Kpc 9 listopada 2011 roku i 16 listopada 2011 roku

Trzy nowelizacje kpc:

1. Ustawa z 16.09.2011 o zmianie ustawy kpc i niektórych innych ustaw. Wchodzi w życie 3 maja 2012 z wyjątkiem art. o mediacji, który wchodzi w życie 17 listopada – dyrektywa UE.

2. Ustawa z 31.08.2011 o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, kpc oraz ustawy kpc: zmieniła art. 1046 kpc dotyczący eksmisji. - od 16 listopada.

3. Ustawa z 16.09.2011 o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza pojęcie rachunku zbiorczego i trzeba było znowelizować dwa przepisy kpc – od 1 stycznia 2012.

TYLKO WYKŁAD!!! ZASAD POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

1. Zasada prawdy

   
   Dwie przeciwstawne zasady rządzące poznaniem prawdy: zasada prawdy materialnej (obiektywnej) oraz zasada prawdy formalnej (sądowej).
   
   Zasada prawdy materialnej – ustalenia sądu co do stanu faktycznego i prawnego sprawy powinny być zgodne z rzeczywistością. Sąd dąży do wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych dotyczących sprawy w celu wykrycia realnie istniejącego stosunku prawnego między stronami. W systemie opartym na tej zasadzie sąd musi mieć przyznane niezbędne środki do ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego, a nie tylko takiego, jaki mu podały strony.
   
   Zasada prawdy formalnej – ustalenia sądu powinny być zgodne tylko z materiałem faktycznym i dowodowym, który przedstawiły mu strony.
   
   Zasada jest dość kontrowersyjna. Pierwsza duża nowelizacja kpc, która nastąpiła po zmianie ustroju miała miejsce w 1996 roku. Art. 3 miał do 1996 1 i 2 paragraf: ten drugi w sposób oczywisty nakazywał sądowi dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Mówiło się, że sąd ma z urzędu podejmować czynności, jakie uzna za konieczne do uzupełnienia dowodów przedstawionych przez uczestników postępowania. Zaniechanie sądu w tej kwestii prowadziło do możliwości zaskarżenia wyroku (wtedy środkiem była rewizja) – na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych istotnych da rozstrzygnięcia sprawy.
   
   Par. 2 uchylono w 1996. Zmieniono też dwa inne ważne przepisy: art. 213 par. 1 i art. 232, które obecnie regulują inną materię niż przed zmianą w 1996. Art. 213 par. 1 pozwalał na wszczęcie przez sąd dochodzenia w celu uzupełnienia materiału faktycznego. Art. 232 pozwalał sądowi zarządzić dochodzenie dla ustalenia koniecznych dowodów.
   
   Po zmianie tych trzech przepisów doktryna mówiła, że sąd pozbawiono możliwości dociekania z urzędu rzeczywistej treści stosunku prawnego, uważano jednak, że są inne przepisy dające sądowi taką możliwość. Utrzymywano, że zasada prawdy materialnej nadal obowiązuje.
   
   Podczas konkretnej ogromnej nowelizacji w 2005 roku postanowiono oczyścić kodeks z pozostałości zasady prawdy materialnej. M. in. art 224, który mówił, że przewodniczący może zamknąć rozprawę, kiedy sąd uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną (dzisiaj zamyka po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom). Oraz trzy inne. Kiedyś sąd mógł się oprzeć na dowodach, kiedy nie budziły wątpliwości z rzeczywistym stanem prawnym, a dzisiaj – po prostu maj nie budzić wątpliwości.
   
   Część doktryny uważa, że w 2005 roku nastąpiło przejście na zasadę prawdy formalnej. Prof. Jankowski – większość autorów jednak przyjmuje, że obowiązuje zasada prawdy materialnej. Prof. Broniewicz również tak przyjmuje. Prof. Jankowski – wybiera stanowisko mniejszościowe.
   
