KIERUNKI ROZWOJU PSYCHOLOGII
Kierunki - behawioryzm
W Ameryce Północnej kontynuacja funkcjonalizmu i pragmatyzmu - behawioryzm - najbardziej i dziś charakterystyczny w USA sposób myślenia o przedmiocie psychologii.
Początek behawioryzmu - John Broadus Watson (1878 - 1959) - wykład wygłoszony w roku 24 lutego 1913 r na Uniwersytecie Columbia - Nowojorski Oddział Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego. Sposób uprawiania psychologii - nienaukowy. Świat przedmiotów zewnętrznych - służy wyłącznie do wzbudzania procesów psychicznych. Świadomość, zjawiska psychiczne - badania nie przynoszą jednoznacznych rezultatów, bo nie mogą.
Nauka zajmuje się tym, co można zmierzyć i zważyć, co poddaje się empirycznej weryfikacji. Zachowanie jest takim konkretnym przedmiotem badań.
Psychologia - konieczność rezygnacji z np. takich pojęć jak : świadomość, treść świadomości, stany świadomości, introspekcja, zjawiska psychiczne.
W to miejsce pojęcia : bodziec i reakcja, nawyk jako reakcja wyuczona i utrwalona, integracja nawyków, łańcuch nawyków itd.
Motywy behawioralnego podejścia do psychologii :
"Nigdy nie miałem zamiaru badać człowieka. Nie znosiłem być osobą badaną. Bardzo mi się nie podobały formalne, sztuczne instrukcje dla badanych. Zawsze czułem się nieswojo i zachowywałem w sposób nienaturalny" (J. Watson)
Dla Watsona obserwacja fizycznego zachowania człowieka była pewniejszym sposobem sprawdzenia leżących u jego podłoża założeń, niż opieranie się na zeznaniach introspekcyjnych.
Jego wypowiedź podczas wygłaszania "manifestu" behawioryzmu:
"Psychologia, jak widzi ją behawiorysta, jest w pełni obiektywną, eksperymentalną dziedziną nauk przyrodniczych. Jej celem teoretycznym jest przewidywanie i kontrola zachowania. ...Behawiorysta dążąc do uzyskania jednolitego schematu reakcji zwierząt, nie dostrzega linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia. Zachowanie człowieka z całą swą subtelnością i złożonością jest jedynie częścią ogólnego schematu badawczego behawiorysty"
Eksperyment z dziewięciomiesiecznym Albertem B., wychowywanym w szpitalu od urodzenia jako sierota (badania z roku 1920). Dziecko zdrowe pod względem fizycznym i emocjonalnym. Sprawdzono, czy nie reaguje lękiem na : białego szczura, królika, małpę, psa, maski z włosami i bez włosów i białą bawełnianą włóczkę. Brak reakcji lękowych i awersyjnych u dziecka, chętny kontakt.
Ponieważ nie okazywał strachu bodźce uznano za neutralne.
II etap eksperymentu - wywołanie u Alberta strachu za pomocą głośnego dźwięku - ludzie, a przede wszystkim dzieci reagują przestrachem na głośny dźwięk. Głośny dźwięk - bodziec bezwarunkowy. Gdy dziecko bawiło się przedmiotami uderzono poza jego polem widzenia w gong, powodujący ostry hałas. Dziecko przestraszyło się i rozpłakało. Trzykrotnie podawano Albertowi szczura - ilekroć dziecko chciało je dotknąć - wywoływano hałas. Gdy po siedmiu próbach pokazano dziecku samo zwierzę - reagowało przestrachem na jego widok, chociaż nie było gongu. Potem badano proces generalizacji bodźca. Opis przez Watsona zachowania Alberta na widok białego królika :
"Natychymiast wystąpiła negatywna reakcja. Albert odsunął się jak najdalej od zwierzęcia, zakwilił i zalał się łzami. Kiedy umieszczono królika blisko niego, ukrył twarz w materacu, a potem zaczął uciekać, pełznąc na czworakach , jednocześnie płakał"
Sprawdzono również, jak będzie reagował na białe przedmioty w innych miejscach. Dziecko również reagowało na białe przedmioty wyraźnie strachem, chociaż mniejszym niż poprzednio. Mieli zamiar odwarunkować , ale dziecko opuściło szpital - nie zdążono.
