prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kopański

i wsp.

Collegium Medicum

Uniwersytet Jagielloński

Collegium Masoviense – Wyższa Szkoła Nauk o

Zdrowiu

Początki ratownictwa medycznego na

ziemiach polskich

Krótki rys historii ratownictwa
medycznego na świecie

1797

G

łówny lekarz Napoleona wprowadza system przedszpitalny

maj

ący na celu segregowanie i transportowanie rannych z

pola bitwy do stacji ratowniczych.

1. W Królestwie Polskim resuscytacja otrzymuje status prawny.

1839

Rada Lek arska publikuje w Warszawie

„Wiadomości o

ratowaniu osób w stanie pozornej

śmierci będących albo

nagle utrat

ą życia zagrożonych”.

lata 60 XIX w. Rozpocz

ęcie działalności cywilnych służb

ratownictwa medycznego w Cincinnati i w Nowym Jorku.

1865

Szpital komercyjny w Cincinnati tworzy s

łużbę ratownictwa

medycznego.

1866

Edward B. Dalton, lekarz i inspektor sanitarny przy nowojorskiej

Miejskiej Radzie Zdrowia oraz Szpital Bellevue Hospital w
Nowym Jorku wprowadzaj

ą pierwszy miejski system

pogotowia ratunkowego.

1877

Towarzystwo Ratownictwa Medycznego im.

św. Jana (Anglia)

wprowadza w Anglii kursy pierwszej pomocy dla
pracowników kopal

ń, sektora kolejnictwa i hutnictwa.

Szkolenia wkrótce obejmuj

ą również policję.

1879

Nowojorskie zgromadzenie ustawodawcze uchwala ustaw

ę o

pogotowiu ratunkowym

1879

W Anglii powstaje okre

ślenie „pierwsza pomoc”.

Współczesna historia ratownictwa
medycznego

1958

Peter Safar wprowadza oddychanie usta-usta.

1960

Udowodniono skuteczno

ść RKO.

1966

Krajowa Akademia Nauk publikuje Accidental Death and
Disability: The Neglected Disease of modern Society
(

„Wypadki jako przyczyna zgonów i niepełnosprawności:

Lekcewa

żona choroba współczesnego społeczeństwa”).

1966

Ustawa o bezpiecze

ństwie drogowym z 1966 r. wprowadza

program ratownictwa medycznego w Departamencie
Transportu.

1966

Eugene Nagel szkoli stra

żaków z Miami w zakresie RKO.

1967

Lancet publikuje w dn. 5 sierpnia wnioski z projektu MCCU

realizowanego w Belfa

ście.

1967

Dr Nagel zaczyna gromadzi

ć dane telemetryczne o EKG, rok

pó

źniej przedstawia swoje wnioski i propozycję dotyczącą

defibrylacji naczelnikowi stra

ży pożarnej.

1968

AT&T wyznacza numer 911 jako ogólnokrajowy ameryka

ński

numer alarmowy.

1968

Za

łożony zostaje American College of Emergency Physicians

(Ameryka

ński Koledż Lekarzy-Ratowników).

1973

I Europejski Kongres Medycyny Katastrof.

1973

Fundacja im. Roberta Wooda Johnsona przeznacza 15
milionów dolarów na dofinansowanie 44 projektów z zakresu
ratownictwa medycznego w 32 stanach i w Portoryko.

1973

W Stanach Zjednoczonych wprowadzona zostaje ustawa o
systemach s

łużb ratownictwa medycznego.

1973 AHA zaleca ogólnodost

ępne szkolenia w zakresie RKO.

1973

Pierwsze programy w zakresie praktyki medycyny ratunkowej w
Stanach Zjednoczonych.

1979

Systemy opieki pourazowej: Opublikowane zostaje studium dla

dwóch hrabstw.

1980

Technicy-ratownicy na przedmie

ściach Seattle zostają

przeszkoleni w zakresie defibrylacji.

1980

Medycyna ratunkowa staje si

ę w Stanach Zjednoczonych

uznawan

ą specjalizacją medyczną.

1981

Ustawa dostosowuj

ąca przepisy innych ustaw do ustawy

bud

żetowej (Omnibus Budget Reconciliation Act) zapewnia

finansowanie ratownictwa medycznego z grantów
ramowych stanowej s

łużby zdrowia i likwiduje finansowanie

w ramach ustawy o systemach s

łużb ratownictwa

medycznego.

1982

W Stanach Zjednoczonych powstaje Krajowe Towarzystwo

Lekarzy Ratownictwa Medycznego (National Association of
EMS Physicians).

1984

Program ratownictwa medycznego dla dzieci zapewnia

finansowanie w ramach ustawy o zdrowiu publicznym w celu
udoskonalenia pediatrycznego ratownictwa medycznego.

1985

Krajowa Rada Badawcza (National Research Council)

publikuje:

„Injury in America: A continuing Public health

Problem

” (Wypadki w Ameryce: stały problem w dziedzinie

zdrowia publicznego).