   Argumenty, że jest zasada prawdy materialnej:
   1) Brzmienie art. 3 – stron i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia dotyczące sprawy okoliczności zgodnie z prawdą i przedstawiać dowody. Ale przecież usunięto przepisy, które dawały sądowi środek do poszukiwania tej prawdy.
   
   Argument za zasadą prawdy formalnej:
   Strony są obowiązane do dawania wyjaśnień zgodnie z prawdą. W ocenie prof. Jankowskiego przepisy prawa procesowego, które mówią o byciu „obowiązanym” mówią o innego rodzaju obowiązkach niż spotykamy je w kc. Obowiązek w rozumieniu przepisów procesowych nie jest obowiązkiem cywilistycznym, tylko jest ciężarem procesowym. Obowiązek cywilny można wymusić, a ciężar jest czymś innym (pogląd z literatury, głównie włoskiej). Bodźcem do podporządkowania się ciężarowi procesowemu jest chęć uniknięcia negatywnego skutku procesowego w postaci nie dania wiary przez sąd wyjaśnieniom i wskutek tego przegranie procesu bądź chęć uzyskania pozytywnego skutku procesowego.
   
   Ad art. 3 – do niedawna mówiło się, że jeśli strona łamie wynikający z art. 3 obowiązek mówienia prawdy, to konsekwencje mogą być tylko w postaci poniesienia kosztów postępowania (art. 103 (?)). W literaturze podnoszono, że art. 3 nie reguluje nadużywania przez strony ich uprawnień procesowych.
   Teraz zmieniono: teraz mówi się, że na stronach i uczestnikach jest ciężar dokonywania czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami (od 3 maja).
   
   

2. Zasada dyspozycyjności (rozporządzalności):
   
   Zasada przeciwstawna: oficjalności, czyli działania z urzędu.
   
   Komu służy możność rozporządzania przedmiotem postępowania – tą kwestią rządzi omawiana zasada (i środkami prawnymi). Jeżeli służy ona podmiotom, których sfery prawnej dotyczy postępowanie, to mamy zasadę dyspozycyjności. Jeśli służy ona środkom oficjalnym (np. sąd, prokurator), to mamy zasadę oficjalności.
   
   Rozróżniamy:
   1) dyspozycyjność materialną – odnosi się do przedmiotu postępowania
   2) dyspozycyjność formalna – do środków prawnych w tym postępowaniu
   
   W prawie polskim obowiązuje zasada dyspozycyjności.
   
   
   

   
   Jakich aktów prawnych dotyczy dyspozycyjność:
   
   1) Wszczęcie – kto może je wszcząć i czy może zostać wszczęte z urzędu. W Polsce pełna dyspozycyjność – nie może być proces wszczęty z urzędu, nigdy! Nie oznacza to jednak, że powództwo może wytoczyć jedynie podmiot, którego sfery prawnej dotyczy sprawa, bo mogą to zrobić także inny podmiot na jego rzecz: art. 7 (prokurator może wytoczyć powództwo w każdej sprawie na rzecz określonego podmiotu, jeżeli uzna, że zachodzą przesłanki występujące w tym przepisem; ograniczenie w prawie rodzinnym: tam tylko, gdy kro to przewiduje; w praktyce tylko o rozwód nie może), ponadto organizacje pozarządowe, RPO i inne.
   
   2) Zakreślenie granic poszukiwanej ochrony – czy sąd może wykroczyć poza granice wnioskowanej ochrony prawnej. Jest to problematyka art. 321, który mówi, ze sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie. Do 2005 roku był też par. 2 tego przepisu: przepisu par. 1 nie stosowano w sprawach o roszczenia alimentacyjne i odszkodowania za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym (a w innym przepisie – także do spraw z zakresu prawa pracy). Wprowadzono jednak pośrednie rozwiązania do art. 212 – zdanie ostatnie: w sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego bez profesjonalnego pełnomocnika na temat roszczeń wynikających z przedstawionych przez niego faktów. Jednak zdanie to zostało skreślone nowa nowelizacją (zdanie trzecie) – uznano to za rażące naruszenie równości stron. Jednak jest jeszcze art. 477 o sprawach pracowniczych i tego już nie skorygowano.
   
