1. Zaj´cia rozpoczynamy od poinformowania uczniów, ˝e omawiaç b´dzie-

my wiersz Wis∏awy Szymborskiej Psalm. Przypominamy lekcj´ o psalmach
w t∏umaczeniu Jana Kochanowskiego.

2. Zadajemy uczniom pytanie, czego oczekujà po tak zatytu∏owanym utworze.

Padajà propozycje (∏àczàce si´ z cechami psalmu), np.:

●

b´dzie to kolejny, najnowszy przek∏ad któregoÊ psalmu;

●

b´dzie to wypowiedê skierowana do Boga;

●

b´dzie to pochwa∏a Boga, podzi´kowanie za talent, pi´kno Êwiata, wy-

ra˝enie skruchy poetki za pope∏nione winy, b∏aganie o natchnienie, roz-
mowa z Bogiem itd.;

●

b´dzie to stylizacja na biblijne pieÊni.

Zapisujemy temat lekcji.

3. G∏oÊno odczytujemy wiersz.

4. Polecamy uczniom, aby wypisali te s∏owa, które zapami´tali z wiersza.

5. S∏owa te (mogà to te˝ byç synonimy wyrazów pojawiajàcych si´ w wierszu)

zapisujemy na tablicy w odpowiednich polach, którym nadajemy nazw´
nadrz´dnà, np.:

6. Czytamy wiersz ponownie, uczniowie sprawdzajà poprawnoÊç wczeÊniej-

szego zapisu. Rozdajemy kserokopie poni˝szej tabeli, z pustymi kolumna-
mi: drugà i czwartà. Uczniowie uzupe∏niajà tabel´. Powstaje notatka, np.:

Âwiat cz∏owieka

Âwiat natury

Granice wyznaczane przez

cz∏owieka

kraje,
cudze w∏oÊci,
opuszczony szlaban,
oÊcienny,
tutejszy,
stra˝nik,
wody terytorialne

Zwierz´ta

i roÊliny

ptak,
wróbel,
liguster,
màtwa

Krajobrazy, elementy

krajobrazu

chmury,
piaski pustynne,
górskie kamyki,
gwiazdy,
step

117

Dlaczego Wis∏awa Szymborska nazwa∏a
swój wiersz

Psalmem ?

118

7. Uczniowie, przyglàdajàc si´ s∏owom w drugiej i czwartej kolumnie, nazy-

wajà pola semantyczne odnoszàce si´ do ruchu, przemieszczania si´ w nie-
w∏aÊciwy, niepo˝àdany, naganny sposób. Zauwa˝amy, ˝e „porzàdek” jest
w∏aÊciwy ludzkiej organizacji Êwiata. Âwiat natury nie zna poj´cia granic
czy w∏asnoÊci. Chmury, piaski pustynne, górskie kamyki przekraczajà ludz-
kie granice, naruszajà wydzielone terytoria. Podobnie czynià roÊliny i zwie-
rz´ta. Tylko cz∏owiek stworzy∏ prawa, które jego Êwiat czynià ograniczo-
nym, skr´powanym.

8. Przyglàdamy si´ ostatniej zwrotce. Uczniowie rozpoznajà transformacj´

znanego powiedzenia Terencjusza: Cz∏owiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest
mi obce.
PodkreÊlamy gorycz stwierdzenia: Tylko co ludzkie potrafi byç prawdziwie obce,
odnoszàce si´ do cz∏owieka, który dzieli ziemie, wytycza granice, stawia
na nich broniàcych dost´pu stra˝ników, wyznacza regu∏y. Staje si´ w ten
sposób niewolnikiem w∏asnych udoskonaleƒ i nie stanowi jednoÊci ze Êwia-
tem natury. Zwracamy uwag´ na ironi´ i paradoksy – tak charakterystyczne
dla twórczoÊci poetki.

nad granicami

z kraju do kraju

w cudze w∏oÊci

na opuszczo-
nym szlabanie

pomi´dzy pra-
wym a lewym
butem stra˝nika

stref´ wód tery-
torialnych

przep∏ywajà

przesypujà si´

staczajà si´

przysiada

ju˝ ma ogon
dzióbek jeszcze
oÊcienny

nie poczuwa
si´ do odpo-
wiedzi

przemyca listek

narusza

nie da si´
porozsuwaç

rozpoÊcierajà
si´

pyli si´ na ca∏ej
przestrzeni

bezkarnie

w wyzywajà-
cych podsko-
kach

zuchwale

nagannie

chmury

piaski
pustynne

górskie
kamyki

ptak

wróbel

mrówka

liguster

màtwa

gwiazd

mg∏y

step

Âwiat cz∏owieka

Co robià?

Granice

Âwiat natury

Jak?

9. Uczniowie okreÊlajà wzajemny stosunek tych dwóch Êwiatów.

PodkreÊlamy, ˝e natura kpi sobie z ludzkich postanowieƒ, swobodnie prze-
kracza wytyczone granice, nie zauwa˝a stra˝ników ludzkiego „∏adu”, nie
przejmuje si´ zakazami, prowadzi „krecià robot´”. Natura jest màdrzejsza
od cz∏owieka. Przekraczajàc sztuczne granice, udowadnia, ˝e istnieje tylko
jeden, wspólny Êwiat. Takie podejÊcie mo˝na okreÊliç jako swoistà pochwa-
∏´ natury.

10. W trakcie omawiania wiersza zwracamy uwag´, ˝e j´zyk utworu jest raczej

potoczny, chocia˝ mo˝na zauwa˝yç pewne nawiàzania do stylu biblijnych
wersetów – paralelne powtórzenia, rytmicznoÊç wyliczeƒ, emocjonalne wy-
krzyknienia, ton lamentu, który (pozornie) pojawia si´ w pierwszym wersie
(oddaje ironicznà postaw´, podkreÊlajàc absurd ludzkiego myÊlenia). Mo˝-
na jednak ten utwór potraktowaç jako ukrytà modlitw´ o zmian´ ludzkiego
myÊlenia i stworzenie zgodnego Êwiata ludzi i natury

11. Zadanie:

W pisemnej wypowiedzi odnieÊç si´ do cytatu: „Wobec boskiego wskazania:
Czyƒcie sobie ziemi´ poddanà, ludzkoÊç zastosowa∏a kolosalnà nadinterpretacj´”.

119