POZADOCHODOWE:
•
•
OBIEKTYWNE:
OBIEKTYWNE:
płeć, wiek, zawód,
płeć, wiek, zawód,
wykształcenie, miejsce pracy, miejsce
wykształcenie, miejsce pracy, miejsce
zamieszkania, zwyczaje, przyzwyczajenia,
zamieszkania, zwyczaje, przyzwyczajenia,
czynniki społeczno
czynniki społeczno
-
-
kulturalne;
kulturalne;
•
•
SUBIEKTYWNE:
SUBIEKTYWNE:
skłonność do oszczędzania
skłonność do oszczędzania
i inwestowania, przezorność, skąpstwo.
i inwestowania, przezorność, skąpstwo.
5
25
25
PREFERENCJE
PREFERENCJE
KONSUMENTA
KONSUMENTA
Na co mam chęć?
Na co mam chęć?
Konsumpcja czego i ile powoduje
Konsumpcja czego i ile powoduje
moje zadowolenie?
moje zadowolenie?
26
26
Przedmiot wyboru konsumenta =>
Przedmiot wyboru konsumenta =>
to tzw.
to tzw. koszyk dóbr konsumenta
,
,
który obejmuję kompletną i zamkniętą
który obejmuję kompletną i zamkniętą
listę dóbr i usług wybieranych
listę dóbr i usług wybieranych
przez konsumenta.
przez konsumenta.
Preferencje konsumenta
Preferencje konsumenta
posiadają następujące cechy:
posiadają następujące cechy:
a)
a)
Zupełność
Zupełność
–
–
każde dwa koszyki dóbr
każde dwa koszyki dóbr
mogą być porównywalne.
mogą być porównywalne.
b)
b)
Zwrotności
Zwrotności
–
–
każdy koszyk dóbr jest
każdy koszyk dóbr jest
przynajmniej tak samo dobry jak on sam.
przynajmniej tak samo dobry jak on sam.
c)
c)
Przechodniości
Przechodniości
–
–
jeżeli koszyk X jest
jeżeli koszyk X jest
przynajmniej tak dobry jak Y, a koszyk
przynajmniej tak dobry jak Y, a koszyk
Y tak dobry jak Z to znaczy, że koszyk
Y tak dobry jak Z to znaczy, że koszyk
X jest przynajmniej tak dobry jak Z.
X jest przynajmniej tak dobry jak Z.
27
27
Preferencje konsumenta zało
ż
enia:
Preferencje konsumenta zało
ż
enia:
Konsument potrafi uporządkować różne
Konsument potrafi uporządkować różne
koszyki dóbr wg poziomu ich użyteczności
koszyki dóbr wg poziomu ich użyteczności
tzn. potrafi wskazać kombinacje dóbr „lepsza” (bardziej
cenioną) i „gorszą” (mniej cenioną).
Konsument woli mieć więcej niż mniej
Konsument woli mieć więcej niż mniej
(potrzeby są bowiem nieograniczone),
stad wybiera koszyki dóbr dające mu
wyższy poziom konsumpcji =>
mówimy wówczas, że jego
preferencje
preferencje
są monotoniczne (dobrze zachowujące się).
są monotoniczne (dobrze zachowujące się).
Gusty konsumenta charakteryzują się
Gusty konsumenta charakteryzują się
malejącą krańcową stopą substytucji.
malejącą krańcową stopą substytucji.
28
28
Jak zmierzy
ć
poziom substytucji?
Jak zmierzy
ć
poziom substytucji?
Miarą substytucji jest
Miarą substytucji jest
Krańcowa
Krańcowa
stopa substytucji (KSS
stopa substytucji (KSS
) =>
) =>
jest to takie zmniejszenie ilości
jest to takie zmniejszenie ilości
jednego dobra, które równoważy
jednego dobra, które równoważy
zwiększenie ilości drugiego
zwiększenie ilości drugiego
dobra o jednostkę, nie zmieniając
dobra o jednostkę, nie zmieniając
stopnia zaspokojenia łącznych potrzeb
stopnia zaspokojenia łącznych potrzeb
konsumenta ani poziomu użyteczności
konsumenta ani poziomu użyteczności
całkowitej.
całkowitej.
29
29
KSS to także nachylenie krzywej
obojętności i mierzy
„krańcową skłonność do płacenie”,
„krańcową skłonność do płacenie”,
gdyż informuje o tym ile konsument
„odda” dobra Y, aby zwiększyć
zakupy dobra X.
Prawo malejącej KSS
Prawo malejącej KSS
w miarę jak rośnie ilość dobra X to
w miarę jak rośnie ilość dobra X to
coraz mniejsze ilości dobra Y mogą
coraz mniejsze ilości dobra Y mogą
zastąpić jednostkę dobra X
zastąpić jednostkę dobra X
30
30
Krzywe preferencji (krzywe oboj
ę
tno
ś
ci)
Krzywe preferencji (krzywe oboj
ę
tno
ś
ci)
Krzywe obojętności
Krzywe obojętności
pokazują różne kombinacje dwu dóbr
pokazują różne kombinacje dwu dóbr
dające konsumentowi ten sam poziom użyteczności
dające konsumentowi ten sam poziom użyteczności
całkowitej.
całkowitej.
Własności krzywych preferencji:
Własności krzywych preferencji:
a)
Wszystkie kombinacje znajdujące się na
krzywej mają taką samą użyteczność,
a więc są to tzw.
kombinacje dóbr
kombinacje dóbr
obojętne.
obojętne.
b)
„Typowe krzywe preferencji” są
malejące, nie przecinają się nawzajem
i są wypukłe w stronę początku układu
współrzędnych.
c)
Krzywych preferencji jest nieskończenie
wiele (preferencje zmieniają się
w czasie) tworząc
mapę krzywych
mapę krzywych
obojętności.
obojętności.
6
31
31
Dobro Y
Y
1
A
Y
2
B
Y
3
•
C
Y
4
D
O X
1
X
2
X
3
X
4
Dobro X
32
32
Przy
Przy
ruchu po krzywej
ruchu po krzywej
następuje zmiana
następuje zmiana
struktury konsumpcji (wystąpi zjawisko
struktury konsumpcji (wystąpi zjawisko
substytucji dóbr) ale poziom konsumpcji
substytucji dóbr) ale poziom konsumpcji
i użyteczność całkowita pozostaje nie
i użyteczność całkowita pozostaje nie
zmieniona.
zmieniona.
Przy
Przy
przejściu na wyżej położoną
przejściu na wyżej położoną
krzywą preferencji
krzywą preferencji
nastąpi zmiana
nastąpi zmiana
struktury konsumpcji oraz wzrost
struktury konsumpcji oraz wzrost
poziomu konsumpcji i wzrost
poziomu konsumpcji i wzrost
użyteczności całkowitej.
użyteczności całkowitej.
