I. Wprowadzenie

Prawa fizyki nie zostały wymyślone przez fizyków. Odkryto je, obserwując rzeczywistość ota­

czającego świata. Pozwólmy naszym uczniom na przeżycie intelektualnej przygody podczas ich
ponownego „odkrywania". Bądźmy dla uczniów przewodnikami w wędrówce przez pełen tajem­
nic świat. Niech starają się sami (na podstawie własnych obserwacji) znajdować prawidłowości
otaczającego świata. Fizyka jest dla części uczniów bardzo trudnym przedmiotem. Nie potęgujmy
stresu związanego z różnicą poziomu umiejętności między nauczycielem a uczniem, karząc
uczniów za błędy popełniane w trakcie prób opisywania praw przyrody. Stworzona przez nas
przyjazna atmosfera podczas pracy na lekcji zaowocuje wspaniałymi wynikami naszych uczniów.

Program jest przeznaczony dla wszystkich uczniów realizujących fizykę w zakresie podstawo­

wym, uczących się w szkołach ponadgimnazjalnych kończących się maturą. Nauczyciel realizują­

cy ten program, oprócz dobrego przygotowania merytorycznego powinien charakteryzować się
otwartością na pomysły swoich uczniów i umiejętnością zachęcenia uczniów do aktywnej pracy

w czasie zajęć w szkole i w domu.

Treści zaproponowane w tym programie wymagają około 90 godzin nauczania fizyki w cyklu

kształcenia. Przyjęto założenie, że w roku szkolnym jest 30 tygodni nauki. Jeżeli nauczyciel fizyki
ma do dyspozycji 3 godziny tygodniowo w całym cyklu kształcenia, daje to razem 90 godzin na­
uczania. Jest to absolutne minimum konieczne do zrealizowania treści podstawy programowej
dla zakresu podstawowego. Oczywiście, o wiele wygodniej pracuje się nauczycielowi, który ma do
dyspozycji 4 godziny tygodniowo w całym cyklu kształcenia. Nie należy wówczas rozszerzać pro­
gramu o nowe treści. Nauczyciel powinien dodatkowe lekcje spożytkować na dokładniejszą reali­
zację już przedstawionych tematów, na wykonanie dodatkowych ćwiczeń lub zorganizowanie wy­
cieczki przedmiotowej.

Proponowany ramowy rozkład godzin (4 godz. w cyklu)

Klasa

1

II

III

Liczba godzin fizyki w tygodniu

1 + 1/1

(2)

1 + 1/1

(2)

0

Proponowany ramowy rozkład godzin (3 godz. w cyklu)

Klasa

I

II

III

Liczba godzin fizyki w tygodniu

1

1 + 1/1

(2)

0

Zakładamy, że fizyka jako nauka oparta na eksperymentach wymaga mniejszej liczebności

uczniów na zajęciach. Połowa odbywanych w ciągu tygodnia godzin powinna być realizowana
z podziałem na grupy. Jest to obowiązujące, zgodnie z rozporządzeniem MENiS, w klasach liczą­
cych ponad 30 uczniów, ale bardzo wskazane również przy mniej licznych klasach.

Realizacja programu wymaga, aby zajęcia odbywały się w pracowni fizyki. Pracownia powinna

być wyposażona w podstawowy sprzęt służący do wykonywania pomiarów czyli: przymiar, suw­
miarkę, stoper, termometr, wagę, manometr, amperomierz, woltomierz, oscyloskop. Ważne, aby
każdy z uczniów miał możliwość przeprowadzenia samodzielnych pomiarów, musimy zatem dys­
ponować odpowiednią liczbą narzędzi pomiarowych oraz przyrządów. Komputer jest świetną po­
mocą w opracowywaniu wyników doświadczeń, lecz jego brak nie uniemożliwia ich wykonywania.
Należy również dysponować odpowiednim sprzętem służącym do modelowania zjawisk fizycz­
nych, na przykład: zestaw ciężarków, statywy, wózki (bardzo dobre są te produkowane przez pa­
na Krzysztofa Tabaszewskiego), deseczki do budowania równi, równy i płaski stół (lepszy byłby
tor powietrzny), zestaw przyrządów służących do demonstrowania elektryzowania ciał (w tym
elektroskop), zestaw do pokazu linii pola elektrycznego, zestaw kondensatorów, zestaw oporni-

3

ków, zasilacz prądu stałego i przemiennego, baterie, zestaw do demonstracji linii pola magnetycz­
nego, zestaw do badania oddziaływania pola magnetycznego na naładowaną cząstkę, zestaw do
badania zjawiska indukcji elektromagnetycznej, źródło światła białego, laser, zestaw zwierciadeł,

zestaw soczewek, pryzmat, siatki dyfrakcyjne, polaryzatory, spektrograf szkolny, kalorymetr, mo­
dele silników cieplnych. Im wyposażenie pracowni jest bogatsze, tym więcej ciekawych doświad­
czeń można przeprowadzić, dzięki czemu uczniowie bardziej zainteresują się przedmiotem i bę­

dą lepiej przygotowani do dalszego etapu edukacji i do funkcjonowania w społeczeństwie. Jakość

używanego sprzętu powinna być nienaganna. Wprawdzie złośliwi twierdzą, że „prawdziwe do­
świadczenia z fizyki to te, które się nie udają", ale źle przeprowadzone doświadczenie może spo­
wodować, że nasi uczniowie będą wyciągać niepoprawne wnioski dotyczące obowiązujących praw
fizyki. Dostępne nauczycielowi fizyki środki audiowizualne mogą stanowić świetne uzupełnienie
pomocy dydaktycznych. Doświadczenia, których nie można przeprowadzić podczas zajęć, ucznio­

wie zobaczą na ekranie telewizora (unikamy przy tym pokazywania programów trwających dłużej

niż kilka minut). Przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON zestaw foliogramów

będziemy prezentować za pomocą rzutnika pisma, co oznacza, że potrzebny będzie jeszcze ekran

(np. biała ściana).

II. Cele edukacyjne

Ogólne cele edukacyjne programu są zgodne z podstawą programową. Nauczając fizyki w li­

ceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym lub technikum nie możemy oddzielać sfery kształ­
cenia od sfery wychowania. Każdy nauczyciel jest jednocześnie wychowawcą. Powiększając
u uczniów zasób wiadomości i umiejętności, nie wolno zapominać o obowiązku kształtowania
właściwych postaw i rozwijaniu uniwersalnych wartości.

Wiadomości i umiejętności

Postawy i wartości

- poznanie i rozumienie podstawowych praw rzą­

dzących mikro- i makroświatem

- poznanie i rozumienie wpływu fizyki i astronomii

na rozwój poglądów filozoficznych

- dostrzeganie natury i struktury fizyki i astronomii

- obserwowanie i opisywanie zjawisk fizycznych

występujących w przyrodzie, technice i życiu co­

dziennym

- dostrzeganie wptywu fizyki i astronomii na inne

nauki przyrodnicze

- rozumienie znaczenia fizyki dla techniki, medycy­

ny i ekologii

- umiejętność zaplanowania, przeprowadzenia i ana­

lizy wyników eksperymentów fizycznych

- stosowanie terminologii fizycznej do dyskusji

i formułowania opinii

- zainteresowanie fizyką i astronomią

- współuczestnictwo w odkrywaniu podstawowych

praw przyrody

- przekonanie o istnieniu obiektywnych praw i zasad

regulujących przebieg zjawisk fizycznych występu­

jących w przyrodzie, życiu codziennym i technice

- świadomość możliwości, ale i ograniczeń współcze­

snej nauki

- ocena pozytywnych i negatywnych skutków zasto­

sowania odkryć fizycznych i astronomicznych

- krytyczna analiza treści naukowych zawartych w róż­

nych źródłach informacji (prasa, telewizja, Internet)

- umiejętność współpracy w zespole, organizowanie

pracy zespołu

- umiejętność porozumiewania się z innymi ludźmi

- przestrzeganie zasad bhp podczas wykonywania

ćwiczeń w pracowni i w domu

- dbałość o ład i porządek podczas ćwiczeń laborato­

ryjnych

- zaangażowanie w zdobywanie wiedzy, doskonale­

nie własnego sposobu uczenia się

- staranność i dokładność podczas wykonywania ob­

liczeń i sporządzania wykresów

4

III. Zadania szkoły

Przedstawione powyżej cele wymagają dobrego przygotowania u nauczyciela fizyki oraz odpo­

wiedniego wyposażenia szkolnej pracowni fizycznej. Do realizacji programu niezbędne jest przy­

dzielenie na zajęcia fizyki i astronomii minimum 3 godzin tygodniowo w cyklu nauczania.
Wszechstronny rozwój ucznia potrzebuje również umożliwienia swobodnego dostępu do źródeł
informacji takich jak dobrze wyposażona biblioteka oraz Internet.