   3) Zmiana żądania udzieleni ochrony prawnej taka, jak cofnięcie pozwu albo wniosku bądź zrzeczenie się roszczenia – do pewnego momentu powód jest całkowicie nieograniczony w możliwości cofnięcia pozwu,a potem możliwość ta jest uzależniona od zgody pozwanego. Może jednak bez ograniczenia, jeśli jednak zrzeknie się roszczenia (ze skutkiem na zawsze, bo samo cofnięcie pozwu nie zamyka możliwości wytoczenia powództwa kolejny raz o to samo).
   
   4) Czynności materialno-dyspozytywne. Są to:
   → zrzeczenie się roszczenia – czynność, która dotyczy tylko powoda. Nie można zrzec się roszczenia bez cofnięcia pozwu (bo jest ono dalej idące).
   → uznanie powództwa – czynność pozwanego. Pozwany godzi się całkowicie z powództwem powoda. Wtedy sąd musi wydać taki wyrok, jaki chce powód, chyba że sąd dojdzie do wniosku, że uznanie powództwa jest sprzeczne z prawem/ZWS albo zmierza do obejścia prawa. Do 1996 sąd nie był związany z uznaniem powództwa.
   → zawarcie ugody – dotyczy obu stron postępowania. Powoduje zawarcie ugody przez strony, a sąd postępowanie umarza, bo wydanie wyroku stało się zbędne (zastępuje go ugoda). Strony podpisują ugodę w protokole i jest ona tytułem egzekucyjnym, a na wypadek niewykonania postanowień ugody uprawniony może, po nadaniu klauzuli wykonalności, egzekwować treść tej ugody.
   
   Najbardziej przesiąkniętym zasadą dyspozycyjności postępowaniem jest proces. Postępowanie nieprocesowe jest znacznie słabej dyspozycyjne. Zasadniczo wszczyna się je za pomocą wniosku, ale art. 506 stanowi, że w wypadkach wskazanych w ustawie może być wszczęte z urzędu. Również postępowanie egzekucyjne jest słabiej dyspozycyjne niż proces, bo można wszcząć egzekucję z urzędu.
   
   

3. Zasada kontradyktoryjności (sporności):
   
   Zasada przeciwstawna: inkwizycyjności i regulują kwestię, kto w postępowaniu gromadzi materiał procesowy (czyli fakty i dowody). Jeśli strony – pełna kontradyktoryjność. Są – inkwizycyjność.
   
   W Polsce obowiązuje zasada kontradyktoryjności – strony i inni uczestnicy postępowania. Na stronach spoczywa ciężar przytoczenia faktów i dowodów. Już pozwie (art. 187).
   
   Ograniczenia zasady kontradyktoryjności:
   
   1) Art. 232 – strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może odpuścić dowód niewskazany przez strony (odstępstwo w zdaniu drugim).
   
   2) Art. 213 par. 1 i art. 228 – sąd bierze z urzędu pod uwagę fakty notoryjnie powszechnie lub sądowo).
   
   3) są niekiedy z urzędu wszczyna postępowanie wpadkowe.
   
   Istotny przejaw kontradyktoryjności w procesie – rozprawa!
   
   

4. Zasada równości – art. 32 Konstytucji:
   
   Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne – Konstytucja.
   
   W kpc będą to art. 5 i art. 212 – oba były nowelizowane w 2005 roku, a art. 212 dodatkowo tegorocznej. Te przepisy przewidują, że gdy strona nie jest reprezentowana rzez profesjonalistę i z tej racji jest w nieco gorszej sytuacji niż reprezentowany przeciwnik, sąd może jej udzielać koniecznych wskazówek i pouczeń celem wyrównania szans.
   