Przy
Przy
przejściu na niżej położoną
przejściu na niżej położoną
krzywą preferencji
krzywą preferencji
wystąpi zmiana
wystąpi zmiana
struktury konsumpcji oraz spadek
struktury konsumpcji oraz spadek
poziomu konsumpcji i spadek
poziomu konsumpcji i spadek
użyteczności całkowitej.
użyteczności całkowitej.
33
33
Rodzaje preferencji
Rodzaje preferencji
Substytuty doskonałe
Substytuty doskonałe
–
–
konsument
konsument
zastępuje jedno dobro drugim wg stałej
zastępuje jedno dobro drugim wg stałej
stopy (np.:1:1)
stopy (np.:1:1)
np. => architekt potrzebuje ołówek i nie dba o kolor
np. => architekt potrzebuje ołówek i nie dba o kolor
tzn. że tak samo będzie dla niego użyteczny czerwony
tzn. że tak samo będzie dla niego użyteczny czerwony
jak i niebieski ołówek
jak i niebieski ołówek
Doskonale komplementarne
Doskonale komplementarne
–
–
konsumowane zawsze razem w stałej
konsumowane zawsze razem w stałej
proporcji
proporcji
np. => 1 lewy i 1 prawy but / samochód
np. => 1 lewy i 1 prawy but / samochód
+ 5 kół (relacja 1:5), zegarek + bateria
+ 5 kół (relacja 1:5), zegarek + bateria
Dobra niechciane (złe)
–
– to takie,
których konsument nie lubi, ale aby
zwiększyć konsumpcję dobra „dobrego”
gotowy jest spożyć także pewną ilość
dobra „złego”
34
34
Rodzaje preferencji
Rodzaje preferencji
Dobra neutralne
Dobra neutralne
–
–
konsumentowi
na nich nie zależy. Albo ich wcale nie kupuje
np. => wegetarianin
np. => wegetarianin
–
–
ceni warzywa i owoce, obojętne jest
ceni warzywa i owoce, obojętne jest
nabycie mięsa.
nabycie mięsa.
Albo dodanie ilość dobra
neutralnego nie wpływa na konsumenta
np.. => zakup ryb i kiełbasy. Jeżeli konsumentowi zależy
np.. => zakup ryb i kiełbasy. Jeżeli konsumentowi zależy
na zakupie kiełbasy, to dododanie ilości ryb nie wpłynie na
na zakupie kiełbasy, to dododanie ilości ryb nie wpłynie na
konsumenta.
konsumenta.
Błogostan
Błogostan
–
– najlepszy z możliwych koszyk
dóbr, a im bliżej niego znajduje się
konsument tym większą odczuwa
satysfakcję.
np.=> lato
np.=> lato
–
–
zjedzenie 2 lodów w upalny dzień, określona
zjedzenie 2 lodów w upalny dzień, określona
jedna marka i model samochodu (telefonu/telewizora).
jedna marka i model samochodu (telefonu/telewizora).
Dobra policzalne (dyskretne)
Dobra policzalne (dyskretne) tzn. mierzone
w liczbach całkowitych
np.=> samochód, komputer, usługa u fryzjera.
np.=> samochód, komputer, usługa u fryzjera.
35
35
Rodzaje preferencji a KSS
Rodzaje preferencji a KSS
Substytuty doskonale
Substytuty doskonale
=>
=>
KSS stała i wynosi zawsze
KSS stała i wynosi zawsze
-
-
1.
1.
Dobra neutralne
Dobra neutralne
=>
=>
KSS równa nieskończoność.
KSS równa nieskończoność.
Doskonale komplementarne
Doskonale komplementarne
=>
=>
KSS równa 0.
KSS równa 0.
Przy preferencjach monotonicznych
Przy preferencjach monotonicznych
=> KSS jest malejąca, gdyż aby otrzymać
=> KSS jest malejąca, gdyż aby otrzymać
więcej jednego dobra, trzeba zmniejszyć
więcej jednego dobra, trzeba zmniejszyć
konsumpcję drugiego dobra.
konsumpcję drugiego dobra.
36
36
Preferencje a preferencje ujawnione
Preferencje a preferencje ujawnione
Podział preferencji:
Podział preferencji:
a)
a)
Preferencje konsumenta,
Preferencje konsumenta,
czyli
czyli
preferencje obejmujące koszyk dóbr,
preferencje obejmujące koszyk dóbr,
bez uwzględnienia czy istnieje
bez uwzględnienia czy istnieje
możliwość ich zrealizowania.
możliwość ich zrealizowania.
b)
b)
Preferencje ujawnione
Preferencje ujawnione
, czyli koszyk
, czyli koszyk
dóbr na jakie może sobie pozwolić
dóbr na jakie może sobie pozwolić
konsument po uwzględnieniu
konsument po uwzględnieniu
własnego dochodu i cen dóbr, gdyż
własnego dochodu i cen dóbr, gdyż
jest to koszyk leżący na linii
jest to koszyk leżący na linii
budżetowej
budżetowej
-
-
chęci poparte
chęci poparte
możliwościami finansowymi.
możliwościami finansowymi.
7
37
37
OGRANICZENIE
OGRANICZENIE
(LINIA) BUDśETOWA
(LINIA) BUDśETOWA
Na co mnie stać???
Na co mnie stać???
38
38
Ograniczenie (linia) bud
ż
etowa
Ograniczenie (linia) bud
ż
etowa
-
-
poj
ę
cie
poj
ę
cie
Linia budżetowa
Linia budżetowa
(LB) to
(LB) to
koszyk dóbr konsumpcyjnych,
koszyk dóbr konsumpcyjnych,
który jest dostępny (na który „stać”
który jest dostępny (na który „stać”
konsumenta) przy danych cenach
konsumenta) przy danych cenach
dóbr i dochodzie konsumenta.
dóbr i dochodzie konsumenta.
Postać analityczna LB:
Postać analityczna LB:
LB => I = P1 x Q1 + P2 x Q2
LB => I = P1 x Q1 + P2 x Q2
39
39
Jak zmienia si
ę
linia bud
ż
etowa?
Jak zmienia si
ę
linia bud
ż
etowa?
1)
1)
Zmiana dochodu przy
Zmiana dochodu przy
niezmienionych cenach
niezmienionych cenach
=>
=>
wywołuje
wywołuje
równoległe przesunięcie
równoległe przesunięcie
całej linii budżetowej:
całej linii budżetowej:
a)
a)
Przy wzroście dochodu
Przy wzroście dochodu
-
-
w
w
prawo i w
prawo i w
górę, co oznacza zwiększenie możliwości
górę, co oznacza zwiększenie możliwości
nabywczych konsumenta
nabywczych konsumenta
a)
a)
Przy spadku dochodu
Przy spadku dochodu
-
-
w lewo i w dół,
w lewo i w dół,
co oznacza zmniejszenie możliwości
co oznacza zmniejszenie możliwości
nabywczych konsumenta
nabywczych konsumenta
40
40
Jak zmienia si
ę
linia bud
ż
etowa?