Aby osiągnąć założone cele edukacyjne, szkole, a przede wszystkim nauczycielom, stawiane są

następujące zadania:

1. Nauczanie fizyki odbywa się w sposób kontekstowy.

Wszelkie prawa i zjawiska omawiane są na podstawie doświadczeń wykonywanych podczas za­

jęć oraz obserwacji zjawisk występujących w życiu codziennym, w przyrodzie i technice.

2. Rozszerzenie wiedzy fizycznej i astronomicznej ucznia.

Zadaniem nauczyciela jest przedstawienie możliwości, ale i ograniczeń nauki.

3. Ukazanie roli eksperymentu w poznawaniu przyrody, nauczenie budowania teorii i modeli zja­

wisk fizycznych.

Zapoznajemy uczniów z budowaniem modeli, ukazujemy rolę eksperymentu oraz obserwacji

w poznawaniu przyrody.

4. Wpojenie uczniowi nawyku krytycznego korzystania ze źródeł informacji.

Analizując treści zawarte w prasie, telewizji, Internecie, literaturze nauczyciel powinien na­
uczyć ucznia krytycznego korzystania z różnych źródeł informacji.

5. Kształcenie u ucznia umiejętności samodzielnego formułowania wypowiedzi, rozwiązywania

problemów fizycznych, prowadzenia dyskusji związanych tematycznie z zagadnieniami fizycz­
nymi i astronomicznymi.
Polecając rozwiązywanie zadań i problemów, zachęcając do dyskusji, do wypowiedzi na różne
tematy, wspomagamy wszechstronny rozwój ucznia.

6. Pokazywanie znaczenia, możliwości i piękna fizyki i astronomii.

Ukazując piękno i możliwości fizyki, nauczyciel powinien rozwijać zainteresowanie tym przed­
miotem.

7. Kształtowanie dociekliwości i postawy badawczej.

Nauczyciel powinien tak formułować zadania i problemy, aby zachęcać uczniów do pracy,

wspierać ich naturalną ciekawość świata.

8. Stworzenie warunków do planowania i prowadzenia eksperymentów.

Część doświadczeń uczniowie powinni wykonywać w czasie zajęć, ale część - zadania typu pro­

jekt -w domu.

9. Wykorzystanie metod komputerowych do budowania modeli.

Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do opracowywania wyników doświadczeń przy użyciu
technik komputerowych i przedstawiać (we współpracy z nauczycielem informatyki) programy
służące do modelowania zjawisk fizycznych.

10. Zapoznanie z warsztatem pracy współczesnego fizyka i astronoma.

Prezentując warsztat fizyka i astronoma, uświadamiamy uczniowi konieczność opłacania ba­
dań podstawowych (może kiedyś sam będzie decydował o finansowaniu badań naukowych!).

5

IV. Procedury osiągania celów

Fizyka jest nauką, której wszystkie prawa poddawane są weryfikacji eksperymentalnej. Wyni­

ka stąd, że lekcje fizyki muszą opierać się w znacznym stopniu na doświadczeniach wykonywa­
nych podczas zajęć oraz obserwacji zjawisk występujących w życiu codziennym, technice i przyro­
dzie. Zgodnie z Rozporządzeniem MENiS z dnia 12. 02. 2002 roku w sprawie ramowych planów
nauczania w szkołach publicznych w klasach liczących powyżej 30 uczniów jest obowiązkowy po­
dział na grupy (na połowie planowanej ilości zajęć) w ramach przedmiotów, dla których z treści
programu nauczania wynika konieczność prowadzenia ćwiczeń, w tym laboratoryjnych. Fizykę

oczywiście zalicza się do tych przedmiotów.

Zgodnie z zadaniami szkoły zapisanymi w podstawie programowej nauczanie fizyki powinno

odbywać się w sposób kontekstowy - poprzez zagadnienia występujące w życiu codziennym,
w przyrodzie, w technice. Zdobywanie wiedzy i umiejętności przez uczniów można określić za po­
mocą dwóch schematów:

A: obserwacja (doświadczenie) —* podstawy teoretyczne

B: założenia teoretyczne —» weryfikacja eksperymentalna

Opis procedury A

1. Przeprowadzenie (obserwacja) doświadczenia (zjawiska fizycznego).

2. Opis doświadczenia (zjawiska) - konieczność wprowadzenia nowych pojęć, praw.
3. Zbudowanie modelu teoretycznego wyjaśniającego zjawisko.

Opis procedury B

1. Postawienie hipotezy na podstawie znanych praw fizyki.

2. Zbudowanie teoretycznego modelu zjawiska.
3. Weryfikacja doświadczalna.

Doświadczenia dzielą się na samodzielnie wykonywane przez uczniów lub pokazowe przepro­

wadzane przez nauczyciela. Część doświadczeń uczniowie mogą przeprowadzać samodzielnie

(lub w małych grupach) w domu. Będą to prace typu projekt. Po zrobieniu doświadczenia ucznio­

wie sporządzają sprawozdanie. Wszelkie obliczenia oraz wykresy ilustrujące zależności między
wielkościami fizycznymi powinny być bardzo dokładne.

Podczas każdych zajęć fizyki należy zachęcać uczniów do podjęcia wysiłku intelektualnego.

Stosowanie przez nauczyciela różnorodnych środków dydaktycznych (foliogramy, plansze, filmy
dydaktyczne, programy komputerowe itp.) służy zaspokajaniu dociekliwości poznawczej uczniów.
Umiejętnie dobrane przykłady i pytania będą zachętą do dyskusji i własnych refleksji uczniów.

Szczególnie starannie należy dobierać zadania przeznaczone do samodzielnego rozwiązania.

Treść zadań ma być jasna, czytelna i związana z „życiem", a rozwiązanie zadania ma przynieść
uczniom satysfakcję.

Przynajmniej raz w semestrze uczniowie powinni wypowiedzieć się w formie pisemnej na zada­

ny temat. Temat należy tak sformułować, aby zachęcał do korzystania z różnych źródeł informacji.

W części V „Treści nauczania", przedstawiono w tabelach działania, które należy podjąć, aby

osiągnąć zamierzone cele.

6

V. Materiał nauczania

Materiał nauczania fizyki w zakresie podstawowym zostai opracowany według podstawy pro­

gramowej. Realizacja treści nauczania opiera się na elementarnych wiadomościach i umiejętno­
ściach z zakresu mechaniki, elektromagnetyzmu, fizyki cząsteczkowej i optyki, wyniesionych przez

ucznia z gimnazjum. W szkole ponadgimnazjalnej należy uzupełnić poznane wiadomości o nowe
treści, a kiedy trzeba, omówić powtórnie z użyciem doskonalszych metod matematycznych.

Proponowana siatka godzin

(3 godz. w cyklu: 1-2)

Klasa I

1. Fizyka i fizycy

3 godz.

2. Ruch, jego powszechność i względność

18 godz.

3. Oddziaływania w przyrodzie

13 godz.

48 godz.

4. Energia i jej przemiany

8 godz.

5. Własności materii

6 godz

Klasa II

6. Porządek i chaos w przyrodzie

8 godz.

7. Światło i jego rola w przyrodzie

14 godz.

8. Jedność mikro- i makroświata

3 godz.

42 godz.

9. Budowa atomu i jądra atomowego

12 godz.

10. Budowa i ewolucja wszechświata

5 godz.

Razem

90 godz.

7

1. FIZYKA I FIZYCY

Podczas zajęć matematyki uczniowie powinni zapoznać się z podstawowymi własnościami funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie

prostokątnym oraz pojęciem wektora i elementami rachunku wektorowego. Przez ten czas realizujemy treści niewymagające specjalnej wiedzy z ma­
tematyki.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

1.

Czym zajmuje się fi­

zyka?

- zakres stosowania teorii fizycznych
- determinizm i indeterminizm w opisie przyrody
- elementy metodologii nauk

-wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów

2.

Osiągnięcia nauko­
we XX wieku

- najważniejsze odkrycia w fizyce XX wieku
- wptyw odkryć naukowych na rozwój techniki, medycyny i ekologii

3.

Laboratoria współ­

czesnych fizyków

- narzędzia fizyki materii skondensowanej
- badanie własności materii w niskich temperaturach
- badanie własności atomów i cząsteczek
- doświadczalne reaktory jądrowe
- badanie cząstek elementarnych i promieniowania kosmicznego

2. RUCH, JEGO POWSZECHNOŚĆ I WZGLĘDNOŚĆ

Absolwent gimnazjum powinien znać i stosować podstawowe pojęcia z zakresu kinematyki, takie jak prędkość (szybkość), przyspieszenie, układ

odniesienia. Wie, co to jest ruch jednostajny po linii prostej i po okręgu oraz ruch jednostajnie przyspieszony po linii prostej. Przyswoił między inny­
mi definicje siły, pracy, mocy i energii. Zna skutki działania sił. Zna i stosuje zasady dynamiki Newtona oraz zasady zachowania pędu i energii. Roz­
różnia rodzaje energii mechanicznej. Rozumie mechanizm rozchodzenia się fal mechanicznych na przykładzie fal dźwiękowych.

