Administracja ziem polskich pod okupacja niemiecką
Zachodnia część ziem polskich, które znalazły się pod okupacja niemiecką, została bezpośrednio wcielona do Rzeszy. Z pozostałych terenów utworzono Generalne Gubernatorstwo.
1. Administracja ziem wcielonych do Rzeszy
1 września 1939 roku do Rzeszy włączono Wolne Miasto Gdańsk. Następnie,
8 października tego samego roku wcielono: Pomorze, część województwa łódzkiego
z Łodzią, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, zachodnie powiaty województwa krakowskiego, okręg ciechanowski województwa warszawskiego, oraz Suwalszczyznę. Ponadto 1 sierpnia 1941 roku przyłączono okręg białostocki.
Z części tego terytorium utworzono dwa okręgi: Gdańsk-Prusy Zachodnie
i Kraj Warty. Pozostałe ziemie włączono do istniejących prowincji niemieckich.
Okręgi dzieliły się na rejencje, te zaś na powiaty miejskie i wiejskie.
Centralnym urzędem Rzeszy dla ziem wcielonych był minister spraw wewnętrznych, jednak uprawnienia prawodawcze i administracyjne posiadali również inni ministrowie i organy centralne.
Na czele administracji okręgu stał namiestnik. Był on mianowany przez kanclerza Rzeszy. Poza urzędem namiestnika łączył w swym ręku stanowiska: szefa NSDAP (Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Pracy) na podległym mu terenie, komisarza do spraw obrony Rzeszy oraz pełnomocnika komisarza Rzeszy dla umocnienia niemczyzny. Dawało mu to niezwykle szerokie uprawnienia. Namiestnik personalnie podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, a rzeczowo - odpowiednim ministrom. Kierował administracją finansowa, wymiaru sprawiedliwości, robót publicznych i propagandy. W stosunku do administracji niezespolonej, poczty i komunikacji posiadał uprawnienia instrukcyjno-nadzorcze.
W prowincjach Prusy Wschodnie i Śląsk, do których włączono ziemie polskie, znacznie poszerzono kompetencje nadprezydentów.
Administracją rejencji kierował prezes rejencji, administracją powiatu miejskiego - burmistrz, a powiatu wiejskiego - starosta. Wszyscy byli jednocześnie szefami NSDAP na podległych im terenach.
Szczególną pozycje na ziemiach wcielonych zajmowały organy policji oraz SS. Ich zadania praktycznie się pokrywały, toteż pojawiła się tendencja do ich połączenia. Praktycznie zrealizował ja Heinrich Himmler będąc jednocześnie dowódcą SS i szefem policji państwowej.
Wszystkie urzędy na ziemiach wcielonych sprawowali Niemcy. Ludność polska została poddana prześladowaniom: wywłaszczeniem majątku ruchomego i nieruchomego, wysiedleniem do Generalnego Gubernatorstwa, przymusowi pracy oraz sądowemu
i policyjnemu systemowi terroru.
Administracja Generalnego Gubernatorstwa
12 października 1939 roku utworzono Generalne Gubernatorstwo. Było ono podporządkowane Rzeszy, ale nie stanowiło jej części; istniała miedzy nimi granica celna, policyjna, dewizyjna i walutowa. Walutą Generalnej Guberni był złoty emitowany przez Bank Emisyjny. Utrzymano w mocy przepisy prawa polskiego tylko niektóre zmieniając.
Od przełomu 1939/1940 roku działały niższe sądy polskie (obok sądów niemieckich i pod ich ścisłym nadzorem). Stolicą był Kraków, a językiem urzędowym - niemiecki, choć dopuszczano używanie języków polskiego i ukraińskiego.
Generalne Gubernatorstwo dzieliło się na dystrykty: krakowski, radomski, lubelski
i warszawski, a od 1941 roku także galicyjski. Dystrykty dzieliły się na powiaty miejskie
i wiejskie.
Na czele Generalnego Gubernatorstwa stał mianowany przez kanclerza i bezpośrednio mu podporządkowany generalny gubernator. Był on jednocześnie komisarzem do spraw obrony Rzeszy i szefem NSDAP na podległym mu terenie. Funkcje ta powierzono Hansowi Frankowi. Generalnemu gubernatorowi podlegały wszystkie działy administracji, łącznie
z administracją wymiaru sprawiedliwości. Działali przy nim pełnomocnicy ministerstw
i urzędów centralnych Rzeszy, a w Berlinie rezydował jego przedstawiciel.
Organem doradczym i wykonawczym był Urząd Generalnego Gubernatora (od 1940 roku nazywany rządem). Dzielił się na sekretariat stanu i wydziały główne administracji,
a kierował nim sekretarz stanu.
Na czele administracji dystryktów stali szefowie dystryktów (od 1941 roku nazywani gubernatorami), a na czele administracji powiatów - starostowie powiatowi i miejscy. Urzędy te powierzano Niemcom przybyłym z Rzeszy lub obywatelom polskim narodowości niemieckiej.
Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze samorządu w miastach (burmistrzowie) i gminach wiejskich (wójtowie). Podlegały im zarządy miejskie i gminne. Byli oni powoływani przez gubernatorów dystryktów, zwykle spośród Polaków. Poddano ich nadzorowi niemieckiemu, podobnie jak administracje pocztową i kolejowa. Bez zmian pozostawiono system opieki zdrowotnej.
W Generalnym Gubernatorstwie rozbudowano zadania i struktury policji, którą kierował wyższy dowódca SS i policji, będący jednocześnie komisarzem Rzeszy dla umocnienia niemczyzny. W pewnym stopniu utrzymano działalność przedwojennej polskiej policji państwowej, jako policji polskiej, a na wschodzie - policji ukraińskiej.
Administracja Generalnego Gubernatorstwa realizowała cele wyznaczone przez okupantów, a ci dążyli do pełnej eksploatacji gospodarczej i ludnościowej na rzecz Rzeszy. Po wojnie tereny Generalnego Gubernatorstwa miały stać się obszarem osadnictwa niemieckiego, po uprzednim wysiedleniu ludności polskiej na wschód.
2