Jak zmienia si
ę
linia bud
ż
etowa?
2)
2)
Zmiana cen dóbr przy
Zmiana cen dóbr przy
niezmienionym dochodzie
niezmienionym dochodzie
=>
=>
wywołuje przesunięcia
wywołuje przesunięcia
nierównoległe i zmianę nachylenia
nierównoległe i zmianę nachylenia
linii budżetowej.
linii budżetowej.
a)
a)
Wzrost/spadek ceny tylko dobra X
Wzrost/spadek ceny tylko dobra X
b)
b)
Wzrost/spadek ceny tylko dobra Y
Wzrost/spadek ceny tylko dobra Y
c)
c)
Wzrost/spadek cen obu dóbr X i Y
Wzrost/spadek cen obu dóbr X i Y
Zmiana nachylenia LB
Zmiana nachylenia LB
=>
=>
-
-
P1/P2
P1/P2
41
41
Podatki a linia bud
ż
etowa
Podatki a linia bud
ż
etowa
Podatki kwotowe
Podatki kwotowe
–
– stała suma dodawana do
ceny towary (np. AKCYZA) oraz
podatek
podatek
pośredni
pośredni
–
– ustalany jako procent od ceny
towaru (np. VAT)
=> nałożenie lub podniesienie stawki tych
=> nałożenie lub podniesienie stawki tych
podatków wywołuje wzrost ceny dobra,
podatków wywołuje wzrost ceny dobra,
co zmienia nachylenie LB (
co zmienia nachylenie LB (
LB
LB
staje się
staje się
bardziej stroma).
bardziej stroma).
LB z akcyzą
LB z akcyzą
=> I = (P1+A) x Q1 + P2 x Q2
=> I = (P1+A) x Q1 + P2 x Q2
A
A
–
– akcyza
P1
P1
–
– dobro akcyzowe
, P2
, P2
–
– dobro bez akcyzy
LB z VAT
LB z VAT
=> I = (1+V) P1 x Q1 + P2 x Q2
=> I = (1+V) P1 x Q1 + P2 x Q2
V
V
-
-stawka VAT
; P1
; P1
–
– dobro z VAT
, P2
, P2
–
– dobro bez VAT
42
42
Podatki a linia bud
ż
etowa (2)
Podatki a linia bud
ż
etowa (2)
Podatek dochodowy
Podatek dochodowy nakładany na
dochód konsumenta, pozostawiając ceny
dóbr na tym samym poziomie.
=> Nastąpi spadek dochodu co wywoła
=> Nastąpi spadek dochodu co wywoła
równoległe przesunięcie LB w dół.
równoległe przesunięcie LB w dół.
LB z podatkiem dochodowym
LB z podatkiem dochodowym
LB=> (1
LB=> (1
-
-
Pd) x I = P1 x Q1 + P2 x Q2
Pd) x I = P1 x Q1 + P2 x Q2
Pd
Pd
–
–
stawka podatku dochodowego
stawka podatku dochodowego
w ułamku dziesiętnym
w ułamku dziesiętnym
8
43
43
Równowaga konsumenta
Równowaga konsumenta
-
-
II prawo
II prawo
Gossena
Gossena
Wśród wielu krzywych obojętności jest tylko
Wśród wielu krzywych obojętności jest tylko
jedna krzywa preferencji, która ma punkt
jedna krzywa preferencji, która ma punkt
wspólny z linią budżetową konsumenta
wspólny z linią budżetową konsumenta
-
-
punkt ten oznacza
punkt ten oznacza
optimum (równowagę) konsumenta
optimum (równowagę) konsumenta
,
,
czyli optymalny zestaw dóbr,
czyli optymalny zestaw dóbr,
przy którym nastąpi zgodność
przy którym nastąpi zgodność
preferencji konsumenta
preferencji konsumenta
z jego możliwościami finansowymi
z jego możliwościami finansowymi
(nabywczymi).
(nabywczymi).
44
44
D o b r o Y
A
Y
1
•
E
0 X
1
B
D o b r o X
Prawo wyrównywania użyteczności
Prawo wyrównywania użyteczności
krańcowej (II prawo
krańcowej (II prawo
Gossena
Gossena
) =>
) =>
rozmiary popytu na dane dobro zwiększają się
do punktu, w którym użyteczność krańcowa
uzyskana z jednostki pieniężnej wydanej na
to dobro jest równa użyteczności krańcowej
osiągniętej z jednostki pieniężnej
wydanej na inne dobro
.
.
45
45
Punkt równowagi konsumenta można
Punkt równowagi konsumenta można
wyznaczyć korzystając z
wyznaczyć korzystając z
II prawa GOSSENA
II prawa GOSSENA
a)
a)
przy konsumpcji 2 dóbr warunek równowagi
przy konsumpcji 2 dóbr warunek równowagi
oznacza, że stosunek cen obu dóbr jest równy
oznacza, że stosunek cen obu dóbr jest równy
relacji użyteczności krańcowej ostatnich
relacji użyteczności krańcowej ostatnich
jednostek obu dóbr
jednostek obu dóbr
P1/P2 =
P1/P2 =
MUk
MUk
(1)/
(1)/
MUk
MUk
(2)
(2)
b) równanie równowagi konsumenta przy
b) równanie równowagi konsumenta przy
konsumpcji „n
konsumpcji „n
” dóbr:
” dóbr:
MUk
MUk
(1)/P1 =
(1)/P1 =
MUk
MUk
(2)/P2 = .....
(2)/P2 = .....
MUk
MUk
(n)/
(n)/
Pn
Pn
gdzie:
gdzie:
P1, P2,
P1, P2,
Pn
Pn
-
-
ceny odpowiednich dóbr.
ceny odpowiednich dóbr.
46
46
Równowaga konsumenta
Równowaga konsumenta
a różne
a różne
rodzaje preferencji
rodzaje preferencji
(przykłady)
(przykłady)
47
47
1)
1)
Preferencje monotoniczne
Preferencje monotoniczne
–
–
w punkcie
w punkcie
styczności LB z krzywą preferencji i zależy
styczności LB z krzywą preferencji i zależy
od indywidualnych preferencji.
od indywidualnych preferencji.
2)
2)
Doskonale komplementarne
Doskonale komplementarne
–
–
optimum leży
optimum leży
w punkcie, gdzie konsument nabywa
w punkcie, gdzie konsument nabywa
jednakowe ilości obu dóbr.
jednakowe ilości obu dóbr.
