MARINA & SIERGIEJ DIACZENKO

HENRY LION OLDI

ANDRIEJ WALENTINOW

GRANICA – ZIMĄ JEST POPYT NA SIEROTY

Przełożył Andrzej Sawicki

KSIĘGA PIERWSZA

ZIMĄ JEST POPYT NA SIEROTY

Ostatniej to granicy kurz

Gdzieśmy są jeszcze, a nie – już...

Niru Bobowaj

PROLOG W NIEBIESIECH

Chwałę B-żą głoszą niebiosa, a o dziełach rąk Jego świadczy ziemia cała. Dzień przekazuje słowo dniu następnemu, a noc przed nocą otwiera wrota wiedzy.

Na początku stworzył Święty, Który Jest, niebo i ziemię.

II

I nastał dzień, w którym przyszli synowie B-ży, by stanąć przed P-nem: Mikael, Książę Prawicy – woda i grad, Gabriel, Książę Lewicy – ogień, i Rachab, i Samael, i Aza, i Azel, i wielu innych; a między nimi przyszedł i Ten, Co Się Przeciwił.

I oto rzekł Święty, Który Jest: „Ustanowię na ziemi namiestnika”. I odpowiedziano Mu: „Czyżbyś chciał ustanowić na niej tego, który będzie tam tworzył nieszczęścia i przelewał krew, podczas gdy my głosimy Twoją chwałę i święcimy Imię Twoje?”. Odpowiedział im: „Zaprawdę, wiem o człowieku, czego wy nie wiecie! Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy jest od was. I wynijdą zeń sprawiedliwi”. I pokazał aniołom Święty, Który Jest, drogę sprawiedliwych. Nie odkrył im jednak tego, że wynijdą z człowieka i niesprawiedliwi. Bo gdyby im ukazał to, że wynijdą z niego niesprawiedliwi, nie daliby mu aniołowie człowieka stworzyć.

I stworzył Święty, Który Jest, człowieka z prochu ziemskiego, i tchnął w niego oddech życia, i stał się człowiek duszą żyjącą.

III

Święty, Który Jest, uformował z ziemi wszelkie dzikie zwierzęta polne i wszelkie latające stworzenia niebios i przyprowadził je do człowieka, żeby zobaczyć, jak nazwie każde z nich.

I przyprowadził przed aniołów wszelkie stworzenie, zwierzęta i ptactwo i powiedział: „Rzeknijcie mi ich imiona, jeżeli jesteście sprawiedliwi”.

Odpowiedzieli mu: „Chwała Ci! Wiemy tylko to, czegoś nas nauczył”.

Przyprowadził przed człowieka. Powiedział: „Człowiecze, powiedz mi ich imiona”.

I nadał człowiek imiona wszelkiemu bydlęciu i ptakom niebieskim, i dzikim zwierzętom polnym; i nie znalazł człowiek pomocnika, który był mu podobny.

IV

A potem rzekł aniołom Święty, Który Jest: „Pokłońcie się człowiekowi!” – i oddali mu pokłon, wszyscy oprócz Tego, Co Się Przeciwił; ten ci jednak przed nikim karku nie zginał.

I rzekł mu: „Czemuś się nie pokłonił, skorom ci kazał?” A ten odpowiedział: „Lepszym od niego, boś mnie stworzył z ognia, a jego z gliny”.

I rzekł mu: „Precz stąd! Nie godzi się tobie wywyższać! Odejdź: wśród nędzarzy żyć będziesz!”

V

Kiedy P-n stworzył człowieka w ogrodzie Eden, dał mu siedem przykazań. Zgrzeszył on i został z ogrodu wypędzon. A dwaj aniołowie, których imiona były Aza i Azel, powiedzieli Świętemu, Który Jest: „Gdybyśmy to my byli na ziemi, nie bylibyśmy zgrzeszyli”. I rzekł im: „A czy potraficie się przeciwstawić złym chuciom?” Odpowiedzieli Mu: „Potrafimy”. Tedy zesłał ich B-g na ziemię. A kiedy zeszli na ziemię, wstąpiły w nich złe chuci.

VI

A gdy zaczęło przybywać ludzi na powierzchni ziemi, zrodziły im się córki, a wtedy synowie B-ży, zwani Aza i Azel, ujrzeli córki ludzkie, jako że były piękne i pojmowali za żony wszystkie, które sobie wybrali.

Onego zaś czasu, kiedy spuszczali się na dół, odziewali się w materię świata tego, jako że inaczej nie mogli istnieć w tym świecie, a świat nie zniósłby ich obecności.

W owych dniach żyli na ziemi giganci, osobliwie od owego czasu, kiedy synowie B-ży zaczęli nawiedzać córki człowiecze i one rodziły im synów; byli to mocarze, którzy istnieli od dawna, ludzie sławni.

VII

Patrzący na nich z zorzy Ein-Sof mówili przy tym inni aniołowie: „Oto potomkowie Azy i Azela siłą rządzą synami człowieczymi. Czyż taki był zamysł P-na?”. I w dumie swojej uznali, że pojęli jego zamysł i postanowili naprawić ów błąd. Zachowując świetlistą naturę opadli aniołowie na świat materialny i rozdzielili go na części Granicami, żeby choć na miarę swoich sił oddzielić wolnych synów człowieczych od władzy gigantów. A samych Azę i Azela w ich cielesnych formach przykuli aniołowie żelaznym łańcuchem [ponieważ iście wierzyli, że mają prawo sądzić Jego Imieniem] do skały Kaf, żeby więcej nie płodzili potomstwa; i po dziś dzień stoją tam zbuntowani aniołowie; a ci z ludzi, którzy znają tę prawdę i szukają zakazanej wiedzy, przychodzą do nich, by zdobywać wiedzę wbrew woli P-na.

VIII

I zatrzęsła się, zakołysała ziemia, drgnęły i wypiętrzyły się korzenie gór, jako że rozgniewał się Święty, Który Jest. Gniew jego spadł na ziemię dymem i ogniem. Nachylił niebiosa i z nich zstąpił – a mrok legł pod jego stopami.

IX

I stanął B-g wśród bezliku aniołów i ustanowił nad nimi sąd: „Otom rzekł: jesteście aniołami i synami najwyższego – wszyscy jak jeden; ale pomrzecie śmiercią człowieczą i upadniecie, jak każdy z książąt!”.

X

I wywiódł Święty, Który Jest, dziesięć ustrojów i nazwał je dziesięcioma Sefirotami, żeby przy ich pomocy władać światami ukrytymi, które się nie otwierają, i żeby wiedzieć, jak się rządzą na górze i na dole. Ukrył się też przed aniołami i synami człowieczymi, rozkazawszy Samaelowi strzec Granic, iżby nie przebył ich nikt bez jego wiedzy.

XI

I zawołali wyżsi – mieszkańcy Raju, do niższych – mieszkańców ognia: „Znaleźliśmy prawdę w tym, co obiecał nam P-n; a czyście wy znaleźli prawdę w tym, co wam obiecał P-n?” I odezwali się wśród nich heroldowie: „Przekleństwo P-na niech spadnie na niesprawiedliwych, którzy porzucają prostotę ścieżek P-na i starają się ją obrócić w krzywizny!”.

XII

A między nimi – zasłona. A na przegrodzie – synowie człowieczy.

XIII

A wonczas, kiedy Mosze spisywał Torę, notował sprawy każdego dnia tworzenia. Doszedłszy do miejsca, w którym miał zapisać: „I rzekł Święty, Który Jest: «Uczyńmy człowieka na obraz nasz, podobnego do nas» – odezwał się Mosze: „O Panie Świata! Dziwię się, dlaczego tworzysz powód heretykom do rozmyślań”. Usłyszał w odpowiedzi: „Pisz. Ten, kto chce się pomylić, niechaj się myli...”

Wszystko to powiedziano tymi oto słowami w księgach Pisma Świętego: Berejtit Inaczej Byt, Tegilim, inaczej Księga Psalmów, i w Księdze Hioba, i w księdze Koran, w rozprawach mędrców Miszny i w wielkiej księdze Zohar, co znaczy „Zorza” a dla wiedzących „Niebezpieczna Zorza”. A pojmujący je wstają niczym blask na niebiesiech, a wiodący innych ku prawdzie – jak gwiazdy w wieczności wieków...

KSIĘGA PIERWSZA

ZIMĄ JEST POPYT NA SIEROTY

Dobrze mi, bom sierota!

Szolom Alejchem

Księga powstała wyłącznie jako fantazja autorów.

Nie zawiera żadnych bluźnierstw.

Zatwierdzona przez cenzurę.

CZĘŚĆ PIERWSZA

BOHATER I CZUMAK

PROLOG NA ZIEMI

Magnolie nie chciały płonąć.

Dom, spowity czarnymi kirami dymu, nie zamierzał się poddawać. Wszystkie te stare gobeliny, naczynia ze srebra i porcelany, wszelkie tkaniny i rzeźbione drewno, dębowe wsporniki i belki stropowe, oraz malowane tynki sklepień – wszystko stawiało opór ogniowi, choć różowe marmury ogrodowych posągów dawno już poczerniały od sadzy.

Setki kręconych świec – białych, używanych na co dzień i aromatycznych świątecznych – płonęły w salonie, w jadalni, sypialniach, w komorze, i paliły się tak, jakby nic niezwykłego się nie działo, jakby się nie waliły stropy, nie pękały lustra, jakby nie ginęły w ogniu cyprysy, jakby ktoś potrzebował światła, wiele światła – i to od razu...

Szkatułkę z kolekcją szlifowanych soczewek przydeptano butem.

Psa zabito. Koty się rozbiegły. Odleciała gdzieś oswojona sowa, a białe myszy zostały w domu.

Płonie trawa. W ogniu gorzeje nieznany i niewidoczny świat, palą się tysiące żuków i gąsienic, zapadają się podziemne pałace.

Różowy marmur. Tłuste sadze. Na ganku zwalone na bezładny stos książki, wiatr przewraca ich strony, jakby chciał je przejrzeć przed oddaniem dzieł płomieniom.

W poprzek wysypanej żwirem dróżki leży ciężkie, tęgie ciało ciotki. Nieco dalej, babcia – a nianię dokądś wloką, wykręcając jej cienkie, ozdobione miedzianymi bransoletami ręce.

Na setki wiorst wokół nie masz ani jednego mężczyzny.

Ani jednego; tylko spocone hieny w stalowych koszulach, kilka kobiet, już martwych albo czekających na swoją kolej, płonące magnolie – i on, który obmyślił sobie, że będzie się bronił jedwabną siateczką na motyle.

Nie boi się bólu ani wstydu. Przez dwanaście lat życia nie zdążył poznać ani jednego, ani drugiego. Jedynym bólem, jaki przeżył, było pszczele żądło w dłoni, jedynym wstydem – zmoczona pościel we wczesnym dzieciństwie.

A teraz ciotka leży w poprzek drogi, a babka nie czuje sypiących się na jej nagie przedramię iskier – a niania już nie krzyczy. Magnolie zaś już się dopalają, niechętne, ale się dopalają...

I oto tamci przypomnieli sobie o nim. W jednej chwili kilka mord zwróciło się w jego stronę, a spośród rzadkiego zarostu błysnęły białe zęby. Któryś z nich, na chwilę porzuciwszy zagrabione dobro, ruszył w jego stronę – niespiesznie, normalnym krokiem, jakby mimochodem, bo w końcu cóż to za sprawa, złapać za kołnierz oniemiałego ze strachu chłopaczka, smarkacza, który nie potrafił uratować nawet swojego psa.

A ciocia leży w poprzek dróżki i już niczego nie widzi. Babce wszystko jedno. A niania...

Biały platan za jego plecami poddał się wreszcie i zapłonął od dołu do góry, jakby go kto polał olejem. Razem z nim zapłonęła dziupla, gniazdo bagiennego bąka i mrowisko.

Wiedział, że nie zdoła odmienić tego, co się stało, a na to, by zostawić wszystko jak jest, też się nie zdobędzie. Po co on tu, skoro nie potrafił obronić swego domu, babki, niani i ciotki?

Cofnął się o krok. I jeszcze jeden. Siatka na motyle zadrżała w jego dłoniach. Hieny wyszczerzyły kły w krzywych uśmiechach, on jednak akurat ich się nie bał.

Nienawidził siebie. Wstyd mu było własnej słabości... i zapragnął, sam do końca nieświadomy tego, że pragnie. Ale zapragnął ze wszystkich sił...

I wstąpił w ognisko...

Objął płonący platan i odwrócił się ze środka gorejącego piekła.

Gęby hien drgały i wyginały się na poły rozmyte w gorącym powietrzu – jemu jednak było już wszystko jedno, ponieważ akurat w tej chwili na jego głowie zajęły się włosy.

Nad domem zarwał się dach – czemu towarzyszyło głuche stękniecie i obłoki iskier, które frunęły ku niebu i nisko wiszącym chmurom.

„W złą godzinę, chłopcze, usłyszane zostało twoje życzenie. W złą godzinę.”

Rio, heros do wynajęcia

Jeżeli podejść do sprawy uczciwie, tośmy trochę zapomnieli, że droga prosta nie zawsze jest najkrótszą. I dlatego ruszyliśmy przez Pustać – chociaż moglibyśmy ją ominąć.

Poszczęściło się nam i w tym, że podczas drogi przez las natknęliśmy się tylko na dwie zasadzki. Pierwsza zresztą okazała się zorganizowana wyjątkowo głupio i niegroźnie.

Napastnikami okazały się leśne karłowate krungi – dzicz fatalnie szyjąca z łuków i kompletnie nie nadająca się do zwarcia z bliska. Liczebność chmary napastników równoważyło ich wrodzone tchórzostwo; należy się wręcz dziwić, skąd biorą się w każdym osiedlu karłowatych krungów sterczące na honorowym miejscu włócznie z odrąbanymi głowami podróżnych – dziesięć, a czasami i dwadzieścia czerepów.

Krungi zaatakowały nagle i ze wszystkich stron. Chmary wypuszczanych przez nie strzał wbijały się w pnie drzew – co było równie widowiskowe, jak nieskuteczne. Nie próbowałbym nawet odgadnąć, jak to się działo, że przy takiej celności napastnicy nie powybijali się wzajemnie...

– Od miecza! – warknąłem, obnażając swoją broń i Chostik z k’Ramolem posłusznie zsunęli się z siodeł i legli w trawie, dając mi możliwość popisania się swoim kunsztem.

Rutyna.

Młóciłem lecące strzały, które przerąbywane na pół padały na drogę, usypując kopczyki najeżone czarnym pierzem. Ulewa strzał szybko się skończyła, za to w poszyciu ze wszystkich stron pojawiły się maleńkie, sięgające mi po pierś, pękate i zgarbione cienie. Leśni krungowie tradycyjnie budzą popłoch wśród kupców i podróżnych – ich oczy goreją, niczym zielone świeczki... Jeżeli się nad tym zastanowić, to w rzeczy samej paskudne z nich stwory – ale ja nie miałem czasu na filozoficzne namysły.

„Życie bohatera do wynajęcia uczyniło zeń człeka pozbawionego uczuć niczym czerstwy chleb i stanowczego, jak podniesiony w górę topór...” Tfu, psia... znów popisuję się banałami.

Zamiast szlachetnych mieczów napastnicy wywijali kolczastymi kulami na sznurach. Żelaznych jeżów w lesie znajdziesz, ile chcesz, a po wypatroszeniu takiego jeża i naciągnięciu jego skóry na kamień, niezbyt wybredny krung otrzymuje straszną broń o igłach długich na palec. Powiadają, że jak się dobrze zamachnąć, to igły żelaznego jeża przebiją każdą kolczugę.

Co prawda, jak dotąd nie znalazł się nikt, kto chciałby to sprawdzić.

Cztery kolczaste jeże wbiły się igłami w drogę, tam, gdzie akurat prostowały się przygniecione przeze mnie przed sekundą źdźbła trawy. Piąty jeż niezbyt energicznie liznął bok mojej kolczugi – co nie było zbyt przyjemne – ale dwie z igieł żelaznej kuli z trzaskiem się złamały. W sekundę później świsnął mój miecz, co krung skwitował miauknięciem przestrachu – i natychmiast wszystko ucichło. Słychać było tylko parskanie lekko przestraszonych koni i niezbyt głośne przekleństwa, którymi sypał k’Ramol.

Odetchnąłem.

Na placu boju zostały dwie kolczaste kule i nieruchome ciało pechowego napastnika. I otóż macie – główne niebezpieczeństwo we wszelkiego rodzaju takich awanturach. Zwykły człowiek od takiego uderzenia by nie skonał – ale któż wie, jaka jest fizjologia karłowatych krungów?!

Aaa! To dlatego im tak błyszczą oczy! Na zewnętrznej stronie powiek drań przykleił sobie płytki błyszczącej miki...

– Chłopaki, do roboty...

Chostik podniósł się pierwszy. Podszedł i pochylił się nad ciałem. Chrząknął i odwrócił się do Ramola, a ten się skrzywił:

– A warto? Ręce sobie brudzić... tracić opatrunek...

Jasne, zawsze to samo. Wziąłem konia za uzdę i nie oglądając się wstecz, ruszyłem przed siebie. W pobliżu z pewnością nie został ani jeden krung. A słuchać sporu wspólników absolutnie mi się nie chciało. Lepiej już odeprzeć kilka napaści...

Pomyślałem tak w złą godzinę.

Kłótnie na drogach i zasadzki w lesie – to nieuniknione zło. Będąc na służbie, umieszczam je w rubryce „koszty transportu” i biję się wtedy nawet z pewną satysfakcją, wiedząc, że wszystkie te wysiłki zostaną opłacone. A kiedy szukamy zamówienia – jak na przykład teraz – trzeba się bić nie za pieniądze, ale o własne życie. Żadnego zadowolenia, a satysfakcji jeszcze mniej. Ale koniec końców, któż nam przeszkadzał w objechaniu idiotycznej Pustaci bokiem?

„Twarz jego, szlachetna niczym stalowy herb, a surowa jak zgrzebne płótno, nie wyrażała w tej chwili niczego, oprócz zmęczenia i irytacji...”

Jak się zestarzeję, zacznę pisać pamiętniki.

Oczywiście, o ile los da mi szansę się zestarzeć...

W drodze minął dzień, a druga zasadzka okazała się znacznie groźniejszą od pierwszej. Tym razem napastnikami byli chrongowie – plemię chytre, złośliwe i podstępne, uwielbiające ostrzeliwanie podróżnych zatrutymi igiełkami.

Swoją broń pełnoletni chrong nosi w ustach. Zatrute igły trzymane są pod policzkami w specjalnych futerałach i wojownicy szkolą się całe lata w sztuce wyciągania językiem, ze zręcznością godną wirtuoza, maleńkich kolców z miniaturowych pochewek – tak sprytnie, żeby samemu nie ucierpieć od pokrywającej ostrza trucizny. Dorosły chrong potrafi plunąć kolcem na odległość porównywalną ze strzałem z kuszy – i przy celnym trafieniu ofiary nie uchroni żadna zbroja. Chrongowie godzą bowiem w twarz i oczy.

W torbie miałem maskę, przygotowaną akurat na taki wypadek. Ale... nie chciało mi się jej zakładać zawczasu, a chrongowie nie zadbali o to, by uprzedzić mnie o swoich zamiarach – po prostu plunęli salwą i tyle.

Och, konie, nasze konie!

Chostik, mówiąc między nami, jest geniuszem intuicji. Mgnienie oka przedtem dał koniowi ostrogę, k’Ramol bez namysłu kopnął się za nim i chmara strzałek, przeznaczonych dla moich wspólników, opadła razem z pyłem na drogę.

Moja klacz zarżała boleśnie. Jad chrongów nie działa na konie tak fatalnie, jak na ludzi, ale kilka kolców w bok jej się dostało, a takie coś z pewnością do przyjemności nie należy!

Runęliśmy na ziemię – ja i mój koń. Zdążyłem tylko wyrwać nogę ze strzemiona i szarpnąć ją wstecz, by padająca klacz nie przygniotła jej swoim bokiem, ale we wszystkim pozostałym zachowałem się niczym niedawny nieboszczyk.

Chrongowie to ludek ostrożny, ale wszelka ostrożność ma swoje granice: ostrzelawszy starannie moje nieruchome ciało – z każdym uderzeniem jeżyłem się wewnętrznie, czując, że lada moment jakiś grot przebije moją kolczugę na wylot – napastnicy zdecydowali się wreszcie wysunąć nosy spod osłony lasu.

I co teraz? Kontrolny strzał z przyłożenia? Albo może spróbują mi zdjąć pokryte stalową plecionką rękawice? Strzelą w oko?

Ile czasu potrzebuje chrong, by wyłowić za policzkiem kolejną jadowitą igiełkę, nabrać powietrza w płuca i plunąć? Z pewnością nie więcej niż trzeba obciążonemu kolczugą wojownikowi, by niespodzianie zerwać się na nogi.

Ktokolwiek inny na moim miejscu byłby już załatwiony – ale ja nie jestem ktokolwiek inny. Gdyby chrongowie wiedzieli, jaki ze mnie ptaszek, nie robiliby zasadzki.

Chwyciłem najbliższego wroga za szyszkowate kolano, szarpnąłem go ku sobie i przykryłem się nim jak tarczą. Tarcza owszem, maleńka i niezbyt pewna – chrong zawył wściekle i przeciągle. W pierwszej chwili zdziwiłem się jego dziwacznej wymowie, ale zaraz potem sobie przypomniałem, że od nieustannych ćwiczeń z ukrytymi pod policzkami igiełkami języki chrongów stają się rozdwojone jak u żmij – co mocno psuje im dykcję.

Dwie czy trzy jadowite igiełki brzęknęły o kolczugę – nie uderzały jednak na wprost, ale się po niej ześlizgnęły. Ot macie, maluchy, ćwiczone jęzory, doskonalone w śmiercionośnym pluciu, ale kiedy w bitwie los odwróci się do was swoim obszernym zadkiem, to i z dwóch kroków haniebnie chybicie.

Dziś jest mój dzień.

Kiepsko wymierzone pociski ugodziły w żywą tarczę – w pechowego chronga, który natychmiast ucichł. A gdy kompani nieboszczyka wściekle poruszali paszczami, usiłując przeładować swoją broń, mój miecz zdążył trzykrotnie błysnąć w powietrzu.

Ci z chrongów, którzy mogli jeszcze stać – oczywiście było ich więcej niż pochlastanych, ale znacznie mniej niż przed chwilą – dali nura w chaszcze. Zapadła cisza, w której słychać było tylko kukanie jakiejś wytrwałej kukułki. Wokół leżały ciała – jedno martwe, należało do mojego pechowego przyjaciela, którym się zasłoniłem – a pozostałe najwyraźniej szykowały się na spotkanie z surowymi bogami chrongów.

Gdzież się podziali moi wspólnicy, te tchórzliwe łajdaki?

– Chosta! Ramol! Chosta! Ram!

Moja klacz z trudem dźwignęła się na nogi. Popatrzyła na mnie mętnym wzrokiem... No, wybacz, moja droga. Może kiedyś się zahartujesz, wagi masz dość, a po za tym, jak powiadają, konie potrafią sobie znaleźć trawkę odtrutkę.

Ale zechciej wybaczyć... juki, siodło i zapasową zbroję ci zdejmę. I tak na nic ci się teraz nie przydadzą...

Chrongowie wciąż charczeli.

– Chostik! Ram!

Odpowiedzią był daleki, ale wyraźnie zbliżający się stuk końskich kopyt.

Moi wspólnicy jak do tej pory zawsze zjawiali się w porę... spodziewajmy się więc, że zdążą i teraz.

– ...a na takie wypadki, jak mówią, dobrze jest brać ze sobą kota. Łownego kota, żeby uprzedzał, kiedy ktoś czai się przy drodze. Wtedy i maskę wdziać zdążysz i w ogóle...

K’Ramol promieniując wprost autorytetem, zamknął swoją lekarską walizeczkę. Przytroczył ją do siodła; a ja bezceremonialnie wziąłem jego konia za wodze. Niech jadą razem z Chostikiem, mnie jest potrzebny koń, sam z siebie ciężki jestem, a jeszcze zbroja...

– No to jak, Rio, kupimy sobie kota?

Chrząknąłem. Kiedyś już dałem się nabrać na obiecanki naganiacza i kupiłem łownego kota, którego przyuczono podobno do uprzedzania o niebezpieczeństwach. Mówi się, że takie koty są wierne swoim panom aż do śmierci – co jest wrednym łgarstwem. Tak czy owak kotuś okazał się nie tylko niewiernym, ale i wyjątkowo paskudnym tchórzem – ledwo go spuszczono ze smyczy, dał nura w chaszcze i pokazał się dopiero w południe, kiedy było już po walce i wszyscy zabierali się do obiadu.

A sprzedawca zaciekle upierał się przy swoim! „Łowne koty nie ustępują w wierności nawet oswojonym nietoperzom! Wierność mają we krwi i nie będziecie musieli chować go od małego albo leczyć, kiedy zachoruje! Potrzymacie go tylko pół godziny za pazuchą – i proszę! Oto wasz przyjaciel i obrońca!”

Gdyby udusić wierne stworzenie i sprzedać na targu jego skórę, można by choć po części powetować sobie straty – ale tylko moralne, niestety! Kot zresztą pewnie wyczuł moje zamiary, bo tego samego wieczoru zmył się bezpowrotnie. Wcale bym się nie zdziwił, gdyby wrócił do swego pana, który pewnie sprzedał go kolejnemu łatwowiernemu nabywcy.

K’Ramol i Chostik z trudem zmieścili się na jednym koniu. Ja ruszyłem przodem na rumaku Rama. O zmierzchu opuściliśmy Pustać, a po dalszej godzinie podróży trafiliśmy na wioskę.

Naprzeciw nam wyszedł sam wioskowy starosta, a sądząc z tego, jak uniżenie witał „panów bohaterów”, natychmiast się domyśliłem, że jeżeli nie czeka na nas Wielkie Zamówienie, to przynajmniej niezły zarobek...

Starosta ponownie zatarł spocone łapki.

– I słuchać go też nie należy. Tym chłopakom, co klatki pilnują, uszy woskiem pozatykałem. I każdemu dałem po gwizdku do gęby, żeby świstaniem pokusy odpędzali.

Spojrzeliśmy po sobie – ja i k’Ramol, Teraz przynajmniej stało się wiadome, co to za rozdzierające duszę dźwięki dochodziły z podwórka za chatą; Chostik trzymał się na uboczu i pozornie do niczego się nie wtrącał. Co prawda, za jego obojętnością mogło kryć się niejedno.