   W 2005 roku trochę złagodzono brzmienie tych przepisów – przedtem mówiły, że sąd „ma obowiązek” udzielania tych wskazówek i pouczeń. Teraz jest mowa, że „może” i w razie „uzasadnionej potrzeby” - nieostre i uznaniowe określenie.
   
   W art. 212 do maja jest jeszcze trzecie zdanie, które nakłada na przewodniczącego obowiązek pouczania strony o przysługujących jej roszczeniach w sprawach alimentacyjnych i przy deliktach, by strona mogła rozszerzyć powództwo. Zostało skreślone ostatnią nowelizacją jako naruszające zasadę równości.
   
   Naruszenie zasady równości, np. poprzez faworyzowanie jednej ze stron, sprawia, że skrzywdzona strona może to podciągnąć pod pozbawienie możności obrony praw, co jest podstawą nieważności postępowania z [art. 379]. [Art. 401] – można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, jeżeli strona była pozbawiona możności działania.
   
   
   

5. Zasada bezpośredniości:
   
   Polega na tym, że sąd orzekający (który ma wydać orzeczenie) powinien zetknąć się bezpośrednio z materiałem procesowym, czyli z faktami i dowodami. Nie może się z nimi zapoznać „z drugiej ręki”.
   
   Zasada ta doznaje jednak pewnych ograniczeń:
   
   a) Kpc nie zna ciągłości rozprawy, w związku z tym może być tak, że każde kolejne posiedzenie przy odraczaniu rozpraw może się odbywać przed innym składem orzekającym. Kodeks wychodzi więc z założenia minimalnego – orzeczenie merytoryczne może być wydane tylko przez ten skład, który rozpoznawał sprawę bezpośrednio przed wydaniem orzeczenia (czyli ma zapaść na ostatnim posiedzeniu).
   
   b) Postępowanie dowodowe odbywa się zasadniczo przed sądem orzekającym, ale od tego są wyjątki:
   - gdy sprzeciwia się temu charakter dowodu;
   - poważne trudności;
   - niewspółmierność kosztów;
   wtedy sąd orzekający może wyznaczyć jednego sędziego ze swojego składu, który przeprowadzi dowodów (np. przesłucha świadka, który leży w szpitalu w innej miejscowości) – sędzia wyznaczony [art. 235] albo można zlecenie takie przekazać w ogóle innemu sądowi – sąd wezwany.
   W takim wypadku musi być bardzo dobrze sformułowane postanowienie dowodowe. Sąd wydaje je zawsze, gdy zamierza przeprowadzić dowód. Sąd nie jest związany postanowieniem dowodowym, zawsze może je więc zmienić (nawet w trakcie przesłuchiwania świadka – można je spokojnie rozszerzyć, jeśli np. okaże się, że świadek wie coś istotnego o sprawie.)
   
   c) Art. 235 – dodany w 2008 roku par. 2 i 3. Jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi za pomocą środków technicznych na odległość. W obecności sądu wezwanego. Minister Sprawiedliwości wydał w lutym 2010 rozporządzenie wykonawcze w sprawie tych urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodów na odległość.
   
   

6. Zasada koncentracji materiału procesowego (zasada skupienia materiału procesowego):
   
   Chodzi o materiał faktyczny i dowodowy. Sąd musi znać fakty i dowody. Ta zasada rządzi kwestia do kiedy może być gromadzony materiał procesowy.
   
   Postępowaniu towarzyszy często długotrwałość, przewlekłość. Zarzut ten jest mocno wyeksponowany. Po pierwsze, w konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku (ratyfikowana w 1993 przez Polskę) – [art. 6]: każdy ma prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. Postulat ten powtarza [art. 45] Konstytucji („bez nieuzasadnionej zwłoki”).
   
