Temat: Rzeczpospolita szlachecka w pierwszej połowie XVII w.
Ustalenie Artykułów Henrykowskich. Każdy król musi podpisać te Artykuły.
Wolna elekcja.
Wolności religijne.
Zwierzchnia władza sejmu.
Pospolite ruszenie za zgodą sejmu.
Król nie może decydować o szlachcie.
Sejm radny zwoływany co 2 lata na 6 tygodni.
Urzędy dla polskiej szlachty.
Podatki tylko za zgodą sejmu.
Szlachta ma prawo wypowiedzieć posłuszeństwa królowi.
Magnateria dochodzi do władzy, szlachta średnia podupada. W XVII w. szlachta średnia traci znaczenie. Magnaci mają ziemie z wojskiem. Wpływają na obrady sejmu. Senator jest przedstawicielem całego narodu. Ugruntowała się gospodarka feudalno-pańszczyźniana. Chłop pracował u pana nawet 6 dni / tydzień . Podupadają miasta, miasta przejmują funkcje wsi. Zanika handel wsi z miastem. Po Henryku Walezym - Stefan Batory, który tworzy wojsko pańszczyźniane. W 1578 r. - oddanie najwyższego sądownictwa ręce szlachty. Po Stefanie Batorym - Zygmunt III Waza. Część szlachty wybiera Zygmunta , a część wybiera Maksymiliana Habsburga. W bitwie pod Bycznią hetman Jan Zamojski - Maksymilian zrzeka się praw do tronu. Zygmunt III Waza zostaje królem. Prześladuje on innowierców (był katolikiem) i stara się doprowadzić do zdecentralizowania państwa. 1606 r. Część szlachty wypowiada posłuszeństwa królowi - anty królewski ROKOSZ. Rokosz Zebrzydowskiego lub Sandomierski. Król pokonuje ten rokosz w bitwie pod Guzowem w 1607 r. , nie jest wstanie przeforsować swych reform - wszystko po staremu. W 1632 r. syn Władysława IV, szlachta i magnateria - polityka wewnętrzna .
Temat: Wojnie Polski ze Szwecją w pierwszej połowie XVII w.
W Szwecji - kraj nieliczny i niewielki - dobra armia regularna, zcentralizowane rządy, gospodarka oparta o handel morski. Zygmunt II Waza ma koronę Polską i Szwecką. Unia personalna Szwecji i Polski. W Szwecji opozycja kierowana przez Karola Sudermańskiego przeciwko Z. III Wazie. Szwedzi obawiają się, że Zygmunt chce zkatolizować Szwecję. 1598 r. parlament Szwecki detronizuje Zygmunta. W 1600 r. Zygmunt III Waza przyłącza Estonię do Polski - wojna ze Szwecją. Do 1601 r. Szwedzi zajmują Inflanty. 1605 r. bitwa pod Kircholmem - dowodzi ją Jan Karol Chodkiewicz. Wygrana przez Polskę dzięki husarii. W 1621 r. - rozejm podpisany. Atak Szwedzki na Inflanty gdy Polsce zagraża Turcja. W 1621 r. Szwedzi zajmują Rygę. Podpisany traktat w Mittawie: porty Inflanckie dostają się w ręce Szwedów. Do 1625 r. Szwedzi zajmują Inflanty. W 1626 r. Szwedzi zajmują Oliwę, Tczew, Braniewo i przystępują do blokady Gdańska. W1627 r. - zwycięstwo Polski w bitwie morskiej pod Oliwą. Polsce grozi utrata dostępu do morza. W 1629 r. - podpisany traktat w Starym Targu: Szwedzi mają prawo korzystać korzyści z handlu Gdańskiego (część cła) i zostają w tych portach które zdobyli. W 1635 r. - Władysław IV buntuje port we Władysławowie i buntuje flotę wojenną. W 1635 r. - w Sztumskiej Wsi podpisany rozejm: Szwedzi wycofali się z portów ujścia Wisły, ale zatrzymali zdobyte w Inflantach.
SKUTKI:
utrata Inflant, Ryga
Szwecja umacnia swoją pozycję w Europie - staje się mocarstwem
Zniszczenia wojenne
Utrata portów oraz dochodów z nich czerpanych
Temat: Wojny Rzeczpospolitej z Rosją.
