Erich Fromm `Mieć czy być'

• porusza głównie kwestie kryzysu współ. społ. i możliwości jego rozwiązania;

• osiągnięcie przez wszystkich komfortu i bogactwa miało zaowocować szczęściem, lecz tak się nie stało: nieograniczone zaspokojenie pragnień nie sprzyja szczęściu, ludzie nie są niezależni - stali się trybikami w biurokratycznej maszynie, powiększa się przepaść między krajami bogatymi a biednymi, postęp przyniósł ze sobą groźbę katastrofy ekologicznej i wybuchu wojny jądrowej;

• błędne przekonanie ludzi, że: szczęście to zaspokajanie zachcianek (skrajny hedonizm), egoizm wytworzony przez system prowadzi do harmonii i pokoju;

• egoizm: celem jest posiadanie, `im więcej mam, tym bardziej jestem'

• system ekonomiczny tworzy chorą osobowość i tym samym chore społ.; system kapitalistyczny XX wieku opiera się na max konsumpcji i zrutynizowanej pracy zespołowej;

• nowe społ. Jest możliwe jedynie wtedy gdy powstanie nowy człowiek, gdy nastąpi przemiana charakterologiczna współczesnego człowieka;

I Różnica między posiadaniem a byciem

• dzisiaj wydaje się, że bycie jest samą esencją życia, gdyż jeśli nie ma się nic, jest się niczym;

• posiadanie i bycie są dwoma modi doświadczenia, których odpowiednia kompozycja wyznacza różnice między charakterami jednostek,

• bycie- stan egzystencji w którym nie posiada się niczego, ani tego nie pragnie, polega na wykorzystywaniu własnych zdolności, zjednoczeniu ze światem;

• uczucia przekształcone są w codziennym języku w coś, co się posiada (mam problem, mam depresję), nieobecne w społ. Pierwotnych słowo `mieć' rozwinęło się wraz ze wzrostem znaczenia własności prywatnej,

• przejaw posiadania: inkorporacja-wcielanie lub pochłanianie rzeczy (jedzenie, picie),konsumpcja jako jedna z form posiadania, jestem tym co posiadam i konsumuję;

• nauka w modus posiadania: bierne przyswajanie inf, zakłopotanie nowymi ideami, uczenie się na pamięć, student staje się posiadaczem twierdzeń wygłoszonych przez kogoś innego; nauka w modus bycia: przyswajanie i odpowiadanie w twórczy, aktywny sposób, pobudzenie własnych procesów myślowych,

• pamięć w modus posiadania: całkowicie mechaniczne odtwarzanie, zapisywanie informacji jako sposób na posiadanie ich; w modus bycia: aktywne przypominanie slów i idei, kojarzenie danych, przykład: technika swobodnych skojarzen Freuda,

• rozmowa w modus posiadania: obawa przed zmianą poglądów, które traktowne są jako własność, dokładne przygotowanie do dyskusji; w modus bycia: podchodzenie z otwartym umysłem, gotowość do zmiany poglądów, nie trzymanie się kurczowo pojęć już istniejących, owocna komunikacja;

• autorytet racjonalny- opiera się na kompetencji, irracjonalny- celem jest podporządkowanie sobie ludzi;

• posiadanie wiedzy oznacza zdobywanie i zachowywanie informacji, poznawanie jest elementem procesu twórczego myślenia,

• wiara w modus posiadania jest posiadaniem odpowiedzi na pytania, wobec których nie ma racjonalnego dowodu, że są prawdziwe, Bóg staje się bożkiem; w modus bycia wiara jest nastawieniem, wewnętrzną orientacją;

• miłość w modus posiadania: usiłowanie ograniczenia i kontrolowania drugiej osoby, posiadanie miłości prowadzi do jej utraty; w modus bycia: miłość jest twórczą aktywnością, zakłada wiedzę, troskę;

• Stary Testament: porzuć to co posiadasz, uwolnij się od wszelkich więzó- bądź.

• Nowy Testament: szatan uosabia konsumpcję oraz panowanie nad przyrodą i człowiekiem, Jezus bycie oraz idee, wg ktorej wyrzeczenie się posiadania jest najważniejsze;

• Eckhart- dominikanin, niemiecki teolog; nie wolno nam trzymać się, przykuwac do tego co mamy, nawet jeżeli jest to Bóg, celem życia jest wyzwolenie z więzów przywiązania do ja i egocentryzmu, czyli porzucenie egzystencjalnego modus posiadania, wszystko może stać się przedmiotem pragnienia - samo w sobie nie jest to złe, staje się takie gdy przedmioty staja nam na drodze do samorealizacji, tamują naszą wolność; bycie oznacza życie, aktywność, płodność, przemianę, otwartość , spontaniczność w wyrażaniu uczuć;

II Podstawowe różnice między dwoma modi egzystencji

POSIADANIE:

• W społ. Industrialnym filarami są własność prywatna, zysk i władza; nabywanie, posiadanie i osiąganie zysku są niezbywalnymi prawami jednostki; `dopóki nie łamię prawa, mam wolność dysponowania swoim majątkiem;

• Charakter społ. (charakter członków społeczeństwa, tu: industrialnego): pragnienie nabycia własności, zatrzymania jej i pomnożenia, rezultat: podziw i zazdrość wobec tych, którzy posiadają więcej;

• Największą radośc daje posiadanie istot żywych (patriarchat)- mężowie wykorzystują żony, matki wykorzystują dzieci;

• Nasze `ja' jest naszą własnością: imię, nazwisko, ciało, status społ., wykształcenie itp.