3)
3)
Substytuty doskonałe
Substytuty doskonałe
–
–
warunek optimum
warunek optimum
będzie leżał na brzegu.
będzie leżał na brzegu.
4)
4)
Dobra niechciane
Dobra niechciane
–
–
w punkcie, gdzie LB
w punkcie, gdzie LB
ma punkt przecięcia z z KP o nachyleniu
ma punkt przecięcia z z KP o nachyleniu
dodatnim.
dodatnim.
5)
5)
Błogostan
Błogostan
–
–
w punkcie gdzie linia
w punkcie gdzie linia
budżetowa ma punkt styczności z punktem
budżetowa ma punkt styczności z punktem
„błogostanu”.
„błogostanu”.
6)
6)
Dobra neutralne
Dobra neutralne
–
–
w punkcie gdzie
w punkcie gdzie
konsument nabywa tylko jedno pożądane
konsument nabywa tylko jedno pożądane
dobro, a drugiego wcale lub gdy ilość
dobro, a drugiego wcale lub gdy ilość
jednego nie zależy od ilości drugiego.
jednego nie zależy od ilości drugiego.
48
48
Zastosowanie
Zastosowanie
analizy użyteczności
analizy użyteczności
9
49
49
ZASTOSOWANIE
ZASTOSOWANIE
ANALIZY U
ś
YTECZNO
Ś
CI
ANALIZY U
ś
YTECZNO
Ś
CI
Analiza użyteczności pozwala określić
Analiza użyteczności pozwala określić
zmiany wielkości i struktury
zmiany wielkości i struktury
konsumpcji pod wpływem: (1) zmiany
konsumpcji pod wpływem: (1) zmiany
dochodu i (2) zmiany cen dóbr
dochodu i (2) zmiany cen dóbr
Wpływ zmiany dochodu na równowagę
konsumenta
=>
=>
KRZYWA DOCHÓD
KRZYWA DOCHÓD
-
-
KONSUMPCJA
KONSUMPCJA
Wpływ zmiany ceny na równowagę
konsumenta
=>
=>
KRZYWA CENA
KRZYWA CENA
-
-
KONSUMPCJA
KONSUMPCJA
Efekt substytucyjny i dochodowy
–
–
RÓWNANIE SŁUCKIEGO
RÓWNANIE SŁUCKIEGO
50
50
Wpływ zmiany dochodu na równowag
ę
Wpływ zmiany dochodu na równowag
ę
konsumenta
konsumenta
Krzywa dochód konsumpcja
Krzywa dochód konsumpcja
(ścieżka ekspansji dochodowej)
(ścieżka ekspansji dochodowej)
jest to geometryczne miejsce punktów
jest to geometryczne miejsce punktów
równowagi konsumenta reprezentujących
równowagi konsumenta reprezentujących
różne poziomy jego dochodów.
różne poziomy jego dochodów.
Krzywa ta pozwala:
Krzywa ta pozwala:
a)
a)
określić zmianę poziomu oraz struktury
określić zmianę poziomu oraz struktury
wydatków pod wpływem zmiany poziomu
wydatków pod wpływem zmiany poziomu
dochodu
dochodu
b)
b)
wskazać rodzaj badanych dóbr.
wskazać rodzaj badanych dóbr.
51
51
Wzrost dochodu a optimum konsumenta
Wzrost dochodu a optimum konsumenta
Wzrost dochodu
Wzrost dochodu
powoduje przesunięcie
powoduje przesunięcie
linii budżetowej w prawo i oznacza, iż
linii budżetowej w prawo i oznacza, iż
punkt równowagi konsumenta położony
punkt równowagi konsumenta położony
będzie na wyżej położonej krzywej
będzie na wyżej położonej krzywej
preferencji.
preferencji.
Połączenie kolejnych punktów równowagi
Połączenie kolejnych punktów równowagi
konsumenta, które powstają przy wzroście
konsumenta, które powstają przy wzroście
dochodu tworzy
dochodu tworzy
ścieżkę ekspansji
ścieżkę ekspansji
dochodowej (rosnącą).
dochodowej (rosnącą).
52
52
Dobro
Y
A
1
A
Y
2
Y
1
K
0 X
1
X
2
B B
1
Dobro X
K
K
E
0
E
1
Powy
ż
szy rys. przedstawia dobro X
Powy
ż
szy rys. przedstawia dobro X
–
–
jest dobrem luksusowym,
jest dobrem luksusowym,
dobro Y
dobro Y
–
–
dobrem podstawowym
dobrem podstawowym
53
53
Analiza krzywej dochód
Analiza krzywej dochód
-
-
konsumpcja umo
ż
liwia
konsumpcja umo
ż
liwia
wskazanie rodzaju dobra
wskazanie rodzaju dobra
Qd
Qd
rośnie szybciej niż wzrost dochodu lub
rośnie szybciej niż wzrost dochodu lub
spada szybciej niż spada dochód (P bez
spada szybciej niż spada dochód (P bez
zmian)
zmian)
=>
=>
dobro luksusowe
dobro luksusowe
Qd
Qd
rośnie wolniej niż wzrost dochodu lub
rośnie wolniej niż wzrost dochodu lub
spada wolniej niż spada dochód (P bez
spada wolniej niż spada dochód (P bez
zmian) =>
zmian) =>
dobro podstawowe
dobro podstawowe
Qd
Qd
maleje wraz ze wzrostem dochodu lub
maleje wraz ze wzrostem dochodu lub
Qd
Qd
rośnie wraz ze spadkiem dochodu (P bez
rośnie wraz ze spadkiem dochodu (P bez
zmian) =>
zmian) =>
dobro niższego rzędu
dobro niższego rzędu
(podrzędne)
(podrzędne)
54
54
Spadek dochodu a zmiana równowagi
Spadek dochodu a zmiana równowagi
Spadek dochodu
Spadek dochodu
powoduje przesunięcie
powoduje przesunięcie
linii budżetowej w lewo (w dół) i oznacza,
linii budżetowej w lewo (w dół) i oznacza,
iż punkt równowagi konsumenta położony
iż punkt równowagi konsumenta położony
będzie na niżej położonej krzywej
będzie na niżej położonej krzywej
preferencji.
preferencji.
Połączenie kolejnych punktów równowagi
Połączenie kolejnych punktów równowagi
konsumenta, które powstają przy spadku
konsumenta, które powstają przy spadku
dochodu tworzy
dochodu tworzy
ścieżkę ekspansji
ścieżkę ekspansji
dochodowej (malejącą).
dochodowej (malejącą).
10
55
55
Spadek dochodu a zmiana równowagi
Spadek dochodu a zmiana równowagi
–
–
efekt rygla (zapadki)
efekt rygla (zapadki)
Zmiana położenia LB przy spadku
Zmiana położenia LB przy spadku
dochodu
dochodu
występuję z opóźnieniem.
występuję z opóźnieniem.