Sytuacja w Rosji:
Po śmierci Iwana Groźnego i jego syna carem zostaje Borys Godurow. Wywołuje to zamieszanie w kraju (głównie protestuje szlachta) i daje pretekst do umieszczenia magnaterii polski. Pojawia się Dymitr (podaje się za cudem ocalałego syna Iwana Groźnego). Zyskuje on poparcie książąt Wiśniowieckich i wojewody Sandomierskiego Jerzego Mniszcha . Dymitr obiecuje, że ożeni się z córką Jerzego Mniszcha i da duże posiadłości ziemskie, że będą mieli wpływ na rządy w Rosji. Dymitr na czele wojsk wkracza i zajmuje Moskwę w 1606 r. Dymitr budzi niechęć Rosjan. Dymitr wraz z Polakami zostaje zamordowany w Rosji w 1606 r. Carem Rosji zostaje Wasyl Szulski. Boryka się on z buntem chłopów. Pojawia się nowy Dymitr, który także podaje się za cudem ocalałego. Dymitr w 1607 r. udaje się w głąb Rosji - nie zdobywa Moskwy. Wasyl Sz. Zawiera sojusz ze Szwecją - jest to przyczyną do wybuchu wojny Polski z Rosją. W 1609 r. Polacy oblegają Smoleńsk. Połączone siły Rosji i Szwecji idące tam z odsieczą zostały rozbite przez hetmana Żółkiewskiego pod Kluszynem w 1610 r. Po zdobyciu Smoleńska (1611 r.) Żółkiewski wkroczył do Moskwy i uwięził Wasyla Sz. Prusy chcą, aby tron objął królewicz Władysław. Zygmunt III Waza odrzuca tą propozycję bo nie chce aby królewicz Władysław przeszedł na prawosławie i wyjechał do Rosji. W 1612 Ruscy odbijają Moskwę. W 1613 na cara Rosji wybrany Michał Fiodorowicz Romanow. W 1619 wojna kończy się - rozejm w Dźwilinie. Do Polski ziemia Smoleńska, Siewierska, Czernichowska. Rosjanie chcą odbić Smoleńsk. Wojna nic jednak nie przynosi. Pokój w Palanowie: potwierdza rozejm w Dźwilinie i król Władysław IV zrzeka się pretensji do tronu Rosyjskiego.
WOJNA Z TURCJĄ
Polska z Turcją rywalizują o Mołdawię i Wołoszczyznę bo tam przebiegają szlaki handlowe, tam rozwija się hodowla. Hetman Jan Zamojski tam będzie, to Turcja na to pozwala bo jest przeciwnikiem Habsburgów. W 1600 r. Zamojski osadza na Wołoszczyźnie Szymona Mohyło - gospodarz. W 1607 r. - nieudana wyprawa Potockich, stała się przyczyną konfliktu. Turcja - protestancka. W 1620 r. hetman Stanisław Żółkiewski na czele wojsk wyprawia się do Mołdawii. W bitwie pod Cecorą (1620) hetman ginie Polska przegrywa Turcy podejmują ofensywę na południowe granice Polski. W 1621 r. pod Chocimiem przegrywają z Polską - hetman Karol Chodkiewicz. Pokój , który ustala granice na Dniestr między RP i Turcją. W1632 r. umiera król Zygmunt III Waza. Turcy podejmują ofensywę. Hetman Konicpolski na czele wojsk. W 1635 r. odnowiony pokój z 1621 r. Kozacy - na terenach Ukrainy byli zorganizowani na wojskowy wzór. Ludność prawosławna. Zmniejszenie rejestru kozackiego - ci co byli na żołdzie.
Temat: Powstanie Chmielnickiego.