K’Ramol zmarszczył czoło i niczym wcielenie wątpliwości poruszył ramionami.

– Ładny ci więzień... nie patrz na niego, nie słuchaj... A jak go złapaliście? Czy może sam po ciemku wlazł wam do klatki?

Starosta westchnął sążniście. Wąsy mu się podniosły i opadły.

– Znaczy, tak. Jesteście przejezdni... Ehem... mieliśmy tu, niedaleko, glinianą odkrywkę. No i... nie macie pojęcia, co się tam niedawno nagle zaczęło wyrabiać! Myśmy tu, w wiosce, myśleli, że przyszła już na nas ostatnia godzina! Trąby powietrzne tam hulały, pioruny waliły jeden za drugim, rękę czarną widziano, co z nieba sięgała w dół – łapa jak sosna, która trzy setki lat w niebo patrzy! Nic innego, tylko demon demona chciał przygwoździć! A już po tym wszystkim, jak się uspokoiło – znaleźliśmy w dole onego; leżał jak ogłuszony, bez ducha. No tośmy go... tego... powiązali ze strachu. Sami teraz wiemy, że lepiej byłoby go zostawić!

Starosta nagle popadł w złość. Zdarł z głowy „cień korony” – drewnianą kopię książęcej korony; okazała się grabiami, dziwnym kaprysem zwiniętymi w obręcz. Każdy przedstawiciel władzy, choćby nie wiedzieć jak mizernej, jest przede wszystkim cieniem kniazia władcy. Starosta przygładził sobie resztki włosów, które ocalały po bokach spoconej i opalonej łysiny. My wyczekująco milczeliśmy.

Gładzenie się po głowie pomogło staroście wziąć się w garść. Uspokoiwszy się nieco, godnym gestem wetknął sobie koronę na miejsce.

– Taaaa... a teraz siedzi w klatce. Obłożyliśmy ją żelaznymi płytami. Zagoniliśmy do tego kowali z całej okolicy. Tydzień tam siedzi i cały ten czas – żebym tak pękł! – oczu nie zamknął! Dlatego i zabić go nie da rady, chyba, że z dzwonnicy zrzucisz, ale gdzie w naszej wsi znajdziesz dzwonnicę? A na razie, póki my tu dzwonnicę wzniesiemy, on żelazo poprzegryza...

– Sto monet! – spokojnie oznajmił k’Ramol. Starosta drgnął, jakby go ktoś kolnął szydłem.

– Sto monet! – powtórzył Ram, podejrzewając najwidoczniej, że rozmówca nagle ogłuchł.

Starosta wciągnął głowę w ramiona. Zwykłe skąpstwo i nieustanny brak środków nie pozwalały mu przystać na tak niesłychaną dla maleńkiej wioski sumę; z drugiej strony widać było, że zmożony strachem chłop gotów jest sam zaprzedać się w niewolę, byle tylko pozbyć się więźnia z jego klatką, wichrami i błyskawicami, potęgą i bardziej niż prawdopodobną chęcią zemsty.

– Ale my nie jesteśmy konwojentami! – zgodnie z prawdą przypomniał staroście k’Ramol.

Stojący za mną Chostik odwrócił się i wyszedł. Wyszedł cicho, ale nie bezszelestnie, co oznaczało, że zaprasza mnie, abym za nim poszedł, bo chce pogadać bez świadków.

Gapie, którzy obsiedli ganek, natychmiast zaczęli udawać obojętność; panny jak na komendę pokraśniały i wbiły wzrok w ziemię, dzieciaki pootwierały gębusie, a dorośli ciekawscy, których też nie brakowało, pospiesznie powdziewali na twarze miny obojętne i zarazem rzeczowe: ot, przechodzą sobie obok i zatrzymałem się na chwilę, bo akurat niczego lepszego nie mam do roboty.

Na Chostika patrzono raczej ze zgrozą. Na mnie – jak zwykle. Tak się patrzy na „panów bohaterów”.

Na dziedzińcu z tyłu chaty świszczały świstawki. Klatkę, którą przekształcono w żelazną szkatułkę, otaczał niezbyt głęboki, biały rowek. Dwa czy trzy koty o sennych ślepiach leniwie mlaskały jasną ciecz, ja zaś nie bez zdziwienia zrozumiałem, że od magicznego uroku ratują się tu jak za dziadów i pradziadów – rozwodnionym mlekiem czarnej krowy...

Stojący na warcie kmiotkowie z pozalepianymi woskiem uszami melancholijnie dęli w świstawki. Jeden z nich, wyróżniający się przepięknie podbitym okiem, od czasu do czasu rzucał w koty kawałkiem drewna, za każdym razem bezwstydnie chybiając. Gdy podeszliśmy bliżej, świstawki ucichły, a strażnicy wbili w nas pytające spojrzenia. Chostik kiwnął głową; nie krępujcie się, chłopy, róbcie swoje. Wartownicy spojrzeli nań uważnie, przyjrzeli mu się i jak dziewice, powbijali wzrok w ziemię, a potem zaczęli dąć ponownie, ale ze zdwojoną energią.

Pozamykana ze wszystkich stron żelazna skrzynka nie pozwalała zamkniętemu w niej człowiekowi (czy był to naprawdę człowiek?) na to, by się wyprostował czy choć rozłożył ręce. W podobnej szkatule, o ile dobrze pamiętam, skarbnik państwowy trzyma liczne kniaziowe pieniążki... Więźniowi nie można się było dobrze przyjrzeć, ale za żelaznymi płytkami dawało się odgadnąć jakiś ruch – miarowe i powolne kołysanie, a cała klatka ledwo zauważalnie podrygiwała.

– Na co nam to? – ponuro zapytał Chostik. Zacisnąłem wargi.

Koniecznie potrzebowaliśmy usług kowala, siodlarza, szewca i krawca. Jeżeli zamierzamy załapać się na Wielkie Zamówienie, musimy w porę dostać się do stolicy i godnie się zaprezentować – biedni oberwańcy u nikogo nie budzą zaufania. Ale jeśli k’Ramol wytarguje choć dziewięćdziesiąt monet...

– Rio, naprawdę tego potrzebujemy?

Chostik z przyzwyczajenia mówił szeptem, choć akurat tutaj mógłby sobie dać spokój z ostrożnością – na tle tych okropnych świstawek jego głos i tak ledwo było słychać.

– A co, Chosta, uważasz, że konwojowanie jest poniżej naszej godności?

– Ja nie o tym... – machinalnie przestąpił przez obżartego i wylegującego się kota. I wydał krótkie westchnienie; zdążyłem się już nauczyć właściwie odczytywać te jego westchnienia. To akurat znaczyło mniej więcej: „Jeżeli ten w klatce w istocie jest tym, za kogo go uważają, to ja bym go zostawił”.

Chłopi brali bowiem swojego więźnia za Glinianego Szakala.

Możliwe, że się mylili. Być może był to zupełnie przypadkowy włóczęga, który w złą godzinę postanowił załatwić potrzebę w glinianej odkrywce, a wszystkie te pioruny i błyskawice, które przedtem tam waliły, nie miały z nim niczego wspólnego. Co prawda... zwykły włóczęga nic wytrzymałby tygodnia w klatce bez jedzenia i picia. Nie mówiąc już o tym, że pojmany i zamknięty w klatce włóczęga zaczyna wrzeszczeć i sypać przekleństwami, a potem zaczyna wyjaśniać swoim ciemięzcom, że pojmano go przez pomyłkę. A ten – nic. Cisza. Tylko miarowy ruch, jakby stojący na czworakach człowiek rytmicznie i miarowo kołysał klatką. Do przodu i do tyłu. Do przodu i do tyłu...

W wielkich miastach nie wierzą w Gliniane Szakale. Ale życiowe doświadczenie wybiło ze mnie młodzieńcze przekonanie, że akurat tam, w wielkich miastach, mieszka prawdziwa mądrość.

– A co, nie damy rady?

Pytanie najwidoczniej było dostatecznie drażliwe, by Chostik podniósł oczy w górę. Miał na myśli to, że najprawdopodobniej sprawimy się z zadaniem, pozostaje jednak otwarte pytanie, czy nam to potrzebne?

Istoty, które potrafią miotać błyskawicami, od czasu do czasu staczają pojedynki. Albo walczą z większą liczbą przeciwników – jeżeli wierzyć chłopom, to Gliniany Szakal padł ofiarą kogoś znacznie odeń potężniejszego i tylko „rodzinne ściany” – gliniana, otwarta z góry jama – uchroniły go od śmierci. Gdyby gdzieś niedaleko trafiła się wysoka dzwonnica, problemu by nie było – chłopstwo chętnie dokończyłoby dzieła rozpoczętego przez nieznanego miotacza błyskawic i gromów; ale dzwonnicy nigdzie nie znaleziono, a od pojedynku minął tydzień. Szakal z pewnością po cichu regeneruje siły...

– Zrobimy tak... – odezwałem się po chwili namysłu. – Jeżeli k’Ramol wytarguje więcej niż dziewięćdziesiąt monet, bierzemy robotę. A nie, to nie. Zgoda?

Chostik tylko się uśmiechnął. Był pewien, iż starosta zdoła zbić cenę.

Mój wspólnik potrafił pięknie i wymownie milczeć. A milczeć przychodziło mu przez większą część życia, winien był temu jego głos, a właściwie barwa głosu; tym, którym zdarzyło się usłyszeć głos Chostika, woleliby raczej nieustanny zgrzyt żelaza po szkle. Sam utrzymywał, że w dzieciństwie głos miał piękny i wyrazisty, a nawet śpiewał w chórze, ale pewnego dnia się przeziębił i ochrypł. Kłamie i wie, że nikt mu nie wierzy. Albo ktoś rzucił urok na jego brzemienną matkę, albo sam w dzieciństwie rozgniewał jakąś wiedźmę... tak czy owak, kariera chórzysty przed Chostikiem jest raczej zamknięta.

Na progu chaty pojawili się k’Ramol i starosta. Drewniany „cień korony” zjechał mu na ucho, a nasz przyjaciel nie krył zadowolenia. Nie trzeba było pytać – wszystko jasne.

– Dziewięćdziesiąt dwie! Umówiliśmy się na dziewięćdziesiąt dwie monety!

Chostik westchnął. Było to krótkie westchnienie, brzmiące jak sążniste przekleństwo.

Drewniane koła mocno wrzynały się w drogę. Klatka okazała się za ciężka; za nami, jak za pługiem, ciągnęły się dwie głębokie koleiny, fura skrzypiała niemiłosiernie na każdym wyboju, a konie dawno już przeklęły wszystko – i ze wszystkim się pogodziły.

Poruszaliśmy się z szybkością pijanego piechura. Nie zalanego w trupa, ale solidnie podchmielonego, który idzie z czerwoną gębę i wszystkie swoje wysiłki ogranicza do tego, żeby nie zejść z prostej i nie lec gdzieś na poboczu. Dokładnie jak my. Chostik trzymał lejce, a my milcząc, jechaliśmy po bokach.

Słońce poruszało się po niebie jeszcze wolniej, ale w końcu bez najmniejszego wysiłku nas wyprzedziło. Do celu – okręgowego ośrodka z wydziałem sądowym i „wysoką dzwonnicą” – została jeszcze ponad połowa drogi, a słońce już kończyło swoją drogę, wisiało nad wierzchołkami drzew dalekiego lasu i nie trzeba było proroka, by odgadnąć, że przyjdzie nam nocować w gołym polu, z hipotetycznym Glinianym Szakalem...

Nad drogą przeleciał, nie poruszając skrzydłami, wieczorny stworek niedosyt. Rząd zębostałe, rodzina żywołyki...

Potrząsnąłem głową.

Zmierzch jest porą, w której zbiera się na cudze wspomnienia. Jakby cudze. Zbroja robi się ciężka i zaczyna ugniatać ciało, jak pieczęć gniecie rozgrzany lak. Po co, do licha, jadę pośrodku czystego pola w pełnej zbroi?

Słońce patrzyło krzywo, z ukosa. Nasze długie cienie połykały przydrożny pył. Westchnąłem głęboko. Płyty pancerza lekko się rozeszły, i ponownie się zamknęły.

– Mam pietra – oznajmił niezbyt głośno k’Ramol. – Boję się o tę przednią oś. Jak myślisz, Rio, wytrzyma?

Na drogę wyskoczył pasikonik. Z rozpędu i głupoty, rzecz jasna. Skoczył ponownie, tym razem się uratował – ale znów skoczył nie tam, gdzie powinien. Nie chciałbym, gdyby los stworzył mnie pasikonikiem, zatrzymać się na drodze skrzypiącego drewnianego koła...

...na różowym marmurze. Nie wiadomo czemu, wszystko było wtedy marmurowe, ale nie zimne, ponieważ za dnia słońce nagrzewało kamienie tak mocno, że do samego świtu nie zdążyły ostygnąć – I oto siedział sobie na różowym marmurze – szarozielony pasikonik o sękatych nogach, a ja podchodziłem go na czworakach, w prawej ręce miałem siatkę, a w lewej grubą, szlifowaną soczewkę szkła powiększającego...

– Rio!

K’Ramol, jak się okazało, od kilku chwil jechał obok mnie z charakterystyczną miną lekarza – lekko zaniepokojoną i jednocześnie stanowczą.

– Czym się tu niepokoić, Ram? – mruknąłem kątem ust. – Złamie się oś, to wtedy się pomyśli...

– Rio? – zapytał niepewnym głosem. – Jesteś pewien, że nikt ci nie narzuca żadnych wizji?

Chostik łypnął na nas okiem z wysokiego kozła. Usłyszał. Słuch ma Chosta – w przeciwieństwie do głosu – wyśmienity, niczym ryś. Uśmiechnąłem się.

– Jestem pewien, Ram. Pewien jak nigdy.

Wizje, ulubiona broń Szakali. Ale pasikonik na różowym marmurze, to moja osobista sprawa, trafiająca się niezależnie od pory dnia, niezależnie od tego, co w danej chwili robię i oczywiście absolutnie niezależna od żelaznej klatki.

– No, uważaj, Rio...

Kiwnąłem głową.

– Dobrze. Będę uważał.

Chłopi dali nam bańkę mleka od czarnej krowy, żebyśmy mogli się bronić przed Szakalem. Rankiem, gdy tylko opuściliśmy wioskę, k’Ramol wrzucił do bańki jakąś swoją przyprawę – i teraz z przyjemnością wypiliśmy każdy po kubku pysznego kwaśnego mleka. Trzeba podziękować tym chłopom – ugościli nas zupełnie bezinteresownie...

Glinianego Szakala nie da się zabić mieczem. Bronić się przed nim też nie sposób – gdybym nie był tym, kim jestem – za nic nie podjąłbym się tej roboty. A tym biedakom, którzy będą podnosić klatkę na szczyt dzwonnicy, a potem ją rozklepywać i wyjmować z niej Szakala – naprawdę nie ma czego zazdrościć...

Najprościej byłoby go zrzucić razem z klatką.

Tylko... czemu miałbym się tym przejmować?

Obaj moi towarzysze rozłożyli się na nocleg pod gołym niebem. Nawet gdyby miało lać, żaden z nich nie da nura pod furę.

Spanie pod zadkiem Glinianego Szakala jest raczej wątpliwą przyjemnością. A jak jeszcze zacznie kapać z rozklekotanych desek...

K’Ramol okutał się w ciepłą opończę. Chostik został na warcie – usiadł nastroszony i od czasu do czasu dorzucał do ognia drewniany drobiazg. Chostik może nie spać całymi tygodniami – kiedy brałem go na kontrakt, ta jego cecha rzuciła mi się w oczy przede wszystkim.

W mroku ciężko stąpały niewidzialne, ale doskonale słyszalne konie.

Posłanie rozłożyłem sobie nieco z boku, w pewnej odległości od fury. Położyłem się na grubej rogoży i po same uszy owinąłem się opończą. Prosto przed moim nosem kołysały się i buchały wonią „dziewczęce oczka”. Rząd przydrożne, rodzina krzyżokwiatowe...

Natrętne myśli – jak szczury – w razie konieczności przecisną się i przez gardziel butelki. Zamknąłem oczy.

Przed dwoma tygodniami z kniaziowego gołębnika wzbiło się jednocześnie dwanaście białych gońców, które pomknęły do dwunastu siedzib zarządów okręgowych, omijając jastrzębie szpony i strzały myśliwych... Choć nie ma chyba nikogo, kto by nie wiedział, że strącenie strzałą gońca niosącego wieści oznacza ściągnięcie klątwy na trzy kolejne pokolenia potomków. Potem każdy z wiodących gońców wszedł do swej klatki – jedne wyszły po trzech dniach, inne po całym tygodniu. A możliwe, że niektóre nie wylazły w ogóle. To ostatnie było, co prawda, mało prawdopodobne – dobry goniec potrafi kontynuować misję i jako trup.

Wyznaczeni do tego świątynni słudzy uwolnili posłańców od brzemienia linki i papieru. I na dwunastu placach, wobec wielkiego zgromadzenia ludu, odczytano jeden i ten sam tekst – w tym samym czasie, w którym ptak doręczyciel, w całości upieczony na rożnie, podawany był na stół lokalnego namiestnika. I każdy z dwunastu namiestników, protekcjonalnie się uśmiechając, kiwnął na swojego syna – zgodnie z tradycją, kosteczki zmęczonego gońca powinien obgryźć spadkobierca tego, komu doręczono wiadomość.

Ja swego czasu też zjadałem twarde ptasie mięso. Nie było to miłe: po pierwsze, ze względu na zęby, które można było sobie połamać; po drugie, głupio jakoś pożerać uczciwie i ciężko pracującego ptaka. Nie wiadomo dlaczego, wśród przedstawicieli władz uchodzi za osobliwy szyk odpłacanie złem za dobro. Rożen – za oddanie...

Ostatnią wieścią ze Stolicy nie był edykt ani prawo, czy zarządzenie. Kniaź wzywał chętnych do wykonania Wielkiego Zamówienia – przy czym pretendentom rozbójnikom obiecywano łaskę, będącym w państwowej służbie urlop, a na bohaterów do wynajęcia czekały zachęcające dary.

Odwróciłem się na drugi bok. Pachnące pięknie „dziewczęce oczka” znalazły się za moimi plecami.

...Ileż na tej łączce cykad. Gdy tylko nauczyłem się chodzić, poświęciłem trzy wieczory na to, by zobaczyć choć jedną. Zobaczyłem. I przestraszyłem się.

No, ale potem miałem mrowisko w ogromnej szklanej bani, a trzy cykady mieszkały w specjalnie dla nich wydzielonym pomieszczeniu i śpiewały w mojej obecności, w ogóle się nie krępując.

Deszcz siąpił miarowo. Opończa nasiąkała wilgocią powoli, ale nieodwracalnie; cykady umilkły, mrówki skryły się pod ziemią, i mogłem się spodziewać, że już niedługo moje okrycie przygniecie mnie niczym mokra ziemia.

Drgnąłem i usiadłem.

Skąd deszcz, skoro niebo usiane jest gwiazdami jak świątynne sklepienie złotymi blaszkami? Cykady...

Drą się jak oszalałe.

Rozejrzałem się wokół.

Znikło gdzieś ognisko, fura i moi towarzysze. Były tylko gwiazdy, ledwie wyczuwalny wiatr i zapach „dziewczęcych oczek”.

Dłoń sama skoczyła do rękojeści miecza. I znów nic – nie było miecza, pasa ani ubrania. Stałem w mroku nagi, i czułem pod dłonią gęsią, ostrą niczym tarka skórkę.

Spokojnie. Najważniejsze w takiej sytuacji, to nie wpaść w panikę. Byliśmy, widzieliśmy, znamy...

Ale co znamy?!

Ciszę przerywały tylko przypadkowe wybuchy energii cykad. Wdech, wydech. Spojrzenie na niebo.

Mogli mnie uśpić, pozbawić broni, odciągnąć gdzieś daleko, a potem i rozebrać do naga. Wszystko to było możliwe, choć mało prawdopodobne. Ale podmiana gwiazdozbiorów to sztuczka, której nie dokazałby nawet Gliniany Szakal.

Intuicyjnie i odruchowo, nawet o tym nie myśląc, wymamrotałem króciutką modlitwę-przebudzankę. Wargi nie bardzo chciały słuchać, ale wypowiedziałem cały tekst do końca i... nic się nie stało.

Wdech, wydech.

Znaczy, śpię.

Padłem ofiarą zaklęcia „mnogich przebudzeń”. Wtedy sny siedzą jeden wewnątrz drugiego i przeglądają się jeden w drugim niczym zwierciadło w zwierciadle. Człowiek się budzi, trafia w objęcia kolejnego snu i nie może się ocknąć.

Ponownie położyłem się na rogoży. Ciągnęło od niej chłodem i wilgocią. Pod dotykiem była całkowicie realna, nie jak we śnie, a na ja...

Wdech, wydech.

Zawsze jest możliwość ratunku, choć wolę porządną bitwę od walki z kaprysami losu. A teraz trzeba będzie przyjąć narzucone przez kogoś innego reguły...

Zamknąłem oczy.

Nie, liczyć do kilku tysięcy nie ma co. Do rana doliczę, a nie zasnę.

Jest taka dziecięca kołysanka, której co prawda w żadnym wypadku nie powinno się nucić dzieciom. O tym, jak to mały głupi borsuczek nie chce spać, odrzuca jedną za drugą usługi pragnących go uśpić nianiek, a potem zjawia się podziemny Ych i uśpiwszy głuptaska, zaczyna go pożerać.

Hm... ależ idiotka była z tej borsuczej mamy. A każdej niani, która śpiewa maluchowi na noc „Borsuczka”, należałoby zaszyć gębę...

Różowy marmur. Różowy...

Wysiłek woli.

Spać. Spać...

Ten, kto trafiwszy do mnogiego snu, przestraszy się, gwałtem zacznie się budzić, szczypać, krzyczeć, pakować dłonie w ogień – ten przepadł z kretesem. Z każdym kolejnym przebudzeniem będzie się pogrążał w coraz głębszy sen i nigdy nie wróci do rzeczywistości.

Na obudzenie się ma szansę tylko ten, kto namówi samego siebie na ponowne zaśnięcie.

Spać...

Mrówki biegające po stole...

Motyl pomiędzy ciemnoszarymi marmurowymi żyłkami...

Spać!!!

Odwróciłem się na drugi bok.

Nie da się zasnąć. Ostry kamień wgryza się w biodro, rosa chłodzi gołą skórę... i nie wiadomo czy to rosa, czy zimny pot...

Za morzami, za lasami, za szerokimi dołami, żył chłopczyk w białej fortecy. Miał ciotkę, babkę i dobrą nianię, ale nie miał ojca ani matki...

Pewnego razu postanowił zbudować młynek na strumyku. Nie dlatego, że nie miał chleba, ale po to, żeby popatrzeć, jak woda obraca łopatkami młyńskiego koła...

W pierwszej łopatce był rowek wygryziony przez jakiegoś czerwia. Druga miała opalone brzeżki, trzecia była czysta jak marmur, na czwartej zastygła kropelka krwi, piąta miała dziurę po sęczku, szósta...

Szum wody ucichł nagle. Podniosłem głowę.

Z boku migotało ognisko. Siedział nad nim ponury Chostik, tyle że nagromadzona przezeń kupa chrustu do podsycania ognia była dwukrotnie mniejsza niż przedtem.

Przez chwilę leżałem bez ruchu. Potem rozchyliłem zaschnięte wargi i wymamrotałem modlitwę-przebudzankę. Gdzieś w mojej krtani wezbrała gorąca fala, która obmyła mnie aż do samych pięt. W głowie natychmiast mi się rozjaśniło; przebudzanka zadziałała, znaczy żyję i jestem przytomny.

Obita żelazem klatka zasłaniała sobą poranną gwiazdę, która o tej porze wisiała nisko nad horyzontem. Wewnątrz klatki nic się nie ruszało.

A przecież z tych, którzy zasnęliby na tej rogoży, dziewięciu chłopa na dziesięciu nie zdołałoby się przebudzić. To, że teraz mrugam w ciemności oczami, musi być dla Szakala nowością i zaskoczeniem.

A może nie? Może po prostu próbował, do czego jestem zdolny?

Powiadają, że daleko na wschodzie są osady, całkowicie podporządkowane Szakalom. Mówi się, że ludzie, którzy kiedyś wpadli w szakalową jamę, wracają senni, zamyśleni, dużo jedzą, nie płodzą potomstwa, a po śmierci rozpadają się na kupkę potrzaskanej gliny...

Powiadają też, że Szakale posyłają pomiędzy ludzi własnych wyrodków, których nie sposób odróżnić od normalnych ludzi, poza tym, że wykazują niepowstrzymane upodobanie do sprawowania władzy. Mówi się też, że taki szakali podrzutek w ciągu kilku lat potrafi zostać co najmniej wioskowym starostą, a gdy tylko nałoży swój „cień korony”, wioska pada ofiarą rozmaitych chorób, nieurodzaju, mieszkańcy popadają w szaleństwo i piją na umór, a także zaczynają się okropnie lenić – co prawda mnie zawsze się wydawało, że ta legenda wypływa wtedy, gdy trzeba zmienić kolejnego starostę niedojdę.

Ale o tym, żeby Szakale bez wysiłku potrafiły pogrążać ludzi w wielopiętrowym śnie – nie słyszałem nigdy wcześniej.

Chostik czuwał – widziałem, jak błyszczą jego zwrócone na ogień oczy. K’Ramol... niedobrze z nim będzie, jeżeli zasnął i nie może się wyrwać.

Wstałem cicho. Chciałem zawołać naszego strażnika, ale z jakiegoś powodu się rozmyśliłem i poszedłem ku ognisku po obsypanej rosą trawie...

Bardzo interesujące.

Pod moimi stopami ścieżka wygięła się jak żywa. Jakbym szedł po wijącym się robaku; nie skręciwszy nigdzie i nie cofnąwszy się ani o krok, stwierdziłem nagle, że idę prosto ku klatce, a przy tym wszystkim odczuwam wcale nie strach, tylko raczej życzliwe rozbawienie.

Chostik nawet się nie obejrzał. Chyba w ogóle mnie nie widział.