Hasta programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

4.

Pojęcie ruchu w hi­

storii filozofii i w na­

ukach przyrodni­

czych

- ruch - przypomnienie (z gimnazjum) podstawowych definicji
- rozwój poglądów na ruch i jego przyczyny
- badanie ruchu jednostajnego po linii prostej

- wykład, dyskusja

- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów
- doświadczalne sprawdzenie praw kinematyki

i dynamiki

- obserwacje zjawisk w otaczającym świecie
- analiza wyników doświadczeń (niepewności

pomiarowe)

5.

Ruch w różnych ukła­
dach odniesienia

- ruch jednostajny względem różnych układów odniesienia
- pierwsza i trzecia zasada dynamiki Newtona
- inercjalne układy odniesienia

- wykład, dyskusja

- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów
- doświadczalne sprawdzenie praw kinematyki

i dynamiki

- obserwacje zjawisk w otaczającym świecie
- analiza wyników doświadczeń (niepewności

pomiarowe)

- pęd, zasada zachowania pędu
- badanie ruchu przyspieszonego
- druga zasada dynamiki Newtona
- nieinercjalne układy odniesienia
- ruch jednostajny po okręgu
- opory ruchu

- ćwiczenia graficzne (wektorowe dodawanie

sił i prędkości)

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

6.

Energia mechaniczna - praca i moc

- energia kinetyczna
- energia potencjalna

- związek między pracą a energią

7.

Maksymalna szyb­
kość przekazu infor­
macji w przyrodzie
i jej konsekwencje

- mechanizm rozchodzenia się fali mechanicznej
-fala nośnikiem informacji
- prędkość dźwięku
- prędkość światta

8.

Efekty relatywistyczne - czas i przestrzeń

- dylatacja czasu (paradoks bliźniąt)
- skrócenie odcinka
- relatywistyczne prawo składania prędkości

(Wszystkie efekty wyjaśniane są jakościowo!)

3. ODDZIAŁYWANIA W PRZYRODZIE

Termin „grawitacja" występuje w podstawie programowej gimnazjum. Na I I I etapie kształcenia dosyć szeroko omawiane są również zjawiska zwią­

zane z elektrycznością i magnetyzmem. Absolwent gimnazjum powinien wiedzieć: jak ładunki elektryczne działają na siebie (prawo Coulomba raczej

jakościowo), co to jest pole elektryczne i co jest jego źródłem, co jest źródłem pola magnetycznego, co to jest prąd elektryczny i jakie są elementarne

prawa jego przepływu, na czym polega zjawisko indukcji elektromagnetycznej (jakościowo). Zna budowę jądra atomowego oraz podstawowe własno­
ści promieniowania jądrowego. W gimnazjum nie wspomina się raczej o oddziaływaniach jądrowych. Omawianie oddziaływań występujących w przy­
rodzie może być okazją do zapoznania uczniów z warsztatem pracy współczesnego fizyka.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

9.

Oddziaływanie gra­
witacyjne

- ruch planet wokół Słońca - prawa Keplera

- prawo powszechnego ciążenia

-wykład, dyskusja
- praca z tekstem

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

- przeciążenie i nieważkość

- ruch obiektów w polu grawitacyjnym (prędkości kosmiczne)

- wypowiedzi własne uczniów
- doświadczenia pokazowe
- obserwacje zjawisk w otaczającym świecie
- ćwiczenia graficzne (rysowanie linii pola i to­

rów cząstek w polu magnetycznym i elek­

trycznym)

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

10.

Oddziaływanie elek­
tromagnetyczne

- oddziaływanie między ładunkami elektrycznymi (prawo Coulomba)
- pole elektryczne
- ruch ładunków w polu elektrostatycznym
- pole magnetyczne i jego źródła
- ruch ładunków elektrycznych w polu magnetycznym
- zjawisko indukcji elektromagnetycznej
- prawa Maxwella (jakościowo)
- mechanizm powstawania fal elektromagnetycznych
- widmo fal elektromagnetycznych

- wypowiedzi własne uczniów
- doświadczenia pokazowe
- obserwacje zjawisk w otaczającym świecie
- ćwiczenia graficzne (rysowanie linii pola i to­

rów cząstek w polu magnetycznym i elek­

trycznym)

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

11.

Oddziaływanie słabe - jakościowe omówienie oddziaływań słabych

- przykłady tych oddziaływań

12.

Oddziaływanie silne - jakościowe omówienie oddziaływań silnych

- przykłady tych oddziaływań

13.

Cząstki elementarne - ogólna charakterystyka cząstek elementarnych

4. ENERGIA I J E J PRZEMIANY

Energia mechaniczna i jej przemiany są dla ucznia szkoły ponadgimnazjalnej powtórzeniem z gimnazjum. Znane z gimnazjum zjawiska dotyczące

prądu elektrycznego omawiamy w liceum lub technikum w nieco innym ujęciu - większą uwagę poświęcając przemianom energii. W nieco szerszym niż
w gimnazjum zakresie omawiamy też problem energii potencjalnej. Wiedzę na temat dźwięków uzupełniamy o mechanizm odbierania dźwięków.

Hasta programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

14.

Przegląd poznanych

form energii

- energia mechaniczna
- energia wewnętrzna
- energia potencjalna pola grawitacyjnego i pola elektrostatycznego
- materia i energia

-wykład, dyskusja

- praca z tekstem
- doświadczenia pokazowe
- badanie prądu elektrycznego (np. wyznacza­

nie wartości sity elektromotorycznej ogniwa)

- analiza niepewności pomiarowych
- obserwacja zjawisk otaczającego świata

15.

Transport energii
w ruchu falowym

- przenoszenie energii przez falę
- natężenie dźwięku, poziom natężenia dźwięku

-wykład, dyskusja

- praca z tekstem
- doświadczenia pokazowe
- badanie prądu elektrycznego (np. wyznacza­

nie wartości sity elektromotorycznej ogniwa)

- analiza niepewności pomiarowych
- obserwacja zjawisk otaczającego świata

16.

Przewodnictwo elek­

tryczne

- prąd elektryczny - podstawowe prawa
- mechanizm przepływu prądu elektrycznego

- przemiany energii w obwodach prądu stałego

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

17.

Przewodnictwo
cieplne

- mechanizm przewodnictwa cieplnego
- konwekcja
- promieniowanie cieplne

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

5. WŁASNOŚCI MATERII

Omawiamy związki między budową mikroskopową a własnościami makroskopowymi materii. W gimnazjum uczniowie zapoznali się ze zmianami

stanów skupienia materii. W szkole ponadgimnazjalnej przedstawiamy narzędzia, jakimi posługują się fizycy badający własności ciał stałych.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

18.

Model oscylatora
harmonicznego

- analiza ruchu ciężarka zawieszonego na sprężynie
- przemiany energii w ruchu drgającym
- zjawiska w przyrodzie, które można opisać za pomocą modelu oscylatora

- wyktad, dyskusja
- praca z tekstem
- obserwacja ruchu ciężarka zawieszonego na

sprężynie

- obserwacja zjawisk zachodzących w przyro­

dzie

- zadania problemowe

19.

Mikroskopowe mo­

dele cial makrosko­

powych

- struktura wewnętrzna ciat krystalicznych i bezpostaciowych
- podstawowe typy wiązań krystalicznych i ich własności
- analiza energii potencjalnej wiązań atomów
- wptyw budowy wewnętrznej ciat na własności makroskopowe (mechaniczne elektrycz­

ne, magnetyczne i optyczne)

- zastosowanie ciał o różnych własnościach w urządzeniach codziennego użytku
- zmiana parametrów makroskopowych ciał przy zmianach fazowych
- oddziaływania międzycząsteczkowe wewnątrz ciał i na ich powierzchni - sity spójności

i przylegania

- wptyw sit spójności cząsteczek na przebieg procesów fizycznych i chemicznych

- wyktad, dyskusja
- praca z tekstem
- obserwacja ruchu ciężarka zawieszonego na

sprężynie

- obserwacja zjawisk zachodzących w przyro­

dzie

- zadania problemowe

6. PORZĄDEK I CHAOS W PRZYRODZIE

Dla absolwentów gimnazjum przedstawiane treści są zupełną nowością. Z modelem gazu doskonałego jeszcze nie mieli okazji się zapoznać na za­

jęciach fizyki.