Gdy dochód konsumenta spada,
Gdy dochód konsumenta spada,
gospodarstwa domowe dążą do
gospodarstwa domowe dążą do
utrzymania dotychczasowego poziomu
utrzymania dotychczasowego poziomu
konsumpcji wykorzystując nagromadzone
konsumpcji wykorzystując nagromadzone
oszczędności. Dopiero po ich wyczerpaniu
oszczędności. Dopiero po ich wyczerpaniu
następuje spadek poziomu konsumpcji.
następuje spadek poziomu konsumpcji.
56
56
Wpływ zmiany poziomu cen na optimum
Wpływ zmiany poziomu cen na optimum
konsumenta
konsumenta
Krzywa cena
Krzywa cena
-
-
konsumpcja
konsumpcja
jest geometrycznym zbiorem
jest geometrycznym zbiorem
punktów równowagi konsumenta
punktów równowagi konsumenta
wynikających ze zmiany
wynikających ze zmiany
cen danego dobra.
cen danego dobra.
Krzywa ta:
Krzywa ta:
a)
a)
ilustruje jak zmienia się koszyk zakupów
ilustruje jak zmienia się koszyk zakupów
konsumenta pod wpływem zmiany cen
konsumenta pod wpływem zmiany cen
jednego z dwóch dóbr.
jednego z dwóch dóbr.
b)
b)
pozwala wyznaczyć popyt pojedynczego
pozwala wyznaczyć popyt pojedynczego
konsumenta i określić wpływ zmiany ceny
konsumenta i określić wpływ zmiany ceny
na popyt na to dobro.
na popyt na to dobro.
57
57
Y
40
0
5
10
15
20
25
40
X
0 10 20 30 40 50 Q
d
E
1
••••
E
2
E
0
••••
Krzywa cena
-
konsumpcja
20
15
P
X
25
50
100
••••
A
••••
B
••••
C
D
58
58
Dobro GIFFENA
Dobro GIFFENA
Dobra
Dobra
Giffena
Giffena
to dobra które pozwalają
to dobra które pozwalają
człowiekowi przeżyć
człowiekowi przeżyć
np.: chleb, woda, mleko, ziemniaki
np.: chleb, woda, mleko, ziemniaki
Cecha:
Cecha:
przy niskich dochodach nawet wzrost
przy niskich dochodach nawet wzrost
ceny zwiększa zapotrzebowanie na te
ceny zwiększa zapotrzebowanie na te
dobra (osoby te rezygnują nawet z
dobra (osoby te rezygnują nawet z
taniejących dóbr podstawowych).
taniejących dóbr podstawowych).
59
59
EFEKT SUBSTYTUCYJNY I
EFEKT SUBSTYTUCYJNY I
DOCHODOWY ZMIANY POZIOMU CENY
DOCHODOWY ZMIANY POZIOMU CENY
Efekt substytucyjny zmiany poziomu ceny
Efekt substytucyjny zmiany poziomu ceny
-
-
pokazuje zmianę popytu konsumenta na
dobra jako skutek zmiany relacji cen
nabywanych dóbr.
Ilustracją efektu substytucyjnego
Ilustracją efektu substytucyjnego jest
przesuniecie punktu równowagi wzdłuż
tej samej krzywej obojętności.
Efekt dochodowy zmiany poziomu ceny
Efekt dochodowy zmiany poziomu ceny
-
-
określa zmianę popytu konsumenta
wynikająca ze zmiany siły nabywczej jego
dochodu nominalnego.
Ilustracją efektu dochodowego
Ilustracją efektu dochodowego jest
przejście na inna krzywą obojętności na
skutek zmiany nachylenia linii budżetowej.
60
60
Dochód nominalny a realny
Dochód nominalny a realny
Dochód nominalny
Dochód nominalny
–
–
dochód jaki
dochód jaki
zarabiamy wg wartości bieżącej.
zarabiamy wg wartości bieżącej.
Dochód realny
Dochód realny
–
–
ilustruje jaka jest siła
ilustruje jaka jest siła
nabywcza dochodu nominalnego i
nabywcza dochodu nominalnego i
informuje ile danego dobra można
informuje ile danego dobra można
nabyć za dany dochód nominalny.
nabyć za dany dochód nominalny.
Przykład:
Przykład:
Dochód nominalny = 1000 zł
Dochód nominalny = 1000 zł
Cena chleba => p1 = 1,5
Cena chleba => p1 = 1,5
Dochód realny
Dochód realny
= 1000/1,5 => 666,67 sztuk
= 1000/1,5 => 666,67 sztuk
Cena chleba => p2 = 1,2
Cena chleba => p2 = 1,2
Dochód realny
Dochód realny
= 1000/1,2 => 833,33 sztuki
= 1000/1,2 => 833,33 sztuki
Cena chleba => p3 = 1,8
Cena chleba => p3 = 1,8
Dochód realny
Dochód realny
= 1000/1,8 => 555,55 sztuki
= 1000/1,8 => 555,55 sztuki
11
61
61
Y
100
0
X
S I
••••
E
••••
E
1
••••
E
2
40
80
62
62
Kierunek efektów pozwala okre
ś
li
ć
Kierunek efektów pozwala okre
ś
li
ć
rodzaj dobra, którego cen uległa zmianie.
rodzaj dobra, którego cen uległa zmianie.
Dobro podstawowe
Dobro podstawowe
–
– efekty
jednokierunkowe
•
•
cena rośnie ilość maleje
cena rośnie ilość maleje
–
–
oba efekt
oba efekt
są
są
ujemne
ujemne
•
•
cena maleje ilość rośnie
cena maleje ilość rośnie
–
–
oba efekt
oba efekt
są
są
dodatnie
dodatnie
Dobro niższego rzędu
Dobro niższego rzędu
–
–
e
efekty różnokierunkowe (+/-)
Dobro
Dobro
Giffena
Giffena
–
–
e
efekty różnokierunkowe, ale efekt
dochodowy jest większy od efektu
substytucyjnego.