Nie bez wysiłku zatrzymałem własne kroczące uparcie nogi. Do klatki mogłem już sięgnąć ręką – ale za żelaznymi ściankami nie tylko nie wyczuwało się żadnego ruchu... wyglądało na to, że nie było tam nikogo żywego.

Obudzić Ramola. Boleśnie dźgnąć w bok Chostika i przywrócić mu przytomność. Odczołgać się dalej i z pierwszymi promieniami słońca – w drogę...

A cóż to, jestem wiejskim przygłupem, by łazić wokół ze świstawką i ratować się zamówionym mlekiem?

Zacisnąłem zęby. Mój słuszny gniew, wściekłość, chęć natychmiastowego zerwania się na nogi, na przekór wszystkiemu – czy były moimi? A może ktoś zręcznie zasiał je w moim mózgu?

Odwróciłem się. Wbiłem wzrok w plecy siedzącego nieruchomo Chostika, zrobiłem krok, potem drugi... Ognisko przysunęło się posłusznie, uśmiechnąłem się z satysfakcją – i w tejże chwili zdałem sobie sprawę z faktu, że stoję prawie przed samą klatką, pod ciężarem której fura aż się ugięła i lada moment trzaśnie, że ognisko zostało za moimi plecami, a na żelaznych płytach kładzie się blady odblask ognia i mój własny cień.

Ależ nam się trafiła „robótka na boku”! Ot, domowa chałtura...

– Rio...

Udało mi się nawet nie drgnąć.

Głos szedł nie wiadomo skąd.

Na placu odbywała się egzekucja wrogów srebrnego wieńca – to znaczy buntowników większego, okręgowego kalibru; przyjezdny rycerz postanowił ucieszyć oczy widowiskiem, dlatego młody i rudy giermek z odstającymi haniebnie uszami, który nie żywił najmniejszej sympatii dla tego typu wydarzeń, chcąc nie chcąc, musiał patrzeć także.

Buntowników było dwóch i rzeczywiście knuli przeciwko namiestnikowi – w każdym razie odczytanie listy ich przewinień i przestępstw zajęło pół godziny i wywołało mrukliwy sprzeciw zebranego i coraz bardziej znudzonego tłumu. W końcu wyczerpano wszystkie formalności. Osądzeni – obaj żółci i chudzi jak tyki, nadęci do ostatniej chwili arystokratyczną dumą – opadli na kolana, a gdy dwaj oprawcy jednocześnie unieśli miecze w górę i opuścili je na karki ofiar, młody giermek drgnął nagle i odwrócił wzrok.

– Interesujące – mruknął sam do siebie przyjezdny rycerz, ale z powodu głuchego ryku, jaki wydał usatysfakcjonowany wreszcie tłum gapiów, nikt go prawie nie usłyszał.

Po jakimś czasie – gdy plac opróżnił się do połowy, zadowolony z siebie namiestnik odjechał do swego pałacu, a robotnicy zdążyli już zabrać się do rozbiórki składanego szafotu – rycerz z giermkiem trafili przed wejście do pewnej piwniczki, której dębowe drzwiczki na głucho zapierał ogromny zamek. Dziś jednak – może przypadkiem – pomiędzy drzwiami i futryną otwierała się szczelina, a nie nasmarowane zawiasy poskrzypywały w takt przeciągu – skrzyp-skrzyp... skrzyp-skrzyp...

Rycerz zastukał, pokazał swój pierścień, powiedział potrzebne słowo, wyciągnął właściwą ilość monet; młody barczysty chłopak otwierający skrzypiące drzwi przepuścił rycerza i jego towarzysza w dół, po wąskich kamiennych schodkach.

W wilgotnej komnatce zobaczyli ciągnącą się pod ścianami ławeczkę, parę pochodni i jeszcze jednego chłopaka – kopię pierwszego i jego brata bliźniaka, bladego, nastroszonego i ponuro patrzącego podkrążonymi oczami. W niedbale rzuconych na ławę szmatach kłapouchy giermek ze strachem rozpoznał zachlapane krwią katowskie kaptury.

Rycerz kiwnął głową i dał bliźniakom jeszcze po pieniążku. Pierwszy wziął z podziękowaniem, drugi jednak nawet nie podniósł tyłka z ławy, tylko z dość obojętną miną zaczął oglądać wytarty krążek.

Zapalono nową pochodnię.

W odległym kącie piwniczki, pod niskim sklepieniem, przykryte rogoża leżały dwa ciała, które z powodu spoczywających oddzielnie głów wydały się patrzącemu na nie giermkowi niepomiernie długie. Młodzik znieruchomiał ze zgrozy.

Rycerz władczo kiwnął obu oprawcom, wskazując im drzwi; pierwszy poddał się poleceniu niechętnie, ale drugi nawet nie raczył wzruszyć ramionami. Giermek poszedłby za nimi z wielką ochotą, ale zatrzymało go spojrzenie rycerza.

Podszedłszy do stołu, rycerz oszczędnym i rzeczowym ruchem odrzucił precz rogożę i odsłonił dwie odrąbane głowy. Giermek miał ochotę się odwrócić, a jednak patrzył jak zaczarowany.

Pierwsza głowa okropnie szczerzyła zęby.

Druga...

Giermek wstrzymał oddech, bo coś ze straszną siłą ścisnęło mu pierś. Serce mu zamarło, zastygłe w bolesnym skurczu.

Drugi ze ściętych poruszył powiekami – przy czym pomiędzy odrąbaną szyją a krtanią został spory, wielkości dłoni, kawał okrwawionej deski.

– Ot tak... – głuchym głosem odezwał się rycerz. Najwidoczniej i jemu odjęło oddech. – O to gdzie...

Skazaniec otworzył oczy. W jego wzroku był ból... i drwina.

– Pójdziesz do mnie na pierścień? – ochrypłe zapytał rycerz.

Powieki leżącego na stole drgnęły i powoli opadły.

Rycerz podniósł rękę; dłoń z wielkim pierścieniem na wskazującym palcu wyraźnie drżała, choć rycerz starał się ją utrzymać w bezruchu.

Młodego giermka oblał zimny pot.

Czerwony, bezimienny kamień nikło błysnął w złotej oprawie. Nieruchoma dotąd głowa na stole rozwarła szczękę i ostatecznie zmartwiała, szybko powlekając się trupią sinością.

Kamień raz jeszcze zamigotał blaskiem – i zmatowiał.

Obita żelazem klatka wyglądała niczym opancerzony potwór. Na jej bok nadal padał odblask ogniska – ale mój cień się przesunął, jakby ognisko przemieszczało się po okręgu, niczym słońce.

– Dlaczego? – zapytałem na głos.

Poczułem się tak, jakby po krtani pogłaskała mnie niewidzialna, zimna łapka. Zakrztusiłem się. Zamruczałem słowa modlitwy-podpórki – z przestrachu zacząłem od razu od najsilniejszej, jaką znałem.

Przed oczami wciąż jeszcze miałem czerwony klejnot, martwą głowę i bladą twarz rycerza-czarnoksiężnika.

Dlaczego tak łatwo odebrać mi władzę nad ciałem i pokazać mi bajkę, nie mającą żadnego związku ze sprawą?!

– Rio...

W ledwie słyszalnym głosie nie było groźby. Było smutne stwierdzenie faktu.

– Rio... Nie jestem Szakalem... Jestem...

I powietrze znów zadrgało mi przed oczami.

Wiry i wybuchy. Wrażenie lotu i upadku; ogniste pasy pełznące leniwie po korycie rzeki, czas sprasowany w kształt niezbyt gęstej, bladej siatki. Tę sieć przerywa coś niewyobrażalnie potężnego. Przestrzeń ocieka ciężkimi, stopionymi kroplami. Naprzeciwko powstaje przeciwna siła, zderzenie, zwarcie, utarcz...

Dreszcz w całym ciele. Cisza. Oczekiwanie. Cóż on ze mną wyrabia? I czemu to wszystko ma służyć?! Fala rozdrażnienia – obcego. Budzę niezadowolenie. Widocznie jestem niedostatecznie pojętny.

Usiane gwiazdami niebo pociemniało.

Jedna z istot przypominała garść iskier, migotliwych węgielków, siejący blaskiem obłoczek; druga wydała się kłębem dymu, nieustannie zmieniającym kształt. Obie zwarły się w walce na śmierć i życie, w boju, z którego nie można się było wycofać, a polem ich bitwy był jasny prostokąt, ograniczony nie wiadomo dlaczego naciągniętymi linami. Świetlista istota co chwila traciła jedną ze swoich iskier – jego bezkształtny przeciwnik w takich momentach odskakiwał i spieszył zadeptać ogieniek, ugasić go uderzeniem ciężkiej macki, pojawiającej się i znikającej błyskawicznie, ponieważ niekształtna istota ani przez chwilę nie mogła wytrwać bez metamorfozy...

Potem ten, który iskrzył się blaskiem, popełnił błąd i zaczął przegrywać. Wynik walki był już tylko kwestią czasu; ciężki i mroczny przeciwnik nacierał, przyciskał iskrzaka do lin i dobijał. W pewnej chwili ten szarpnął się resztką sił, i cisnął jeden ze swoich ogieńków daleko za liny, w pustkę... i tam ogieniek się zachował, samotny, przygaszony, zagubiony...

Jego przeciwnik odwrócił się – tak to przynajmniej wyglądało, jakby nieustannie zmieniające formę ciało ostro odwróciło się w tył, gdzie poleciała iskierka. Ale zamiast rzucić się jej śladem, mroczny ze zdwojoną energią uderzył na ginącego przeciwnika. I w pewnej chwili niemal fizycznie odczułem miażdżący cios...

Gwiazdy. Znów zobaczyłem usłane jasnymi plamkami niebo.

– Ktoś ty? – spytałem, czując, jak opornie porusza się w mojej gębie wyschnięty na wiór język.

– Ten, co przegrał – padła pełna smutku odpowiedź z klatki.

– To nie moja sprawa – odpowiedziałem ochrypłym głosem i odstąpiłem na krok.

Klatka natychmiast zbliżyła się do mnie gwałtownym szarpnięciem.

Ażebyś skapiał, potworze!

W nosie zakręciło dymem.

Nie tak pachnie ognisko. Nie tak pachną popioły. Tak pachnie pogorzelisko, różowy marmur osmalony aż do czerni i...

Brygadier Złota Uzda z zadowoleniem ściągnął z nogi but i rozwinął onucę. Przez chwilę leniwie poruszał palcami i nasłuchiwał – we dworze przenikliwym głosem darła się jakaś kobieta. Wszystkim sprawnie dowodził podbrygadek Gudż – pod oknami rozpalały się już kolczaste krzaki, dymił się chrust, ale na razie nie było się do czego spieszyć.

Sięgnąwszy nieprawdopodobnie długą ręką, brygadier wyciągnął ze stosu aromatycznych drobiazgów jedwabną chusteczkę haftowaną w białe listki i czerwone, cienkonogie ptaszki. Podrzucił w górę – lekki niczym puch jedwab na długo zawisł w powietrzu, wionęło od niego niezwykłą wonią, która jednak szybko rozmyła się w smrodzie onucy.

I w zapachu dymu, ponieważ dom już płonął.

Brygadier jednym szarpnięciem rozerwał chusteczkę na dwie części. Pomrukując z zadowoleniem, owinął sporządzoną z niej onucą, twardą jakby z kamienia wyciętą stopę. I niespiesznie zaczął zdejmować drugi but.

Nie dało się wyciągnąć z domu wszystkiego, co było warte uwagi kupców i sklepikarzy. Niech chłopcy wezmą, co się da; brygadier nie potrzebował niczego. Rozkaz już wykonał – majątek został wypatroszony i wywrócony na nice, jak zawszona czapka. Płomienie zaś wzbijają się coraz wyżej.

W poprzek ścieżki leżała martwa baba. Brygadier Złota Uzda przekroczył padlinę. Obcas jego buta zgniótł ze zgrzytem kilka porcelanowych odprysków, które niedawno jeszcze były naczyniami. Brygadier obejrzał się, szukając wzrokiem podbrygadka...

Na niesamowicie zielonej trawie, na równo przyciętym klombie stał ten sam smarkacz. W dłoniach trzymał zabawny pręt z jedwabnym kołpaczkiem, a jego krótkie, aksamitne porteczki nie wiedzieć czemu zostawały suche. Chłopak nie odrywał spojrzenia okrągłych oczu od podbrygadka Gudzia, który szedł ku szczeniakowi; ale nie było potrzeby osadzenia podwładnego – główne zadanie wykonane, a czasu trochę zostało...

Za plecami chłopaczka nagle zajęło się ogniem wielkie drzewo. No, teraz, żeby się nie poparzyć, z pewnością smark ruszy ku podbrygadkowi...

Ogłupiały szczeniak drgnął, wypuścił z rąk swoją pałkę i skoczył w ogień. Brygadier aż otworzył usta – czegoś takiego jeszcze w życiu nie widział!

Nad domem zawalił się dach. Towarzyszył temu huk, od którego podskoczył nawet głuchawy podbrygadek.

A brygadier aż zmrużył oczy.

Rozdygotane powietrze paskudnie zeń zadrwiło. Wydało mu się, że chłopak stoi w ogniu, obejmując płonący pień, włosy na jego głowie płoną żywym ogniem, a chłopaczek, zamiast krzywić się z bólu, władczym głosem wykrzykuje jedno i to samo słowo, powtarzając je jak rozkaz...

Brygadier niczego więcej nie zobaczył. Była to ostatnia rzecz, którą ujrzał i zapamiętał do końca życia.

Iskry płonącego domu jeszcze się wzbijały w niebo – a z ogniska, w które przekształciło się drzewo z otaczającymi je krzakami i mrowiskiem, kroczył już ku brygadierowi jego własny zły los.

...Mokry byłem od głowy po pięty. I już nic mi się nie chciało.

Nie chciało mi się sprzeciwiać ani rozgryzać zagadki. Ani walczyć o Wielkie Zlecenie. Żyć też mi się nie chciało – ot, przysiąść, przytulić się do czegokolwiek i zamknąć oczy...

On rzeczywiście nie był Szakalem. On był kimś znacznie ważniejszym!

Nigdy przedtem nie miałem wizji o takiej sile i wyrazistości. I to nie okrutna śmierć brygadiera mnie poraziła – chusteczka babci, rozerwana na onuce...

Żelazny bok klatki miałem tuż przy twarzy. Wystarczyło tylko wyciągnąć rękę...

– Czego chcesz ode mnie, ty...

– Rio... R-rio... posłuchaj mnie...

Doskonale wiedział, kim jestem. Na ułamek sekundy zobaczyłem siebie jego oczami – kamienny posąg na mogile. Rzeźba gniotąca swoim ciężarem i pagórek mogiły, i kruche kości zmarłego...

– Posłuchaj, Rio... Właśnie tamtego dnia... Właśnie tamtego dnia narodziłeś się ponownie, zostałeś zaklęty i przeklęty. Wiecznie błąkać się po drogach... żyć z miecza i nim zdobywać środki utrzymania. Zadawać śmierć... ale cudzymi rękoma, jakbyś spuszczał psa ze smyczy – a swoich nie brudzić... do czasu. Ta, która siedzi na twojej głowni, to śmierć zaklęta, zabroniona, jeżeli ją uwolnisz, jeśli z twojej ręki zginie choć jedna istota... świat stanie dęba – tak ci powiedziano. Świat stanie dęba, a ty sam umrzesz. Nie zabijać samemu, ale wiecznie się błąkać. Bić się, wojować... I biada ci, jeżeli się sprzeciwisz... gdzieś się zatrzymasz... zechcesz porzucić wędrówkę...

Zakryłem oczy z bezsilnej wściekłości.

Próbowałem, a jakże. Po wykonaniu szczególnie wygodnego zamówienia, kupiłem domek w małym miasteczku, k’Ramol otworzył małą lecznicę, Chostik znalazł pracę u miejscowego rzeźnika...

Okrutna zapłata nie kazała na siebie czekać. Okryty wrzodami, śmierdzący, niemal umierający, z trudem wdrapałem się na konia, przypasałem miecz...

I na drugi dzień wszystko przeszło, jak ręką odjął. Rany zagoiły się bez żadnych blizn. K’Ramol przysięgał, że takiej choroby po prostu nie ma i już.

„Zaklęty i przeklęty”. Sam to wiem, Szakal nie musi tego mówić.

– I co z tego?

Nad klatką zielonkawą łuną wstało znużenie. Posiwiało w powietrzu i legło mi na ramieniu – nogi się pode mną ugięły i usiadłem.

– Ri-o... Ja umieram...

Milczałem. Czegoś podobnego właściwie należało się spodziewać. Okropnie natarczywy i konsekwentny był ten ciemny, zmiennokształtny przeciwnik.

– Pomóż mi, Rio... Pomóż mi!

A to mi nowina! Ja mogę pomóc jemu! Znów ujrzałem siebie jego oczami – stalowa powłoka, zamykająca wewnątrz siebie maleńkiego, na poły żywego więźnia.

– Dawno temu... w ogniu... wezwałeś Niewiadomego... Zapragnąłeś siły... którą ci dano w zamian za inny dar. Dar, którym władałeś z prawa urodzenia... przypomnij sobie!

Zacisnąłem zęby.

Doskonale pamiętam, że świat był inny. Mogłem myśleć lekko, długo, wyłącznie o przyjemnych i wyjątkowych sprawach. Myśli docierały z zewnątrz – i rodziły się we mnie; to drugie było bardziej zajmujące, przypominało lot na skrzydlatych żaglach, świat zaś wydawał się uporządkowany, skomplikowany i piękny, niczym wzór na motylim skrzydle, niczym konstrukcja latającego aparatu, złożonego własnoręcznie i wypróbowanego tylko raz, nad jeziorem...

Świat był barwny. Teraz, mówiąc o barwie, mam na myśli tylko rozmaite odcienie szarości – a wtedy słowo „różowy” nie było pustym dźwiękiem. Teraz moje myśli biegną wąską, wydeptaną dróżką, wewnątrz ciasnej nory, ręce same wiedzą, jak trzymać miecz, każdy mięsień wie, co ma robić, myśli się toczą niczym pusta fura, a ja nawet nie próbuję sobie przypomnieć, jakim był świat, ponieważ „wzór na skrzydle” – to tylko pozbawione znaczenia słowa.

Nigdy już nie wróci ten, kim byłem. Choć Szakal doskonale wie, jak bardzo chciałbym nań spojrzeć oczami tamtego – bodaj na chwilkę, na minutkę...

– Więc czego ode mnie chcesz?

– Spójrz za siebie. Spojrzałem.

Stał w odległości kilku kroków ode mnie. Za jego plecami migotały płomyki ogniska, przy którym spokojnie chrapał Chostik – nigdy nie zasypiający wartownik.

Był wysoki, mojego wzrostu. Twarzy nie było widać, ręce skrzyżował na piersi – na prawej miał cztery palce, na lewej sześć. Był podobny do człowieka. Najwyraźniej ten jego iskrzący się wizerunek był tylko alegorią, obrazkiem...

– Pomóż mi, Rio. A ja w zamian pomogę tobie... zdejmę z ciebie klątwę.

– Łżesz – warknąłem, oblewając się zimnym potem. – Nie wierzę.

Wysunął w bok dłoń o czterech palcach; pojawił się na niej ogieniek, maleńki i żółty, i ten, który nie był Szakalem, podniósł płomyk do twarzy, a ja zobaczyłem haczykowaty nos i długie, wąskie oczy – od nosa po same skronie.

– Pomogę ci, Rio... Podaruj mi... Umilkł.

– Co? – zapytałem odruchowo.

– Podaruj mi... jedną rzecz. Dobrze zapłacę... zdejmę zaklęcie. Uwierz mi, że mogę to zrobić.

Gdzieś daleko odezwał się puchacz. Wbrew samemu sobie zobaczyłem piękną wizję – oto muska mnie czarodziejska pałeczka i z żelaznego potwora zamieniam się w maleńkiego chłopczyka w krótkich porciętach, z siatką na motyle w ręce...

Choć nie. Dawno już powinienem dorosnąć.

NIEWIERZE!

Wierzę... wierzę! Chcę wierzyć.

Niepojęta, potężna istota. I na domiar wszystkiego, konająca. Przecież on umierał – teraz i ja poczułem nieuchronność śmierci, która zawisła nad nim niczym katowski topór.

– Pomóż mi, Rio. Podaruj mi... tę rzecz. Nie oszukam cię.

– Nie mam niczego, co mógłbym ci...

– Owszem, masz.

Posłał mi nową wizję i w pierwszej chwili wydało mi się, że chce, abym go zabił.

W sekundę później, gdy nogi niosły mnie ku ognisku, a miecz, który sam bezszelestnie wsunął mi się w rękę i przymierzał się do karku siedzącego bez ruchu Chostika – dopiero wtedy pojąłem, czego on ode mnie chce. Rozjuszyłem się i resztką siły ponownie wsadziłem miecz w pochwę – tak, że usłyszawszy głuchy stuk ogłupiały Chostik ocknął się i odwrócił ku mnie. Jego oczy pod światło wydały mi się absolutnie czarnymi.

– Rio? Ty...

Ten, kogo chłopi wzięli za Szakala, w istocie chciał, żebym zabił. Ale nie jego.

Żebym po prostu kogoś zabił.

Chciał dostać śmierć, siedzącą na mojej głowni. Na mojej głowni, w mojej ręce... Oto, co miał na myśli!

Po co mu ona? Co chce z nią zrobić?

Chostik tymczasem wcale nie zamierzał się sprzeciwiać. Najpewniej jeszcze nie minęło mu senne oszołomienie; kosmaty łeb mojego wspólnika pochylił się, usłużnie podstawiając kark pod cięcie.

Cykady umilkły. Nad klatką wstała wreszcie jutrzenka – pewny znak tego, że niebo lada moment zacznie się rozjaśniać.

– Bydlę – sapnąłem, choć nie bardzo wiedziałem, pod czyim adresem. Moim albo Szakala.

„Złam zakaz – bezgłośnie rozkazał mi ten, który stał teraz za moimi plecami. – Złam go teraz, w tej chwili, a ja ci pomogę! Przekrocz linię, która ci wzbrania zabójstwa – nic się nie stanie, ponieważ zdejmę z ciebie zaklęcie. To co wyzwolisz swoim uderzeniem, zostanie przy mnie, zabiorę to i odejdę, zostawiwszy ciebie z twoją prawdziwą osobowością, barwnym światem i odrodzoną pamięcią”.

– Bydlę – powtórzyłem, patrząc na pokornie podstawiony przez Chostika kark.

Znów miałem miecz w dłoni. Bezimienny. Pozbawiony własnej woli czy charakteru. Miecz nie może mieć woli – to nie stal szuka krwi, to moja dłoń z trudem wstrzymuje się przed oddzieleniem głowy Chostika od tułowia. Nie Szakal prowadzi moją rękę, lecz moja własna, nieodparta chęć. Uwolnić się...

A Chostik, jeżeli dobrze się zastanowić, absolutnie zasłużył sobie na śmierć. Iluż on ludzi pozbawił żywota, jeszcze gdy był miejskim katem, przed wstąpieniem do mnie na służbę. Nie da się ich policzyć!

Miecz poszedł w górę.

Osławieni mistrzowie pojedynków kiwając głowami mówili, że podczas walki poruszam się „pomiędzy sekundami”. Miecz w jednej chwili był tu, i już jest tam, i możesz zobaczyć tylko rozmazaną stalową smugę w powietrzu...

Miecz opadł w dół.

Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.

Pierwszą osobą, na którą natknął się Griń w rodzinnych stronach, była kulawa żona młynarza, Łyszka. Leniwa jak zawsze, nie chodziła do studni, tylko wolała nabierać wodę pod samą zaporą – dlatego gadatliwe sąsiadki od dawna utrzymywały, że u Łyszki skrzeczą w barszczu małe żabięta. W odpowiedzi na powitanie młynarka burknęła coś ponurego i nieprzyjaznego – ale w sekundę później otworzyła ze zdziwienia gębę:

– Griń! Ojcowie Przenajświętsi, Griń! A ja, głupia, nie poznałam! Ot, myślę sobie, chłopak jakiś tu lezie, biesagi ma na ramieniu, niechybnie złodziej... A co, Griń, wiele zarobiłeś? Prezenty niesiesz?

Łyszka miała oczy jak dwa węże – czarne i ruchliwe. Poła długiej sukni opadła w stojące u jej nóg wiadro, ale młynarka nawet tego nie zauważyła; zamiast tego łapczywym wzrokiem mierzyła przybysza z góry na dół, żeby natychmiast, zapomniawszy o wiadrze, kopnąć się co tchu w piersiach przez wioskę, roznosząc nowinę.

– Dzień dobry, cioteczko Łyszko. Czy moja matka żyje w zdrowiu? – Griń przesunął torbę, by wygodniej mu leżała na ramionach.

Na dnie czarnych oczu młynarki coś mignęło. Jakby nietoperz machnął skrzydłem.

– A jakże, zdrowa. Zdrowa Jaryna... Bóg dał...

Nagle umilkła, jakby się ugryzła w język, nie chcąc powiedzieć czegoś nieprzyzwoitego. A potem pospiesznie chwyciła za koromysło.

– No, czas na mnie. Żegnaj Griń.

– Żegnajcie – odpowiedział lekko zaskoczony czumak.

Ostatni raz szedł tą uliczką prawie przed rokiem.

Znajome zakręty. Przełazy wycierane teraz cudzymi portkami, skrzyżowanie, i studnia, przy której zwykle siedziały dwie albo trzy młódki.

Tym razem zebrały się w sile sześciu. Cały tłum; wszystkie, jak na komendę, zaczęły się gapić na Grinia, on jednak na próżno starał się uwięzić wzrokiem spojrzenie którejś z nich – ich oczy, niby przypadkiem, uciekały w bok.

Podszedłszy bliżej, zdjął czapkę.

– Zdrowia życzę, cioteczki. Oto jestem... wróciłem. Pospieszne szepty. Spojrzenia... jedna na drugą.

– I ty bądź zdrów, Griniu – jakby wbrew swej woli odezwała się diaczycha, rozłożysta niczym pole, urodziwa, w obszernym żółtym kożuchu. – Witaj, skoroś wrócił...

Griń ukłonił się, jak nakazywała uprzejmość. Ponownie zarzucił sobie na ramię podróżny wór-biesagi i odszedł, ciągnąc za sobą spojrzenia bab, które przylgnęły wzrokiem do jego pleców. Miał ochotę wzruszyć ramionami i odwrócić się – ale tego robić nie należało.