Hasta programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

20.

Procesy termodyna­
miczne

- model gazu doskonałego
- przemiany gazu doskonałego
- energia w przemianach gazowych
- cykle przemian termodynamicznych
-silniki cieplne

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- badanie wybranej przemiany gazowej
- analiza modelu gazu

- obserwacja zjawisk otaczającego świata
- analiza modeli silników cieplnych
- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

21.

II zasada termodyna­
miki

- procesy odwracalne i nieodwracalne
- entropia jako wzrost nieuporządkowania (jakościowo)
- statystyczny charakter praw termodynamiki

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- badanie wybranej przemiany gazowej
- analiza modelu gazu

- obserwacja zjawisk otaczającego świata
- analiza modeli silników cieplnych
- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

7. ŚWIATŁO I JEGO ROLA W PRZYRODZIE

Część haseł z optyki geometrycznej jest powtórzeniem z gimnazjum, ale podczas ich omawiania uczniowie nie znali funkcji trygonometrycznych.

Obecnie można dokładnie zaprezentować prawa optyki geometrycznej z użyciem lepszego aparatu matematycznego.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

22.

Optyka geometrycz­
na

- fale świetlne jako fragment widma fal elektromagnetycznych

- makroskopowe ujęcie zjawisk świetlnych jako podstawa optyki geometrycznej
- rozchodzenie się światła w próżni i przezroczystych ośrodkach materialnych
- zjawisko odbicia

- zwierciadła płaskie (właściwości obrazów)
- tworzenie i właściwości obrazów otrzymanych za pomocą zwierciadeł sferycznych wklę­

słych i wypukłych

- równanie zwierciadła
- budowa teleskopu zwierciadlanego
- załamanie światła monochromatycznego na granicy ośrodków przezroczystych
- całkowite wewnętrzne odbicie

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów na zadany temat
- doświadczalne potwierdzanie praw załama­

nia i odbicia

- badanie obrazów otrzymywanych za pomo­

cą zwierciadeł i soczewek

- obserwacja zjawisk dyfrakcji, interferencji i po­

laryzacji

- pomiar długości fali światła za pomocą siatki

dyfrakcyjnej

- rozszczepienie światła białego podczas załamania - pryzmat

- widzenie barwne - podstawy fizyczne
- równanie soczewki
- konstrukcje i własności obrazów otrzymywanych za pomocą soczewek
- budowa i funkcje oczu kręgowców; cechy obrazów otrzymanych na siatkówce oka
- mechanizm widzenia trójwymiarowego
- ochrona wzroku

- obserwacja rozładowania elektroskopu w wy­

niku oświetlenia

- analiza niepewności pomiarowych
- ćwiczenia obliczeniowe

- zadania problemowe

23.

Falowe własności

światła

- warunki obserwowania falowych własności światła
- zjawisko dyfrakcji światła na pojedynczej szczelinie (jakościowo)
- zjawisko interferencji światła - doświadczenie Younga
- siatka dyfrakcyjna
- rozszczepienie światła białego przez siatkę dyfrakcyjną
- zjawisko polaryzacji światła
- interferencja światła w wyniku odbicia od cienkich warstw (jakościowo)

24.

Kwantowa natura
światła

- zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne
- korpuskularne własności światła
- zastosowanie zjawiska fotoelektrycznego

8. JEDNOŚĆ MIKRO- I MAKROŚWIATA

Bez używania skomplikowanego aparatu matematycznego ukazujemy uczniom fascynujący świat. Świat, w którym panują inne niż w makroświe-

cie prawa. Omawiamy związki między prawami mikro- i makroświata. Może to być okazją do dyskusji filozoficznych.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

25.

Falowe własności

cząstek

- hipoteza de Broglie'a o falowej naturze materii
- zjawiska świadczące o falowych własnościach cząstek
- dualizm korpuskularno-falowy

-wykład, dyskusja

- obserwacja dyfrakcji elektronów (fotografie)
- praca z tekstem

- zadania problemowe

26.

Zasada nieoznaczo­

ności

- wpływ pomiaru na stan fizyczny układu
- zasada nieoznaczoności i jej konsekwencje
- zasada korespondencji

-wykład, dyskusja

- obserwacja dyfrakcji elektronów (fotografie)
- praca z tekstem

- zadania problemowe

9. BUDOWA ATOMU I JĄDRA ATOMOWEGO

W gimnazjum uczniowie poznali elementy budowy atomu. W szkole ponadgimnazjalnej przedstawiamy ten temat w powiązaniu z emisją i absorp­

cją światła przez atomy. Omawiając budowę i działanie lasera, wspominamy o medycznych i technicznych zastosowaniach tego źródła światła. Absol­
went gimnazjum zna budowę jądra atomowego oraz podstawowe własności promieniowania jądrowego. W liceum i technikum powtarzamy budowę

jądra, lecz w trochę innym ujęciu i na nieco wyższym poziomie. Większy nacisk kładziemy na efekty związane z energią otrzymywaną w trakcie reak­

cji syntezy i rozpadu jąder. Oceniamy pozytywne i negatywne skutki odkryć w fizyce jądrowej. Daje to wiele możliwości samodzielnej pracy ucznia,
formułowania własnych sądów i opinii. Omawiamy przy okazji narzędzia badawcze fizyków.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

27.

Budowa atomu

- ewolucja modelu atomu
- widma atomowe a budowa atomów
- model atomu wodoru Bohra
- aktualny kwantowy model budowy atomu (jakościowo)
- zakaz Pauliego
- atomy wieloelektronowe

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów na zadany temat
- obserwacje widm wybranych pierwiastków
- analiza modelu budowy lasera
- analiza jakościowa wyników doświadczenia

Rutherforda

- ocena skutków odkryć w fizyce jądrowej we

współczesnym świecie

- analiza budowy reaktora jądrowego i bomby

atomowej

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

28.

Laser

- własności promieniowania wytwarzanego w laserze
- idea wytwarzania promieniowania w laserze i jej realizacja
- zastosowanie lasera w medycynie i technice
- światłowody w telekomunikacji i medycynie

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów na zadany temat
- obserwacje widm wybranych pierwiastków
- analiza modelu budowy lasera
- analiza jakościowa wyników doświadczenia

Rutherforda

- ocena skutków odkryć w fizyce jądrowej we

współczesnym świecie

- analiza budowy reaktora jądrowego i bomby

atomowej

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

29.

Budowa jądra ato­
mowego

- doświadczenie Rutherforda

- składniki jąder atomowych
- rozpad

a i /3; przesunięcia w tablicy Mendelejewa związane z tymi rozpadami; pojęcie

szeregu promieniotwórczego

- promieniowanie damma

- licznik Geigera-Mullera
- czas pótrozpadu, średni czas życia
- wyznaczanie wieku w geologii i w archeologii za pomocą badania promieniotwórczości
- wpływ promieniotwórczości na organizmy żywe

- wykład, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi własne uczniów na zadany temat
- obserwacje widm wybranych pierwiastków
- analiza modelu budowy lasera
- analiza jakościowa wyników doświadczenia

Rutherforda

- ocena skutków odkryć w fizyce jądrowej we

współczesnym świecie

- analiza budowy reaktora jądrowego i bomby

atomowej

- ćwiczenia obliczeniowe
- zadania problemowe

30.

Energia jądra atomo­

wego

- energia wiązania jądra
- rozpad jąder, analiza stabilności jąder

- mechanizm rozszczepiania ciężkich jąder i wyzwalania energii w tym procesie
- mechanizm syntezy jąder lekkich i wyzwalania energii w tym procesie
- reakcje syntezy jąder
- niedobór masy a wyzwolona energia

- reaktory jądrowe, bomba atomowa (zagrożenia dla świata)

10. BUDOWA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

W gimnazjum omówiono budowę Układu Słonecznego. W szkole ponadgimnazjalnej omawiamy ewolucję wszechświata i ewolucję gwiazd. Może

to być okazją do dyskusji filozoficznych, do próby odpowiedzi na pytanie: „Skąd się wziął nasz świat?". Zapoznajemy się przy okazji z warsztatem

współczesnego fizyka i astronoma.

Hasła programowe

Realizowane treści nauczania

Procedury osiągania celów

31.

Współczesne obser­
watoria astronomicz­
ne

- obserwatoria w zakresie optycznym
- obserwatoria w zakresie radiowym
- obserwatoria kosmiczne
- proste obserwacje i pomiary astronomiczne

- wyktad, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi wtasne uczniów na zadany temat
- obserwacje astronomiczne
- analiza dostępnych wyników obserwacji pro­

wadzonych przez obserwatoria astronomiczne

- zadania problemowe

32.