63
63
Równanie Słuckiego
Równanie Słuckiego
Całkowita zmiana popytu
Całkowita zmiana popytu
∆ X1 = ∆ Xs1 + ∆ Xd1
∆ X1 = ∆ Xs1 + ∆ Xd1
∆ Xs1
∆ Xs1
–
–
efekt substytucyjny
efekt substytucyjny
∆ Xs1 = X1 (p’1 , I’ )
∆ Xs1 = X1 (p’1 , I’ )
–
–
X1 (p1 , I)
X1 (p1 , I)
I’ => dochód niezbędny do utrzymania
I’ => dochód niezbędny do utrzymania
siły nabywczej na początkowym poziomie tak
siły nabywczej na początkowym poziomie tak
by
by
MUc
MUc
nie uległa zmianie
nie uległa zmianie
I’ = I + ∆ I, gdzie ∆ I = X1 (p1 , I) * ∆ p1,
I’ = I + ∆ I, gdzie ∆ I = X1 (p1 , I) * ∆ p1,
∆ p1 = p’1
∆ p1 = p’1
–
–
p1
p1
∆ Xd1
∆ Xd1
–
–
efekt dochodowy
efekt dochodowy
∆ Xd1 = X1 (p’1 , I )
∆ Xd1 = X1 (p’1 , I )
–
–
X1 (p’1 , I’ )
X1 (p’1 , I’ )
64
64
Równanie Słuckiego
Równanie Słuckiego
-
-
symbole
symbole
X1
X1
–
–
popyt konsumenta
popyt konsumenta
I
I
–
–
dochód konsumenta
dochód konsumenta
I’
I’
–
–
dochód niezbędny do utrzymania
dochód niezbędny do utrzymania
początkowej konsumpcji
początkowej konsumpcji
∆ I
∆ I
–
–
zmiana dochodu
zmiana dochodu
p1
p1
–
–
cena początkowa
cena początkowa
p’1
p’1
–
–
cena zmieniona
cena zmieniona
65
65
Pozostałe decyzje
Pozostałe decyzje
konsumenta
konsumenta
66
66
CEL KONSUMENTA =>
CEL KONSUMENTA =>
maksymalizacja korzy
ś
ci (u
ż
yteczno
ś
ci, satysfakcji)
maksymalizacja korzy
ś
ci (u
ż
yteczno
ś
ci, satysfakcji)
czerpanej z konsumpcji okre
ś
lonego koszyka dóbr.
czerpanej z konsumpcji okre
ś
lonego koszyka dóbr.
Osiągnięcie w/w celu wymaga
Osiągnięcie w/w celu wymaga
następujących decyzji:
następujących decyzji:
Określenie poziomu i struktury
Określenie poziomu i struktury
konsumpcji bieżącej
konsumpcji bieżącej
(= >
(= >
ZAŁOśENIE:
ZAŁOśENIE:
KONSUMENT WYDAJE CAŁY DOCHÓD);
KONSUMENT WYDAJE CAŁY DOCHÓD);
Wybór ilości czasu pracy i czasu
Wybór ilości czasu pracy i czasu
wolnego.
wolnego.
Podjęcie decyzji o wielkości
Podjęcie decyzji o wielkości
oszczędności jako warunek niezbędny
oszczędności jako warunek niezbędny
dla optymalizacji konsumpcji
dla optymalizacji konsumpcji
przyszłej.
przyszłej.
12
67
67
Decyzja 2
Decyzja 2
-
-
Wybór ilo
ś
ci czasu pracy
Wybór ilo
ś
ci czasu pracy
i czasu wolnego
i czasu wolnego
Dochody gospodarstwa domowego
Dochody gospodarstwa domowego
mogą pochodzić:
mogą pochodzić:
a)
Sprzedaż pracy
b)
Z tytułu własności pozostałych
czynników produkcji
c)
Z płatności transferowych
d)
Z innych źródeł
Przyjmując, że głównym źródłem
Przyjmując, że głównym źródłem
dochodów jest sprzedaż pracy wybór
dochodów jest sprzedaż pracy wybór
konsumenta oznacza wskazanie optimum
konsumenta oznacza wskazanie optimum
miedzy czasem pracy a czasem wolnym
miedzy czasem pracy a czasem wolnym.
68
68
Krzywa oboj
ę
tno
ś
ci dla czasu wolnego i
Krzywa oboj
ę
tno
ś
ci dla czasu wolnego i
konsumpcji
konsumpcji
Krzywa ta przedstawia ona relację między
dobowym czasem wolnym i czasem pracy
(oś X) a uzyskanym przez konsumenta
w ciągu doby dochodem z pracy
i poziomem konsumpcji (oś Y).
Ruch po krzywej w dół
Ruch po krzywej w dół oznacza, że
konsument ma więcej czasu wolnego a
mniej czasu pracy, zaś jego dochody
z pracy maleją. MUc bez zmian.
Ruch po krzywej w górę
Ruch po krzywej w górę oznacza, że
konsument ma mniej czasu wolnego, a
więcej pracuje, zaś jego dochody z pracy
rosną. MUc bez zmian.
69
69
Linia bud
ż
etu czasu pracy (linia płac)
Linia bud
ż
etu czasu pracy (linia płac)
LP
LP
to zbiór punktów charakteryzujący
to zbiór punktów charakteryzujący
różne ilościowe kombinacje czasu
różne ilościowe kombinacje czasu
pracy i wysokości uzyskiwanych
pracy i wysokości uzyskiwanych
dochodów przy danej stawce płac.
dochodów przy danej stawce płac.
Położenie linii płac zależy od
Położenie linii płac zależy od
stawki płac!
stawki płac!
a) Wszystkie możliwe linie płac
wychodzą z punktu A=24
b) Im wyższa stawka tym wyższe
nachylenie linii płac i staje się ona
bardziej stroma.
70
70
Równowaga konsumenta ze wzgl
ę
du na czas
Równowaga konsumenta ze wzgl
ę
du na czas
pracy i czas wolny
pracy i czas wolny
Punkt równowagi konsumenta
Punkt równowagi konsumenta
wyznacza punkt styczności krzywej
wyznacza punkt styczności krzywej
obojętności czasu wolnego
obojętności czasu wolnego
i konsumpcji z linią płac
i konsumpcji z linią płac
wskazując na:
wskazując na:
•
•
optymalną ilość czasu pracy;
optymalną ilość czasu pracy;
•
•
optymalną ilość czasu wolnego
optymalną ilość czasu wolnego
•
•
optymalne dochody i poziom
optymalne dochody i poziom
konsumpcji
konsumpcji
71
71
Zmiany punktu równowagi a stawki płac
Zmiany punktu równowagi a stawki płac
Jeżeli stawka płac rośnie
Jeżeli stawka płac rośnie
=> to optimum na wyższej krzywej
obojętności i wówczas czas pracy i
dochody rosną, a czas wolny maleje.
Jeżeli stawka płac maleją
Jeżeli stawka płac maleją
=>
=> to optimum na niższej krzywej
obojętności i wówczas czas pracy i
dochody maleją, a czas wolny
zwiększa się.
72
72
Krzywa poda
ż
y pracy
Krzywa poda
ż
y pracy
pojedy
ń
czego
pojedy
ń
czego
pracownika
pracownika
Efekt substytucyjny zmiany
Efekt substytucyjny zmiany
poziomu płac
poziomu płac
(S)
(S)
=>
=> wraz ze wzrostem stawek
płac ludzie chcą dłużej
pracować, a więc zastępują
czas wolny czasem pracy, co
zapewnia im także wyższe
dochody.