Na Zaporożu mieszkali przybysze z ziem Polskich, Mołdawskich. Zajmowali się uprawą roli i hodowlą. Organizacja wojskowa, wyznanie prawosławne. Część Kozaków była wciągnięta na rejestr (na żołdzie). Było ich bardzo mało powodowało to niezadowolenie (3-8 tys.). Nie wciągnięci traktowani jako chłopi. W 1646 r. Władysław IV chciał zwiększyć rejestr kozacki , ale sejm to odrzucił bo nie chcieli rozszerzenia wpływów kozaków. Wielkie niezadowolenie kozaków. W 1648 r. na czele powstania kozackiego Chmielnicki. Wiosna 1648 r. Chmielnicki z wojskiem kozackim rozpoczyna wojnę z Rzeczpospolitą. Na pomoc Chmielnickiemu nadchodzą Tatarzy. Maj 1648 r. pokonał wojska Polskie pod Żółtymi Wodami i Korsuniem. Wrzesień 1648 r. pod Piłowcami pokonał Polski wojsko. Sierpień 1648 r. przegrał z Polskim wojskiem pod Zbarażem i podpisano ugodę Zborowską:
zwiększa ilość kozaków wciąganych na rejestr do 40 tys.
Województwo Bracławskie, Kijowskie , Czernichowskie zostały wydzielone pod rzędy kozackie.
Ta ugoda została zerwana. 1654 r. - UGODA W PEREJASŁAWIU - przyłączenie Ukrainy naddnieprzańskiej do Rosji i poddanie Kozaczyzny zwierzchnictwu cara. Ugoda ta wywołała wojnę Polsko - Rosyjską .
UGODA Kozaków z Polską w HADZIACZU w 1658 r.: województwa kijowskie, czernichowskie i bracławskie utworzą księstwo Ruskie z własną administracją, z własnym hetmanem, trybunałem, wyznanie prawosławne, prawosławna akademia w Kijowie oraz wolnościami szlacheckimi dla starszyzny kozackiej. W 1667 r. RP i Rosja zawarły rozejm w ANDRUSZOWIE i dokonały podziału Ukrainy.
Chmielnicki rozsyła na tereny Polskie emisariuszy , którzy mają podjudzać chłopów przeciwko szlachcie. Bitwa pod Beresteczkiem - czerwiec 1651 r. - Polacy wygrywają. Wrzesień 1651 - ugoda w Białej Cerkwi :
Ogranicza ilość rejestrowanych kozaków do 20 tys.
Ogranicza ziemie kozaków do woj. Kijowskiego i królewszczyzn.
Chmielnicki angażuje się na własną rękę w wojny Mołdawii. Wojna pod Batochem. Chmielnicki zawiera sojusz z Rosją 1654. Ugoda z Rosją w 1654 r. wojska Rosyjskie zajmują ziemie Smoleńską i Litwę właściwą z Wilnem. 1655 r. - potop Szwedzki , Rosjanie atakują Szwedów na Inflantach. Po śmierci Chmielnickiego następca Jan Wyhowski (jest nastawiony pozytywni do Polski). W 1658 r. - zawiera on ugodę w Chadziaczu. Bunt przeciw Wyhowskiemu. Wyhowski zostaje usunięty i na jego miejsce - Juraszko Chmielnicki. Wojna na nowo. W 1660 r. pod Cudowem i Połonką udaje się odzyskać Litwę z Wilnem. 1663 - 1664 - Jan Kazimierz podejmuje próbę , nic jednak nie osiąga. 1667 r. podpisano rozejm w ANDRUSZOWIE. Rosja dostała Zaporoże, ziemie Smoleńską, Siewierską, Czernichowską, Kijów z przyległymi terenami. Turcja zagraża Polsce i Rosji, rozejm zawarty na 13 lat. W 1688 pokój Grzymkłowskiego (wieczysty) potwierdza postanowienia rozejmu w Andruszowie .
SKUTKI:
osłabione państwa
utrata przez Polskę części ziem Ukraińskich.
WOJNA RZECZPOSPOLITEJ ZE SZWECJĄ
Skutki napadu przez Szwecje:
Polska uwikłana w powstanie Chmielnickiego
Polska słaba militarnie, posiada słabe wojsko
Szwecja chce mieś M. Bałtyckie w centrum swojego państwa
Hieronim Radziwiłowski namawia Karola Gustawa (króla Szwecji) na napaść na Polskę
Król nie posiada władzy tylko Sejm
W lipcu 1655r. z Pomorza wkracza pierwsza armia Szwecka. Pod Ujściem wojsko polskie poddane bez walki przez Krzysztofa Ofalińskiego i Andrzeja. Szwedzi wkraczają na Inflanty. Sierpień 1655r. Janusz i Bogusław Radziwiłłowie oddają się i swoje ziemie pod zwierzchnictwo Szweckie, bo obiecują, że będą mogli utworzyć własne państwo pod opieką króla Szweckiego.