Obserwacyjne pod­
stawy kosmologii

- przesunięcie ku czerwieni widm galaktyk
- promieniowanie tta
- wodór i hel - gtówne pierwiastki we wszechświecie

- wyktad, dyskusja
- praca z tekstem
- wypowiedzi wtasne uczniów na zadany temat
- obserwacje astronomiczne
- analiza dostępnych wyników obserwacji pro­

wadzonych przez obserwatoria astronomiczne

- zadania problemowe

33.

Ewolucja wszech­

świata

- Model Standardowy ewolucji wszechświata
- inne modele kosmologiczne (wzmianka)

34.

Galaktyki i gwiazdy

- galaktyki i gwiazdy widoczne na niebie
- jakościowa analiza gwiazd z diagramu H-R
- mechanizm wytwarzania i emisji energii przez gwiazdy
- ewolucja gwiazdy o masie zbliżonej do masy Słońca

VI. Założone osiągnięcia ucznia

W trakcie nauczania fizyki w szkole realizujemy założone na początku cele ogólne. W rezulta­

cie uczniowie mają zdobyć określony zasób wiedzy, umiejętności i postaw. Aby uczniowie wiedzie­
li, czego się od nich oczekuje, formułujemy cele operacyjne. Są one szczegółowym opisem zamie­
rzonych osiągnięć uczniów. Operacyjne cele kształcenia kierujemy do ucznia (lub jego rodzica),
należy je zatem sformułować szczególnie czytelnie i jednoznacznie. Powinny zachęcać ucznia do

wysiłku. Nauczyciel, na podstawie precyzyjnie zapisanych celów operacyjnych, może budować za­

dania sprawdzające, czy uczeń spełnił określone wymagania.

Zgodnie z taksonomią celów nauczania (prof. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką.

WSiP, Warszawa 2001) cele nauczania fizyki można przedstawić następująco:

Poziom

Kategoria celów

Zakres

Wiadomości

A - zapamiętanie wiadomości

1. Znajomość terminologii

2. Znajomość pojedynczych faktów

3. Znajomość konwencji fizycznych

Wiadomości

B - rozumienie wiadomości

1. Rozumienie pojęć, praw, zasad, reguł i innego ro­

dzaju uogólnień

2. Dokonywanie klasyfikacji

3. Znajomość teorii fizycznych

Umiejętności

C - stosowanie wiadomości w sy­

tuacjach typowych

1. Prowadzenie obserwacji i pomiarów

2. Zastosowania fizyczne
3. Zastosowania pozafizyczne

Umiejętności

D - stosowanie wiadomości w sy­

tuacjach problemowych

1. Dostrzeganie problemów i znajdowanie sposo­

bów ich rozwiązania

2. Interpretacja danych i formułowanie uogólnień
3. Budowa i weryfikacja modelu teoretycznego

Zgodnie z taksonomią celów praktycznych (prof. B. Niemierko Między oceną szkolną a dydak­

tyką...

Warszawa 2001) kształtowanie właściwych postaw wśród uczniów można przedstawić nastę­

pująco:

Poziom

Kategoria celów

Wyjaśnienie

Działania

A - naśladowanie działania

Uczeń, obserwując wzorzec, dąży do jego naślado­

wania. Naśladowanie może dotyczyć czynności zło­
żonych, np. naśladowanie sposobu rozwiązywania
zadania teoretycznego lub praktycznego.

Działania

B - odtwarzanie działania

Uczeń wykonuje działania praktyczne w całości. Nie

odczuwa konieczności jednoczesnego obserwowa­

nia wzorca.

Umiejętności

C - sprawność działania w warun­

kach stałych

Uczeń wykonuje wyuczone działania praktyczne,

osiągając zamierzony wynik, o ile istotne okoliczno­

ści tego działania nie ulegną zmianie.

Umiejętności

D - sprawność działania w warun­

kach zmiennych

Uczeń wykonuje pewne działania „automatycznie".

Działanie może być łączone z innymi czynnościami

i prowadzone w trudnych warunkach.

76

Wymagania, które przyjęto wobec uczniów, zgodnie z taksonomią celów praktycznych i nauczania podzielono na dwie grupy: podstawowe i ponad­

podstawowe.

1. FIZYKA I FIZYCY

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

1.

Czym zajmuje się fi­
zyka?

- omawia zakres stosowania praw fizyki
- omawia determinizm i indeterminizm praw fizycznych
- omawia metodę indukcyjną i hipotetyczno-dedukcyjną

B
B
B

- omawia metodę statystyczną

B

2.

Osiągnięcia nauko­
we XX wieku

- omawia najważniejsze odkrycia w fizyce XX wieku (teoria

względności, odkrycie jądra atomowego, tranzystor, laser)

A

- omawia wpływ odkryć naukowych na rozwój techniki, me­

dycyny i ekologii

B

3.

Laboratoria współ­
czesnych fizyków

- omawia fizyczne podstawy działania detektorów cząstek

elementarnych

- podaje ogólną charakterystykę narzędzi pracy współcze­

snego fizyka

B

B

- omawia fizyczne podstawy działania wybranych narzędzi

pracy współczesnego fizyka

B

2. RUCH, JEGO POWSZECHNOŚĆ I WZGLĘDNOŚĆ

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

4.

Pojęcie ruchu w histo­ - omawia rozwój poglądów na istotę ruchu od czasów staro­

- określa niepewność pomiarową wyznaczanej wartości

rii filozofii i w naukach

żytnych do współczesności

B

prędkości

C

przyrodniczych

- definiuje podstawowe pojęcia charakteryzujące ruch

A

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- przeprowadza doświadczalne badanie ruchu jednostajne­

- analizuje wykresy

s(t), v(t)

C, D

go po linii prostej; wyznacza wartość prędkości

C

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

- przedstawia na wykresach zależności

s(t) i v(t)

A

kowych i problemowych

C, D

- stosuje poznane wzory do rozwiązywania typowych zadań

C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

5.

Ruch w różnych ukła­

dach odniesienia

- definiuje względność ruchu
- wyznacza prędkość względem różnych układów odniesienia
- wyznacza prędkość wypadkową ciała biorącego udział

w dwóch ruchach wzdłuż jednej prostej

- podaje treść pierwszej zasady dynamiki Newtona

A
C

C

A

- dodaje wektorowo prędkości ciała biorącego udział w róż­

nych ruchach

- analizuje wykresy

v(t) i s(t) w ruchu jednostajnie zmiennym

- analizuje ruch względem nieinercjalnego układu odniesienia

C, D
C, D
C, D

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

- podaje treść trzeciej zasady dynamiki Newtona
- podaje treść zasady zachowania pędu
- opisuje ruch jednostajnie przyspieszony
- podaje treść drugiej zasady dynamiki Newtona
- podaje definicję nieinercjalnego układu odniesienia
- przeprowadza doświadczenia potwierdzające zasady dy­

namiki Newtona

- opisuje ruch jednostajny po okręgu
- opisuje jakościowo przyczyny występowania oporów ruchu
- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

- stosuje poznane wzory do rozwiązywania typowych zadań
- estetycznie wykonuje rysunki

A
A
B
A
A

B, C

B
B

C
C

A, B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

kowych i problemowych

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D
C, D

6.

Energia mechaniczna - podaje definicje pracy i mocy

- podaje definicję energii kinetycznej
- podaje definicję energii potencjalnej
- określa związek pomiędzy pracą a energią
- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

- stosuje poznane wzory do rozwiązywania typowych zadań
- estetycznie wykonuje rysunki

A
A
A

B

C
C

A, B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

kowych i problemowych

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D
C, D

7.

Maksymalna szyb­
kość przekazu infor­
macji w przyrodzie
i jej konsekwencje

- omawia mechanizm rozchodzenia się fali mechanicznej
- definiuje falę jako sposób przesyłania informacji
- definiuje prędkość światła jako maksymalną szybkość

przesyłania informacji

- stosuje poznane zjawiska do rozwiązywania zadań proble­

mowych

- estetycznie wykonuje rysunki

B
A

A

C

A, B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

kowych i problemowych

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D
C, D

8.

Efekty relatywistyczne - omawia cechy czasu i przestrzeni w szczególnej teorii

względności

- omawia jakościowo dylatację czasu
- omawia jakościowo relatywistyczne skrócenie odcinka
- stosuje poznane wzory do rozwiązywania typowych zadań
- estetycznie wykonuje rysunki

B
B
B

C

A, B

- omawia jakościowo paradoks bliźniąt
- omawia jakościowo relatywistyczne prawo dodawania

prędkości

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

kowych i problemowych

- wykazuje dociekliwość poznawczą

B

B

C, D
C, D

3. ODDZIAŁYWANIA W PRZYRODZIE

Hasta programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

9.

