Armand Jean du Plessis de Richelieu

„Renesansowy kościół skupiający ogromną rzeszę dostojników zarówno ze świata cywilnego, jak i duchowieństwa. Tłum niezwykle podniecony z powodu jakiegoś wyjątkowego wydarzenia, które miało niebawem nastąpić. Pospólstwo szukające przede wszystkim sensacji, jak i dostojnicy kościelni, na których twarzach rysowała się pogarda. Po rozpoczęciu tajemniczej ceremonii możemy spostrzec przed ołtarzem stojącego człowieka z charakterystyczną szpiczastą bródką, na którego skronie zostaje nałożony kapelusz kardynalski. Zatem świat ma nowego kardynała — Armand Jean du Plessis de Richelieu…”

* * *

Ojcem Armanda był Franciszek du Plessis, szlachcic ze zubożałej rodziny, który wzbogacił się dzięki małżeństwu z Zuzanną La Porte, córką paryskiego adwokata prowadzącego interesy Zakonu Maltańskiego. Mieli piątkę dzieci - trzech synów (Armand-Jean był z nich najmłodszy) i dwie córki. Armand Jean du Plessis de Richelieu przyszedł na świat 9 IX 1585 r. Nie wiadomo dokładnie, gdzie urodził się przyszły kardynał. Sam twierdził, że jest rodowitym Paryżaninem. Inni zapewniali, że przyszedł na świat w rodzinnych dobrach w Richelieu. Wiadomo tylko, że poród był bardzo ciężki, a zarówno matka,

jak i syn, byli bliscy śmierci. Został ochrzczony w paryskim kościele św. Eustachego, a imię otrzymał po swoim ojcu chrzestnym, marszałku Armandzie de Biron.

Książę Kościoła, gdyż tak kazał się nazywać, przeszedł do Historii Kościoła bardziej jako polityk niż duchowny. W 1614 r. kardynał, którego uważa się po dziś dzień, za twórcę francuskiej potęgi, był deputowanym do Stanów Generalnych, zaś w latach 1616-1617 piastował urząd sekretarza stanu do spraw zagranicznych i wojny. Kardynałem został w 1622 r. W dwa lata później Ludwik XIII mianował go pierwszym ministrem (i faktycznym rządcą Francji). Swoje pierwsze biskupstwo otrzymał w 1608r w Luçon po bracie, który zrzekł się godności kardynalskiej wstępując do jednego z klasztoru kartuzów. Kapelusz kardynalski przyjął z rąk Grzegorza XV pod naciskiem króla Francji.

Historia nazwała Armanda Szarą Eminencją Francji, a jaki był naprawdę?

Dążąc do rządów absolutystycznych otwarcie łamał zasady arystokracji, wchodząc tym samym w konflikt z większą częścią francuskich biskupów.

W polityce wewnętrznej starał się doprowadzić do opanowania wszelkich sił odśrodkowych państwa, do stworzenia silnej, scentralizowanej monarchii absolutnej. Tym celom służyła reorganizacja aparatu państwowego, umocnienie roli rady królewskiej i przekazanie zarządu prowincjami intendentom. Byli to urzędnicy powoływani przez kardynała, kontrolerzy państwa o szerokich pełnomocnictwach. Richelieu popierał rozwój manufaktur i handlu, starał się też o rozbudowanie armii i floty francuskiej (zarówno handlowej jak i wojennej).

Zwolennik scentralizowanej monarchii absolutnej, bezwzględnie zwalczał opozycję arystokracji i hugonotów. Popierał rozwój gospodarki (m.in. manufaktur) i handlu, rozbudował flotę (także wojenną), wprowadzał wysokie podatki, co powodowało ubożenie najniższych klas społecznych. Richelieu nie był fanatykiem religijnym, lecz odebrał przywileje polityczne i wojskowe hugenotów, zostawiając im jedynie wolność wyznania. Zmusił także do kapitulacji twierdzę La Rochelle.

Richelieu doskonale zdawał sobie sprawę z tego, iż dzięki rozpętaniu rzezi hugenotów zyska przychylność papieża Urbana VIII, o którą przecież tak zabiegał (w związku z chęcią posiadania tytułu legata papieskiego). Tak więc początkowo pozbawił ich wszystkich przywilejów zarówno politycznych, jak i wojskowych. A gdy i to go nie usatysfakcjonowało rozpoczął otwartą walkę. Po zdobyciu przez katolików hugenockiej twierdzy La Rochelle (1628) Urban VIII nakazał odśpiewać w Rzymie uroczyste Te Deum. Kardynał osobiście dowodził oblężeniem miasta, które poddało się dopiero po 15 miesiącach, pokonane przez szalejący głód. Wymarzony tytuł legata, był coraz bliżej, ale... papież pozostawał nieugięty. Armand i wystąpił do papieża z prośbą o utworzenie — na wzór wschodni — Patriarchatu Francuskiego, niezależnego od Rzymu,

pod wodzą Księcia Kościoła. Nad Francja zawisła groźba schizmy, gdyż oczywiście papież nie zgodził się na to.

W sposób definitywny Następca św. Piotra wypowiedział się dopiero po śmierci Armanda, co do powyższej propozycji „podziału Kościoła", nie zezwalając na odprawienie zwyczajowego nabożeństwa za zmarłego kardynała.

Po pokonaniu hugenotów, gdy nie zagrażali już jego polityce, Richelieu przyznał im wolność wyznania specjalnym edyktem. Następnie złamał potęgę arystokracji: burzył zamki opornych, konfiskował dobra, ścinał tych, którzy spiskowali. Dokonawszy tego mógł zabrać się za budowę silnego i scentralizowanego państwa.