Efekt dochodowy zmiany
Efekt dochodowy zmiany
poziomu płac (I)
poziomu płac (I)
=>
=> gdy konsument osiągnie
docelowy koszyk dóbr oraz
dochody (C) to rośnie znaczenie
czasu wolnego, który umożliwia
wzrost konsumpcji, stąd ilość
czasu pracy maleje na rzecz
czasu wolnego, który
jest dobrem luksusowym.
Poziom
płacy
0
S
I
Ilo
ść
pracy
••••
C
S
’
S
’
13
73
73
Czynniki wpływaj
ą
ce na ilo
ść
czasu pracy
Czynniki wpływaj
ą
ce na ilo
ść
czasu pracy
(poda
ż
(poda
ż
pojedy
ń
czego
pojedy
ń
czego
pracownika)
pracownika)
Wysokość płac;
Wysokość płac;
Wysokość ubezpieczeń społecznych,
Wysokość ubezpieczeń społecznych,
zdrowotnych i podatków;
zdrowotnych i podatków;
Sytuacja demograficzna
Sytuacja demograficzna
–
–
struktura
gospodarstwa domowego, płeć i wiek;
Czynniki prawne
Czynniki prawne
–
–
np..: ustawowy czas pracy,
przepisy o rentach i emeryturach
Czynniki społeczno
Czynniki społeczno
-
-
kulturowe
kulturowe
-
-
np.: praca
kobiet
Dochody pozapłacowe inne niż z
Dochody pozapłacowe inne niż z
wynagrodzenia za prace
wynagrodzenia za prace
np.: dochody z wynajmu
mieszkania czy dzierżawy ziemi, dochody z kapitału
74
74
Decyzja 3
Decyzja 3
-
-
Decyzji o wielko
ś
ci oszcz
ę
dno
ś
ci a
Decyzji o wielko
ś
ci oszcz
ę
dno
ś
ci a
optymalizacji konsumpcji przyszłej.
optymalizacji konsumpcji przyszłej.
Poziom konsumpcji przyszłej zależy
Poziom konsumpcji przyszłej zależy
od poziomu oszczędności
od poziomu oszczędności
dziś gromadzonych.
dziś gromadzonych.
Poziom oszczędności zależy od:
Poziom oszczędności zależy od:
a) Wysokości dochodu
b) Bieżących kosztów utrzymania
c) Stopy procentowej
(gdy rośnie stopa
(gdy rośnie stopa
procentowa to rosną oszczędności)
procentowa to rosną oszczędności)
d) Oczekiwanych stóp zysku z inwestycji
e) Stawki opodatkowania dochodów z
oszczędności i inwestycji kapitałowych
75
75
Krzywa obojętności konsumpcji bieżącej i
Krzywa obojętności konsumpcji bieżącej i
przyszłej
przyszłej
–
–
to zbiór różnych kombinacji
to zbiór różnych kombinacji
poziomu konsumpcji bieżącej i przyszłej,
poziomu konsumpcji bieżącej i przyszłej,
dający ten sam poziom użyteczności
dający ten sam poziom użyteczności
całkowitej.
całkowitej.
Linia możliwości rynkowych
Linia możliwości rynkowych
-
-
zbiór punktów
zbiór punktów
charakteryzujący różne ilościowe kombinacje
charakteryzujący różne ilościowe kombinacje
konsumpcji bieżącej i przyszłej przy danym
konsumpcji bieżącej i przyszłej przy danym
poziomie dochodów.
poziomie dochodów.
Punkty skrajne linii możliwości rynkowych:
Punkty skrajne linii możliwości rynkowych:
Punkt A (oś X)
Punkt A (oś X)
–
– konsumpcja z dochodu
bieżącego (oszczędności = 0) + konsumpcja
z pożyczek i kredytów
Punkt B (oś Y)
Punkt B (oś Y)
–
–
konsumpcja, gdy cały
konsumpcja, gdy cały
bieżący dochód przeznaczamy na
bieżący dochód przeznaczamy na
oszczędności.
oszczędności.
76
76
Równowaga konsumenta ze wzgl
ę
du na
Równowaga konsumenta ze wzgl
ę
du na
poziom konsumpcji bie
żą
cej i przyszłej
poziom konsumpcji bie
żą
cej i przyszłej
Równowaga jest wyznaczana
Równowaga jest wyznaczana
w punkcie styczności krzywej obojętności
w punkcie styczności krzywej obojętności
konsumpcji bieżącej
konsumpcji bieżącej
i przyszłej z linią możliwości rynkowych
i przyszłej z linią możliwości rynkowych
wyznaczając w ten sposób:
wyznaczając w ten sposób:
• poziom konsumpcji bieżącej
• poziom oszczędności
• poziom konsumpcji przyszłej -
Konsumpcja przyszła
Konsumpcja przyszła
będzie wyższa niż
będzie wyższa niż
poziom dzisiejszych oszczędności,
poziom dzisiejszych oszczędności,
gdyż dochód przyszły należy
gdyż dochód przyszły należy
powiększyć o dochody z oszczędności.
powiększyć o dochody z oszczędności.
77
77
Formy oszcz
ę
dzania
Formy oszcz
ę
dzania
Depozyty bankowe
Obligacje
Akcje przedsiębiorstw
Fundusze inwestycyjne
Polisy ubezpieczeniowe z funduszem
inwestycyjnym
Nieruchomości
Dzieła sztuki
Kruszce np.: złoto, platyna itd.
Forma oszczędzania zalezą od:
Forma oszczędzania zalezą od:
indywidualnych skłonności konsumenta do
ryzyka
oczekiwanych dochodów.
78
78
NIEPEWNOŚĆ I RYZYKO
NIEPEWNOŚĆ I RYZYKO
A UśYTECZNOŚĆ
A UśYTECZNOŚĆ
14
79
79
Niepewno
ść
i ryzyko
Niepewno
ść
i ryzyko
Konsumpcja warunkowa
Konsumpcja warunkowa
(zależna od losu)
(zależna od losu)
–
–
dotyczy dóbr, których struktura w koszyku
dotyczy dóbr, których struktura w koszyku
zależy od rozkładu prawdopodobieństwa.
zależy od rozkładu prawdopodobieństwa.
Konsument posiada „jakiś” majątek
Konsument posiada „jakiś” majątek
początkowy, ale nie jest w stanie określić
początkowy, ale nie jest w stanie określić
wyników ostatecznych z konsumpcji.
wyników ostatecznych z konsumpcji.
Przykłady decyzji z niepewnością:
Przykłady decyzji z niepewnością:
a) Jakie wykupić ubezpieczenie na samochodu (dom) ?
a) Jakie wykupić ubezpieczenie na samochodu (dom) ?