Oddziaływanie gra­

- podaje treść prawa Keplera

A

- określa silę grawitacji jako siłę rządzącą ruchem całego

witacyjne

- podaje treść prawa powszechnego ciążenia

A

wszechświata

B

- omawia zachowawczość pola grawitacyjnego

B

- omawia warunki występowania stanu przeciążenia

B

- omawia warunki występowania stanu nieważkości

B

- opisuje ruch (inny niż po okręgu) obiektów w centralnym

- opisuje ruch obiektów krążących wokół gwiazd i planet

B

polu grawitacyjnym

C, D

- stosuje poznane wzory do rozwiązywania typowych zadań

C

- przedstawia założenia teorii grawitacji Einsteina

B

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B - stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

kowych i problemowych

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D
C, D

10.

Oddziaływanie elek­

- formułuje prawo Coulomba

A

- omawia pole elektryczne dipola elektrycznego

B

tromagnetyczne

- charakteryzuje pole elektryczne centralne i jednorodne
- omawia zachowawczość pola elektrycznego

B
B

- stosuje zasadę superpozycji pól elektrostatycznych
- charakteryzuje ilościowo pola magnetyczne prądów na

C

- omawia doświadczalną demonstrację linii pola elektrycznego

B

podstawie prawa Ampera

B

- omawia działanie pola elektrostatycznego na poruszający

- stosuje zasadę superpozycji pól do znalezienia pola ma­

się ładunek elektryczny

B, C

gnetycznego pochodzącego z wielu źródeł

C

- charakteryzuje pola magnetyczne prądów (doświadczenie

- demonstruje działanie pola magnetycznego na poruszają­

Oersteda)

B

cy się ładunek elektryczny

B, C

- zapisuje wzory na indukcję magnetyczną wokół prostoli­

- omawia zasadę działania cyklotronu

B

niowego przewodnika z prądem i wewnątrz długiej cewki

A

- zapisuje wyrażenie na prędkość fali elektromagnetycznej

A

- porównuje pola elektryczne i magnetyczne

C

- stosuje poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i proble­

- omawia działanie pola magnetycznego na poruszający się

mów

C, D

ładunek elektryczny (na podstawie doświadczenia)

B

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- zapisuje wzór na wartość sity Lorentza

A

- omawia zastosowanie w technice działania pola magne­

tycznego na poruszający się ładunek elektryczny (na pro­
stych przykładach)

B, C

- przeprowadza doświadczenie wzbudzania prądów induk­

cyjnych

B

- formufuje prawo indukcji Faradaya

A

- podaje jakościowo prawa Maxwella

A

- omawia mechanizm emisji fal elektromagnetycznych

B

- omawia widmo fal elektromagnetycznych

A

- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

C

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań
- wykazuje się dokładnością obliczeń i wykonywanych do­

świadczeń

- estetycznie wykonuje rysunki

C

B, C

A, B

11.

Oddziaływanie słabe - omawia podstawowe własności oddziaływania słabego

- określa cząstki, na które działa oddziaływanie słabe

B
A

- podaje przykład rozpadu spowodowanego oddziaływa­

niem słabym

C

12.

Oddziaływanie silne - omawia podstawowe własności oddziaływania silnego

- określa cząstki, na które działa oddziaływanie silne

B

A

- zapisuje procesy wymiany cząstek podczas oddziaływań

nukleonów

C

13.

Cząstki elementarne - omawia podstawowe własności cząstek elementarnych

- przedstawia najważniejsze rodzaje i własności cząstek ele­

mentarnych

B

A

- na podstawie diagramów Feynmanna opisuje zderzenia

między cząstkami

- porównuje poszczególne grupy cząstek elementarnych
- przedstawia podstawowe założenia Modelu Standardowego

B
C
B

4. ENERGIA I J E J PRZEMIANY

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

14.

Przegląd poznanych

form energii

- podaje definicję energii mechanicznej
- podaje definicję energii wewnętrznej
- podaje definicję ciepła
- określa energię potencjalną ładunku w polu elektrostatycz­

nym

- określa energię potencjalną ciała w polu grawitacyjnym
- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

A
A
A

A
A

C

- omawia jakościowo związek między masą i energią

w szczególnej teorii względności

- stosuje poznane definicje do rozwiązywania zadań ra­

chunkowych i problemowych

B

C, D

15.

Transport energii
w ruchu falowym

- omawia mechanizm przenoszenia energii przez falę
- podaje definicję natężenia dźwięku
- definiuje poziom natężenia dźwięku
- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

B

A
A

C
C

- omawia mechanizm odbioru dźwięku przez człowieka
- oblicza wartość poziomu natężenia dźwięku w zadaniach

B

C

16.

Przewodnictwo elek­

tryczne

- określa warunki przepływu prądu elektrycznego w obwodzie
- charakteryzuje źródła prądu w obwodach elektrycznych
- formułuje treść prawa Ohma
- formułuje I prawo Kirchhoffa
- podaje II prawo Kirchoffa dla oczka obwodu
- definiuje siłę elektromotoryczną źródła energii elektrycznej
- definiuje opór wewnętrzny źródła energii elektrycznej
- wyznacza doświadczalnie wartość sity elektromotorycznej

źródła

- omawia przemiany energii w obwodach prądu stałego
- formułuje prawo Ohma dla całego obwodu
- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

- omawia zasady bezpiecznego korzystania z urządzeń

elektrycznych

- przestrzega przepisów bhp
- dba o ład na stanowisku pracy
- z dużą starannością wykonuje doświadczenia
- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań
- estetycznie wykonuje rysunki

B
B

A
A
A
A
A

C
B
A

C

B, C
B, C
B, C
B, C

C

A, B

- omawia mikroskopowy model przewodnictwa elektrycznego
- oblicza niepewności pomiarowe wyznaczenia sem źródła
- oblicza parametry obwodu, stosując poznane prawa
- wykazuje dociekliwość poznawczą

B

C

C, D
C, D

17.

Przewodnictwo

- omawia jakościowo mechanizm przenoszenie ciepła przez

- omawia mikroskopowy model przewodnictwa cieplnego

B

cieplne

konwekcję

B

- formułuje prawo Kirchhoffa dotyczące promieniowania cia­

- omawia jakościowo promieniowanie cieplne

B

ła doskonale czarnego

A

- podaje definicję ciała doskonale czarnego (promiennika

- omawia efekt cieplarniany

B

zupełnego)

A

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- omawia zastosowanie zjawisk dotyczących przewodnic­

twa cieplnego w praktyce

B, C

- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

C

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

5. WŁASNOŚCI MATERII

Hasła programowe

Wymagania podstawowe

Kat.

Wymagania ponadpodstawowe

Kat.

Hasła programowe

Uczeń:

celu Uczeń:

celu

18.

Model oscylatora

- charakteryzuje jakościowo ruch drgający

B

- sprawdza ilościowo funkcjonowanie zasady zachowania

harmonicznego

- opisuje jakościowo sity działające w ruchu harmonicznym

na przykładzie ruchu ciężarka zawieszonego na sprężynie

B

energii w układzie oscylatora harmonicznego

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

C

- podaje wzór na okres drgań ciężarka na sprężynie

A

kowych i problemowych

C, D

- podaje wzór na energię całkowitą w ruchu harmonicznym

A

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- omawia zasadę zachowania energii w układzie oscylatora

harmonicznego

B

-jakościowo omawia przemiany energii w drganiach tłumio­

nych i wymuszonych

B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych pro­

blemów

B, C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

19.

Mikroskopowe mo­

- omawia wewnętrzną strukturę ciat krystalicznych i bezpo­

- omawia wtasności podstawowych typów wiązań struktur

dele ciat makrosko­

staciowych

B

krystalicznych

A

powych

- omawia podstawowe typy wiązań struktur krystalicznych
- omawia wptyw budowy wewnętrznej ciał na ich wtasności

makroskopowe (mechaniczne elektryczne, magnetyczne
i optyczne)

- omawia zmianę parametrów makroskopowych podczas

B

B, C

- analizuje energię potencjalną wiązań atomów w kryształach
- omawia zastosowanie ciał o różnych własnościach makro­

skopowych do budowy urządzeń codziennego użytku

- omawia wptyw sit spójności cząsteczek na przebieg pro­

cesów fizycznych i chemicznych

B

C, D

B

przejść fazowych

B

- definiuje napięcie powierzchniowe

A

- podaje definicje ciepta parowania i topnienia

A

- bada doświadczalnie napięcie powierzchniowe

C

- sporządza bilans energetyczny przejścia fazowego

B

- określa wpływ domieszkowania na zjawiska powierzchnio­

- na podstawie jakościowej analizy sit spójności i przylegania

we (np. wptyw detergentów na wodę)

C

określa zachowanie się cieczy w zetknięciu z ciatem stałym

B

- opisuje i wyjaśnia przykłady tych zjawisk w przyrodzie

- opisuje i wyjaśnia przykłady tych zjawisk w przyrodzie

i technice

C, D

i technice

C

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- stosuje poznane prawa do prostych obliczeń

C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

6. PORZĄDEK I CHAOS W PRZYRODZIE

Hasta programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

20.