W polityce zagranicznej dążył do uzyskania przodującego stanowiska Francji w Europie. Skierował główny wysiłek na walkę z Habsburgami, co było ściśle związane z toczącą się wojną trzydziestoletnią toczoną w latach 1616-1648. Habsburgowie wraz z katolickimi książętami Rzeszy, a także popierającymi ich Hiszpanią i Danią walczyli z obozem protestanckim i jego sprzymierzeńcami: Francją, Szwecją, Holandią, Sabaudią i okresowo Danią. Tłem wojny były konflikty religijne, rywalizacja francusko-habsburska, a także dążenia Gustawa II Adolfa - króla Szwecji do opanowania wybrzeży Bałtyku. Wojna trzydziestoletnia zakończyła się pokojem westfalskim i przyniosła Francji zdobycze terytorialne: Alzację, Metz, Toul i Verdun. Richelieu zawarł szereg traktatów: ze Szwecją, Szwajcarią, Sabaudią, a najważniejszy ze Stanami Generalnymi na zasadach podziału prowincji Niderlandów, jako łupu, pomiędzy dwóch aliantów (1635 r.) Dziełem dyplomacji francuskiej było również zawieszenie broni między Polską a Szwecją. Francja chciała w ten sposób zapewnić sobie użyteczność wszystkich sił sojusznika szwedzkiego do walki w Niemczech.

Jak każdy chyba władca, Armand nie przepadał za przeciwnikami. Tak więc Jean Duvergier de Hauranne (1581-1643), jako opat klasztoru Saint-Cyran był przez 5 lat więziony przez kardynała ministra z powodu przeciwstawiania się przymierzu jakie kardynał zawarł z niemieckimi książętami protestanckimi w imię racji stanu. Początkowo Armand chciał oskarżyć opata o herezję. Problem dla Księcia Kościoła przestał istnieć w rok później, gdyż poczciwy opat zmarł.

I być może właśnie w tym momencie wyrwały się z ust Armanda znane słowa: "... Dajcie mi sześć linijek napisanych przez najbardziej uczciwego człowieka i tak znajdę w nich przyczynę do powieszenia go...."

W 1641 zawiązano przeciw niemu spisek, na czele którego stanęli Gaston, książę Orleanu, François de Thou i markiz Cinq-Mars - faworyt Ludwika XIII, syn długoletniego przyjaciela Richelieu. Kardynał sam przedstawił młodego markiza królowi, sądząc, że takiego faworyta będzie mógł z łatwością kontrolować. Pomylił się, ale spisek i tak został wykryty oraz uniemożliwiony. Cinq-Mars został ścięty, a Gaston Orleański opuścił Francję.

Richelieu umarł w 1642 i pozostawił testament, w którym tłumaczył swoje postępowanie. Jest w nim m.in. napisane, że: chciał żeby Ludwik XIII był najwyższym władcą, przywrócić granice starożytnej Galii, żeby ludzie czuli przed królem respekt.

Aby najważniejszy był król a dopiero potem państwo, czyli chciał wprowadzenia absolutyzmu. Po nim funkcję pierwszego ministra Francji objął rekomendowany przez niego kardynał Jules Mazarini.

Mówiono, że nienawidził żony swojego władcy, Anny Austriaczki. Podobno prześladował ją ze wszystkich sił, bo kiedyś nie chciała obdarzyć go uczuciami. Za życia był znienawidzony przez Francuzów, ponoć nawet przez samego króla, swego pana. Doceniono go dopiero po śmierci. Za czasów Mazariniego wspominano go jako najlepszego ministra w historii Francji. Wiele zawdzięczał Marii Medycejskiej, matce Ludwika XIII, która w czasie swej regencji powierzyła mu najważniejsze funkcje państwowe.

Richelieu został pochowany w kościele Sorbony.

Zasłynął jako mecenas kultury, m.in. zakładając w 1635 r. Akademię Francuską, popierając teatr, literaturę i sztukę oraz budując Sorbonę. Autor pism politycznych (główne dzieło, wydane pośmiertnie, "Testament politique", 1688r.) oraz pamiętników.

Gdy Aleksander Dumas zrobił go jednym z głównym bohaterów swej powieści "Trzej Muszkieterowie", opisał go jako prawdziwego męża stanu, makiawelicznego i oddanego swej służbie w rządzie. Na tej podstawie popularna tradycja przekazuje jego obraz jako osoby niemal złowrogiej (co nie znajduje jednak potwierdzenia w powieści). Doprowadziło to do powstania zafałszowanego wizerunku Richelieu jako tyrana w oczach zarówno Francuzów, jak i innych narodowości.

SŁYNNE CYTATY KARDYNAŁA RICHELIEU:

„Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami sobie poradzę.”

„Jeżeli dasz mi sześć linijek napisanych przez najbardziej uczciwego człowieka i tak znajdę w nich przyczynę do powieszenia go.”

„Pomyślność państwa opiera się na rozumie rządzących i posłuszeństwie rządzonych.”

„To nie stanowienie nowych praw, ale przestrzeganie istniejących czyni państwo silnym.”

„Zdrada jest wyłącznie kwestią dat.”

„W polityce najważniejszą cnotą jest dyskrecja.”

„Sprawowanie władzy to przykry obowiązek, natomiast nadużywanie władzy - to prawdziwa rozkosz...”

 

Armand-Jean du Plessis de Richelieu (ur. 9 września 1585 - zm. 4 grudnia 1642) - francuski książę, kardynał.

Herb Kardynała Richelieu

Richelieu przygląda się oblężeniu La Rochelle

Patrycja Pała kl. II a

---