Niedobre przeczucie, które zrodziło się jeszcze na grobli, rosło i rosło, aż przemogło radość z powrotu. I jednocześnie wzmacniało w nim przekonanie, że on, Griń, nigdzie nie wyjeżdżał, nic się bowiem nie zmieniło – znajomy kamień leżał po prawej przy bramie, Browko zaszczekał jak zwykle; zuch Browko, przeżył, nie zdechł podczas tego roku!

Wrota nie były zamknięte.

– Mamo!

W okienku widać było światło. Na niebieskim pod zmierzch śniegu leżał żółty, ciepły krąg blasku. Z komina walił dym – och, gotuje się woda w łaźni, jakby czekała, aż żarem bucha...

– Mamo!!!

Palec sam nacisnął znajomy zatrzask. Jakby wcale nie było minionego roku.

Drzwi ustąpiły lekko. W przedsionku tak zapachniało dzieciństwem, że Griń aż zmrużył oczy. Ostrożnie zamknął za sobą drzwi zewnętrzne i delikatnie pchnął drzwi do izby.

Przy wejściu leżała nowa, czyściutka wycieraczka. Griń zatrzymał się, nie chcąc jej zbrukać mokrym butem; przesunął wzrok po pstrokatej dróżce, przeszukał spojrzeniem znajomą izbę, wysprzątaną dokładnie i odświętnie, jak przed jakąś rodzinną uroczystością.

Matka stała przy oknie w odległym kącie. W dłoni trzymała zwierciadło na długiej rączce; na sobie miała cienką, nocną koszulę do kostek, a jej czarne włosy, bez jednego siwego włosa, były znacznie krótsze niż kiedyś. Drzwi skrzypnęły znajomo i matka się odwróciła – Griń w pierwszej chwili pomyślał, iż matka nań czekała. Że – jak w bajkach – wyczuła z oddali jego przyjazd, a teraz tylko się uśmiechnie i powie bez zdziwienia: nareszcie jesteś!

Uśmiechnęła się.

W następnym ułamku sekundy jej uśmiech zmartwiał. Jakby zamiast rodzonego syna na progu stanął obcy, nieznajomy i wchodzący bezgłośnie mężczyzna.

„Czyżbym aż tak się zmienił?” – pomyślał zaskoczony Griń.

Matka przełknęła ślinę. Potem znów się uśmiechnęła – ale uśmiech był nikły i jakby wymuszony.

– Synku...

Zapomniawszy o czystości dywanika, Griń w dwu krokach pokonał dzielącą ich odległość i padł na kolana, a potem ukrył twarz w dłoniach matki.

Padał śnieg.

Griń kroczył poprzez śnieżycę, a jego nogi, które przemierzały wzdłuż i wszerz cały step, teraz były odrętwiałe, jakby utoczono je z kłębów waty.

Wielokrotnie sobie wyobrażał, jak to będzie. W myślach nieraz stukał we wrota, czekał na zaproszenie, wchodził i kłaniał się rodzicom Oksany. Wyciągał podarki, jakich we wsi jeszcze nie widziano. Malowana złotem szkatułka, a w niej wyszywana srebrną nicią chustka i ciężkie, drogie naszyjniki.

Rozległo się szczekanie psów – najpierw w obejściu, a potem w całej okolicy. Griniowi wydało się, że wszystkie psy we wsi zmówiły się, by powiadomić Oksanę o powrocie jej narzeczonego.

– Kto tam?

Jeszcze im nie doniesiono? Nowina z pewnością już rozeszła się po wsi i chyba tylko głusi jej nie słyszeli.

– Ciotko Jawdocho, to ja, Griń.

Milczenie. Wrócił strach, który zrodził się w duszy czumaka jeszcze wczoraj, ale ustąpił wobec radości z powrotu. Matka Oksany nie powinna milczeć... powinna otwierać wrota, natarczywie dopytywać się o zarobek chłopaka, kiwając głową wysłuchać odpowiedzi, a potem wezwać Oksanę...

– Jesteś sam?

Griń przestąpił z nogi na nogę, czemu towarzyszyło niezbyt głośne skrzypnięcie śniegu. A co, czyżby trzeba było od razu przyjść ze swatami?

– Sam, cioteczko Jawdocho.

Wrota uchyliły się nieco, pozwalając Griniowi na to, by wcisnął się niemal bokiem. I od razu się za nim zamknęły.

Cioteczka Jawdocha, matka Oksany, okrywszy głowę chustą, stała prosto niczym sosna i patrzyła na Grinia tak dziwnym wzrokiem, że jego ściskające czapkę dłonie od razu pokryły się wilgocią potu.

– Z matką się widziałeś?

Griń zatrzepotał oszronionymi rzęsami. Jawdocha westchnęła, spojrzała przelotnie na trzymaną przez gościa szkatułkę, zmarszczyła brwi.

– Ty, Griń, nie myśl, że mam ci cokolwiek za złe... Nie puszczę cię do chaty. Zawołam Oksanę, a ty tu na razie sobie postój.

Odwróciła się i weszła do chaty, ciężko zatrzasnąwszy za sobą drzwi. Łańcuchowe psy warczały głucho, oszronione okna domu nadawały mu wygląd siwego starucha, łypiącego na Grinia źrenicą oczka, które robi się w miejscu, gdzie na szybę ktoś dmucha ciepłym oddechem.

Wielokrotnie wyobrażał sobie, jak to będzie. Wcale nie tak. Nie tak to miało wyglądać...

Skrzypnęły drzwi. Zgrzytnął rygiel. Griń przełknął ślinę.

Oksana zmieniła się. A jednocześnie tylko ona była taka, jaką być powinna, z tego marzenia, które Griń wypieścił w sobie, mierząc step krokami i wsłuchując się w skrzyp kół jadącego obok wozu.

Nie była już podlotkiem. Uszyty z owczego kożuszka bezrękawnik ledwo się dopinał na strzelistej piersi, twarz dziewczyny utraciła dziewczęcą pulchność... z dawnej Oksany zostały tylko wielkie, zdziwione jakby oczy i miękkie, pełne wargi.

I policzki, które na mrozie natychmiast powlekły się rumieńcami. I brwi, jak dwa węgliste pasma. Dobrze, że Griń miał podarunek. Gdyby nie szkatułka, nie wiedziałby, co rzec ani gdzie podziać oczy.

– O! – i wyciągnął szkatułkę ku dziewczynie. Oksana wzięła jakby niechętnie i z namysłem.

– Popatrz, jaka szkatułka. Żar-ptaki namalowane... i zobacz, co pod wieczkiem!

– Długo cię nie było – odezwała się dziewczyna, nie patrząc na dar.

Griń rozdął nozdrza.

– Długo? Drugiego sobie znalazłaś?

Słowa te same wyrwały mu się z ust. Dało o sobie znać coraz większe napięcie.

Oksana podniosła wzrok. Oczy były takie, że Griń oniemiał.

– Czekałam na ciebie.

Maleńkie okienko w pokrytej szronem szybie było trzecim uczestnikiem rozmowy. Griń nieustannie czuł na sobie uważne spojrzenia.

– Mówię, że czekałam na ciebie.

Milczenie. Oksana patrzyła w śnieg, przyciskając szkatułkę do piersi.

– Więc posyłać swatów? – zapytał Griń, pojmując już, jaki jest głupi.

Oksana przecząco potrząsnęła głową. Chustka zsunęła się jej na ucho; Griń poczuł, że drętwieją mu policzki.

– Więc nie pójdziesz za mnie?

Dziewczyna znów podniosła nań wzrok. Jej oczy były niczym węgle – wrogie... i wilgotne:

– Twoja matka... z nieczystym się zeszła. Z tym, co siedzi w skale. Ze znikaczem. Ojciec powiedział, że mnie nie odda za czarciego pasierba. Ja sama nie chcę... po co mi wiedźma za świekrę?

Śnieg sypał coraz gęściej. Opadał na ramiona Grinia i tajał na dziewczęcych rzęsach. A na psiej sierści już nie tajał – pies leżał, przykrywszy nos kosmatym ogonem i powoli przekształcał się w niewielką zaspę.

„Nieprawda” – chciał zaprzeczyć Griń.

Za czarną źrenicą, wytopioną w warstwie szronu ludzkim oddechem kryło się czyjeś natrętne oko.

– Zarobiłem wiele grosza – odezwał się Griń, nie wiadomo po co.

Oksana milczała.

– Ja... sto jarmarków obszedłem. Cały step, od końca do końca...

Cisza.

– Kocham cię przecież – wymamrotał Griń, któremu wydało się teraz, że na barkach legł mu cały śnieg, jaki miał spaść tej zimy...

Oksana spojrzała na szkatułkę. Przez chwilę Griń sądził, że dziewczyna ją odda – ale się na to nie zdobyła, zbyt pięknie żar-ptak tańczył na wieczku. Złota i srebrna obwódka, czarne oczy, czerwone pióra...

Oksana spuściła wzrok i przytuliwszy szkatułkę do piersi, cofnęła się do chaty.

A śnieg sypał i sypał...

– Mamo!

Idąc do domu, Griń nawet nie zajrzał do szynku. I przedtem nie lubił jego gwaru i dymu, a teraz trzeba byłoby znieść pełne pozornie życzliwej ciekawości spojrzenia mieszkańców wsi. Którzy zresztą pewnie tylko czekali na to, by syn Jaryny zjawił się w karczmie, aby utopić w szklanicy swój niespodziewany smutek.

– Mamo!!! – Griń trzasnął drzwiami. Wszedłszy do izby zostawił na pasiastym dywaniku grudy mokrego śniegu. – Mamo!!!

– Czego krzyczysz?

Matka, odziana tym razem w zwykłą suknię, odłożyła widły do garnków, którymi dopiero co wyciągnęła z piecyka kociołek z kaszą. Obrzuciła Grinia zmęczonym i nieco rozdrażnionym spojrzeniem.

– Czego krzyczysz?

Griń stał pośrodku izby. Śnieg tajał mu na ramionach, włosach, butach, mokrymi płatami spadał na podłogę, gdzie topił się w niewielkie wodne oczka.

Matka odwróciła się. Pochyliwszy się, podniosła widełkami drugi kociołek, a gdy go wyciągnęła, po całej izbie rozszedł się pyszny zapach natartego przyprawami mięsa.

Griń podszedł do ławy, usiadł na niej i nawet nie zdjąwszy kożucha, zaczął zzuwać buty.

Matka milczała. Czekała na coś; jej kibić opinał fartuch i Griń z nagłym przerażeniem dopiero teraz spostrzegł, że zgrabną figurę matki psuje teraz wyraźnie zaokrąglony brzuch. I że tylko ślepiec albo dubeltowy idiota nie zobaczyłby tego od razu...

Słowa utkwiły mu w przełyku. Griń siedział, dziecinnie otworzywszy usta, wyciągnąwszy przed siebie nogi – na jednej wciąż miał jeszcze mokry, nie zzuty but.

– Na co się patrzysz, synku? Griń przełknął ślinę.

– Nie patrz tak, Griniusza, nie patrz tak. Nie tobie matkę sądzić, więc lepiej nic nie mów.

Griń przypomniał sobie oczy Oksany. Złe i wilgotne.

– Kiedy umrę, stanę przed sądem – matka postawiła miskę na stole. – Zjesz obiad?

Griń uciekł spojrzeniem w bok.

Obok, na wieku skrzyni, stały czerwone buciki – drogi podarunek, który czumak przywiózł z daleka. Z mięciutkiej skóry, z wysokimi cholewkami i podkutymi żelazem obcasami.

Sam nie wiedząc, po co, Griń wziął buciki do ręki. Stopy matka miała zaskakująco drobne, szewc tylko kręcił głową, przyjmując zamówienie...

Czumak nagle zapragnął cisnąć te buciki matce w twarz. Zrzucić na podłogę gorące naczynia i długo, z satysfakcją deptać odłamki i dymiącą jeszcze kaszę.

Zamiast tego ponownie postawił podarek na wieku skrzyni. Odwróciwszy się, poszedł ku drzwiom, coś sobie przypomniał, wrócił, podniósł but i wzuł go w sieni.

Śnieg sypał coraz gęściej.

Szynkarz uśmiechnął się. Griń wiedział, że gdy wypije jeszcze kubek lub dwa, zabierze się do bicia szynkarza. Zdąży raz, może dwa razy strzelić go w pysk, a potem ich rozdzielą. Szynkarz będzie miał dość. Zaleje się krwią i zacznie skamleć obrzydliwym, babskim głosem.

Siedział w kącie za pustym stołem. W szynku było tłoczno i duszno, sąsiedzi gnietli się jeden obok drugiego na szerokich ławkach – ale do Grinia nikt się nie przysiadał. Tylko szynkarz podchodził od czasu do czasu i usłużnie pytał, czy czegoś nie podać.

Nie w tym rzecz, że nikt na Grinia nie zwracał uwagi. Niektórzy nawet go pozdrawiali i pytali o sprawy – a czumak odpowiadał monosylabami. Wszyscy jednak gapili się na niego uporczywie; trzeba było wstać i wyjść, ale nie miał dokąd pójść, dlatego siedział i pił. Pieniędzy na szczęście miał pod dostatkiem.

Wokół ludzie poruszali szczękami, a w ich wąsy zaplątywały się okruchy. Griń pijąc ze wstrętem, wycierał wargi; naprzeciwko rozsiedli się towarzysze jego dziecięcych zabaw – Matnia, Kołgan i Wasylek. Przyjaciele patrzyli na siebie znacząco i wcale się z tym nie kryli, trącali się też pod stołem nogami. Podczas jego nieobecności jakby wydorośleli. Matnia niezmiernie rozrósł się w barach, Kołgan bez przerwy poszczypywał gęsty wąs, a Wasylek upodobnił się do swojego ojca cieśli, o którym mówiono: „ryło, że tylko bić”.

Griń pił i nie mógł się upić. A przyjaciele byli coraz bardziej podchmieleni, ich gęby zdążyły się już zaczerwienić, mówili też coraz głośniej:

– A co, zapytam!

– Ojczulkiem go nazywa, czy jak?

– No to zapytaj, zapytaj...

Matnia chybnął się i wstał. Z trudem wylazł zza stołu – Griń od razu pojął, dokąd i po co idzie.

– Aaaa... – zaczął przebiegle Matnia, zatrzymując się przed dawnym przyjacielem. – Wieleś zarobił, czumaku?

– Wystarczy – odparł Griń, stawiając przed sobą pusty kubek.

– Aaaa... za tydzień przepijesz? Może za dwa?

– Choćbym i miał przepić, tobie nic do tego. Nie z tobą będę pił.

– A czemuż to? – Matnia uśmiechnął się dawnym, przyjaznym uśmiechem. – Nawet dawnych kompanów nie ugościsz?

Griń długo patrzył mu w twarz. Potem bez słowa nalał z butelki do pustego kubka i podsunął Matni:

– No to masz, pij! Matnia skrzywił się.

– Po tobie pił nie będę, obrzydzenie bierze. Możeś ty się już całował z twoim nowym ojczymem?

Griń przycisnął dłonie do stołu. Przylgnęły, jakby ktoś pod nie nalał mocnego stolarskiego kleju.

– Duszno tu – syknął po chwili przez zęby. – Wyjdziemy? Matnia uśmiechnął się złowrogo, jakby właśnie na to czekał.

– Wyjdziemy.

Kołgan i Wasylek także się podnieśli. Wszyscy w szynku widzieli, jak wychodzą – pierwszy szedł Griń, blady i z ustami wykrzywionymi grymasem gniewu, a za nim uśmiechnięci dawni przyjaciele.

Śnieg przestał padać. Pośrodku nieba wisiał żółty półksiężyc. Griń zatrzymał się na środku ulicy. Psy naszczekiwały przez chwilę, ale zaraz się uspokoiły.

Griń spojrzał na Matnię, z namysłem dobierając słowa. Nie zdążył; Matnia odezwał się pierwszy. Kołgan i Wasylek stanęli za nim.

– I co, czarci pasierbie? Czemu wytrzeszczasz gały jak sowa na świętą paschę?

Griń milczał. Kiedyś z Matnią dostali baty tymi samymi lejcami, kiedy pop przyłapał ich na kradzieży jabłek.

– Będziesz niańczył wiedźmiego bękarta? – to Kołgan.

– Nie powinieneś tu wracać, czumaku – dodał od siebie Wasylek. – Lepiej by było, żeby cię gdzieś fura przygniotła...

Za Wasylka kiedyś Griń bił się z dwoma chłopakami z sąsiedniej wsi, którzy złapali obcego na swojej miedzy i postanowili mu porachować zęby.

– I co się gapisz? Twoja matka...

Matnia nie dokończył, bo Griń bez rozmachu wbił mu niewypowiedziane słowo z powrotem w gębę. Bić bez rozmachu, jak uderza wąż, nauczył Grinia żylasty woźnica Krut, u którego czumak długo pracował jako pomocnik.

Matnia zrobił tak straszną minę, jakby połykał własny język. Jego oczy zaszły bielą – co było widać nawet przy blasku księżyca.

Wasylka Griń odrzucił, ale Kołgan zdążył dać byłemu przyjacielowi w ucho tak, że noc się rozdzwoniła. Psy natychmiast się ocknęły; Griń zdołał odbić w bok drugie uderzenie Kołgana i natychmiast rąbnął sam. Psy zaniosły się jazgotem, ale drzwi szynku zostały zamknięte, jakby nikogo nie interesowało, co się dzieje na ulicy. Wasilek i zalany krwią Matnia rzucili się jednocześnie i zwalili Grinia w śnieg. Podskoczył Kołgan i zaczął bić pod żebra czubkiem buta. Griń stęknął głucho i zerwał się na nogi, ale Wasylek podciął mu nogi z tyłu, Matnia pchnął, a Kołgan strzelił butem prosto w twarz.

I nagle wszystko się skończyło. Tylko zachrzęścił śnieg pod nogami trzech uciekających chłopaków. Griń usiadł i patrząc przez zalewającą mu oczy krew zdążył jeszcze zobaczyć, jak dwu biegnących precz ulicą pomaga w ucieczce trzeciemu.

„Matnia... – pomyślał Griń. – Trochę silniej i byłby urwał mi łeb”.

Biały śnieg zbryzgały czarne plamy. Griń nie myśląc już o niczym podniósł boleśnie zimną grudę i przyłożył ją do czoła...

I nagle dotarło do niego, że psy milczą jak zaklęte. Choć przed chwilą darły się jak oszalałe.

Obejrzał się za siebie.

W odległości trzech kroków, pod płotem z chrustu, stała podpierając księżyc ramieniem wysoka, ciemna sylwetka. Griń siedział, wytrzeszczał oczy, a drobniutkie iskierki śniegu wokół miesiąca zalewały noc miękką poświatą.

– Wstań.

Dreszcz przebiegł mu po skórze. Griń – sam nie wiedząc, dlaczego – obejrzał się za zbiegłymi chłopakami, ale ulica była pusta, i psy milczały jak zaklęte.

Śnieg iskrzył się mrozem. Griń podniósł się najpierw na czworaki, a potem wstał całkowicie. W skroniach stukało mu coś szybko i gorąco.

– Dobrze ci? W rodzinnym domu? – padło pytanie z ciemności.

– Źle – odpowiedział Griń i aż się zgiął, tak go targnęło bólem w boku.

– No to odejdź, skoro ci źle. Zdrowy chłop z ciebie, nie ma się co czepiać matczynej szyi.

Griń przełknął ślinę pomieszaną z krwią.

Wśród czumaków zasłynął niemal jako sknera. Inni robociarze połowę całego zarobku zostawiali w worku szynkarza albo pod materacem jakiejś wesołej wdówki – a Griń zaciskał zęby i oszczędzał. Po to, żeby stać się godnym Oksany. Po to, żeby matka na starość nie zaznała biedy.

Nie wisiał matce u szyi od tego dnia, kiedy po raz pierwszy włożono mu portki i wyprawiono na pasanie świń. Poczucie urazy okazało się silniejsze od strachu i bólu; Griń zrobił krok ku przodowi i stanął twarzą w twarz z mrocznym przybyszem.

– Nie odejdę! Sam się wynoś! Popa wezwę, niech okadzi obejście... Wygnam precz, czarcie jeden!

Stojący przed nim rozchylił ciemne, niczym u psa, wargi.

Przy świetle księżyca i odbijającej się od śniegu poświaty Griń zobaczył, że przybysz ma oczy wąskie i długie, od garbu nosa po same uszy. Nieznajomy stał ze skrzyżowanymi na piersi rękoma. Jedna miała cztery palce, a druga sześć.

Griń umilkł, bo słowa zamarły mu w krtani. Może wszystko co widzi, to tylko majaki pobitego łba?

– Odejdź – odezwał się stojący przed nim piekielnik. – Lepiej ci będzie, gdy odejdziesz... odejdź z wioski. Niech tu po tobie i ślad nie zostanie...

Odwróciwszy się, wstąpił w cień i znikł. Drzwi szynku otworzyły się i prosto w śnieg wytoczył się z nich jakiś pijanica.

– Ojcowie przenajświętsi! A kto ci tak kości porachował?!

Griń długo stał przed drzwiami, nie mogąc się zdecydować na przestąpienie progu ojczystego domu – ale matka usłyszała, wybiegła, wzięła go pod rękę, wciągnęła do izby, posadziła na ławie i z trudem zdjęła mu buty.

– Och, Griń, syneczku głuptasie! Wciąż cię ręce swędzą? Ech... zjesz coś?

Jakby wbrew samemu sobie przecząco machnął głową. Jechało od niego gorzałką, jak swego czasu od ojca, kiedy ten wracając z udanego jarmarku, stawał na progu i toczył po izbie mętnymi, wytrzeszczonymi oczami.

– Połóż się, Grinieczka. Śpij, synku... rano zobaczymy, co ma być... rankiem porozmawiamy.

Kryła się ze spojrzeniem, choć w izbie było teraz znacznie ciemniej niż na ulicy, pod usianym gwiazdami niebem.

Położyła Grinia na ławie i troskliwie okryła kożuchem; sama jeszcze się przez chwilę krzątała, a potem wspięła się na piec. Długo się tam kokosiła, wzdychała i przewracała z boku na bok.

Za oknem rozdarły się głupie koguty. Jeden, drugi, trzeci... Rozpuścił dziób w stodole stary krzykacz, ten sam, którego jeszcze przed rokiem, gdy Griń wyjeżdżał, matka chciała wsadzić do garnka. No i proszę, przeżył, dziadyga...

– Przecież on jest paskudny jak grzech śmiertelny – wystękał Griń rozbitymi wargami. – Jakże wy... mamo...

W domu zapadła cisza. Takiej ciszy nigdy nie uświadczysz, kiedy ludzie śpią. Przed świętymi obrazami tliła się świeczka – wyglądało na to, że ikony też nie są dla niego przeszkodą czy zaporą!

– Mamo! – jęknął Griń, niespodziewanie cienko i żałośnie. I umilkł.

Ciężki kożuch gniótł pierś, a oddychać i bez niego było ciężko.

– Mamo... ja przecież chciałem... chcę... żonę, żeby ci pomagała... Oksanę. Pieniądze już mamy, żylibyśmy... do ojca na mogiłę...

Krzykacz znów się rozdarł – zwycięsko. Jakby nie był starym, łykowatym kogutem, który wkrótce przywita się u kłody z toporem – jakby był sokołem na ramieniu władcy.

Niedługo miało świtać.

Rio, bohater do wynajęcia.

Wszystkie miasta tego świata, okręgowe i wojewódzkie ośrodki – są tylko cieniem wielkiej Stolicy. Ten kto jej nie widział, nie może w pełni pojąć prawdziwości tego twierdzenia.

Wkraczający do miasta przybysze myli buty w specjalnym baseniku, a konie i wozy przeganiano przez szeroki kanał z czystym piaskiem na dnie. I nie był to głupi wymysł straży, ale prawdziwa konieczność.

Ulice w Stolicy były wyłożone mozaikami – płytka w płytkę. Na peryferiach mozaikowe obrazy zachwycały scenami pracy – kowali, oraczy, garncarzy, cieślów, garbarzy i farbiarzy; bliżej ku środkowi zaczynały się sceny z życia kupiectwa, a centralny plac, jak mówiono, był kroniką rodziny władającego księcia. Przyjezdni nie rozglądali się na boki – wszyscy jak jeden patrzyli pod nogi i idąc, często wpadali na innych; na naszych oczach jakiś krótkowzroczny jeździec omal nie spadł z siodła – tak bardzo go zainteresowała scena kąpieli dorodnej kupcowej, złożonej z wypolerowanych do blasku kawałeczków marmuru, czarnego granitu i miki. Z drugiej strony architektura Stolicy godna była uwagi nic mniej niż brukowe mozaiki – na boki też warto się było pogapić.

Patrzyłem więc, a zwykły spokój, który podczas minionych lat stał się główną częścią mojej natury, teraz ustąpił rozdrażnieniu.

K’Ramol jechał, odchyliwszy się nieco w tył w siodle i zadarłszy podbródek – bardzo nie chciał, żeby go któryś z przechodniów wziął za prowincjonalnego lekarza. Chostik udawał obojętność – ale zdradzało go spojrzenie oczu, którymi co chwila strzelał na boki. Ludzie spoglądali na k’Ramola z zainteresowaniem, na Chostika z przestrachem, a na mnie – jak zwykle.

Konwojowany przez nas więzień umarł. Kiedy dwaj kowale w rejonowym centrum rozkuli w końcu klatkę, na żelaznej podłodze zobaczyli zimnego już trupa i lokalny namiestnik sypnął przekleństwami pod adresem tępego chłopstwa, które dla zadośćuczynienia idiotycznym zabobonom wykończyło zwykłego wyrodka z nierówną ilością palców na dłoniach i stopach. Był człowiekiem oświeconym i pozbawionym uprzedzeń – ale gdy tylko ciało mniemanego Szakala zwalono na ziemię, ta się rozstąpiła niczym trzęsawisko. Może przez sekundę było jeszcze widać na jej powierzchni dwie kurczowo zgięte dłonie – a potem i one znikły. Niewolni kowale, którzy połowę życia spędzili w poddaństwie i niejedno w tym czasie zdążyli zobaczyć, padli na ziemię, straciwszy ze strachu przytomność, a namiestnik zbladł, jakby mu kto twarz mąką posypał. Przez długą chwilę milczał i poruszał tylko wargami, a potem wystękał z siebie, że nas przy tym nie było i niczego nie widzieliśmy.