Procesy termodyna­ - formułuje podstawowe założenia modelu gazu doskonałego

B

- przedstawia wykresy przemian gazowych w układach

miczne

- przedstawia związek między energią kinetyczną cząste­

czek gazu a jego temperaturą

A

współrzędnych p-V, p-T, V-T

- oblicza niepewność pomiarową mierzonej wielkości fizycz­

B

- zapisuje równanie Clapeyrona

A

nej w doświadczalnym badaniu przemiany gazowej

C

- posługuje się równaniem stanu gazu do prostych obliczeń

- wykreśla cykl przemian w układzie pV

B

parametrów gazu

C

- oblicza zmianę energii wewnętrznej gazu na skutek ogrza­

- omawia jedną z przemian gazu doskonałego

B

nia i wykonanej pracy

C

- doświadczalnie bada jedną z przemian gazowych

C

- omawia ilościowo przemiany gazowe stanowiące za­

- przedstawia graficznie przemiany gazowe w układzie

mknięty cykl termodynamiczny

B

współrzędnych p-V

A

- omawia zasadę działania silnika czterosuwowego

C

- podaje treść pierwszej zasady termodynamiki

A

- analizuje wpływ odkrycia silników cieplnych na rozwój cy­

- omawia jakościowo pracę wykonaną przez gaz w czasie

wilizacji

C

rozprężania

B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań i proble­

- omawia zasadę zachowania energii w przemianie izoter-

mów

C, D

micznej i adiabatycznej

B

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- omawia jakościowo przemiany gazowe stanowiące za­

mknięty cykl termodynamiczny

B

- przedstawia schemat przepływu energii w silniku cieplnym

A

- zapisuje wzór na sprawność silnika Carnota

A

- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk występują­

cych w przyrodzie i technice

C

- stosuje poznane prawa do prostych obliczeń

C

- wykazuje się dokładnością obliczeń i ćwiczeń laboratoryjnych

B,C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

21.

Druga zasada termo­ - omawia proces odwracalne i nieodwracalne

B

- omawia drugą zasadę termodynamiki jako jakościowe

dynamiki

- wskazuje na statystyczny charakter praw termodynamicz­

prawo wzrostu stopnia nieuporządkowania układu

B

nych

B

- definiuje pojęcie entropii
- wykazuje dociekliwość poznawczą

A

C, D

7. ŚWIATŁO I JEGO ROLA W PRZYRODZIE

Hasta programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

22.

Optyka geometrycz­

- formułuje prawo odbicia światta

A

- omawia budowę teleskopu zwierciadlanego

B

na

- formułuje prawo załamania światta

A

- określa względny i bezwzględny współczynnik załamania

A

- doświadczalnie sprawdza prawo odbicia

B

- omawia zastosowanie zjawiska całkowitego wewnętrzne­

- doświadczalnie sprawdza prawo załamania

B

go odbicia

C

- wykreśla bieg promieni podczas odbicia od zwierciadła

- oblicza niepewność pomiarową wyznaczenia ogniskowej

sferycznego

B

soczewki

C

- podaje równanie zwierciadła sferycznego

A

- omawia fizyczne podstawy widzenia barw

B

- przedstawia bieg światta monochromatycznego przez pry­

- omawia budowę i funkcje oczu kręgowców

B

zmat

A

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- omawia zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia

B

- stosuje poznane prawa do wyjaśniania zjawisk optycznych

- przedstawia bieg światta biatego przez pryzmat

A

i rozwiązywania zadań

C, D

- wykreśla bieg promieni w soczewce cienkiej

B

- podaje równanie soczewki cienkiej

A

- wyznacza doświadczalnie ogniskową soczewki

B

- określa cechy obrazu powstającego na siatkówce oka

B

- opisuje i wyjaśnia przykłady zjawisk optycznych w przyro­

dzie i technice

C

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

- wykazuje się dokładnością obliczeń, schematów graficz­

nych i ćwiczeń laboratoryjnych

B, C

23.

Falowe własności
światta

- omawia jakościowo zjawisko dyfrakcji światta monochro­

matycznego na pojedynczej szczelinie

- omawia jakościowo zjawisko interferencji światta uzyski­

wanego w wyniku przejścia promienia laserowego przez
dwie szczeliny

- omawia jakościowo zachowanie się światta monochroma­

tycznego po przejściu przez siatkę dyfrakcyjną

- podaje wzór na kąty, pod którymi obserwuje się maksymalne

wzmocnienie światła po przejściu przez siatkę dyfrakcyjną

- omawia jakościowo zachowanie się światła biatego po

przejściu przez siatkę dyfrakcyjną

- korzystając z siatki dyfrakcyjnej, doświadczalnie wyznacza

dtugość fali świetlnej

- wyjaśnia, na czym polega zjawisko polaryzacji

B

B

B

A

B

C

B

- opisuje jakościowo zjawisko interferencji światła odbitego

od granicy cienkich warstw

- na podstawie zjawiska dyfrakcji wyjaśnia ograniczenia

w obserwacji bardzo małych obiektów

- określa niepewność pomiarową wyznaczenia długości fali

światta

- opisuje ilościowo polaryzację światta przy odbiciu
- opisuje jakościowo polaryzację w wyniku przejścia światta

przez kryształ dwójtomny

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań i problemów
- wykazuje dociekliwość poznawczą

B

C, D

C
C

B

C, D
C, D

- opisuje jedną z metod polaryzacji, podaje przykład jej za­

stosowania

B

- podaje warunek dla kąta Brewstera

A

- opisuje i wyjaśnia przykłady optycznych zjawisk w przyro­

dzie i technice

C

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

- wykazuje się dokładnością wykonania schematów graficz­

nych

A, B

24.

Kwantowa natura

- omawia jakościowo doświadczenie ilustrujące zjawisko fo-

- porównuje falowe i korpuskularne własności światła i czą­

światła

toelektryczne

B

stek mających niezerową masę spoczynkową

C

- podaje prawa zjawiska fotoelektrycznego

A

- omawia zastosowanie zjawiska fotoelektrycznego

B, C

- podaje wyjaśnienie zjawiska fotoelektrycznego na gruncie

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań i problemów C, D

teorii kwantowej światła

B

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

8. JEDNOŚĆ MIKRO-1 MAKROŚWIATA

Hasta programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

25.

Falowe własności

- omawia hipotezę de Broglie'a

B

- zapisuje równanie wiążące parametry mechaniczne cząst­

cząstek

- omawia dyfrakcję elektronów

B

ki z jej parametrami falowymi

A

- omawia dualizm korpuskularno-falowy

B

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań rachun­

- omawia praktyczne zastosowanie poznanych zjawisk

C

kowych i problemowych

C, D

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

26.

Zasada nieoznaczo­
ności

- określa wpływ pomiarów mikro- i makroskopowych na

stan fizyczny układu

-formułuje zasadę nieoznaczoności Heisenberga

B
A

- opisuje konsekwencje zasady nieoznaczoności do opisu

cząstek w mikroświecie

- omawia zasadę korespondencji i jej konsekwencje
- wykazuje dociekliwość poznawczą

C

B, C

C, D

9. BUDOWA ATOMU I JĄDRA ATOMOWEGO

Wymagania podstawowe

Kat.

Wymagania ponadpodstawowe

Kat.

Hasta programowe

Uczeń:

celu Uczeń:

celu

27.

Budowa atomu

- omawia rozwój poglądów na budowę atomu

B

- zapisuje wzory na długość fal serii widmowych atomu wo­

- opisuje sposób otrzymywania widm atomowych

B

doru

A

- przedstawia podstawowe założenia modelu Bohra atomu

- jakościowo omawia budowę atomów wieloelektronowych

B

wodoru

B

- analizuje znaczenie odkryć w dziedzinie budowy atomu na

-jakościowo charakteryzuje kwantowy model budowy atomu

B

rozwój techniki

C

- formułuje zakaz Pauliego

A

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania zadań i problemów C, D

- omawia praktyczne zastosowanie poznanych zjawisk

C

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

- wykazuje się dokładnością schematów graficznych

A, B

28.