1988

Narodowa Administracja Bezpiecze

ństwa Drogowego (National

Highway Traffic Safety Administration) rozpoczyna stanowy
program oceny technicznej ratownictwa medycznego
opieraj

ący się na dziesięciu najważniejszych elementach

ratownictwa medycznego.

1990

Ustawa o systemach opieki pourazowej i ich rozwoju (The

Trauma Care Systems and Development Act) zach

ęca do

tworzenia powszechnych systemów opieki pourazowej i
zapewnia finansowanie dla poszczególnych stanów.

1991

Podczas konferencji w opactwie Utstein w Norwegii

opracowano wzorzec z Utstein.

1991

Medycyna katastrof wchodzi do programów nauczania na

polskich uczelniach medycznych.

1992

Akademia Medyczna we Wroc

ławiu organizuje pierwszą

Zimow

ą Szkołę Medycyny Ratunkowej.

1993

W Stanach Zjednoczonych opublikowane zostaj

ą ujednolicone

elementy danych i definicje w zakresie przedszpitalnego
ratownictwa medycznego.

1993

Opublikowane zostaje

„Emergency Medical Services for

Children

” (Ratownictwo medyczne dzieci), zwracające uwagę

na braki w zakresie pomocy w nag

łych przypadkach

pediatrycznych w Ameryce.

1995

W Inowroc

ławiu odbywa się I Międzynarodowe Forum

Medycyny Ratunkowej.

1995

Szkockie Pogotowie Ratunkowe (Scottish Ambulance Service)
uzyskuje status funduszu.

1996

EMS Agenda for the Future (Plan przysz

łych działań w zakresie

ratownictwa medycznego).

A teraz o Polsce…

—

Już 1604 roku ze środków fundacji Hieronima Gadomskiego

powstaje w Sandomierzu nad Wisłą klasztor i szpital niosący

pomoc ofiarom Wisły.

—

W 1775 r. zostaje wydrukowana pierwsza książki o

ratownictwie „ 0 ratowaniu tonących " ks. A. Czartoryskiego.

Na pocz

ątki ratownictwa medycznego w

Polsce z

łożyła się również działalność wielu

ludzi w wielu miastach Polski obj

ętej zaborami.

Dat

ą godną odnotowania jest rok 1839, kiedy

to Rada Lekarska publikuje w Warszawie

„Wiadomości o ratowaniu osób w stanie

pozornej

śmierci będących albo nagle utratą

życia zagrożonych”.

W 1887 r. dr Mundi utworzy

ł w Polsce Towarzystwo

Ratunkowo -Ochotnicze. Potrzeby istnienia takiej organizacji

nie dostrzegano a

ż do czasu po żaru teatru Ring w Wiedniu

w 1881 .

Jedn

ą z pierwszych organizacji zajmujących się

ratowaniem ludzi, by

ła powstała w Kaliszu w 1898r.

Organizacja pod nazw

ą ,,Cesarskie Towarzystwo

Ratowania Ton

ących”. Po rozszerzeniu się i powiększała

da

ła ona podstawy utworzonemu w roku 1962 W odnemu

Ochotniczemu Pogotowiu Ratunkowemu funkcjonuj

ącemu

do dzisiaj

Du

że znaczenie dla powstawania ratownictwa medycznego

Polsce, mia

ły również wydarzenia z grudnia 1890r. Wtedy

to w Krakowie wybuch

ł duży pożar, w którym zginał

w

łaściciel firmy Kretschemer. Wydarzenia te w

znacznym stopniu przyczyni

ły się do zorganizowania

pierwszego w Polsce pogotowia ratunkowego. G

łównym

inicjatorem powstania pogotowia by

ł Arnold Bagnet

pó

źniejszy znany okulista, dr Alfred Opaliński profesor UJ

oraz W incenty Eminowicz ówczesny naczelnik Stra

ży

Po

żarnej. Pomoc w tej inicjatywie dał dr Jaromir Mundy

oraz Jan W ilczek organizatorzy Wiede

ńskiego pogotowia.

Tak powsta

ło ,,Krakowskie Ochotnicze

Towarzystwo Ratunkowe

”, które swoją

dzia

łalność rozpoczęło

6 czerwca 1891 roku.

I t

ę datę przyjmujemy jako powstanie

pierwszego Pogot owia Ratunkowego w

Polsce. God

łem Towarzystwa był biały krzyż na

niebieskim t le. Towarzystwo by

ło organizacją

samorz

ądną i społeczną .

W Warszawie inicjat orami powstania pogotowia

byli arystokrata Konstanty hr. Prze

ździecki oraz

lekarz i dzia

łacz społeczny dr Józef Zawadzki.

Zawadzki mia

ł już doświadczenie, w 1890 r.

praktykowa

ł w stacji ratunkowej w Wiedniu. Z

kolei Prze

ździecki na własny rachunek

sprowadzi

ł karetkę i sprzęt ratowniczy z Wiednia

na Wystaw

ę Higieniczną urządzoną w

Warszawie

Projekt nowej instytucji sporz

ądzili już w

1895 r. i wyst

ąpili z nim do władz w

Petersburgu. W styczni u 1896 r.

ukonstytuowa

ł się już komitet

organizacyjny, a 22 lipca 1897 r. na miasto

wyjecha

ł pierwszy ambulans.