Wszyscy się z tym zgodziliśmy.

Kiedy mój miecz opadł, na poły rozrąbał grubą kłodę, na której podstawiwszy kark siedział Chostik...

Powiadają, że każdy szanujący się bohater od czasu do czasu zmienia wspólników. Jak rękawiczki. Przy pomocy porządnego ciosu mieczem.

Kłoda rozpadła się na połowy, a Chostik się ocknął. Drgnął i podniósł głowę. Spojrzeliśmy sobie w oczy...

Poczucie utraconej szansy, jedynej w życiu złotej szansy – nie jest miłe, takie, które by się chciało zapamiętać. Nie jest...

Szakal nie dostał tego, co siedziało na mojej klindze. Rozczarował się i skonał – w gniewie i rozpaczy.

Na mgnienie oka przed śmiercią zdążył mi tylko pokazać, że wszystkie moje wysiłki zmierzające do zdjęcia zaklęcia spełzną na niczym. Rozwieją się jak dym – smrodliwy dym tlącego się gałganu. Znaczy, do końca życia będę żył jako pancerna maszyna z zakazem zabijania. I będę za sobą taszczył dwóch durniów – jednego lekarza, drugiego kata.

Odetchnąłem.

Szakalowi było zresztą znacznie gorzej niż mnie. Teraz pewnie już się nigdy nie dowiem, kim albo czym był. I czy uratowałby swoje życie, gdyby otrzymał to, czego się ode mnie domagał? A może „ta rzecz” była mu potrzebna do czegoś innego – do zemsty, na przykład...

– Plac – z zachwytem w głosie oznajmił k’Ramol. – Rio, skręcaj!

Kopyta naszych koni stukały w batalistyczną scenę, wyłożoną bazaltem i górskim kryształem. Księcia i jego wojsko można było łatwo odróżnić od wrogów po odzieży i sztandarach; artyści, którzy przed stu laty mościli ulicę bazaltowymi płytami, twardo trzymali się głównej zasady: nie kłaść na bruku twarzy osób rządzących. Po twarzach deptać nie wolno – ale ogólna scena batalistyczna to co innego. Albo dworski bal, polowanie, pościg za wrogiem czy urodziny następcy – plan ogólny, z mnóstwem osób towarzyszących, pomiędzy którymi niełatwo odszukać dostojne osoby...

W odległości dziesięciu kroków od nas patrol pałacowej straży złapał akurat chłopa, który zjawił się na uświęconym placu w niedostatecznie czystym obuwiu. Nie ma zmiłuj – dla mieszkańców miasta czystość obuwia to problem bolesny.

Chostik skrzywił się. Moja próba odrąbania mu głowy dodała nerwowości charakterowi mojego i tak skrytego pomocnika – teraz co chwila się wzdrygał, słysząc głośne dźwięki i nie mógł ścierpieć scen gwałtu, kiedy – jak teraz, na przykład – dwaj strażnicy wlekli chłopa na rozprawę, a ten bębnił rozpaczliwie gołymi piętami po bruku – brudne buty bowiem mu zdjęto.

Droga do Stolicy poczęstowała nas jeszcze jedną zbrojną utarczką – tym razem ze zwykłymi opryszkami. Napastnicy domyślili się, że lepiej będzie wziąć nogi za pas, kiedy mój miecz zdążył już trzech polizać; dwóch opatrzył k’Ramol, starannie namaściwszy im rany balsamem, a trzeciego trzeba było dobić, co Chostik zrobił jak zwykle obojętnie, choć przez chwilą wydało mi się, że jego trzymająca sztylet ręka lekko zadrżała...

Potrząsnąłem głową i przegoniłem natrętne myśli...

Byliśmy już przed pałacem. W tym miejscu bruk ulicy wyginał się jakby ku górze, płynnie przechodząc w mozaikową scenę, odgrodzoną od gawiedzi wiszącą w odległości kilku kroków przegrodą z aksamitnego sznura zawieszonego na miedzianych kolumienkach. Podejście do ściany było zabronione, ponieważ nieznani nam mistrzowie przeszli tu od scen ogólnych do portretów – można więc było zobaczyć wizerunki wszystkich zasiadających kiedykolwiek na tronie kniaziów, okręgowych namiestników w srebrnych koronach, namiestników rejonowych w koronach brązowych i wykonanych z białej kości, zarządców i wioskowych wójtów w koronach z czerwonego drewna, lipy i jałowca – wszyscy gromadzili się tu ramię w ramię i patrzącemu mogło się wydawać, że nawet poskładani z niewielkich kawałków ametystu i jaspisu nieustannie się przepychają, odpierając niższych rangą na dalszy plan.

Bowiem miejsca na ścianie nie było za wiele, a na prawym skrzydle zostawiono wolny plac dla władców, którzy dopiero przyjdą.

– Przechodzić, przechodzić... Nie zatrzymywać się, każdy ma ochotę popatrzeć!

Odwróciłem się ku strażnikowi i ten przygryzł sobie język. Tym bardziej, że obok mnie stał Chostik: a z nim sprawa to nie to samo, co uczyć chłopów, jak się czyści buciory.

No, ale długo się zatrzymywać i tak nie było po co. Z tyłu napierał tłum, a sprawa nie cierpiała zwłoki – i tak zjawiliśmy się w mieście z opóźnieniem.

Powiodłem wzrokiem po twarzach władców drugiego i trzeciego rzędu. Szukałem ojca i pewnie byłbym go poznał, gdyby wizerunki były wierne – ojciec jednak nigdy nie pozował żadnemu portreciście, a to znaczy, że figura wyobrażająca namiestnika Rio nosi tu zupełnie przypadkową, cudzą twarz.

Popatrzyłem na władców w złotych koronach, którzy zajmowali pierwszy plan ogromnego mozaikowego obrazu. Popatrzyłem i ponownie zachwyciłem się kunsztem starych mistrzów – a zresztą nie tak chyba starych... Obecnie panującego kniazia ktoś całkiem niedawno podmalował – jego twarzy dodano powagi przychodzącej z wiekiem; wpatrując się w tę twarz uświadomiłem sobie nagle, że już go widziałem i to nie tak dawno. Najpewniej zobaczyłem gdzieś przypadkowo wizerunek władcy, prawdziwy, nie skażony ze strachu przed głupim przesądem – rysować portrety niepodobne, żeby potem trudniej było zauroczyć.

Przeniosłem wzrok na poprzedniego kniazia, który był ojcem aktualnego władcy. Przyjrzawszy się uważniej, wzdrygnąłem się nagle; tę twarz też już gdzieś widziałem, choć stary kniaź zupełnie nie był podobny do panującego. Stary miał twarz lekko nabrzmiałą – mistrzostwo artysty pozwoliło na nieznaczne upiększenie rysów bez uszczerbku dla podobieństwa – i był mężczyzną stosunkowo niewysokim. Prawą rękę trzymał na ramieniu chłopca, którym był nasz aktualnie i miłościwie nam panujący w dzieciństwie... Większość przedstawionych na mozaice władyków trzymała dłonie na ramionach synów i tylko ci, co umarli, przekazując tron braciom albo krewnym, trzymali dłonie na rękojeściach mieczów. Dłoń aktualnego kniazia wisiała jakby w powietrzu – należało się spodziewać, że już niedługo pojawi się obok wizerunek chłopaczka, ale ponieważ spadkobierca ma dopiero trzy latka, na umieszczanie go w mozaikowej kronice jest jeszcze za wcześnie.

Należało już iść, ja jednak nie wiedzieć czemu nie mogłem oderwać wzroku od znajomych mi kamiennych twarzy. Z jakiegoś powodu budziły we mnie strach, ale doskonale wiedziałem, że jego przyczyny i tak teraz nie odkryję; patrzyłem więc tylko, żeby je sobie jak najgłębiej wryć w pamięć, żeby potem, w wolnej chwili, móc je szybko sobie przypomnieć.

Poprzedni ja, ten, który nigdy się nie wyrwie na wolność, miał świetną pamięć wzrokową – tylko raz wystarczyło mu popatrzeć na czyjąś twarz, żeby jej nie zapomnieć do końca życia. Nauczyciele spoglądali na siebie znacząco; kiedyś przeczytałem książkę i zapamiętałem ją na zawsze.

– Chodźmy, Rio – odezwał się k’Ramol.

Poszliśmy.

– Zaczekajcie no... Rio, Rio...

– Tak nazywano srebrnego namiestnika Trójrzecza. Był taki rejon, zanim każda z rzek otrzymała samodzielność.

Kniaź nieznacznie się nachmurzył.

– A-a-a...

I już się nie odezwał. Jakby wszystkie emocje związane ze sprawą Trójrzecza mogło w sobie pomieścić tylko to niegłośne westchnienie.

Władca był podobny do swojego wizerunku. Nie drobiazgowo, ale podobieństwo było solidne; patrząc, jak się uśmiecha i kiwa kolejnemu pretendentowi do otrzymania Wielkiego Zamówienia, odczuwałem lekki chłód pod żebrami.

Dlatego, że nagle zaczęło mi się wydawać, iż lada moment przypomnę sobie, gdzie widziałem jego twarz... Nie, nie na portrecie. W rzeczywistości.

Między rudawymi brwiami kniazia zarysowały się dwie niezbyt głębokie zmarszczki. Prawdopodobnie przypomniał sobie, czym skończył się pobyt rodziny Rio na dobrowolnym wygnaniu.

– Hm... mówiono mi kiedyś, że syn dostojnego namiestnika Rio... Zająknął się, jakby umyślnie dając mi możliwość przerwania i bez tego niedokończonej wypowiedzi.

– Fałszywe pogłoski o mojej śmierci rozeszły się już w dniu moich narodzin – uśmiechnąłem się z przymusem. – Na nieszczęście, ów dzień okazał się ostatnim w życiu mojej matki.

Kniaź ze współczuciem pokiwał głową i przeszedł do kolejnego pretendenta – a my, poszukiwacze i rywale staliśmy w nierównym szeregu, jakby zupełnie swobodnie, a jednocześnie w czymś na podobieństwo szyku. W terminie zdążyło złożyć papiery uwierzytelniające dwunastu ludzi; każdemu towarzyszyła niewielka świta, i moi k’Ramol z Chostikiem doskonale wpisywali się w ogólne tło.

– ...jestem zmuszony uprzedzić, że aktualne – jeżeli wolno mi tak rzec – zamówienie, ma swoją specyfikę. Może się też okazać, że wymaga od panów bohaterów trochę niezwykłych... hm... umiejętności i nawyków...

– Magia – odezwał się niegłośno stojący na prawo ode mnie świński blondyn do swego towarzysza. – Zaproponuje zabawę z magicznymi sztuczkami.

Z jakiegoś nieznanego mi powodu byłem pewien, że kniaź czeka akurat na podobne słowa. Co prawda siłacz mówił cicho i od władyki dzieliła go dobra połowa sali balowej.

– Być może, przyjdzie zająć się magią... ale tylko mimochodem, panowie, tylko mimochodem. Oczywiście, wykonanie zamówienia dokładnie w terminie będzie wynagrodzone nie tylko pieniędzmi. Tuzin pretendentów – to dobry znak. Panowie, przyznaję nie bez skruchy, że zebrałem o was wiadomości. Możliwe, że mi się powiodło jak nikomu na świecie, ponieważ znajduję się w jednej sali z całym zastępem wyjątkowych ludzi. Siedmiu spośród dwunastu nosi miano Niezwyciężonego...

Po tłumie zebranych przeleciał szmerek. Bohaterowie zaczęli się odwracać i patrzeć po sobie; wszyscy doskonale wiedzieli, co znaczy miano „Niezwyciężonego”. Ktoś się komuś sprzedał, ktoś coś poświecił albo czymś zapłacił za swoją niezwyciężoność; pytanie, czy na długo – pierwsza porażka staje się dla Niezwyciężonego ostatnią, a zdarza się to tym częściej, im więcej żąda witeź od losu.

– Dwaj z obecnych tu panów, to Smokobójcy...

Szmer przybrał na sile. Sam obejrzałem się z napięciem – kto?! Oto paskudne miano i może się okazać, że nosi je stojący obok... Poczułem skurcz odrazy.

– A trzej z zebranych tu panów, zechciejcie mnie dobrze zrozumieć, zostali... zaklęci. Wiem, nie jest przyjęte, by o tym głośno mówić, pozwólcie jednak, że skorzystam z praw, jakie mi nadaje władza, by podkreślić, jak niezwykłe zebrało się tu towarzystwo.

Zrobiło mi się nieswojo; w tym ciasnym światku nie sposób zachować tajemnicę. Jeżeli tylko bohater nie siedzi w norze, a coś niecoś robi, to świadków jego dokonań zawsze zbierze się tylu, że wszyscy ostatecznie zgadzają się co do jednego: zaklęcie!

– Do wykonania zadania przystąpi jednak tylko jeden i tylko jemu, wybrańcowi, ujawnię istotę rzeczy. Na razie zaś zaproponuję wam pewną próbę: tego z was, kto wedle mojej opinii sprawi się z nią lepiej od innych, czeka dalsza rozmowa. A teraz panowie, odpocznijcie. Przygotowano dla was najlepsze komnaty w najlepszym zajeździe.

Co okazało się prawdą. Wespół z moimi pomocnikami zatrzymaliśmy się w skromnej gospodzie przy moście, ale wystarczyło, że zarejestrowałem się jako pretendent do Wielkiego Zadania, a natychmiast zjawił się z niskimi ukłonami zarządca najlepszego zajazdu w mieście i zaprosił nas do swoich najlepszych komnat i to na koszt skarbu. Długo się nie namyślaliśmy i po upływie pół godziny czarująca służąca, która nie bez strachu popatrywała na Chostika, podawała nam kolację w apartamencie.

Naszymi sąsiadami okazali się współzawodnicy w poszukiwaniach i konkurenci. Służba padała z nóg, usiłując zadowolić całą czeredę bohaterów i ich towarzyszy; okazało się też, że z pół tuzina przebiegłych pretendentów siedzi już tu od tygodnia, a książęcy skarbiec sprawnie opłaca ich potrzeby łoża i stołu... a nawet niektóre kaprysy.

K’Ramol przydybał jakąś służącą pod schodami i rozpoczął z nią wstępną rozmowę o medycynie. Okazało się, że miła dzieweczka ma mnóstwo najrozmaitszych bolączek jawnych i ukrytych; gdy tylko się ściemniło i bieganina w zajeździe się uspokoiła, Ram wziął pod pachę swoją lekarską walizeczkę i ruszył do oficyny, gdzie mieszkała służba.

– Oto, co znaczy prawdziwy lekarz – stwierdziłem, kiedy za naszym medykiem zamknęły się drzwi. – O każdej porze dnia i nocy, na pierwszy zew bliźniego swego, spieszy wykonywać swoje obowiązki, jakkolwiek ciężkie by się nie okazały!

Chostik nawet się nie uśmiechnął.

Ostatnio mocno zmizerniał; jego broda, i bez tego zmierzwiona, nabrała paskudnego wyglądu, haczykowaty nos wysunął się ku przodowi, a oczy przeciwnie, zapadły w głąb twarzy. Boleśnie przeżył zdradę – moją zdradę; sam – o czym doskonale wiedziałem – w żadnych okolicznościach nie podniósłby miecza na mnie ani na Rama. To co zaszło pomiędzy nami w pobliżu żelaznej klatki przy ognisku, stworzyło nieprzebytą przepaść pomiędzy naszymi dawnymi i obecnymi wzajemnymi stosunkami.

Nie próbowałem nawet wyjaśniać Chostikowi, ile mnie kosztowało wstrzymanie ręki i nie zwalenie mu z ramion kosmatego łba. Usprawiedliwienia były kruche – i w końcu co z tego, że nie poddałem się Szakalowi?

Oszczędziłem Chostika wcale nie dlatego, że był moim przyjacielem; gdyby na tej kłodzie siedział karłowaty krung, też bym go oszczędził. Bałbym się naruszyć zakaz zabijania! A może bym się nie przestraszył? Oto w czym bieda – sam do końca nie byłem tego świadom. Tamtej nocy zrobiło mi się żal Chostika czy samego siebie? A może po prostu podporządkowałem się regułom narzuconym z zewnątrz?

Tak czy inaczej, od pewnego czasu zostawanie sam na sam z Chostikiem stało się dla mnie uciążliwe; powoławszy się więc na zmęczenie, poszedłem do swojej komnaty i palnąłem się spać.

Przed oczami natychmiast pojawiły mi się twarze z odświętnej mozaiki. Wyrostki, kandydaci do złotej korony, patrzyli smutnymi oczami tresowanych małpek; szukałem twarzy ojca, ale widziałem tylko miejsce, gdzie była przed chwilą. Wezwałem...

I nagle obudziłem się oblany zimnym potem.

Przypomniałem sobie, gdzie widziałem twarz aktualnie panującego kniazia.

W wizji, którą mi narzucił Szakal. Na stole w kostnicy; głowa kniazia leżała oddzielona od ciała, ale jego oczy żyły.

„Pójdziesz do mnie na pierścień?”

Zgiń, przepadnij, siło nieczysta!

Zgiń!

Grubo po północy ktoś zapukał do drzwi. Nie spałem jeszcze – leżałem w pościeli z rękami pod głową i gapiłem się w mroczny sufit. Na stole ledwo tlił się ogarek lampy.

Nieśmiałe początkowo stukanie robiło się coraz bardziej natarczywe.

– Kto tam? – krzyknąłem ochryple. Akurat teraz niepotrzebne mi było towarzystwo.

– Otwórzcie panie, proszę...

Gdzieś trzasnęły jakieś drzwi i rozległ się czyjś rozdrażniony głos – wydało mi się, że poznaję jasnowłosego siłacza, który nie wątpił, że zlecenie kniazia wiąże się z magią.

Wstałem i licząc piętami chłodne płyty posadzki podszedłem do drzwi, by je otworzyć.

W półmroku korytarza było dość tłoczno. Pierwsza stała niezbyt urodziwa młoda kobieta o krągłych jak czarne guziki oczach, przyciskająca do piersi oseska, a za jej spódnicą kryło się jeszcze co najmniej dwoje dzieci.

– Panie... pozwólcie choć pod ścianą przenocować... deszcz... a tu dziecko przewinąć trzeba...

– Gdzie się podział zarządca? – warknął ktoś z apartamentu po prawej. – Gdzie gospodarz? Gdzie te darmozjady? Dam ja im... kniaziowi się poskarżę!

Któryś z Niezwyciężonych?

– Przegońcie ją – poradzono dobrodusznie z lewej. W drzwiach apartamentu pojawił się jeden ze współzawodników, wysoki, barczysty mąż o długich do ramion włosach. – Przegońcie tę żebraczkę. Kto wie, jak się tu dostała – a cały zajazd już huczy, niczym ul.

Spojrzałem mu w twarz. Zaklęty? Może Smokobójca?

Skądś z dołu nadbiegł schodami zarządca. Razem z nim zjawili się trzej wyjątkowo poirytowani bohaterowie. Dwaj go tylko besztali, ale trzeci w milczeniu częstował go kuksańcami pod żebra, a rządca podskakiwał i stękał boleśnie.

– Panowie! W tej chwili, natychmiast! Wszystko zostanie załatwione!

– Zamknąć to gniazdo robactwa... – zawarczał ktoś złowrogo w końcu korytarza. – Zamknąć i spalić razem z robactwem... Żeby pośrodku nocy do komnat szlachetnych panów pakowało się nachalne babsko!

Oczy przyczyny całego zamieszania zrobiły się jeszcze bardziej okrągłe. Przytuliła do siebie oseska tak, że pisnął cichutko, a pozostała dwójka – może trójka? – oberwańców czepiających się matczynej sukni jednym głosem buchnęła płaczem; niektórzy z obudzonych bohaterów parsknęli kwaśnym śmiechem, kilku trzasnęło drzwiami, ktoś zaklął sążniście i ordynarnie – ja bym potrafił tak sypnąć przekleństwami tylko w zapale pojedynku.

Poganiany kopniakami i kuksańcami rozjuszonych gości zarządca dotarł wreszcie do nas. W półmroku korytarza wydało mi się, że jego twarz jest ciemnoszara.

– Ach ty, suko! Ach ty...

Chwyciłem go za podniesioną rękę. Brakowało tylko jeszcze tego, żeby w mojej obecności bito kobietę.

Dzieci ryknęły głośniej, choć przed chwilą wszyscy obecni przysięgliby, że to niemożliwe.

– Pa...panie...

Zarządca aż się zachłysnął, pewnie zbyt mocno zgniotłem mu rękę. Miał pecha, biedak – z tego wszystkiego lada moment mógł go jeszcze trafić szlag!

– A wy...

Trzech rozdrażnionych bohaterów – nie, teraz już sześciu – patrzyło już nie na żebraczkę, ale na mnie.

– Spokój, panowie – uśmiechnąłem się rozbrajająco i puściłem rękę zarządcy, który spiesznie odpełzł na czworakach.

– Poszła precz – zwrócił się do żebraczki siódmy współzawodnik, mój barczysty i długowłosy sąsiad. Kobieta obejrzała się z przestrachem, a potem bokiem, ciągnąc za sobą oberwańców, zaczęła cofać się ku schodom.

– Poczekajże – rozległ się czyjś wesoły głos z tłumu gości.

– Na ulicy leje jak z cebra, gdzie się z maluchami podziejesz?

Zapadła cisza. Urwało się na moment posapywanie bohaterskich pomagierów, którzy powoli nadciągali z niżej położonych i nie tak wykwintnych apartamentów. Uspokoiła się i rycząca dziatwa – w ciszy zaś wszyscy wyraźnie usłyszeli równomierne bębnienie deszczu w dach i okienne szyby...

Chrząknąłem. „Panie... pozwólcie choć pod ścianą...”

– No dobra, właź – nogą pchnąłem w tył drzwi komnaty za moimi plecami.

Żebraczka łypnęła czarnymi okrągłymi oczami. Bohaterowie, którym niepotrzebnie i niezbyt grzecznie przerwano sen, zaczęli ponuro pomrukiwać.

– To mój apartament i zapraszam, kogo chcę – oznajmiłem poirytowanym konkurentom.

Nikt już nie skomentował moich słów. Ktoś z tyłu zaczął coś mruczeć na temat wszy, inny polecił słudze natychmiast pakować toboły, ktoś zagroził rządcy, że jutro wyniesie się precz... I na tym się skończyło. Na korytarzu zostałem ja, żebraczka ze swoją gromadką, skulony w kącie zarządca i jeden z moich rywali – łysawy, choć młody chłopak z mocno wystającymi kośćmi policzkowymi. Ten sam, który zawołał: „Poczekajże!”. Wymieniliśmy spojrzenia. Nie, żebyśmy popatrzyli na siebie przyjaźnie, ale przynajmniej ze zrozumieniem.

Oberwańców za suknią było nie dwóch, lecz troje. Wszyscy pochrapując, spokojnie dotrwali do świtu – a kiedy wreszcie usnąłem, wynieśli się bezszelestnie z matulą, nie powiedziawszy „dzień dobry”, „do widzenia” ani tym bardziej „dziękuję”.

Rankiem służąca, marszcząc nos, zabrała z kąta brudne szmaty. W pół godziny później zapomniałem o całym wydarzeniu – i nawet bym o nim sobie nie przypomniał, gdyby nie gniewne, niewyspane gęby moich rywalów.

A po śniadaniu posłaniec przyniósł mi osobiste zaproszenie od kniazia. Polecono mi zjawić się na przesłuchanie – nie do pałacu, a pod adres zapisany na zaproszeniu. Napisano też, żeby nie brać ze sobą współpracowników.

Przegnałem precz z pamięci wspomnienie o zakrwawionej głowie na deskach stołu w kostnicy. Poleciłem pomocnikom, by czekali, nie ruszając się z miejsca – i poszedłem tam, dokąd mnie wezwano.

Dom stał na przedmieściu i był miejskim przytułkiem. Tak przynajmniej wynikało z wywieszki na bramie.

– Tędy, proszę...

Personel pachniał czystym suknem. Najprawdopodobniej wszystko już było przygotowane wcześniej, pobielono i pomalowano ściany, wszyscy się też wymyli i odziali w nowe suknie...

Sam kniaź powitał mnie w komnacie zarządcy. Kłaniając się na powitanie, starałem się nie patrzeć mu w twarz, ale dziwactwo to nie uprzejmość; nie wytrzymałem i spojrzałem mu w oczy.

I natychmiast zapragnąłem wynieść się stąd czym prędzej, zapominając o Wielkim Zadaniu i czekającej mnie próbie. To przecież te same, wtedy mętne, a teraz jasne i lekko kpiące oczy – to jego łeb zdejmą mieczem i przykryją rogoża!

Czyżby dopiero to miało nastąpić!

Możliwe, że Szakal po prostu mącił mi w głowie. Dlaczego miałbym mu wierzyć? Kto zrozumie, w czym był istotny sens widzenia?

Wszyscy ryzykujemy głową. Jedni na pniaku, inni na wielkiej drodze dla Wielkiego Zamówienia.

– A to wasz rywal. Obejrzałem się.

Ten sam łysawy, który wczoraj w nocy powiedział: „Poczekajże... Na ulicy leje jak z cebra, gdzie się z maluchami podziejesz?”

I dopiero teraz dotarło do mnie, że pozostałych rywali tu nie ma. Obejrzałem się nawet z niedowierzaniem, jakbym się spodziewał, że kryją się za zasłonami i lada moment wyskoczą, żeby zakpić z mojego zaskoczenia.

– Z przykrością muszę stwierdzić, że pozostali kandydaci nie przeszli przez pierwszą próbę. Tak jest, panowie, uprzedzałem przecież, że zadanie jest specyficzne i wybór wykonawcy nie odbędzie się poprzez pojedynki ani turnieje... Cóż, każdy z was ma jednakowe szansę na otrzymanie Wielkiego Zadania i wszystko zależy od was, panowie.

Łysawy mrugnął ku mnie okiem. No proszę, mówiła jego szczera i lekko drwiąca w wyrazie twarz. Nie wiesz, gdzie znajdziesz, a gdzie się potkniesz!

Odpowiedziałem mu wymuszonym uśmiechem.

Kniaź coś jeszcze mówił, ale niczego nie słyszałem. Wskazywał coś ręką, a na jego palcu...

Tego pierścienia nie pomyliłbym z żadnym innym. Wizja, którą nasłał na mnie Szakal, była tak wyrazista...