   W 2004 roku – ustawa o skardze na przewlekłość postępowania. Przewiduje ona tryb postępowania, gdy ktoś uważa, że jego sprawa toczy się zbyt długo.
   
   Istnieją dwa systemy koncentracji materiału procesowego:
   
   a) System prekluzji (zasada ewentualności) – ustawa w sposób wyraźny zakreśla chwilę, do której może być gromadzony materiał procesowy. Po jej upływie możliwość ta zostaje zamknięta (następuje prekluzja). Jeśli nawet upadnie jeden dowód, można podać jakiś kolejny, ewentualny – aż do momentu prekluzji można przytaczać nowe fakty, a jeśli się wykluczają, to w jakiejś logicznej kolejności.
   W polskim systemie jest wiele przejawów prekluzji, a największy będzie jeszcze do maja w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. [Art. 479 ze znaczkiem 12] – w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty możliwości ich powołania w postępowaniu, chyba że wykaże, że nie można ich było podać z pozwie albo potrzeba ich powołania wynikła później.
   
   Inne przykłady: powód musi w pozwie podać wartość przedmiotu sporu. [Art. 25] – jeżeli powód określił wartość, a przewodniczący czytając pozew ma wątpliwości, czy jest ona prawidłowo podana, to sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić WPS oznaczoną przez powoda. Jeśli sąd nie ma wątpliwości, ale ma ją pozwany, to po doręczeniu pozwu sprawdzenie może nastąpić jedynie na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (prekluzja). Wdanie się w spór – na przykład odpowiedź na pozew, moment zabrania głosu na rozprawie (gdy nie odpowiedział na pozew). Ta prekluzja jest dość częsta, np. [art. 202], [art. 1165 – zapis na sąd polubowny], [art. 843 – dwa powództwa przeciwegzekuzycjne].
   
   b) System dyskrecjonalnej władzy sędziego – to sąd decyduje, czy można gromadzić jeszcze materiał procesowy czy już nie. [Art. 207] i [art. 217] – oba zostały bardzo poważnie znowelizowane w tym roku. Dano przewodniczącemu w toku kontroli pozwu i doręczania pozwanemu odpisu oraz badania odpowiedzi na pozew, a po rozpoczęciu rozprawy sądowi, bardzo dużo możliwości ograniczania zgłaszania nowych faktów. Ustawa jest tutaj ostra, np. [art. 217] mówi, że po rozpoczęciu rozprawy pisma przygotowawcze mogą być składane wyłącznie za zgodą sądu (o ile nie ogranicza się ono do nowego wniosku dowodowego).
   
   

7. Zasada ustności:
   
   Przeciwstawna zasada – zasada pisemności. Określają forę czynności postępowania. Polskie postępowanie opiera się na zasadzie ustności, ale z ograniczeniami.
   
   Ograniczenia zasady ustności:
   
   a) Szereg przepisów wskazuje że czynności można dokonywać również w formie pisemnej. [Art. 760] – wnioski i oświadczenia w postępowaniu egzekucyjnym mogą być składane na piśmie bądź ustnie do protokołu. [Art. 105] ustawy od kosztów sądowych – wniosek o zwolnienie z kosztów składa się pisemnie lub ustnie do protokołu.
   
   b) Niektóre czynności wymagają formy pisemnej – np. pozew (poza sprawami pracowniczymi i ubezpieczeń społecznych, gdzie pracownik może wytoczyć powództwo ustnie). Niekiedy zaostrzone – formularz urzędowy albo elektroniczne nośniki informatyczne.
   
   c) Czasem wymaga się połączenia formy ustnej i pisemnej. Np. orzeczenie, które zapada na posiedzeniach jawnych musi mieć spisaną sentencję, ale potem musi ona zostać głośno odczytania.
   
   d) Z czynności dokonywane ustnie na posiedzeniach sporządza się protokół.
   Elementy ustności i pisemności często się uzupełniają. Np. można ustnie na rozprawie zmienić pisemnie wytoczone powództwo (np. rozszerzyć żądanie).
   