Wrzesień 16655r. - Szwedzi zajmują Warszawę. Jan Kazimierz ucieka na Śląsk, od września Szwedzi oblegają Kraków, obrona - Stefan Czarniecki, w październiku poddaje miasto. Szwedzi rozpoczynają rabunek Karkowa (nakładanie podatków i okradali klasztory). Listopad - grudzień 1655r Szwedzi podchodzą pod Częstochowę, ale jej nie zdobywają.
31 grudzień 1655r. w Tyszowcach podpisana konfederacja przeciw Szewcji, spowodowała powrót króla. W kwietniu 1656 Jan Kazimierz składa śluby we Lwowie, że chłopom będzie lepiej jeśli Szwedzi opuszczą Polskę. Na początku 1656r król Szwedzki zawiera sojusz z elektorem Brandenburskim, aby wspierał go w pokonaniu Polski. Byłaprowadzona wojna podjazdowa ze Szwecją. Wojska Szweckie na wiosnę 1656r otoczone w widłach Wisły i Sanu, ale przedzierają się na północ. W kwietniu 1656r Szwedzi pod Warką ponoszą klęskę, w czerwcu 1656r Polacy zajmują Warszawę. W lipcu 1656r Szwedzi ponownie zajmują Warszawę.
10 grudzień 1656r. zostaje podpisany układ w Radnot, bierze w nim udział książę Radziwiłł. Dotyczy on podziału ziem Polskich po między Siedmiogrud i Radziwiłłów. Do wojny jako mediatorzy przyłączają się Habsburgowie i Dania po stronie Polski. Wojska Rakoczego pokonane przez Polaków i Jerzego Lubomirski najeżdza na Siedmiogród i pustoszy go. Od września do listopada 1657r. podpisanie traktatu Welawsko - Bydgoskiego. Pomiędzy Polską i elektorem Brandenburskim - w zamian za odstąpienie od Szwedów i pomoc w ich pokonaniu Brandenburgia traci zależność lenną Prusów Książęcych. Pokój w Oliwie 1660r. - koniec wojny - potwierdzenie rozejmu z Sztumskiej Wsi.
WOJNA RZECZPOSPOLITEJ Z TURCJĄ
W 1669r. na króla Polski zostaje wybrany Michał Korybut Wiśniowiecki 1672r. - wznowienie konfliktu Polski z Turcją. Turcy zdobywają twierdzę polską Kamieniec Pomorski. Polska zmuszona do podpisania traktatu w Buczczy w 1672r. :
Polska traci ziemie: Podlaską, Bracławską i resztę Kijowszczyzny
Polska zobowiązana do płacenia co rocznego haraczu dla Turcji
Sejm Polski tego traktatu nie ratyfikuje. Na sejmach w latach 1672-73 Jan Sobieski Przedstawia plan reorganizacji wojska polskiego. W 1673r. odnosi zwycięstwo nad wojskami Tureckimi pod Chocimiem. 1674r. - królem Polski zostaje Jan III Sobieski
Wojska Tureckie zatrzymane pod Żurawniem w 1675r. i zostaje podpisany w 1676r. rozejm. W 1676r. Sobieski przeforsował ustawę zwiększającą armię polską do 100 tys.
W 1679r. podpisany traktat w Żurawnie - stan posiadania taki jak po traktacie pod Buczaczą ale bez lenna i haraczu.
Szlachta i magnateria opowiada się za wojną z Turcją, zawiera sojusz anty turecki. Kwiecień 1683r. Jan III Sobieski zawiera sojusz z austrią przeciw Turcji. Jan III Sobieski wyrusza na pomoc oblężonego Wiednia. Jan III Sobieski obejmuje naczelne dowództwo nadsprzymierzonym wojskiem Polsko - Austriackim.
12 wrzesień 1683r. - Polacu pokonują armię Turecką. W 1699r. pokój w Karłowicach: ziemie odebrane traktatem w Buciaczu włączone do Polski.