Pierścień z matowym, czerwonym kamieniem. Matowym, jakby utajonym, i jednocześnie tak czerwonym, że nawet ja, z moim czarno-białym widzeniem rozpoznałem jego gorejące piękno.

Ale pierścień miał człowiek, który przyszedł do kostnicy! A głowa leżała na stole. Jak to się stało, że pierścień i głowa należały teraz do jednego człowieka?!

– Co wam jest, szlachetny Rio? – kniaź się uśmiechał.

– Bezsenna noc – uśmiechnąłem się przelotnie.

Tak naprawdę, żeby mnie złamać, trzeba byłoby przynajmniej trzech bezsennych nocy.

– Mam nadzieję, że nie będzie przeszkód... próba... zdecydować...

Kiwnąłem głową, prawie nie słuchając.

Wiedziałem już, że w tej próbie przegram. Nie przejdę w konkursie; popędzą mnie precz, Wielkie Zamówienie i związane z nim zaszczyty i nagrody otrzyma łysawy. W złą godzinę podjęliśmy się ze wspólnikami konwojowania klatki z Glinianym Szakalem – wszystko, co zaszło pomiędzy Chostikiem a mną, wszystko, co rozegrało się w moim sercu... i w końcu spotkanie z odrąbaną głową na cudzych ramionach i z pierścieniem na cudzym palcu...

Mój rywal coś powiedział. Obejrzałem się.

Była to pewnie największa sala w tym smutnym budynku o nazwie przytułku. Teraz nie było tu mebli, tylko ławki pod ścianami, podłoga lśniła niczym lustra i nikogo, oprócz mnie i łysawego rywala.

Bezszelestnie otworzyły się drzwi i weszło trzydzieścioro dzieci w wieku od trzech do dziesięciu lat. Widać było, że boją się wejść, ale cofać się też nie mogły – wydano im polecenie.

Drzwi się zamknęły. Jakby ktoś wpuścił małe zajączki do klatki z dwoma pytonami.

Przez kilka chwil dzieciaki stały w zwartej grupce, a potem mój rywal zwrócił się do nich, wypowiadając jakieś nic nie znaczące zdanie. Miał łagodny i wzbudzający zaufanie głos; maluchy zaczęły łypać oczami jeden na drugiego. Łysawy przysiadł w kucki, wyjął miecz, i zaczął poruszać rękojeścią, aż się zaiskrzyły wprawione w nią kamienie. Skinieniem ręki zaczął kusić ciekawskich, żeby podeszli i przyjrzeli się z bliska. Dzieciaki były nieśmiałe i nie bardzo wiedziały co począć, ale zwabiła je wielka pokusa i najpierw najodważniejsze, a potem i pozostałe podeszły bliżej i zatrzymały się w odległości dwóch kroków, pochłaniając wzrokiem pięknego rycerza i jego zdumiewający oręż.

W pewnej chwili mignęła mi niesamowita myśl, że łysawy wabi maluchów mieczem, żeby ich zarąbać. I akurat na tym polega próba – ale w następnym okamgnieniu myśl prysła jak mydlana bańka, a ja otarłem z czoła zimny pot, który pojawił się na nim, nie wiadomo kiedy.

Można się było z grubsza domyślić, na czym polegała próba nocna. To że z dwunastu kandydatów zostało dwu, też było jasne. Nie wiadomo, kim trzeba być, by nie wpaść w rozdrażnienie, kiedy się zostanie obudzonym pośrodku nocy przez nachalną żebraczkę ze sforą dzieciaków czepiających się matczynej spódnicy. Też bym się wściekł, gdyby mnie obudzono w taki sposób. Na szczęście nie spałem.

Jakież to Wielkie Zadanie szykuje kniaź? Czyżby coś związanego z dzieciakami? Wtedy logiczna jest i druga próba – dzieci z przytułku są jednocześnie nieufne i natarczywe, obu nas widzą po raz pierwszy; kto zaskarbi sobie ich sympatię, ten wygra.

Odszedłem na bok i usiadłem na ławeczce.

Nigdy w życiu nie umiałem sobie radzić z dzieciakami. Znaczy, w moim obecnym życiu. Tam, gdzie żył mój pierwotny „ja”, chyba też nie było żadnych dzieci. Zresztą, sam wtedy byłem dzieckiem.

Teraźniejszy ja, ten, którym już na zawsze zostanę, nie widział w dzieciach niczego, oprócz źródła uciążliwości. Czasowej, ma się rozumieć, i zupełnie mi obcej, ponieważ sam dzieci nie miałem i prawdopodobnie nigdy mieć nie będę.

W kompanii urwisów, które obstąpiły łysonia, wystąpiło dwóch hersztów, którzy rywalizowali ze sobą o prawo dotknięcia rękojeści miecza. Łysoń wielkodusznie zgodził się, żeby zrobili to po kolei – jeden z hersztów mimo wszystko odepchnął drugiego, ten zaś nie chcąc się tak po prostu pogodzić z porażką, bokiem zaczął zbliżać się do mnie.

Łypnął oczami. Na chwilę się zagapił, patrząc na moje buty, bandolet i pochwę; a potem zuchwale podsunął się jeszcze bliżej.

Spojrzałem na niego. Tylko spojrzałem – a on natychmiast dał nura w tłum kompanów i skrył się za ich plecami, a ci z nich, którzy przypadkiem trafili wzrokiem na moje spojrzenie, też odwrócili wzrok.

Wstałem. Zostawiłem zwycięskiemu rywalowi gruchanie w kręgu smarkaczy, wyszedłem z sali i ruszyłem z powrotem. Pomysł by załapać się na Wielkie Zadanie nie był całkowicie beznadziejny – ale stał się taki po spotkaniu z Glinianym Szakalem.

Na niedawno pomalowanym progu stał kniaź. I uśmiechał się tak, że i ja przystanąłem.

– Szanowny Rio, gotów jestem złożyć zamówienie. Wielkie Zamówienie. Właśnie u was.

Zrozumiałem nie od razu. A kiedy zrozumiałem, za bardzo się nawet nie ucieszyłem.

Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.

Dziewczyny rozbiegły się od studni na wszystkie strony – a ospowata Chywra nawet nie zdążyła nabrać wody i śmigała z pustymi wiadrami. Została tylko Oksana, która na znak uporu wysunęła lekko pełną, dolną wargę.

– Matka powiedziała... że wyda mnie za ciebie.

Griń stał, nie wierząc własnym uszom.

– Tak – Oksana potrząsnęła głową, jakby ponaglając samą siebie.

– Powiedziała, że się zgodzi... jeżeli wypędzisz z domu swoją wiedźmę. Jeżeli sam będziesz w chacie gospodarzem, a nie wiedźma i czarci wyskrobek. Słyszysz?

Griń milczał. Czuł w piersiach taki ból, że trudno mu było oddychać.

– Chłopaki... mocno cię pobili? – spytała cichutko dziewczyna. Griń nadal milczał. Oksana powiodła palcem po starym koromyśle. Najwyraźniej na coś czekała.

– No, czemu milczysz? Słyszałeś, co powiedziałam?

Zza chmur wyjrzało słońce. Jego promienie odbiły się od roztańczonej powierzchni wody w drewnianych wiadrach, padły na rumiane policzki Oksany, błysnęły na jej białych zębach i czarnych jak śliwy oczach.

– Ty się zastanów – poprosiła nerwowo. – Bo... matka mówi, że jeszcze tej zimy mnie wyda. Kasjan chce swatów przysyłać...

– Pójdziesz za Kasjana? – zapytał Griń, z trudem rozdzielając zdrętwiałe wargi.

– A żebyś wiedział, że pójdę! – Oksana uniosła podbródek.

– Lepiej przepaść z niekochanym, niż z wiedźmą w jednej chacie!

– Moja matka nie jest wiedźmą!

– Tylko się z czartem zadała!

– Milcz!

Oksana umilkła. Jej czarne oczy pokryły się wilgocią, a maleńki nosek poczerwieniał.

– Nie idź za Kasjana – odezwał się Griń ochryple. – Zbuduję własną chatę. Będziemy żyć oddzielnie...

Oksana pokiwała głową, jakby sprawa była już przesądzona.

– Nie. Rodzice wydadzą mnie jeszcze tej zimy. A zresztą... tak czy owak, jesteś wiedźmim synem.

Chlipnęła. Podwiesiła wiadra na koromyśle i odeszła, wychlustując wodę na śnieg.

Na Grinia patrzyły dziesiątki oczu... zza wszystkich furtek i okiennic.

Hej hop, dziś, dziś,

obcasami iskry krzeszą!

Tej jesieni Griniowi akurat sypnął się wąs.

Przez dwa tygodnie harował u popa, świata nie oglądał – ale teraz zjawił się na wieczornicy, prowadząc za sobą muzykantów.

A niech sobie ludziska gadają, że się chłopak wygłupia. Ojca pochowano, w chacie pusto, a sierota za zarobione pieniążki muzykę zamawia. Niech gadają! Młodzi się cieszą, dziewczęta strzelają oczami, a chłopakom zazdrość!

Muzykanci rżną do tańca – a Griń idzie przez cały plac ku dziewczętom. I bez tego rumiane policzki krasawic stają w pąsach, ale Griń idzie i się nie zatrzymuje i dopiero stanąwszy przed Oksaną, wyciąga rękę:

– Może zatańczymy...

A ona, niby to zmieszana, wyraża zgodę kiwnięciem główki...

Hej hop, dziś, dziś...

Świat jest piękny. Świat jest żółty, niebieski, pstry, kręci się, wiruje... i nieruchome są tylko zakochane oczy Oksany.

Pęka naszyjnik z czerwonej jarzębiny.

Jęczą cymbały, chrypi lira, zabawnie popiskują dudy. Griń tak strzela butami w ziemię, że od starego buta odpada podkówka – która zostaje w pyle, pośród rozdeptanych jagód jarzębinowych...

Woda w przerębli była czarna niczym smoła. Od brzegu ciągnęła się ku niej wąska ścieżka – schodziła tu młynarzowa Łyszka.

Griń stał i patrzył na zimną taflę.

Był jeszcze chłopcem, kiedy zimą utopiła się tu sąsiedzka córka, Kilina. Mówiono, zadała się z przejezdnym pięknisiem – zawołanym awanturnikiem, i wydęło jej brzuch, ale nie wytrzymała wstydu i hyc, w przerębel...

Tamtego zucha widział potem Griń na czyimś weselu. Tańczył jak sam diabeł, zamiatał ulicę czerwonymi portkami; baby coś tam szeptały, chłopi popatrywali na siebie ponuro, ale rozeszło się po kościach, nie wygonili precz...

A Kilina leżała na wozie, cała oblepiona lodem. Wyłowili ją gdzieś tam w dole rzeki, przykryli rogożą i tak przywieźli – a mróz był trzaskający i kiedy Griń, zręczny i wiedziony ciekawością przebił się przez tłum na placu przed cerkwią, a ojciec Kiliny lekko podniósł rogożę... Griń zdążył zobaczyć i na zawsze zapamiętał. Dziewczyna leżała jak żywa, z długimi, pokrytymi lodem włosami, cała w lodzie... i miała lód w otwartych oczach.

Czarna woda w przerębli zadrżała... Griń płakał.

Wszedł niczym gospodarz. Zzuł buty, usiadł na ławie, wparł dłonie w kolana.

Matka stała koło skrzyni. Wieko było otwarte, a oddzielnie leżały na nim odświętne suknie, koszula, pas i kolorowa chusta; oddzielnie zaś wisiały koszulki dziecięce z cieniutkiego płótna, jeszcze Griniowe...

– Byłem na cmentarzu – odezwał się Griń cichym głosem. Matka spojrzała nań jakby z przestrachem, ale się nie odezwała.

– Byłem na cmentarzu. Na mogile ojca.

Matka pochyliła się ciężko i wyciągnęła ze skrzyni jakiś zwój. Potrząsnęła nim i Griń zobaczył, że to płótno na pieluchy. Żółtawe, cienkie, wielokrotnie prane.

Griń zacisnął zęby.

Naskoczyć. Uderzyć. Capnąć za włosy, powlec przez całą komnatę, wyrzucić prosto w zaspy...

Matka wstrzymała oddech; była już mocno ociężała i Griń z przerażeniem nagle pojął, że brzuch matki znacznie się powiększył – raptem w dwa dni!

– Kiedy mi podarujecie braciszka? – zapytał jakimś obcym, skrzypiącym głosem.

Matka odwróciła się.

– W przyszłym tygodniu...

– W przyszłym tygodniu?!

Matka starannie rozkładała stare ubranka i rozwieszała je na krawędzi wieka skrzyni.

– Och, wraży wyskrobek... – cichutko jęknął Griń. – Szybkoście go wyhodowali... Niczym szczurka!

Matka zamarła na chwilę w bezruchu, a potem ponownie zabrała się do swojej pracy. Jej dłonie poruszały się szybko, pewnie, zręcznie... znajome, kochane...

– Wyskrobek wraży! – syknął Griń, wstając. – Za nogi go i w przerębel! Chcecie, żeby wasz bękart żył, wynoście się z ojcowej chaty, żeby tu po was śladu nie zostało.

Zasłona nad piecem powoli się odsunęła. Wyjrzały zza niej kosę, żółtawe oczy; ale wbrew temu, czego mógłby się spodziewać, Griń się nie przestraszył. Przeciwnie – gdy ujrzał znikacza, grzejącego grzbiet na ojcowskim piecu, nabiegające mu do oczu łzy natychmiast wyschły.

– No proszę... Znaczy, tak...

Ruszył ku drzwiom i otworzywszy je kopnięciem, wpuścił do komnaty kwaśnawy zapach przedsionka.

– Precz! Z ojcowej chaty... oboje poszli precz!

Matka zamarła nad skrzynią. Potem zgniotła jedną z Griniowych dziecięcych koszulin i wtuliła w nią twarz.

Znikacz zwiesił nogi z pieca. Był bosy. Na prawej stopie miał cztery palce, na lewej sześć.

Zeskoczył na podłogę. Teraz, przy świetle, nie wyglądał tak strasznie – jego długie, wąskie oczy były zmrużone, jak u krótkowidza, a czarne, psie wargi podwinął osobliwie, jakby chciał gwizdnąć albo splunąć.

– Ja się ciebie nie boję! – stwierdził Griń, czując, jak mu zimny dreszcz przebiega po skórze. – Zabieraj ją w swoją skałę. W skałę, w której siedzisz! Niech tam niańczy swego bękarta!

Ręka znikacza wyciągnęła się, jakby przez całą izbę. Czterema długimi palcami ścisnął pasierba za gardło. Griniowi pociemniało w oczach.

Mrok.

Rio, bohater do wynajęcia

Ulewa ustała przed chwilą, a chmury znów zaczęły zbierać się w gromadę i jasne było, że zaraz znowu lunie.

Po ulicach krążyli zamiatacze z miotłami z lipowego łyka. Starannie oczyszczali mozaikę z naniesionego przez wodę piasku i rzadkiego błocka. Pożytku z ich pracy było niewiele, ponieważ wszyscy wiedzieli, że gdy tylko zacznie lać, oczyszczone mozaiki znów zaciągną się błotem, tym niemniej zamiatacze z uporem godnym lepszej sprawy krążyli po ulicach i robili swoje.

Kilka godzin poświęciłem na bezcelową włóczęgę po mieście. Względna pustka na ulicach pozwoliła mi na spokojnie obejrzenie mozaiki; szedłem, spoglądając na przemian pod nogi i na boki, dotarłem na przedmieście, minąłem kilka kwartałów i zawróciłem ku środkowi... Mozaika interesowała mnie coraz mniej.

Jeżeli gdzieś na ulicy natkniecie się na dom, niegdyś bogaty, a teraz opuszczony, jeżeli zobaczycie porzuconą kuźnię albo zniszczony przez pożar sklep – nic szczególnego sobie nie pomyślicie, w wielkim mieście trafiają się ludziom wzloty i upadki. Ale jeżeli porzucone domy, opuszczone warsztaty i sklepy trafiają się co krok – to mimo woli gęba zaczyna się wam wyciągać.

Szczegóły. Przywykłem do zwracania uwagi na szczegóły; dziwnie jakoś popatrzyła na mnie kobieta, która przeganiała z ulicy bawiące się dzieci. Wzdrygnął się rzemieślnik, którego zapytałem o drogę.

Nad miastem wisiała ciężka, ciemna chmura. Im dłużej spacerowałem, tym ciężej robiło mi się na duszy, jakby ta chmura przyniosła ze sobą nie tylko deszcz, ale i strach połączony z poczuciem bezsilności i braku wszelkiej nadziei.

Może wszystkiemu jest winne moje przyjazne nastawienie? Albo po prostu mi się wydaje?

Znów lunęło. Zbliżała się wyznaczona przez kniazia godzina audiencji.

Gapiów na placu centralnym było mniej niż zwykle. Zatrzymałem się przed mozaikową ścianą – aksamitne sznury ogrodzenia namokły, obwisły i kapała z nich woda. Krople padały na ukos na twarze złożone z agatów, ametystów i jaspisów – ale jakoś wcale mi się nie wydawało, że mozaikowi władcy płaczą. Raczej się pocili, jakby tam, po drugiej stronie ściany panował nieznośny żar.

Stałem i patrzyłem na kniazia. Na jego lekko odremontowane, szlachetne oblicze – większość gapiów nawet się nie domyśliła, że kniazia odnowiono; ja zresztą też bym się nie domyślił, gdyby nie nawyk zwracania uwagi na najdrobniejsze pozornie szczegóły.

(Poprzedni ja, który nigdy już nie wróci, też nie zwracał uwagi na szczegóły. Widział rzeczy w całości i nie wdawał się w drobiazgi, i nawet by nie spostrzegł, że roztwór wzmacniający drobne kamienne odłamki na obliczu kniazia jest nieco ciemniejszy. Z drugiej strony, ten poprzedni ja natychmiast by zwrócił uwagę na pewną niezgodność, nieprawidłowość i może nawet domyśliłby się w czym rzecz).

Przeniosłem spojrzenie na starego kniazia. Który, złożony w rodowej krypcie, od sześciu lat spoczywa w pokoju.

A tuś mi!

Rycerz z widzenia Szakala, ten sam, który polazł do kostnicy natychmiast po egzekucji. Oto, do kogo był podobny! Do zmarłego władcy – jak ojciec do syna!

Ręka kniazia nieboszczyka leżała na ramieniu chłopaka. Podrostka.

Szybko przeniosłem wzrok na wizerunek panującego kniazia.

Żadnego podobieństwa. Ślady poprawek, ale to zupełnie inna twarz. Przypomina mi się głowa na zakrwawionych deskach.

A na wskazującym palcu, złożony z odłamków nieznanego mi kamienia, ciemnym punktem zaznaczał się wielki pierścień.

– Bohatera, takiego jak wy, Rio, trudno zbić z tropu. Ale jednak jesteście zdziwieni?

Ukłoniłem się, żeby nie odpowiedzieć ani twierdząco, ani przecząco.

Kniaź uśmiechnął się kątem ust.

– Sprawa, która przed wami stoi, wymaga wyjątkowych cech charakteru. Wyjątkowych nawet dla bohatera.

Podniosłem w górę jedną brew.

– Jak się już pewnie domyśliliście... bo przecież się domyśliliście. Chodzi o dziecko. Z woli losu urodzone nie tam, gdzie powinno było się urodzić i nie w stanie, jaki mu przystoi. Powinniście nie tracąc ani minuty, ruszyć w drogę i przywieźć mi to dziecko.

Wydało mi się, czy głos kniazia w rzeczy samej drgnął?

– Zechciejcie mi wybaczyć, Rio, że nie wprowadzę was całkowicie we wszelkiego rodzaju intrygi... i perypetie poprzedzające urodziny tego dziecka. To... sprawa osobista. Można by rzec, rodzinna. I to nie tylko moja tajemnica, Rio; spróbujcie się domyślić, kim jest dla mnie to dziecko? – kniaź smutno się uśmiechnął.

Moja twarz nawet nie drgnęła. Zastanawiać się będziemy potem; i bez tego za wiele tu domysłów, aluzji i niewyjaśnionych faktów. Mój żywioł to bitwa, działanie, jestem wojownikiem, a nie śledczym.

Kniaź przeszedł się po gabinecie. Jego miękkie buty nie wydawały przy tym żadnego dźwięku, a korona – cienka, złota obręcz z mnóstwem ząbków – leżała na ciemnowłosej głowie wygodnie i dobrze, jak zwykła czapka.

– W takiej sprawie – zacząłem ostrożnie – lepszy byłby tabor medyków. Wygodna podróżna kolebka, oddana niańka karmicielka – ale w żadnej mierze nie najemny bohater, którego dłonie przywykły do...

Kniaź kiwnął głową przecząco.

– Możliwe. Gdyby dziecko znajdowało się w jednym z okolicznych zamków albo w chatce pasterza kóz, albo w innym, choćby odległym, lecz zwykłym miejscu. – Odwrócił się na piętach. – Rio, malec jest za Granicą. Zdarzyło się wam zawędrować za Granicę?

– Nie – odpowiedziałem po chwili milczenia.

Kniaź kiwnął głową, jakby moja odpowiedź w pełni go zadowoliła.

– Otóż i wyjaśnienie, dlaczego nie posyłam zaufanej niańki, ale bohatera. Dobrze mówię?

Znowu odpowiedziałem ukłonem. Gdyby mój rozmówca nie był kniaziem, być może nawet bym gniewnie warknął: „Od tego trzeba było zacząć!”

Trzeba było powiedzieć, że droga wiedzie za Granicą, a czy chodzi o dziecko, zbiegłego przestępcę czy worek złota – to już nie takie ważne.

Nie miałem doświadczenia w stosunkach z nosicielami koron. Ci, co „cień korony” mieli z drewna czy miedzi, nie liczyli się; na wszelki wypadek nie odezwałem się.

– Ja wam pomogę, Rio. Dam wam wizę uprawniającą do przejazdu przez Granicę, przewodnika i wsparcie magiczne. Wszelkie rozmowy o zachowaniu tajemnicy uważam za zbyteczne. To... sprawa wyjątkowo tajna. A jednocześnie niezwykle pilna, bo idzie o życie dziecka. Grozi mu śmiertelne niebezpieczeństwo, Rio. Musicie zdążyć. Zaklinam was... na pamięć waszego ojca.

Kniaź spojrzał mi prosto w oczy i długo nie cofał spojrzenia, więc w końcu wzrok musiałem odwrócić ja.

Kiedy mój ociec wstępował na szafot, miałem wszystkiego trzy latka. I pewien godny zaufania człowiek, który cały czas był przy nim, przekazał potem mojej babce, że ojciec myślał tylko o mnie – żeby mnie nie odnaleźli, żeby do mnie nie dotarli, żebym mógł dorosnąć... i pomścić go, jeżeli będzie okazja...

Obecny kniaź nigdy nie znał mojego ojca. Ale chciał na mnie zrobić wrażenie... i to mu się udało.

– Zdążę – odpowiedziałem powoli.

A jednak się zemściłem. Dwie dziesiątki dwunogich hien z brygadierem Złotą Uzdą na czele – choć ani jednemu nie zadałem śmierci własną ręką. Rola kata przypadła chmarze drapieżnego ptactwa.

Ale rozkazodawcom do skóry dobrać się nie zdołałem. Wyrżnęli się wcześniej, zanim ich zdążyłem dopaść – ale tak czy inaczej dług spłaciłem, i nie umarłem. Choć należałoby rzec, że umarłem – w połowie...

Władca podszedł do okna. Na zewnątrz siąpił deszcz, w komnacie zrobiło się już ciemno, zupełnie jak w zimie, czas było zapalić lampy.

– Rio... – głos kniazia znów się zmienił, teraz był suchy i rzeczowy. – Przyjechaliście z daleka... niczego nie zauważyliście?

– Zauważyłem – stwierdziłem po chwili milczenia.

– Chmury – kniaź popatrzył na niebo, ale było oczywiste, że nie pogodę ma na myśli. – Chmury... coraz trudniej oddychać.

Czekałem, aż powie coś jeszcze, ale milczał. Stał, zwrócony do mnie tyłem, i błyskał jasnym plackiem na ciemieniu. Nie doczekawszy się odpowiedzi, przemówiłem sam:

– Czy władca zna przyczynę?

Odwrócił się ostro. Podszedłszy do mnie, położył mi rękę na ramieniu; mimo woli się wzdrygnąłem, bo jego ręka była niespodziewanie ciężka.

– Rio... przywieźcie mi to dziecko.

Zdjął mi dłoń z ramienia, a potem zawołał głośno, zwracając się w pustkę:

– Sale!

Otworzyły się boczne drzwi.

Wyszła z nich ta sama żebraczka, która niedawno wrzaskami swojego licznego i oberwanego potomstwa podniosła na nogi najlepszy zajazd w mieście. Teraz stała przede mną w podróżnym ubraniu. Włosy miała równiutko ułożone pod kapeluszem i nie było przy niej żadnych dzieciaków.

– To magiczne wsparcie, które wam obiecałem, Rio. Jest też przewodniczką i będzie waszym doradcą.

Kobieta ukłoniła się spokojnie i z godnością:

– Nazywają mnie Sale. Nie myszkujcie tak wzrokiem, nie mam i nigdy nie miałam żadnych dzieci. Zawodowa sztuczka i maskarada.

Z powietrza wyjęła zawiniątko z pojękującym berbeciem, pokołysała go w rękach i niedbale wypuściła – a zawiniątko rozpłynęło się w nicość. Kobieta uśmiechnęła się ze znużeniem.

– Ot, tak...

Przez dziesięć minut milczałem. Potem odwróciłem się ku cierpliwie czekającemu kniaziowi.

– Ale... ja i współpracownicy już dawno się zgraliśmy, i obecność obcej osoby...

– Taka już specyfika zamówienia – zimno i absolutnie rzeczowym tonem przerwał władca. – Wielki okręt nie wyjdzie z zatoki, jeżeli niewielka łódka nie wskaże mu przejścia przez rafy. Wracajcie jak najszybciej, Rio. Wierzę, że wam się uda.

Staruszek w sukiennych zarękawkach długo przyglądał się mojej lewej dłoni. Kilkakrotnie mlasnąwszy wargami, wyciągnął ze szkatułki igłę, długą niczym narzędzie tortur, ale przy tym najwyraźniej złotą. Przymierzywszy się, wsadził mi ją w nasadę kciuka – nie bolało, ale pokazała się krew.