Watson przy pomocy tego eksperymentu starał się udowodnić, że wszystkie ludzkie zachowania są wyuczone i uwarunkowane. Swym eksperymentem przekonał wielu psychologów, że zachowania emocjonalne mają nabyty, a nie wrodzony charakter. Emocje powstają na podstawie skojarzeń bodźców z sytuacjami (wiertarka u dentysty, zapach potraw, smutna lub wesoła melodia itd.).
Watson i Rosalie Rayner (1920 ) - uwarunkownie reakcji może pozostać na całe życie.
Watson odwarunkował natomiast wraz z Mary Civer Jones (Jones, 1924) trzyletniego Petera, który panicznie bał się królików. Skojarzyli wygląd i obecność królika z bodźcem pozytywnym - porcją biszkoptów i mlekiem, przybliżając stopniowo zwierzę do dziecka kontaktującego się z przyjemnym bodźcem. Zbliżano zwierzę bardzo powoli, bo dziecko mogło zacząć się bać mleka z biszkoptami. Po kilku dniach dziecko spokojnie głaskało królika zajadając biszkopty.
Teorie behawiorystyczne - najoszczędniejsze i najbliższe badaniom przyrodniczym. Zdaniem Halla i Gardnera Lindzeya ("Teorie osobowości")- są to najlepiej i najstaranniej dopracowane teorie psychologiczne
Eksperymenty Watsona - oparte na warunkowaniu klasycznym, polegającym na wytwarzaniu odruchów warunkowych, opisanym przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa. Jest to zachowanie mimowalne.
Warunkowanie instrumentalne - dotyczy zachowania dowolnego. Oznacza ono uczenie się dla uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Dzieło Thorndike'a - podwaliny pod badania uczenia się zachowania dowolnego. Thorndike twierdził, że zachowanie jest kontrolowane przez konsekwencje, jakie przynosi. Obserwacja zachowania kota pragnącego uwolnić się z klatki i gołębi. Kot pragnął wyrwać się z klatki, aby zdobyć znajdujący się na zewnątrz kawałek ryby. Po pewnym czasie udało mu się otworzyć klatkę ( odsunięcie zasuwy, pociagnięcie sznurka, naciśnięcie przycisku) Ponownie umieszczony w klatce - potrzebował mniej czasu, aby się uwolnić. Po kilku próbach kot nauczył się bezbłędnie otwierać klatkę. W oparciu o przeprowadzone eksperymenty - prawo efektu reakcja została "wpojona" przez uzyskanie zadowalającego wyniku.
B.F. Skinner (1904 - 1990) - sam siebie nazywał radykalnym behawiorystą. Podczas gdy inni psychologowie podkreślali rolę i znaczenie wolnej woli człowieka, on bezkompromisowo opowiadał się za determinizmem - uważał wolną wolę za złudzenie. Rozważanie intencji, wartości, stanów umysłu Skinner uznawał za "przednaukowe" a zajmowanie się nimi - za stratę czasu. To co go najbardziej interesowało to modyfikowanie zachowania. Modyfikowanie to jest możliwe dzięki zmianie środowiska, które kształtuje zachowanie człowieka. Sama wrażliwość i reaktywność człowieka na bodźce zewnętrzne ma podłoże genetyczne i rozwinęła się w drodze ewolucji, ponieważ zdolność uczenia się umożliwia utrzymanie się przy życiu. pewne zachowania - maja podłoże genetyczne i wplyw środowiska nie będzie miał dl nich znaczenia.
Punktem wyjścia bardzo inspirujących rozważań Skinnera - stwierdzenie, że reakcja na bodźce może prowadzić do trzech konsekwencji : nie mieć żadnego wpływu na nasze zachowanie (np.gdy drzwi skrzypią nie przestaniemy ich otwierać).