Tego pami

ętnego dnia przechodnie ujrzeli szpitalnego typu

karetk

ę, przystosowaną do umieszczania w niej w razie

potrzeby chorego na noszach. Za matowymi szybami

rysowa

ły się niewyraźne sylwetki lekarza i sanitariuszy.

Ostrym k

łusem pary niedużych rączych koni mknęła przez

ulic

ę na miejsce wypadku. Karetka miała na boku

wymalowany znak czerwonego krzy

ża wpisany w

sze

ścioramienną gwiazdę (znak pogotowia), je ździe

towarzyszy

ł dźwięk trąbki. "Trąbka Pogotowia, siedz ący

obok wo

źnicy sanitariusz sygnalizowa ł przejazd i

oczyszcza

ł dla niego drog ę.

Ludzie stawali na chodnikach, ogl

ądali się za znikającą w fali

ruchu ulicznego niespodziank

ą i komentowali to pożądane

zjawisko na warszawskim bruku.

Wkrótce tr

ąbka Pogotowia zdobyła sobie ogromną

popularno

ść wśród wszystkich warstw obywateli" - pisał

Rogowicz Od 1909 roku Pogotowia Ratunkowego

Towarzystwa Dora

źnej Pomocy Lekarskiej w Warszawie

wzbogaci

ło się o samochód. Anegdotycznie w zachowaniem

jednak pe

łnych realiów typowych dla tamtych czasów brzmi

relacja reportera Kuriera Warszawskiego dotycz

ąca opusu

pierwszych prób samochodowego ambulansu.

O nowym nabytku Kurier pisa

ł tak: „Samochód

wypróbowa

ł najprzód inż. Krzyżanowski, członek

zarz

ądu przędzalni. Później na szybkość i

wytrzyma

łości - prezes i sekretarz zarządu, dopiero

po zupe

łnym doprowadzeniu do sprawności oddano

go Pogotowiu Ratunkowemu. Auto je

ździ w

godzinach od 11 rano do 11 wieczorem W okresie

najwi

ększej liczby wypadków. Po przyjęciu drugiego

palacza je

ździć będzie bez przerwy".

Zmiany w polskim systemie ratownictwa medycznego zapoczątkowane zostały w

1991 r., kiedy na akademiach medycznych wprowadzono zakłady medycyny

katastrof. Nazwa zakładu medycyny katastrof nie odzwierciedlała dokładnie

jego celów dydaktycznych, ponieważ zajmował on się w ramach

podstawowego programu nauczania wypadkami masowymi i klęskami

żywiołowymi, ale również przedszpitalną pomocą medyczną. W drugiej

połowie lat dziewięćdziesiątych zakłady te przemianowano na zakłady

medycyny ratunkowej i medycyny katastrof lub po prostu zakłady medycyny

ratunkowej.

Oczekuje się, że zakłady te staną się ośrodkami akademickimi dla nowo

powstających w całym kraju wydziałów ratownictwa.

Medycynę ratunkową zawsze kojarzono ze środowiskiem

pozaszpitalnym, ponieważ do niedawna nie istniał w Polsce żaden

wydział ratownictwa. Sprawy związane z ratownictwem medycznym

omawiano w latach dziewięćdziesiątych podczas Zimowych Szkół

Medycyny Ratunkowej organizowanych przez Wrocławską Akademię

Medyczną oraz Międzynarodowego Forum Medycyny Ratunkowej

organizowanego przez Akademię Medyczną im. Karola Marcinkowskiego

w Poznaniu.

Te dwa coroczne spotkania służyły jako forum do prezentacji badań i

koncepcji oraz nawiązywania kontaktów w celu zapewnienia

rozwoju ratownictwa medycznego oraz medycyny ratunkowej w

Polsce. Dzięki dalekowzroczności osób, które organizowały te

dwie konferencje i w nich uczestniczyły, specjalizacja kliniczna w

zakresie medycyny ratunkowej stała się w maju 1998 r.

rzeczywistością i rozpoczęła się reforma przedszpitalnej pomocy

medycznej.

Historia ratownictwa medycznego pokazuje, że projektowanie systemu

ratownictwa medycznego składa się z jasno określonych i istotnych

etapów, do których należą:

—

rozpoznana potrzeba publiczna

—

wsparcie polityczne

—

pomoc finansowa

—

zapewnienie jakości

W ostatnim dziesi

ęcioleciu ujednolicenie terminologii i

lepsze metody badawcze pozwoli

ły pogłębić naszą

wiedz

ę o projektowani u systemów ratownictwa

medycznego. Wci

ąż jeszcze brak jest jednak

wystarczaj

ących danych o ratownictwie medycznym,

dowodz

ących jego skuteczności. W ciągu następnej

dekady ewolucja systemów ratownictwa medycznego

musi zmierza

ć w kierunku integracji z systemem opieki

zdrowotnej.