– Życzę udanego przejścia przez Granicę. Macie do tego wszystko, czego wam trzeba.

Za moimi plecami czekali na swoją kolej k’Ramol i nachmurzony Chostik.

Udało nam się.

Zwykłemu człowiekowi dotarcie do staruszka ze złotą igłą i otrzymanie wizy do przejścia przez Granicę, zajmuje ponad pół roku, nie mówiąc już o poniesionych wydatkach i nie zawsze da gwarancję.

A nam, wskutek bezpośredniego rozkazu kniazia, dali wizę bezpłatnie i od razu.

Patrząc na swoją lekko spuchniętą dłoń pomyślałem, że teraz zacznę chodzić przez Granicę chyba co piątek. Popatrzę sobie na rozmaite światy...

– Powodzenia – rzucił za nami staruszek.

Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.

W nocy na obozowisko czumaków napadli rozbójnicy – ale zaskoczyć ich nie zdołali. Poranili mocno siwowąsego Bryła, przygrzali w łeb rówieśnikowi Grinia, Luśni – i odstąpili, domyśliwszy się, że nie znajdą tu łatwego zarobku. W końcu wstał ranek nad czarnymi resztkami ogniska i nad zestawionymi w krąg wozami, przy których zebrali się posępni, przywykli do najróżniejszych niespodzianek losu ludzie. Brył stękał na wozie a Luśnia trzymał się za rozbity łeb. Jeden rozbójnik leżał otoczony chmurką much i zdjęto już mu nawet buty; drugi, mocno związany lejcami, wodził ogłupiałym wzrokiem dookoła. W odróżnieniu od Grinia, wiedział, co z nim będzie.

Wujaszek Paciuk, który miał bary szersze od wozu, a ręce zwisały mu prawie do kolan, zlał resztki wody ze skórzanego woreczka do sagana po kaszy i każdy z czumaków – oraz Griń! – w złowrogim milczeniu sypnął mu tam po garści szarej soli. Paciuk pomieszał kijaszkiem, rozprowadzając sól w ciepłej wodzie; potem wziął blaszany lejek i w towarzystwie trzech najsilniejszych chłopaków podszedł do skazanego opryszka.

Luśnia ledwo trzymał się na nogach, ale też podszedł, by popatrzeć. Griń się odwrócił – rozbójnikowi wlano w gardło gęsty, słony roztwór. Potem mu związano ręce i nogi i rozciąwszy portki konopnym sznurem, zamknięto ujście słonej cieczy.

Woły powoli ruszyły naprzód. Zaskrzypiały koła, zachwiała się faska z dziegciem; wstrząśnięty Griń szedł z wytrzeszczonymi oczami i otwartą gębą nie słuchając głupawych czumackich żartów.

Wstawało słońce. Skazanego rozbójnika czekała długa, powolna śmierć.

Potem w jednym z wozów złamała się oś. Woły się zatrzymały, poganiacz z wujem Paciukiem zaczęli sprzeczkę, kucharz Piętro zabrał się do gotowania krupniku – tymczasem rozładowywano uszkodzony wóz, zdejmowano koła, wymieniano oś, klnąc nieuczciwego kołodzieja.

Griń przez cały czas się oglądał. Nawet mu się wydawało, że słyszy pierwsze wrzaski konającego rozbójnika.

Postój się przeciągał. Wstawiwszy oś na miejsce wszyscy usiedli do śniadania, na skrawku ręcznika obok bochna chleba, kilkunastu cebul i kęsa słoniny leżał długi, rzeźnicki nóż.

Wiatr zmienił kierunek – i Griń usłyszał wycie. Tym razem wcale mu się nie wydawało!

Kiedy kucharz odkrył stratę noża – Griń biegł nisko pochylony, kryjąc się w trawie, wracał na miejsce noclegu. Dobiegł i zatrzymał się, czując, jak mu bije serce – a echo uderzeń huczy w głowie, w piersi i w rękach.

Rozbójnik spojrzał na niego mętnym, pozbawionym iskierki rozumu wzrokiem. Krążyły nad nim muchy; Griń zamarł z otwartymi ustami, kurczowo zgniatając w garści rękojeść noża. Dopiero teraz zadał sobie pytanie: po co tu było wracać?

Rozbójnik jęknął i wyciągnął szyję. Niby jagnię przed rzeźnikiem, jagnię z podgoloną szyją, które pokornie podsuwa ją pod rzeźnicki nóż.

Ciemny plac wydeptanej trawy. I mało powietrza, mało, choć wokół pusty step.

Griń biegiem wrócił do swoich. Uspokoiwszy oddech wrócił jakby nic się nie stało, jakby odszedł za potrzebą; okazało się zresztą, że jego nieobecność spostrzegł nie tylko wujaszek Paciuk – wszyscy doskonale wszystko widzieli i zrozumieli.

Potraktowano go stosunkowo łagodnie – dostał lejcami po grzbiecie, żeby nauczył się szanować stepowe prawa. Najbardziej wściekał się kucharz Piętro – z powodu noża, który Griń zostawił gdzieś w stepie.

– Syneczku, Griniusza... och, nieszczęście, nieszczęście... Otworzył oczy. Wisiał nad nim matczyny brzuch. Ni widział niczego innego – ani zapłakanej twarzy, ani wyciągniętych rąk, tylko ten wydęty brzuch, gdzie skrył się bękart rosnący nie w ciągu dni, a w ciągu godzin.

– Puszczajcie!

Wyrwał się matczynym pieszczotom. Usiadł, podniósł się i boso wybiegł na dwór – za potrzebą.

Pod twardymi stopami, które prawie natychmiast mu zdrętwiały, tajał śnieg. Rano? Wieczór? Błękitnieje niebo, bieleją słupki dymu nad kominami chat, czernieje samotna wrona nad chruścianym płotem...

Czyżby znikacz wyrzucił go z domu? A może on wyrzucił znikacza? On tylko pokrzyczał, przestraszył, a ten diabli syn go od razu za gardło – cap!

Wrócił do chaty. Nie odzywając się słowem, nie patrząc na matkę, wziął torbę, z którą wrócił z wędrówki za chlebem. Sięgnął do skrytki za piecem i wyjął z niej woreczek z pieniędzmi. Zamyślił się chwilę. Odliczył połowę i rzucił na stół – matce. Mocniej zaciągnął rzemień i wsunął resztę za pazuchę. Wzuł buty, potem wziął czapkę i kożuch.

– Griniusza – odezwała się matka głosem cienkim, jak dziewczynka. – Nie chowaj do mnie urazy w sercu! Na tamtym świecie za wszystko zapłacę... och jak zapłacę. Ale ty mi wybacz.

Griń milczał i zaciągał pas.

– Chłopak z ciebie urodziwy, pracowity, niegłupi... Znajdziesz jeszcze szczęście w życiu!

Griń nie wytrzymał i uśmiechnął się krzywo.

– Znajdziesz, znajdziesz! A jak przyjdziesz na grób ojca, powiedz mu, żeby się nie gniewał...

Czumak zamknął za sobą drzwi, nie pożegnawszy się jednym słowem.

Przed progiem leżał głęboko wryty w ziemię stary odłamek młyńskiego kamienia. Od stu lat tak leżał; najpierw przed starą chatą, a gdy budowano nową, kamień także przetaszczono. Griń, gdy tylko nauczył się chodzić, zaczął się wdrapywać na ten kamień. Jak przed nim wdrapywał się ojciec, a jeszcze przedtem dziadek.

Zabrać by ten kamień ze sobą, ale sił brak. Tak jak brak sił na wyrzucenie z domu tej żmii, swojej matki...

Cała wieś popatrywała zza okiennic, przez oszronione okna; słupy dymu podpierały niebo jak kolumny w tej białej świątyni, którą Griń widział raz w życiu – w niewiarygodnie dalekich stronach. Chciał opowiedzieć matce, marzył o tym, że się pochwali Oktanie...

Zatrzymał się przed wrotami chaty Oksany, ale nie zastukał. Poczekał, aż psy ochrypną i się uspokoją; wreszcie drzwi skrzypnęły i wyszedł ojciec Oksany – niestary jeszcze mężczyzna, wysoki niemal jak znikacz.

– Nie oddawajcie Oksany za Kasjana – odezwał się Griń przez zaciśnięte zęby, ciągnąc słowa jak przypalany na torturach. – Postawię bogaty dom za rzeką, w Kopińcach. Poczekajcie jedną zimę. Ziemię kupię... będę pracować, choćby mnie miało pogiąć... będzie dokąd żonę wprowadzić! Nie oddawajcie Oksany!

– Obiecanki cacanki, chleba nimi nie posmarujesz – powoli odpowiedział ojciec Oksany. – Mam cztery córki, Oksana najstarsza. Za drugą już chłopaki łażą, a nie mogę jej oddać, skoro Oksana w domu siedzi. A zresztą słyszał to ktoś – wiedźma teściową!

Griń niczego na to nie mógł odpowiedzieć. Oblizał tylko wargi i poprawił torbę na plecach; ojciec Oksany odczekał chwilę, a potem cofnął się za wrota, a przechodząc mimo krzyknął na psa, by przestał szczekać.

Na zamarzniętym szkle okna widać było okrągłe oczko do wyglądania na zewnątrz. Czarne, zapłakane...

Griń już trzeci dzień siedział w szynku w Kopińcach, gdy do sali wpadła zasapana szynkarka. Nie wiadomo po co rozejrzawszy się na boki, oznajmiła wszystkim, że za rzeką, jak mówią, jedna baba rodzi maleńkiego czorta i tak wyje, że zbiegła się cała wieś!

Czumak był ociężały z przejedzenia i przepicia, a nowina jeszcze przygniotła go do stołu niczym but muchę.

Znów się na niego gapiono – ludzie nie umieli ukryć ciekawości; wszyscy od dawna wiedzieli – i co to za baba, i skąd się wziął maleńki czort, a teraz niespiesznie komentowali, pykając w fajeczek i gładząc wąsy:

– Czarta, wiadomo, trudno urodzić... rogami się zapiera!

– Nie ma on rogów! Młynarzowa, powiadają, widziała jego ojca, znikacza. Nie ma rogów ani ogona. Nos jak u czapli, oczy ma żółte niczym sowa, a poza tym nic szczególnego, tylko chłop jak byk!

– Cicho... Cicho, mówię! Widzisz, jak się rozgadali... jeszcze licho jakie wywołacie. Zapamiętajcie moje słowa... licha lepiej nie budzić!

– Racja! Zamknąć gęby! Nie ma o czym gadać!

Griń sam później nie wiedział, czemu przede wszystkim zaczął sprawdzać, czy ma przy sobie pieniądze. Miał. Koszula się już nawet przetarła w tym miejscu, gdzie ocierał ją mieszek.

Wziął z ławy torbę. Postawił ją ponownie; powiódł po szynku mętnym wzrokiem, czekając, by ktoś wyszczerzył zęby i zaczął drwić z niego, Grinia, i jego matki. Czekał i drżał z ochoty do bójki – pięści go swędziały, aż dusza piszczała. Bardzo chciało się jego duszy, by pięści pohulały sobie do woli, żeby trzaskały cudze zęby i chrzęściły wyłamywane nosy.

Ale też wszyscy, którzy tego dnia znaleźli się w szynku, rozumieli doskonale, co dzieje się w Griniowej duszy. Wszyscy opuścili wzrok, poukrywali uśmieszki i nikt nawet nie spojrzał w jego stronę – jakby go w ogóle nie było. W szynku zrobiło się cicho, spokojnie, słychać było tylko chrzęst żujących coś tam szczęk, a na progu mył się kot – oblizywał się szorstkim, różowym języczkiem.

Griń od dziecka jeszcze nigdy nie kopnął kota. Zarzucił więc torbę na ramię i wyszedł, trzasnąwszy drzwiami.

Pod mostem, w przerębli grzebała się młynarzowa Łyszka. Zobaczywszy Grinia otworzyła gębę, żeby podzielić się z nim nowiną – ale złowiła wzrokiem jego spojrzenie i szybciutko podreptała po śniegu, nie bacząc na to, że wiadra były ciężkie.

Griń szedł po znanej sobie ulicy.

Biegiem.

Biegł, torba ciężko waliła go po plecach, śnieg bryzgał mu spod butów, czapka zjechała na czoło, więc Griń zrzucił ją prosto w jakąś zaspę.

Przed domem stała luźno grupka sąsiadów. Kowalicha, bednarz z żoną, Czub mający szesnastu synów, Gleczik, posiadacz największego we wsi pola...

Ujrzawszy Grinia, wszyscy rozstąpili się bojaźliwie.

Przeszedł pomiędzy ich spojrzeniami, jak w tkackim warsztacie czółenko przechodzi między nićmi osnowy. Gdy podszedł do drzwi, te same się otworzyły i wyszła Baba Rutka, akuszerka, która przyjmowała nie tylko Grinia, ale chyba i jego ojca.

Baba Rutka potrafiła „zawiązywać pępek”, ale nie tak zwykle, ale „na szczęsną dolę”. Matni, na przykład, zawiązała na obuchu żeby miał zręczne do narzędzi dłonie. Griniowi, na prośbę matki na książce, żeby był uczony. Co prawda Matnia do dziś ma dwie lewe ręce, a Griń, choć w szkole nie żałowano mu rózg – dobrze się nawet czytać nie nauczył.

Teraz Griń stał przed Rutką i zastanawiał się, na czym zawiązała pępek synkowi znikacza. Na krowim kopycie?

– Umarła – obojętnym głosem stwierdziła baba Rutka. – Za stara już była do rodzenia... Uwolniła się, biedaczka... Dość już się umęczyła...

Za plecami Grinia rozległy się niespokojne szepty.

Oszołomiony Griń długo stał, jakby mu nogi wrosły w ziemię. I stał tak, niczego nie widząc ani słysząc, dopóki w chacie, w głębi pohańbionego ojcowskiego domu nie zapłakał niemowlak...

Po pogrzebie Griń ugościł ludzi wszystkim, co znalazł w komorze. Wypili, otarli wąsy, posiedzieli w milczeniu, a potem się rozeszli; ludzi przyszło niewielu – najbliżsi sąsiedzi i pijanice, którzy za poczęstunkiem polezą choćby do piekła.

Pop nie spieszył się z odejściem. Dopił drugi kieliszek i osobliwie spojrzawszy na Grinia spod brwi, stęknął:

– Trzeba nam pogadać, czumaku...

Griń wyszedł z nim do sieni, a potem na dwór. Słońce pięknie zachodziło, rzucając ostatnie promienie na śnieg i barwiąc go purpurą, żółcią i różem.

Griń czuł ogromną wdzięczność dla popa. Za to, że nie wzgardził, że przyszedł i odprawił wszystko, jak należało. Za to, że pozwolił matkę pochować na cmentarzu – prawda, w najdalszym zakątku, na oddzielnym miejscu, ale wewnątrz cmentarnego ogrodzenia.

Pop się zatrzymał. Zmarszczywszy czoło, popatrzył Griniowi w oczy. Griń spodziewał się tej rozmowy, ale mimo wszystko wciągnął głowę w ramiona.

– Co... z dzieckiem?

Dziecko, noworodek i braciszek Grinia, słodko przespało całą stypę. Za piecem, w przygotowanej przez matkę kołysce. W suchych pieluszkach. Wielu uczestników stypy w ogóle nie miało pojęcia, że dzieciak przeżył – jakoś tak wszyscy niemal uznali, że dziecko zakopano razem z matką.

Griń przemógł odrazę i uważnie braciszka obejrzał. Malec nie miał rogów, kopytek ani ogonka. Ładny chłopczyk, tyle że na prawej ręce miał cztery palce, a na lewej sześć, To samo było z nogami.

– Nieczyste jest to dziecię, czumaku... Źle się stało, że Jaryna umarła, a ten się został. Nic dobrego z tego nie będzie.

– Okadziliśmy chatę – odpowiedział Griń, z trudem rozdzielając wargi. – I jego pokropiliśmy, poświęciliśmy. Nic mu się nie stało.

– Żeby to było takie proste – pop znów zmarszczył brwi. – W chacie były przecież obrazy... a ten... lepiej nie wymawiać jego imienia... chodził jak u siebie.

– No to co mam zrobić, ojczulku? – spytał Griń. – Do klasztoru bym go oddał, ale tam dwa dni drogi, a zima... zamarznie.

– Karmisz go? – ostro zapytał pop. Griń przełknął ślinę.

– Mlekiem. I jeszcze... lalkę mu zrobiłem z przeżutym chlebem.

– Karmisz... – powtórzył pop z jakąś osobliwą intonacją. – No... to karm...

Wróciwszy do domu, wyszedł po kilku chwilach – sąsiadów pobłogosławił, a w stronę Grinia nawet się nie odwrócił.

I wkrótce potem Griń został w chacie sam – płomyk pod ikonami, noworodek w kobiałce i stół z resztkami stypy.

Griń długo stał nad kołyską trzymając świeczkę w dłoniach. Twarzyczka noworodka, wczoraj jeszcze pomarszczona i czerwona, teraz była gładziutka i różowa. Na czole malec miał czarny kędziorek. Poruszał wargami, jakby ssał pierś niewidzialnej matki. W pewnej chwili wyczuwszy światło, a może wzrok Grinia, otworzył podłużne oczy. Nie były już mętno niebieskie, jak wczoraj, ale ciemne, jak griniowe.

„To karm” – powiedział pop.

Osesek zapiszczał. Nie bezmyślnie, jak wczoraj, ale smutno. Griń wyjął z dzbanka „lalkę”, czystą szmatkę zawiązaną w węzeł z mleczną kaszą i przeżutym chlebem.

– Żryj!

Osesek zaczął ssać. Griń patrzył na niego – a im dłużej patrzył, tym większy ogarniał go mrok i tym bardziej się utwierdzał w przekonaniu. No proszę, nawet podobny do matki. I do samego Grinia – a jak tylko otworzy oczka, czart wygląda z maleńkiej twarzyczki, znikacz przeklęty, który z nienawiści do rodzaju ludzkiego zgubił matkę, i Grinia.

– Ssij, ssij... i nie śliń mi się tutaj! Żryj, braciszku, żryj, wyrodku, u siebie jesteś, nie krępuj się...

Pomrukując gniewnie pod nosem, Griń przymocował do kobiałki dwa drewniane uchwyty. Przykrył ją z wierzchu ciepłą matczyną chustą – a potem zarzucił ją sobie na plecy, jakby torbę z dobytkiem.

Malec cmokał pod chustą, jakby mu było wszystko jedno. Griń zostawił chatę otwartą – i tak nikt do niej nie wlezie.

Noc była ciemna. Niebo pokryło się chmurami, nie było widać żadnej gwiazdki ni blasku; psy naszczekiwały leniwie – nic takiego, ot, pijak jakiś zasiedział się w szynku i wraca po północy... Mróz był taki, że aż ciągnęło, żeby się zakopać w zaspę i zasnąć – tyle, że rano, gdyby budzili, to nie dobudzą.

Im dłużej Griń szedł, tym lżej mu było stawiać kolejne kroki. Na duszy też mu się lżej robiło, ciężar zmniejszał się z każdym krokiem, a śnieg nie wydawał mu się już taki głęboki, był też coraz lepiej udeptany.

Gdy dotarł na brzeg, okazało się, że panuje tu nieprzenikniony mrok. Tylko wedle starej, pochodzącej jeszcze z dzieciństwa pamięci, zdołał odszukać most i ścieżkę, która wiodła w dół, tę samą, po której chodzi młynarka Łyszka.

Trzykrotnie się potykał i przewracał, śnieg jednak był miękki, a osesek w kobiałce tylko raz zapłakał. Wstąpiwszy na lód, Griń zaczął kroczyć ostrożnie – łatwo tu można było wpaść w przerębel.

Tafla wody wysiadała jak czarne okno Griń usłyszał, jak cichutko chlupie pod lodem woda – nie może się doczekać lata.

Zdjął z ramienia kobiałkę. Otarł czoło, choć wcale się nie spocił – przeciwnie, brwi okrył mu szron. Spojrzał w niebo – czarne, tylko gdzieniegdzie przebijała się przez chmury księżycowa poświata.

Noworodek poruszył się w kobiałce, jakby przeczuł coś niedobrego. A może po prostu mróz przeniknął pod ciepłą chustę – jedyne, co bękartowi zostało po matce. Jakby matka okrywała kobiałkę, nie dając dziecku zamarznąć.

Dopiero teraz Griń przypomniał sobie, że nie wziął kamienia ani sznura. Ale zaraz potem pomyślał, że w przerębli kamień niepotrzebny – rzucić z prądem pod lód i wszystko potrwa tylko chwilę.

A jutro, kupiwszy nowy kożuch, pas i czapkę, pójść do Oksany. Rzucić na stół woreczek ze złotem, a nowiutką czapkę rodzicom dziewczyny pod nogi: dajcie córkę! I niech spróbują nie oddać!

Czumak zsunął chustę z kobiałki. Wsunął ręce w wilgotne pieluchy, mocno ujął braciszka w pół ciałka, wyciągnął z kobiałki i poniósł ku przerębli.

Noworodek nie piszczał. A Griń bał się tego pisku – zacznie gaworzyć, jak ludzkie dziecko, przestraszy, rozpędzi zdecydowanie...

Noworodek milczał. Nie cmokał, nie stękał i nie beczał. Griń w mroku nie widział nawet jego gębusi ani oczu diabelskich, ani rączek, jednej z czterema, drugiej z sześcioma paluszkami.

Nadleciał wiatr...

– No uspokójże się! Uspokój się, uspokój...

Okazuje się, że matka zawczasu przygotowała i lubczyk, i rumianek, i miętę, i w ogóle wszystkie zioła, w których kiedyś kąpała Grinia.

– Uspokój się...

Griń wytarł wrzeszczącego dzieciaka i owinął w czyste pieluchy. Położył go w poprzek skrzyni – noworodek umilkł natychmiast, jakby go udusili. Czumak nawet podszedł, by zobaczyć, czy nic mu się nie stało – ale nie, dzieciak po prostu spał, posapując cichutko we śnie.

Griń usiadł za nie sprzątniętym jeszcze po stypie stołem i oparł głowę na dłoniach. Zapiały koguty, w budzie rozdarł się stary pies. Ryknęła nie wydojona krowa; dopiero wtedy Griń wstał, jak pogrążony we śnie poszedł do obory, wydoił Łyskę, a potem długo patrzył bezmyślnie na skopek pełen parującego mleka.

Za plecami skrzypnęły drzwi Griń obejrzał się – nikogo Browko macha ogonem, a on z pewnością by nie milczał, gdyby w obejściu pojawił się ktoś obcy.

– Zabrałbyś syna – odezwał się Griń ochryple. Milczenie.

– Zabrałbyś syna... uduszę go niechybnie... zbiorę siły – i uduszę!

Podmuch wiatru przypomniał mu noc, plusk wody w przerębli i własny, dziki strach. Powodem strachu był fakt, że dzieciak, który powinien drzeć się na całe gardło, patrzył nań i milczał.

Niewiele brakło, a byłby to zrobił. Byłby to zrobił – teraz zgroza przejmuje go na samo wspomnienie, ale byłby to zrobił – a potem sam rzuciłby się w przerębel. I stanęliby obaj przed Bogiem – zabójca i ofiara, obaj okuci lodem.

Przecież i wtedy, w stepie, kiedy wracał z nożem do skazanego przez towarzyszów rozbójnika, chciał tamtego wypuścić, poprzecinać pęta, o niczym innym nie myślał. Dopiero kiedy rozbójnik podstawił mu szyję i pokazał, co trzeba zrobić – wtedy się zdecydował, przypomniawszy sobie, jak zarzyna się owce. Sam zresztą przy tym pomagał.

Ma już na swoim sumieniu jedno zabrane komuś życie. Ale tamten był rozbójnikiem, którego Griń wybawił od męki, a tu...

Matka przygotowała dziecku lubczyk. A Griń chciał jej synka w lodowatą kąpiel, żeby popychadłem u wodnika został, żeby czekał na brata w księżycowe noce.

I pewnie by się doczekał...

– Zabierz małego, słyszysz... Czarcie jeden...

Wysoki cień zadrżał, jakby się odbijał w wodzie.

Griń rozchylił usta. Przywidzenie! Widmo. Święty, święty...

Osesek leżał na stole pomiędzy pustymi butelkami. Bez pieluch, leżał już na brzuszku i próbował raczkować; na szyi coś tam mu dyndało. Griń znieruchomiał... podszedł i przyjrzał się z bliska...

Medalion był okrągły i ciężki. Griń w życiu nie widział czegoś takiego. Wewnątrz, na maleńkiej poduszeczce leżała... osa; misternie wyrzeźbiona z najczystszego złota.

Rio, bohater do wynajęcia

Jechałem przodem. Chostik zostawał o pół długości konia za mną, a z tyłu k’Ramol usiłował skłonić do rozmowy nieoczekiwaną towarzyszkę podróży. Sale odpowiadała monosylabami, nie żeby ponuro, ale i niezbyt przyjaźnie. Dość szybko przestałem się przysłuchiwać ich rozmowie – sam miałem sporo do przemyślenia.

Więc tak: tajemniczy dzieciak, drogi kniaziowi jak rodzony syn. Dlaczego drogi? Tak mi się wydało za każdym razem, gdy kniaź zaczynał mówić o przedmiocie naszych poszukiwań, zmieniał mu się głos; logicznie zatem można przypuścić, że los tego dziecka nie jest kniaziowi obojętny.

Potomek? Krewniak? Wnuk? Przecież, jeżeli już popuszczać wodze fantazji, to czemuż kniaź nie miałby mieć syna z nieprawego łoża? Ten syn, trafiwszy za Granicę, mógłby rzucić nasienie w odpowiednią glebę – nasiona kniaziowego rodu są zbyt cenne, żeby je ot tak, rozrzucać na prawo i lewo...

No, ale ten bękart musiałby być krzepki i niezwykle śmiały – przejść przez Granicę, to nie to samo co przekroczyć chłopską miedzę, a zresztą i dla wielu wielkich Granica okazała się zbyt wysoka!

Trzeba powiedzieć, że kniaź działa stanowczo, zręcznie i śmiało. W ciągu krótkiego czasu udało mu się zwerbować dwunastu najlepszych bohaterów kraju; a pewien jestem, że pomniejszych asów zebrała się setka. Teraz zaś, wspominając wszystko szczegółowo, pojąłem, że pierwotny wybór kniazia ograniczył się tylko do jednej cechy. Jakkolwiek różnili się pomiędzy sobą przedstawiciele całej doborowej dwunastki, mieli jedną wspólną cechę, Każdy z nas miał wystarczające doświadczenie, żeby przedostać się przez Granicę bez zbędnych ceregieli.