Wystąpi szkoda czy nie (niepewność)!
Wystąpi szkoda czy nie (niepewność)!
⇒
⇒
Zależy to od preferencji, osoba konserwatywna nabędzie
Zależy to od preferencji, osoba konserwatywna nabędzie
cały pakiet ubezpieczeniowy, osoba skłonna do ryzyka nie
cały pakiet ubezpieczeniowy, osoba skłonna do ryzyka nie
ubezpieczy wcale (poza ubezpieczeniem obowiązkowym)
ubezpieczy wcale (poza ubezpieczeniem obowiązkowym)
b)
b)
Ile i w co zainwestować na rynku finansowym
Ile i w co zainwestować na rynku finansowym
(kapitałowym)? Ile zarobi?
(kapitałowym)? Ile zarobi?
–
–
niepewność !!!
niepewność !!!
c)
c)
Nabycie kuponu loteryjnego. Wygra czy nie?
Nabycie kuponu loteryjnego. Wygra czy nie?
–
–
niepewność!!!
niepewność!!!
80
80
Warunkowy plan konsumpcji (WPK)
Warunkowy plan konsumpcji (WPK)
WPK
WPK
zależy od zdarzenia („czegoś”)
zależy od zdarzenia („czegoś”)
niepewnego i może mieć kilka opcji,
niepewnego i może mieć kilka opcji,
zależnych od
zależnych od
indywidualnych
indywidualnych
preferencji i cech konsumenta.
preferencji i cech konsumenta.
WPK
WPK
–
–
np.: opcje w polisie ubezpieczeniowej
np.: opcje w polisie ubezpieczeniowej
=>wybieramy
=>wybieramy
ilość ryzyk objętych polisą
ilość ryzyk objętych polisą
i
i
od tego zależy opłata ubezpieczeniowa.
od tego zależy opłata ubezpieczeniowa.
Opłata ubezpieczeniowa
Opłata ubezpieczeniowa
pozwala zrezygnować z części konsumpcji
pozwala zrezygnować z części konsumpcji
w przypadku pomyślnego wyniku,
w przypadku pomyślnego wyniku,
aby osiągnąć większą konsumpcję
aby osiągnąć większą konsumpcję
na wypadek niepomyślnego zdarzenia.
na wypadek niepomyślnego zdarzenia.
81
81
Użyteczność oczekiwana
Użyteczność oczekiwana
jest ważoną sumą wartości funkcji konsumpcji
w każdym ze stanów,
z uwzględnieniem wag określonych przez
poziom prawdopodobieństwa.
MUc
MUc
= (c1, c2, k1, k2) = k1 v (c1) + k2 v (c2)
= (c1, c2, k1, k2) = k1 v (c1) + k2 v (c2)
gdzie:
v(c1) oraz v (c2) to średnia ważona
wartość konsumpcji danego dobra,
k1 i k2 to wagi prawdopodobieństwa
Prawdopodobieństwo
Prawdopodobieństwo
-
-
wskazuje na poziom
niepewności danego stanu konsumpcji.
=>
=> gdy
k = 1 to funkcja staje się liniowa
k = 1 to funkcja staje się liniowa
82
82
Przyczyny wyodr
ę
bnienia u
ż
yteczno
ś
ci oczekiwanej
Przyczyny wyodr
ę
bnienia u
ż
yteczno
ś
ci oczekiwanej
Wynik wyboru losowego to dobra konsumpcyjne,
które będą spożywane w różnych okolicznościach,
co oznacza, że ostatecznie
tylko jeden
tylko jeden z tych
wyników w rzeczywistości się pojawi.
Przykład:
Przykład:
dom się spali albo nie
dom się spali albo nie
Dokonując wyboru o ubezpieczeniu bierzemy pod uwagę:
a)
Majątek teraz;
b)
Majątek, jeśli dom spłonie i prawdopodobieństwo
spalenia;
c)
Majątek, jeśli dom się nie spali i
prawdopodobieństwo, że się nie spali.
Decyzja zależy od odp. na pytanie:
Decyzja zależy od odp. na pytanie:
Ile pieniędzy bylibyśmy skłonni poświecić teraz, alby
otrzymać wartość domu, gdyby dom się spalił???
UWAGA: Wartość odszkodowania za dom jeśli się spali
zależy od „majątku teraz” a nie od „majątku,
gdyby dom się nie spalił.
83
83
U
ż
yteczno
ść
oczekiwana
U
ż
yteczno
ść
oczekiwana
–
–
wnioski
wnioski
Wybory jakie planują ludzie
w jednym stanie,
powinny być niezależne
od wyborów jakie planują poczynić
w innych stanach natury.
Założenie to jest określane jako
Założenie to jest określane jako
założenie niezależności.
założenie niezależności.
84
84
Niech
ęć
do ryzyka
Niech
ęć
do ryzyka
Typy konsumenta:
Typy konsumenta:
a)
a)
Niechętny do ryzyka
Niechętny do ryzyka
–
– woli mieć oczekiwaną
wartość (stan bez gry) niż uczestniczyć
w hazardzie (grze).
=>
=>
Wraz ze wzrostem majątku funkcja
Wraz ze wzrostem majątku funkcja
MUc
MUc
konsumenta maleje (niskie ryzyko i małe
konsumenta maleje (niskie ryzyko i małe
przyrosty majątku).
przyrosty majątku).
a)
a)
Lubi ryzyko
Lubi ryzyko
–
– woli hazard (grę) bardziej niż
wartość oczekiwaną.
=>
=>
Wraz ze wzrostem majątku funkcja
Wraz ze wzrostem majątku funkcja
MUc
MUc
konsumenta rośnie (wysokie ryzyko,
konsumenta rośnie (wysokie ryzyko,
możliwe duże przyrosty majątku).
możliwe duże przyrosty majątku).
c)
c)
Neutralny wobec ryzyka
Neutralny wobec ryzyka
–
– konsumenta nie
interesuje hazard (gra) a jedynie wartość
oczekiwana.
15
85
85
Jak radzi
ć
sobie z ryzykiem?
Jak radzi
ć
sobie z ryzykiem?
Rynek ubezpieczeniowy
Rynek ubezpieczeniowy
, który pozwala
, który pozwala
ubezpieczyć się od różnych rodzajów
ubezpieczyć się od różnych rodzajów
ryzyka
ryzyka
Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy
:
:
a)
a)
Dywersyfikacja ryzyka między różne
Dywersyfikacja ryzyka między różne
inwestycje
inwestycje
b)
b)
Rozkładanie ryzyka między różne
Rozkładanie ryzyka między różne
podmioty
podmioty
86
86
Teoria decyzji konsumenta
Teoria decyzji konsumenta
KONIEC
KONIEC