   Najistotniejszym przejawem zasady ustności jest rozprawa, która polega na tym, że strony ustnie przedstawiają swoje twierdzenia, żądania i wnioski oraz ustnie ustosunkowują się do wniosków, żądań i twierdzeń przeciwnika. Zasada najbardziej widoczna jest w procesie, gdzie zasadą jest rozpoznawania sprawy na rozprawie.
   
   

8. Zasada jawności:
   
   [Art. 6] Konwencji oraz [art. 45] Konstytucji – każdy ma prawo do jawnego rozpatrzenia jego sprawy, a wyłączenie jawności może nastąpić tylko ze względu na dane okoliczności wymienione w przepisie.
   
   [Art. 9 kpc] – rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
   
   Rodzaje jawności:
   
   a) Jawność wewnętrzna – wobec uczestników postępowania.
   b) Jawność zewnętrzna – wobec osób trzecich.
   
   Przejawy zasady jawności:
   
   a) jawność posiedzieć sądowych – mamy posiedzenia jawne i niejawne [art. 148]. Posiedzenia niejawne – tylko, gdy przewiduje to przepis szczególny.
   Posiedzenia jawne to rozprawy bądź posiedzenia jawne niebędące rozprawami. Może być obecna publiczność.
   
   Od posiedzeń niejawnych odróżniamy posiedzenia przy drzwiach zamkniętych – one mają tylko ograniczona jawność. Przy drzwiach zamkniętych – z mocy prawa albo wskutek postanowienia sądu, które może być wydane z urzędu albo na wniosek strony.
   
   b) Publiczne ogłaszanie orzeczeń.
   
   c) Możność przeglądania akty sprawy – strony mogą te akta przeglądać, otrzymywać też z nich odpisy, kopie czy zapisy dźwięku, o ile nie ma tylko pisemnego protokołu.
   
   Naruszenie zasady jawności, np. bezpodstawne prowadzenie sprawy przy drzwiach zamkniętych, jest pozbawieniem strony możliwości obrony swoich praw i zgodnie z [art. 379] może być przyczyna apelacji czy skargi o wznowienie postępowania. Nie mówimy o kasacji, bo ona przysługuje od orzeczeń sądu drugiej instancji. Od drugiej instancji – tak.
   
   

9. Zasada formalizmu postępowania:
   
   Rządzi taką kwestią, że wszystkie czynności procesowe powinny być dokonywane w odpowiedniej formie, czasie i miejscu.
   
   Formalizm chroni podmioty postępowania, w szczególności uczestników, przed dowolnością i samowolą organów i innych uczestników. [Art. 130] – mówi o tym, co się dzieje, jeśli nie zachowano warunków formalnych czynności – przewodniczący wzywa stronę pod rygorem zwrotu pisma do jego poprawienia czy uzupełnienia.
   
   

10. Zasada inicjatywy procesowej:
    
    Dwie postacie:
    
    a) Inicjatywa przysługuje organom procesowym organom.
    
    b) Inicjatywa przysługuje stronom.
    
    W naszym systemie mamy zasadę inicjatywy organów procesowych i egzekucyjnych. Organ kolejno dokonuje czynności, jeśli już strona wniosła o jego wszczęcie i kolejne wnioski zasadniczo nie będą potrzebne.
    
    Wyjątki:
    
    a) Sąd zawiesił postępowanie. Jego podjęcie następuje najczęściej na wniosek jednej ze stron (chyba, że zawiesił z przyczyny zależności postępowania od wyniku innego postępowania).
    
    b) Egzekucja z nieruchomości – wierzyciel złożył do komornika wniosek o egzekucję z nieruchomości. Na skutek wniosku komornik dokona tylko zajęcia, ale z urzędu nie zrobi nic więcej, bo [art. 942] mówi, że „(…) komornik na wniosek wierzyciela (...)”.
    
    
    

8