• „Nowe jest piękne”, ważna jest konsumpcja a nie zachowanie w dobrym stanie,; np. kupowanie samochodu: symbol statusu, element własnego ja, dreszcz emocji przy transakcji, zysk w wyniku wymiany, podążanie za modą;

• Istota posiadania: liczy się tylko nabywanie i zatrzymywanie tego co się zdobyło; `jestem tym, co posiadam'

• Szczęście oznacza nadrzędność względem innych jednostek, we władzy;

• Język wzmacnia orientację na posiadanie; posiadanie może być rozumiane jako zakodowane pragnienie życia: jestem nieśmiertelny, o tyle, o ile moje rzeczy są niezniszczalne'

• Charakter analny: energia skierowana na posiadanie, zdobywanie, zbieranie, oszczędzanie,; osoba skoncentrowana tylko na posiadaniu jest neurotykiem, osobą chorą, więc społ. gdzie przeważa charakter analny jest chore;

• Posiadanie funkcjonalne(egzystencjalne) -po to by przetrwać, posiadamy to co jest nam niezbędne do życia, racjonalne, nie pozostaje w konflikcie z BYCIEM; posiadanie charakterologiczne- efekt wpływu warunków społ. na jednostkę, przeciwieństwo posiadania funkcjonalnego, jest w konflikcie z byciem;

BYCIE:

• Osoba, to co czyni ją tym czym jest, pełnia jej indywidualności , jest unikalna, nie poddaje się totalnemu zrozumieniu, nawet za pomocą empatii, gdyż nie isnieją dwie identyczne osoby ludzkie;

• Warunkami `bycia' są: niezależność, wolność, zdolność do krytycyzmu; podstawowe właściwości określa aktywne istnienie- nie chodzi tu o działalność zewn , ale wewn , o twórcze wykorzystanie ludzkich możliwości (swobodny wyraz talentów, ekspresja, przekraczanie własnego `ja')

• Bycie nie może być przekazywane za pomocą słów, gdyż wypowiedziane przemienia się w myśl, może być przekazywane tylko przez współuczestniczenie;

• Bycie wymaga rezygnacji z egoizmu i egocentryzmu- wymaga `pustki i ubóstwa'

• Aktywność wyalienowana- rezultat działań stanowi coś poza jednostką, to nie człowiek działa, lecz to na niego działają siły wewn i zewn (np. osobowość obsesyjno kompulsywna); aktywność niewyalienowana- człowiek jako podmiot aktywności, aktywność jest manifestacją własnych zdolności, nazywana jest aktywnością twórczą- oznacza ona stan aktywności wewn;

• Życie kontemplacyjne jest najwyższą formą aktywności- poświęcone poszukiwaniu prawdy; Spinoza : człowiek gnany irracjonalnymi namiętnościami jest chory psychicznie, zdrowie i choroby psych są następstwami dobrego i złego życia;

• Zarówno modus posiadania jak i bycia są możliwościami ludzkiej natury, istoty ludzkie mają głęboko zakorzenione pragnienie bycia- wyrażania swoich aktywności, zdolności,; potrzebujemy jedności z innymi ludźmi oraz z naturą ,obawiamy się bardziej wykluczenia ze społeczności niż śmierci; jeżeli całe społ jest zorientowane na posiadanie, nie chcemy być outsiderami;

INNE ASPEKTY BYCIA I POSIADANIA

• Czujemy się bezpiecznie, gdy polegamy na tym co posiadamy, każde nowe przedsięwzięcie zawiera w sobie ryzyko porażki, dlatego właśnie ludzie obawiają się wolności;

• Jeśli jestem tym co posiadam, kim będę jeżeli to stracę? vs. Jeśli jestem tym kim jestem, nikt nie może zagrozić mojemu poczuciu bezpieczeństwa. - jedynym zagrożeniem mogę być ja sam, wątpiąc w swoje moce i zdolności twórcze;

• Przyjemność: zaspokojenie pragnienia, które nie wymaga aktywności; radość: rodzaj stanu, który towarzyszy ekspresji zdolności człowieka, jest tym czego doświadczamy w procesie rozwoju, który przybliża nas do stania się sobą;

• Prawdziwe przezwyciężanie strachu przed śmiercią powinno polegać na nietraktowaniu życia jako własności; „mędrzec myśli o życiu, nie o śmierci” [Spinoza]

• Modus bycia istnieje tylko tu i teraz, natomiast posiadania przejawia się wyłącznie w czasie; w modus bicia respektuje się czas, ale nie podporządkowuje mu się;

III NOWY CZŁOWIEK I NOWE SPOŁECZEŃSTWO

• Nowe społ. może powstać dopiero gdy zmieni się ludzi;

• Charakter społeczny = jednostkowa sfera psychiczna przeciętnej jednostki + struktura socjoekonomiczna

• Religia wg Fromma: właściwy pewnej grupie ludzi system myślowy i etyczny, który dostarcza jednostkom przedmiotu w który mogą wierzyć;

• Człowiek jest członkiem rodziny naczelnych, u którego determinacja instynktowna jest minimalna, natomiast rozwój mózgu maksymalny;

• Historia Europy jest hist podbojów, chciwości, najważniejsze było by być silniejszym od innych;

---