Laser

- omawia podstawowe własności promieniowania laserowego

B

- omawia jakościowo zjawisko emisji wymuszonej

B

- omawia znaczenie lasera w ratowaniu zdrowia człowieka

C

- omawia fizyczne podstawy uzyskiwania promieniowania

- omawia fizyczne podstawy działania światłowodów

C

w laserze gazowym (np. He-Ne)

C

29.

Budowa jądra ato­

- omawia budowę jądra atomowego

B

- omawia doświadczenie Rutherforda

B

mowego

- definiuje pojęcie izotopu

A

- korzysta z prawa rozpadu do obliczeń masy próbek pro­

- określa zjawisko promieniotwórczości naturalnej

A

mieniotwórczych i liczby jąder po pewnym czasie

C, D

- charakteryzuje promieniowanie a, /3, y

B

- stosuje regułę przesunięć dla przemian naturalnych

C

- podaje prawo rozpadu promieniotwórczego

A

- posługuje się pojęciami: dawki pochłoniętej, współczynni­

- omawia zasadę działania licznika Geigera-Mullera

B

ka jakości i równoważnika dawki dla określenia skutków

- charakteryzuje jakościowo promieniotwórcze metody wy­

biologicznych promieniowania

C

znaczania wieku w geologii i archeologii

C

- rozumie, że promieniotwórczość stanowi szansę i zagro­

- wskazuje naturalne źródła promieniowania jonizującego

A

żenie dla człowieka

B

- wymienia skutki nieodpowiedzialnego użycia promienio­

- wykazuje dociekliwość poznawczą

C, D

twórczości

A

- wykazuje chęć ochrony środowiska przed promieniotwór­

czością

B

- omawia praktyczne zastosowanie poznanych zjawisk

C

- stosuje poznane prawa do rozwiązywania typowych zadań

C

- wykazuje się dokładnością obliczeń

B, C

- estetycznie wykonuje rysunki

A, B

30.

Energia jądra ato­
mowego

- definiuje energię wiązania
- omawia na typowych przykładach reakcje syntezy jąder
- określa warunki, w jakich mogą zachodzić reakcje syntezy

jądrowej

- definiuje pojęcie reakcji jądrowej
- wymienia prawa zachowania spełnione w reakcjach jądro­

wych

- omawia sposoby wykorzystania energii rozszczepiania jąder
- przedstawia fizyczne podstawy działania reaktora jądrowego

A

B

B

A

A
C
C

- wyjaśnia stabilność jąder w zależności od składników
- określa i oblicza energię wiązania jądra atomowego
- wyjaśnia wpływ energii wiązania na stabilność jąder
- wyjaśnia mechanizm wybuchu jądrowego
- wyjaśnia mechanizm działania reaktorów jądrowych: grafi­

towego i wodnego

- przedstawia bilans energetyczny reakcji rozszczepiania
- wykazuje dociekliwość poznawczą

C

C, D

C
C

C

B

C, D

10. BUDOWA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

Hasta programowe

Wymagania podstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

Kat.

celu

31.

Współczesne obser­
watoria astrono­
miczne

- omawia podstawowe narzędzia badawcze astronomii (te­

leskopy optyczne, radioteleskopy)

B

- omawia pozaziemskie narzędzia obserwacyjne
- wykazuje dociekliwość poznawczą

B

C, D

32.

Obserwacyjne pod­
stawy kosmologii

- omawia przesunięcie widma dalekich obiektów astrono­

micznych

- omawia promieniowanie tła

C
B

- omawia skład chemiczny wszechświata
- charakteryzuje obiekty, z których składa się wszechświat

CD

C

D

33.

Ewolucja wszech­
świata

- omawia główne etapy ewolucji wszechświata

A

- przedstawia własny pogląd na ewolucję wszechświata na

podstawie znanych danych obserwacyjnych

- omawia inne modele kosmologiczne

C, D

B

34.

Galaktyki i gwiazdy

- opisuje podstawową strukturę wszechświata
- dokonuje prostych obserwacji astronomicznych
- omawia mechanizm wytwarzania energii przez gwiazdy
- omawia ewolucję gwiazdy o masie porównywalnej z masą

Słońca

- podaje definicje następujących pojęć: czarna dziura, pul-

sar, supernowa, czerwony olbrzym, biały karzeł

B

B, C

C

C

A

- opisuje główne metody wyznaczania odległości od gwiazd
- omawia skład chemiczny gwiazd (na podstawie widma)
- omawia ewolucję gwiazdy w zależności od jej masy
- wykazuje dociekliwość poznawczą

B
C

C, D
C, D

1

VII. Ocenianie

Każdy nauczyciel powinien sam budować własne narzędzia pomiaru. Oczywiście narzędzia po­

miaru muszą uwzględniać podstawę programową. Nauczycielom korzystającym z tego programu
proponuję, jako podstawę testu na zakończenie danego działu, wziąć wymagania zapisane w tabe­
lach w części VI „Osiągnięcia". Test podsumowujący dział programowy może składać się z 10 zadań
testowych (z poziomu podstawowego) oraz 4 zadań otwartych (z poziomu ponadpodstawowego).

Proponuję (zgodnie z prof. B. Niemierko) następujące kryteria ocen:

Ocena niedostateczna:

Uczeń spełnił mniej niż 50% wymagań podstawowych.
Uczeń nie opanował wiadomości i umiejętności określonych podstawą programową nauczania
fizyki w danej klasie, a braki w wiadomościach uniemożliwiają mu dalsze zdobywanie wiedzy
z fizyki. Nie jest w stanie rozwiązać zadań o niewielkim stopniu trudności. Nie wykazuje chęci
zdobycia wiedzy.

Ocena dopuszczająca:

Uczeń spełnił 50% wymagań podstawowych.
Uczeń ma braki w opanowaniu treści zawartych w podstawie programowej, ale nie przekreśla
to możliwości uzyskania przez niego podstawowej wiedzy z fizyki w ciągu dalszej nauki. Uczeń
rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności. Wykazu­

je chęć zdobywania wiedzy.

Ocena dostateczna:

Uczeń spełnił 75% wymagań podstawowych.
Uczeń opanował wiadomości i umiejętności określone w wymaganiach podstawowych. Roz­

wiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o średnim stopniu trudności.

Ocena dobra:

Uczeń spełnił 75% wymagań podstawowych oraz 50% wymagań ponadpodstawowych.
Uczeń w pełni opanował wiadomości i umiejętności określone w poziomie podstawowym, czę­
ściowo spełnia wymagania ponadpodstawowe, czyli w dużej mierze zna materiał określony
programem nauczania. Poprawnie stosuje wiadomości, rozwiązuje samodzielnie typowe zada­
nia teoretyczne i praktyczne.

Ocena bardzo dobra:

Uczeń spełnił 75% wymagań podstawowych oraz 75% wymagań ponadpodstawowych.
Uczeń opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności określony programem nauczania fizyki

w danej klasie. Sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, samodzielnie rozwiązuje

problemy teoretyczne i praktyczne. Stosuje posiadaną wiedzę w nowych sytuacjach.

Ocena celująca:

Uczeń spełnił wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz rozwiązał wskazane zadanie

wykraczające poza treści programowe.

Uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania. Samo­
dzielnie rozwija własne uzdolnienia. Sprawnie posługuje się posiadaną wiedzą w rozwiązywaniu
problemów. Proponuje rozwiązania nietypowe. Osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach.

28

Metody oceny osiągnięć uczniów

Każdemu procesowi dydaktycznemu towarzyszy ocena osiągnięć uczniów. Metody i sposoby

oceniania należy tak dobrać, aby motywowało ono uczniów do pracy i do rozwijania własnych ta­
lentów. Jasno i precyzyjnie sformułowane kryteria oceniania pozwolą uczniom na lepsze przygo­
towanie się do procesu sprawdzenia poczynionych postępów. Ocena powinna również pełnić ro­
lę informacyjną, być wskazówką dla ucznia, nad czym powinien jeszcze popracować. Ocena
końcowa (semestralna i roczna) nie powinna być średnią z ocen uzyskiwanych przez ucznia
w trakcie roku szkolnego. „Waga" ocen z różnych form kontroli wiedzy i umiejętności jest prze­
cież różna.

Należy przy tym pamiętać, że nie wszystkie cele wymienione w programie podlegają pomiaro­

wi dydaktycznemu.

Do sprawdzenia wyników nauczania mogą służyć:

- testy podsumowujące dział programowy,
- krótkie sprawdziany informujące na bieżąco o postępach w nauce,
- praca ucznia na zajęciach (opracowujemy obiektywne i jawne kryteria oceny),
- wypracowania przygotowane na podstawie dostępnych źródeł informacji,
- prace badawcze ucznia (np. zadania domowe typu projekt, opracowanie doświadczeń wykony­

wanych przez uczniów na lekcjach),

- słowne wypowiedzi ucznia na zadany lub dowolny temat.

29