Druga konsekwencja - bodziec może wzmacniać nasze zachowanie np. gdy w drodze do pracy lub szkoły będziemy spotykać sympatycznych ludzi, będziemy chętniej chodzić tam pieszo.
Karanie - wzmacnia pewne zachowania dlatego, że osłabiając jedna reakcję, wzamacnia inną, pożądaną. - Prowadził badania na szczurach, by wykazać skuteczność nagród i kar przy tego rodzaju uczeniu się.
Brak kary jako wzmocnienie - ktoś złośliwie hałasuje, gdy spokojnie poproszę go, aby przestał - przestaje, więc poprzez usunięcie kary wzmacnia moje zachowanie pozytywne. Zachowanie dzieci w programie "Super-niania".
Wzmocnienie pozytywne - kojarzone z czymś dodanym, zyskanym
Wzmocnienie negatywne - związane z unikaniem lub pozbawianiem się czegoś nieprzyjemnego.
Unikając przedmiotów lub sytuacji, których się boimy , tracimy wszelkie możliwości pozbawienia się lęków . Np. lęk społeczny. Picie alkoholu - wzmocnione negatywnie - uczy się unikać własnych lęków czy uczuć przez upijanie się.
Karanie - zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji, wzmacnianie - pozytywne i negatywne - to prawdopodobieństwo zwiększa.
Pierwotne i wtórne czynniki karzące - pierwotne : zaspokajają potrzeby biologiczne (ciepło, zimno, ból, pragnienie, głód).
Wtórne : pieniądze, oceny, pochwały, dyplomy uznania, wyróżnienia itd. Są równie ważne jak pierwotne.
W doskonałym świecie behawiorystów czynniki wzmacniające powinny być na tyle powszechne, że zachowania niepożądane stałyby się rzadkością.
Skutki kar - znacznie mniej przewidywalne od nagród. Dostarczają informacji, jak nie powinno się postępować, a nie informują, jak postępować się powinno. Restrykcyjność społeczeństwa amerykańskiego. Działanie, które ma być karą działa jak wzmocnienie pozytywne, ponieważ oznacza zainteresowanie.
Negatywne reakcje emocjonalne mogą przynosić więcej szkody niż pożytku z zastosowania kary.
Nagrody zewnętrzne i wewnętrzne - wzajemne relacje. Uczniowie w szkole - ocena jest nagrodą, ale jeszcze większą nagrodą byłaby przyjemność czerpana ze zdobywania wiedzy.
Lepper, Greene,Nisbett, (1973) - eksperyment z flamastrami i przedszkolakami. Te dzieci, które rysowały coś dla uzyskania nagrody i dyplomu, później podczas swobodnej zabawy rzadziej używały flamastrów, niż dzieci nie nagrodzone.
Modyfikacja zachowań - stosowanie kar i nagród w realnym świecie.
Dzieci upośledzone - gryzą palce do krwi, wpychają do oczu i nosa drobne i niebezpieczne przedmioty, wyrywają sobie włosy. Te niebezpieczne zachowania trzeba odwarunkować. Czasami pryśnięcie zimną wodą w twarz są bardziej skuteczne, niż rażenie prądem.
Behawioryści - a przede wszystkim Skinner uważali, że ludzie nieustannie manipulują środowiskiem kształtując zachowanie człowieka. Od nas zależy, czy będziemy liczyć się z opracowanymi prze behawiorystów zasadami uczenia się, czy będzie ten proces przebiegał żywiołowo.
Skinner sprzeciwiał się stosowaniu kar i przymusu, angażował się w walkę o sprawiedliwość społeczną, upominał się o prawa dyskryminowanych zawodowo kobiet. Amerykańskie Towarzystwo Humanistyczne nadało mu tytuł Humanisty Roku. Na tydzień przed śmiercią cierpiący i słaby na dorocznym zjeździe ATP przemawiał przekonując, że patrząc na świat oczyma behawiorysty widzimy szaleństwo ludzkich zachowań ale również możliwość ich naprawy.
2