Szkoda, że bohaterowie nigdy nie działają w grupie. Skuteczni są tylko w pojedynkę, i dlatego kniaź znów musiał się uciec do wyboru; co prawda kryteria, wedle których przeprowadził ostateczne eliminacje, nie były dla mnie wystarczająco jasne. Można byłoby pomyśleć, że wśród zatwardziałych w bojach bohaterów kniaź wybierze dobrotliwego „przyjaciela dzieci”. Ale wtedy zamówienie należałoby przedstawić mojemu łysawemu rywalowi. To on sobie zapracował na to miano, nie ja.

Wyprawę za Granice Chostik i k’Ramol powitali raczej z entuzjazmem niż z obawą. Okazuje się, że przez całe życie skrycie marzyli o tym, żeby tam zajrzeć.

A kto, pytam, nie marzył?

Zdjąłem rękawicę i uważnie przyjrzałem się świeżemu znamieniu u nasady kciuka. Na razie nie ma się czym martwić. Wszystko idzie, jak należy; wykonawszy wielkie Zamówienie, jednocześnie przysłużymy się kniaziowi i zarobimy tyle, że do końca życia będziemy mogli już podróżować tylko po dobrych drogach i w karecie. A kniaź ze swoimi dziwactwami ani mi bratem, ani swatem. Szakal zaś ze swoimi wizjami... Co tam myśleć o Szakalu! Trafił pod ziemię i kamień mu poduszką.

Westchnąłem głęboko i obejrzałem się, prostując w siodle.

– ...nie salamandry, a salamandrzaki. – Sale miała głos niski, spokojny i lekko zachrypnięty – Nie trzeba ich patroszyć nie mają zresztą podrobów, tylko grubą skórę, którą trzeba ściągać od razu, dopóki nie ostygła. Głód uśmierza na dobę, sił dodaje i oczywiście męskiej dzielności od niej przybywa...

No proszę! K’Ramol i Sale znaleźli jednak temat do rozmowy.

Wieczorem na popasie sam na własne oczy zobaczyłem korzyści wynikające z łowów na salamandrzaki.

Pod nadzorem Sale Chostik rozpalił wielkie ognisko, w niezbyt głębokiej ziemnej jamie, pomiędzy dwoma grubymi zwalonymi pniami. Kobieta bardzo starannie potraktowała dobór paliwa i porządek, w jakim należy go dokładać; potem podkasała spódnicę, podciągnęła rękawy jak zawołana rybaczka i zabrała się do roboty.

Miała dość osobliwy haczyk, potrójny z zadrami, odkuty z jakiegoś ciemnego metalu. Haczyk zwisał na czarnym łańcuszku, który pozostawał zimny, nawet wtedy, gdy jego koniec opuszczony w ogień robił się ciemnoczerwony od żaru.

Płomień pluskał, niczym wrząca woda w korycie. Sale mruczała półgłosem zaklęcie; to znaczy początkowo myślałem, że to zaklęcie, dość szybko jednak się zorientowałem, iż jest to zwykła piosenka z tych, jakie podśpiewują zabobonni rybacy: „Bierz szybciej, bierz mocnej, słodki haczyk, smaczna przynęta...”

Tą zaś była stara połowa podkowy. Patrzyłem, zapomniawszy o innych sprawach, nawet mało z natury ciekawy Chostik przyszedł się przyjrzeć, a k’Ramol – no, temu to się gęba nie zamykała, bez przerwy podsuwał dobre rady.

Minęła jedna minuta, druga, przeszło pół godziny, w końcu każdy z nas wrócił do własnych zajęć i tylko Sale została przy nie dogaszonym ogniu... pomrukując coś niezrozumiałe, ciągle dorzucała drew.

K’Ramol uśmiechał się i popatrywał na jej proste plecy – i niżej. Dobrze, że Sale nie widziała tego uśmiechu. Chostik z rezygnacją rozpalił drugie ognisko – mniejsze, gospodarcze i wkrótce, nie mogąc się doczekać powrotu Sale, sami zajęliśmy się przygotowaniami do kolacji.

– Nie widzę radości na twojej twarzy, Rio – jakby mimochodem rzucił k’Ramol. – Czyżbyśmy to nie my zdobyli Wielkie Zamówienie? Wybiliśmy się na czoło, jedziemy za Granicę...

Chostik westchnął.

Wyciągnąłem się na trawie. Popatrzyłem w pełne gwiazd niebo, przeniosłem spojrzenie na k’Ramola, musnąłem wzrokiem Chostika.

– Chłopaki... Czy ktoś z was wie coś... o takim stworze, który może żyć i w jakimś przedmiocie... na przykład w pierścieniu... ale i w człowieku też może... istnieje coś takiego?

– Nie rozumiem – odpowiedział k’Ramol.

Chostik poruszył wargami. Wszystko może się zdarzyć, przeczytałem. Odpowiedź w stylu Chostika.

– Wykonano wyrok śmierci na pewnym arystokracie – zacząłem, mimo woli zniżając głos, żeby tego co mówię nie słyszała Sale.

– Jego głowa przez pewien czas żyła bez ciała. Potem pojawił się człowiek z czerwonym pierścieniem na palcu. Zapytał: „Pójdziesz do mnie na pierścień?”. I odrąbana głowa się zgodziła.

– To bajka? – po chwili milczenia zapytał k’Ramol.

– Nie.

– I co, chodził z odrąbaną głową na palcu? – k’Ramol radośnie wyszczerzył zęby. – Na niteczce?

– Nie – odpowiedziałem spokojnie i cierpliwie. – Głowa po tym przestała żyć. Ożył pierścień.

– Bajka – odpowiedział k’Ramol i ziewnął, przykrywając usta dłonią, jak człowiek dobrze wychowany.

– Nie – odezwał się Chostik i obaj z k’Ramolem zwróciliśmy na niego zdziwione spojrzenia.

– Nie... – Chosta mówił cicho, ale to wystarczyło, żeby ton jego głosu wywołał ciarki na naszych grzbietach. – To Żyjawiec. Tak nazywają tę istotę w naszych stronach. Powiadają, że czasami żyje w starych zwierciadłach. W zwierciadłach, złych miejscach... na przykład w zhańbionej lub przeklętej broni. Czasami wciela się w człowieka... i gasi nosiciela. Wypiera go. Powiadali ludzie, że...

W tejże chwili rozległ się dziki wrzask Sale. Ułamek sekundy – i wszyscy trzej staliśmy na nogach – ja z mieczem w dłoni, Chostik ze sztyletem, a k’Ramol z pierwszą lepszą leżącą pod ręką lagą.

Sale tańcowała radośnie wokół ogniska, a na jej haczyku...

O czymś takim kiedyś zdarzyło mi się słyszeć, ale widzieć nigdy tego nie widziałem. Oderwany kawał łańcuszka dymił i podskakiwał na trawie, podkowy na nim nie było, za to szarpał się i rzucał jakiś łuskowaty stwór wielkości niedużego szczupaka.

Sale zapiszczała ponownie. Chostik splunął i schował sztylet, Ram zachichotał. Schyliliśmy się nad zdobyczą tak, że niemal stuknęliśmy się głowami.

Stwór miał na grzbiecie kolczasty grzebień. Wąskie oczka pokrywały się już mgiełką, dwupalczaste łapy kurczowo przyciskał do brzuszka. Kawał podkowy utknął mu w gardle – dosłownie i w przenośni. Zwierz zdychał; uporawszy się z emocjami, Sale obwiązała sobie dłonie szmatkami i zręcznie, niczym doświadczony rzeźnik, zaczęła skórować tusze. K’Ramol zajął się skórą – a ja wziąłem Chostika za rękaw i pociągnąłem na stronę, od ogniska.

Towarzysz nie patrzył mi w oczy.

– Chosta... nie można żyć i przez całe życie pamiętać komuś zło. Szczególnie podczas wyprawy. A już osobliwie w drodze za Granicę. Ja do ciebie niczego nie mam...

Popatrzył na mnie z gorzkim wyrzutem.

– ...chociaż cię rozumiem – dodałem szybko. – Ale wzięliśmy się za poważną sprawę. Mam do ciebie zaufanie. Do Rama też. Proszę, i ty mi zaufaj, bo w przeciwnym razie...

Milczał.

– Chosta... – zmieniłem ton. – Ty takiego... Żyjawca... kiedykolwiek widziałeś? Czy tylko słyszałeś opowiadania?

– Sam nie widziałem – odpowiedział po chwili. I dodał niemal bezgłośnie: – Nie macie powodu, by mi...

Przy ognisku k’Ramol sypał dowcipami – w rzeczy samej bardzo mu poszła w smak świeżutka skórka salamandrzaka. Jak mówiła Sale: „Głód uśmierza na dobę, sił dodaje i oczywiście męskiej dzielności od niej przybywa...”

Smacznego, przyjacielu.

Tylko żebyś się nie przejadł.

Rankiem, jeszcze o rosie, obudziliśmy śpiącego przewoźnika na promie i przedostaliśmy się przez leniwie płynącą, usianą pasmami mgieł rzekę. Lewy jej brzeg był przeciwieństwem prawego – na wszystkie strony ciągnęły się surowe, kamieniste wzgórza, żadnych lasów; pojedyncze rachityczne drzewka tuliły się gdzieniegdzie do siebie, jak oderwani od swoich i otoczeni przez wrogów żołnierze cofającej się armii.

– Granica już blisko – odezwała się Sale, nie kierując swoich słów do nikogo w szczególności.

Nikt jej też nie odpowiedział.

Droga przed nami wiodła przez długi jar o stromych ścianach, barwny, porośnięty przez licznych przedstawicieli miejscowej stepowej flory i pełen brzęku cykad. Wjechawszy w jar, upodobnilibyśmy się do potoku w stromym korycie albo koła jadącego głęboką koleiną – można tylko w przód albo w tył i ani kroku na boki. Ściany jaru były stromymi osypiskami i podróżny, chcący wpiąć się na gorę, szybko by się zsunął – ale ze skręconym karkiem.

– No, to jazda – skręciłem ku wąwozowi. Sale spochmurniała, ale się nie odezwała. Chostik i k’Ramol jak zwykle zostali w tyle.

Bardzo długo nic się nie działo. Nad naszymi głowami niczym lakierowana wstęga wiło się południowe niebo, kamieniste ściany wznosiły się ku górze no bokach – wąwóz starał się zasłużyć sobie na miano rozpadliny. Nad kępami dzikich kwiatów krążyły najrozmaitsze motyle wszystkich klas i rzędów – w życiu bym nie uwierzył, że jest ich tyle. Poprzedni ja, ten potrafiący rozróżnić barwy, skonałby na miejscu z zachwytu, skoczyłby w trawę ze swoją siateczką i goniłby zaciekle, nie dbając o podrapane nożyny.

Aż się zgarbiłem pod ciężarem bojowego żelastwa.

Ale czegóż w końcu żałuję? Jakiegoś smarkacza... No cóż, każdy dorosły może wzdychać za tym maluchem, którym był kiedyś – chłopaczek był czysty duchem, bardziej utalentowany i szlachetniejszy. Prawda, Szakalu?

„Nie – odpowiedział ten, którego z nawyku nazywałem Szakalem. – Ty jesteś w końcu tylko zwykłem żelaznym manekinem wytrenowanym do walki wręcz. A tamten, w krótkich spodenkach... był darem dla świata, cudem... tacy jak on rodzą się nawet nie raz na pokolenie i jeżeli ten nieszczęsny chłopak dożyłby lat męskich, kto wie, jak by dziś wyglądał ten świat.”

– Tak czy owak, nie dożył – mruknąłem na głos. Owszem – odpowiedział Szakal. – Ale to mimo wszystko niemiłe... być żywą mogiłą!”

– Stać! – zawołała dźwięcznie Sale i szarpnęła lejcami. Prawie jednocześnie podniósł rękę Chostik.

Wokół zaległa cisza – o ile można nazwać ciszą nieustanny szum cykad. Jakiś wąż nie opodal szlaku starał się zniknąć w trawach, zmykając z naszej drogi.

– Co jest, Sale?

Kobieta z napięciem patrzyła przed siebie, tam, gdzie wśród kamieni wiła się ledwie zauważalna droga.

– Chosta, czujesz coś?

– Za zakrętem – odpowiedziała kobieta bardzo spokojnym głosem, choć czuło się, że jest to naciągany spokój. – Zasadzka... dwadzieścia sztuk...

Niczym niewzruszony Chostik wyciągnął sztylet. Ja westchnąłem tylko przez zęby:

– Zwykła rzecz, Sale, Rutyna. Nie przejmuj się...

W następnej sekundzie ci, co się na nas zasadzili, wyszli zza zakrętu.

Tak, Granica była blisko. Nigdy przedtem nie zdarzyło mi się widzieć takich stworów, które wyglądały egzotycznie nawet w porównaniu z karłowatymi krungami.

Przypominały z grubsza wielkie jeże, które powstawały na tylne łapy. Ale były to jeże na schwał – chciałbym zobaczyć krunga, co spróbowałby zedrzeć skórę z takiego jeżyka. Głowy tych istot zlewały się w jedno z korpusami, a mordy miały jakieś nie to że ludzkie, ale takie lalkowate, przy czym zamiast oczu błyskały w nich jakby paciorki. Piersi i grzbiety stworów porastała gęstwina igieł, na których mogłaby się stępić całkiem niezła klinga.

– No, tośmy się wpakowali – melancholijnie oznajmił k’Ramol. Jeży było dużo. Sale miała rację.

Pomyślałem przez chwilę i zeskoczyłem z konia. Wszystko wskazywało na to, że jedynym podatnym na rany miejscem przeciwników były ich brzuchy, a walenie z góry w kolczaste łby wydało się stratą czasu.

– Chosta.

Ten i tak wiedział, co ma robić. Stał za mną, jak sama Śmierć. Ja mam tylko bić i ranić, a sprawą Chosty jest zadbanie o to, żeby żaden z biednych jeży nie zszedł z tego świata od mojej ręki. On ma nadążyć z dorzynaniem przeciwników.

– Przepuśćcie nas – chyba się nawet zdobyłem na uśmiech. – Wiecie, wedle dawnego kniaziowego ukazu wszystkie drogi uważa się za wspólne dobro. Osadnicy powinni przepuszczać podróżnych przez swoje tereny, a jeżeli nie zechcą ich przepuścić, to trzeba ich uznać nie za spokojnych osadników, ale za niecywilizowanych dzikusów i zgodnie z tym odpowiednio potraktować. Czy mówię zrozumiale?

Podczas tej przemowy uważnie śledziłem ich manewry. I sytuacja wydała mi się niezbyt jasna – mój miecz był znacznie dłuższy od ich igieł, ale paru osobników miało kolce niewiele ustępujące mojej klindze.

U zwykłych jeży igły są środkiem obrony. A u tych?

Jakby w odpowiedzi na moje pytanie młodziutki zapaleniec stojący na lewym skrzydle ich szyku spróbował dostać cofającego się k’Ramola. Skoczywszy przed siebie zwinął się w kłębek – igły wściekle zawirowały, koń k’Ramola stanął dęba, a na twarzy jeźdźca pokazała się panika.

– Rio!

Z k’Ramola taki wojak, jak ze mnie lekarz. A do tego jeszcze Sale...

Młodziutki jeż z trudem utrzymał się na nogach – bezwładność żelaznego futra niemal zwaliła go na ziemię. Inni będą się trzymać mocniej – na przykład jeż przywódca ma nogi jak pnie, takiego i taranem nie ruszysz!

Sam na sam herszt nie byłby dla mnie przeciwnikiem. Ale trochę ich za wielu, przegrodzili wąwóz, a od żelaznego szczęku i jazgotu aż uszy bolą.

W konie – i precz, tak podpowiada zdrowy rozsądek. Trzeba szukać jakiegoś obejścia, jestem w końcu bohaterem, a nie pogromcą żelaznych jeży... a zresztą, gdyby jeżyki skoczyły na nas z zasadzki, do której się szykowały, wyprawa mogłaby się zakończyć tu i teraz. W każdym razie bez strat by się nie obeszło.

Herszt zrobił krok ku przodowi. Pochylił łeb, jakby zamierzał mnie zaatakować niczym byk; igły porastające mu ciemię mierzyły teraz prosto w moją twarz. I po kiego czorta nosi ktoś na sobie taką kupę żelastwa?

– Rozejdźmy się po dobroci – zaproponowałem, sam nie wierząc w możliwość takiego rozwiązania sprawy.

Jeż runął na mnie.

Zaatakował nie obracając się wokół osi, jak młody zabijaka, a koziołkując niczym cyrkowy akrobata – i warto to było zobaczyć. Króciutkie nóżki jeża mignęły w powietrzu; Sale kwiknęła dziko – ta kobietka zupełnie nie potrafi zapanować nad swoimi emocjami! Odskoczyłem przed dwoma dziesiątkami spadających kling; za moimi plecami rozległ się tętent końskich kopyt – postępując jak najbardziej racjonalnie, k’Ramol opuszczał pole walki. Powinien był jeszcze zabrać ze sobą Sale.

Ułamek sekundy. Kaskada śmiercionośnego żelastwa, świst rozcinanego kolcami powietrza – i odsłonięty pasek jeżowego brzucha na odległości klingi.

Trafiłem.

Miecz zabarwił się ciemną cieczą. Jeż machnął jeszcze jednego kozła, ale wylądował już na czworakach, skulił się i przycisnął do brzucha maleńkie, trójpalczaste rączki. Spróbował się jeszcze zwinąć w kłębek.

Rąbnąłem, tnąc po igłach. Okazało się, że grzbiet jeża pokrywają kościste płytki; Chostik z zimną krwią wsadził ostrze swej mizerykordii w odsłaniającą się akurat szyję. Odskoczyłem w bok.

Umożliwiająca zasadzkę forma wąwozu okazała się jednocześnie dla nas zbawcza. Jeże po prostu nie miały miejsca na rozwinięcie szyku, a ja rąbałem i rąbałem, poruszając się „pomiędzy sekundami”. Chostik sprawnie kłuł sztyletem – ale przeciwnik gniótł nas liczbą, w jarze grzechotało i brzęczało niczym w kuźni, drapnęło mnie raz i drugi, na razie niegroźnie, ale sytuacja coraz bardziej zaczynała przypominać rzeź.

Tuż przede mną pojawił się pysk młodego jeża – oceniłem go tak, ponieważ skórę na policzkach miał zupełnie gładką, a paciorkowate oczy głupie, niczym mały szczeniak. Jeż patrzył gdzieś z napięciem za moje plecy; nie odwracając się pchnąłem mieczem – nie mnie nabierać na stare sztuczki!

W następnej sekundzie miałem przed sobą tylko szybko oddalające się grzbiety. Przeciwnik odstępował, ale nie w panice – ot, po prostu każdy z jeży przypomniał sobie nagle, że w norce zostawił kociołek z mlekiem na ogniu.

Obejrzałem się – i zobaczyłem rozpływający się już fantom: pyzatą jeżycę w otoczeniu znikających jeżątek. Jeżyca w nieuchwytny sposób przypominała Sale – może dlatego, że osłony iluzji już puszczały: w sekundę później na miejscu pani jeżowej stała niezbyt urodziwa kobieta, przyciskająca do piersi powietrze. Oczy miała okrągłe, jednocześnie przestraszone i radosne.

Zrobiłem krok ku niej, żeby ją uściskać niczym starego towarzysza broni. I wyjaśnić, że doskonale się spisała, okazując zdumiewającą pomysłowość, wyobraźnię i domyślność.

W tej samej chwili Chostik parsknął śmiechem.

Rechotał uradowany i w dość nieprzyzwoity sposób pokazywał na Sale palcem, a jego śmiech echami odbijał się od ścian wąwozu. Znamienity głos Chostika, którego nie zapomnisz po wiek wieków, skoro go raz usłyszałeś. Głos, który zmuszał do ucieczki hordy rozbójników – i głos, z powodu którego Chosta niemal nieustannie milczy.

Sale zadrżały wargi. Zbladła jak kreda i kurczowo zakryła uszy dłońmi – a ja z pewnym opóźnieniem zrozumiałem, że do tej pory Sale uważała naszego przyjaciela za niemową.

Chostik przestał się śmiać. Wytarł wargi grzbietem dłoni, obrzucił Sale spojrzeniem pełnym poczucia winy i ruszył przez pole pełnić swoją misję rzeźnickiego miłosierdzia.

Jeżyków zostało na placu mniej, niż myślałem. Wydawało mi się, że położyłem przynajmniej dziesięciu, ale na szczęście okazało się, żem się pomylił. Przywódca, co prawda, leżał tam, gdzie padł i dwóch innych było w beznadziejnym stanie, ale młody jeż, moja ostatnia ofiara, dawał jeszcze oznaki życia.

– Stój że, Chosta!

Uniesiony w górę sztylet zamarł w powietrzu. Zaskoczone spojrzenie – warto zawracać sobie głowę?

– Poczekaj...

Tętent kopyt. Ram doszedł do wniosku, że pora wracać i stawić czoła wydarzeniom.

– Hej, lekarzu! Chodź no tutaj! Masz robotę!

– Tych mam leczyć? – k’Ramol omal nie spadł z siodła. – Przecież oni by nas...

– Chodź no tutaj, słyszysz czy nie? Ram już więcej nie protestował.

Być może, młody jeżyk wyjdzie z tej przygody z życiem. Prawie na pewno wyjdzie.

– I co, Sale? Wychodzi na to, że teraz jesteśmy kompanami?

Mijał piąty dzień wyprawy. Sale trzymała się bardzo dobrze – i rzeczywiście był z niej pożytek, przydawała się nie tylko do łowienia salamandrzaków. Czas mijał, za kilka dni trzeba nam będzie brać Granicę – z tego zaś wynikało, że pora pogadać.

– W rzeczy samej – kobieta podchwyciła mój ton. Chostik i k’Ramol jechali przodem, jakby na zwiad.

– Może zadam ci kilka pytań, a potem, jeżeli zechcesz, ty wypytasz mnie?

– A gdzie się podzieję? – uśmiechnęła się bez cienia kokieterii. Do k’Ramola, na przykład, uśmiechała się zupełnie inaczej.

– Co jeszcze potrafisz? Oprócz tworzenia i narzucania ludziom iluzji?

Zadając to pytanie, nie spodziewałem się, że mi odpowie.

– Tropić i znajdować ślady – Sale wykwintnie wzruszyła zgrabnym ramieniem. – Wyczuwam niebezpieczeństwo. Przeprowadzam przez Granicę... Znajduję zgubione. I jeszcze parę innych sztuczek, ale to w zasadzie wszystko. Zadowoliła cię moja odpowiedź?

– Owszem, dziękuję – rzeczywiście byłem jej wdzięczny. Wygląda na to, że odpowiedziała szczerze i otwarcie. – U kniazia dawno służysz?

– Od pięciu lat.

Konie rozpychały piersiami wysoką trawę. Z prawej i lewej, jak okiem sięgnąć, rozciągało się morze traw i tylko od czasu do czasu, jakby dla podkreślenia jego zwartości, trafiały się pasma solnisk.

– Sale... Ta pierwsza próba dla pretendentów, w zajeździe... Kniaź ci polecił wybór.

Spojrzała na mnie dość osobliwie... i odwróciła wzrok. – Widzisz, Rio...

– Rozumiem. Pośród twoich umiejętności jest jeszcze nos do bohaterów...

– Umiem rozpoznać, kto ma szczęście i komu się wiedzie – przyznała się Sale niezbyt chętnie. – Ty i tamten łysawy, mieliście tego najwięcej.

– A czemu kniaź zrezygnował z łysonia?

– Skąd mam wiedzieć?

Lekko wzruszyła ramionami. I pewnie znów mówiła szczerze – cechy, dla których wybrał mnie kniaź, wcale jej widać nie interesowały.

Trawy szeleściły uspokajająco. Przechodziły po nich kolejne fale wiatru; konie Chosty i k’Ramola utonęły w nich po brzuchy.

Sale, powiedz mi... kniaź miał takiego giermka z odstającymi uszami... gdzie on się podział?

Pytanie zadałem umyślnie obojętnym tonem; jakbym pytał o starego znajomka – ale efekt przeszedł wszelkie moje oczekiwania. Sale wzdrygnęła się i spojrzała na mnie tak, jakby była pora chwytać za miecz.

Najwyraźniej miała problemy z panowaniem nad sobą. Odczekałem chwilę, aż rozmówczyni weźmie się w garść, a potem zapytałem najspokojniej i najłagodniej, jak mogłem:

– Chyba cię nie uraziłem?

– Nie. – Widać było, że jest zła na samą siebie za okazany przed chwilą brak opanowania. – Ale skąd wiesz o tym giermku? Przecież go ścięto jeszcze przed czterema laty?

– Ścięto go?!

– No tak... zdrada. Choć według mnie, ktoś go oczernił... zdrada zupełnie do niego nie pasowała... a zresztą, za młody był na zdradę.

Więc coś tam u nich z tym giermkiem było. Kiedy niezbyt urodziwa dziewczyna zakocha się w chłopaku, który zostanie ścięty w wyniku spisku – tragedia może złamać jej życie...

– Przykro mi – odezwałem się po chwili milczenia. – Nie chciałem przywoływać smutnych wspomnień. Wybacz...

I pomyślałem, że kniaź darzy Sale bezwarunkowym zaufania, a ona ma podstawy do tego, żeby go znienawidzić. Jeżeli młodzieńca rzeczywiście fałszywie oskarżono... A zresztą, nie porzuciła służby u kniazia, a ten ją jednak z jakiegoś powodu zatrzymał, choć Sale nie potrafi ukrywać swoich uczuć. No, chyba że to maska?!

Teraz patrzyła na mnie, nie odrywając ode mnie oczu. I dość podejrzliwie.

– Co się stało? – spytałem najbardziej przyjaznym tonem, na jaki mogłem się zdobyć.

– Skąd wiesz o tym giermku?

– Widziałem. – Potrafię łgać bez mrugnięcia okiem, ale w tym przypadku kłamstwo nawet nie było potrzebne. – W mieście... poczekajże... wyleciała mi nazwa tego ośrodka okręgu... była tam jakaś sławna egzekucja, dwóm arystokratom naraz głowy zdejmowano!

– Ochod – powiedziała Sale cichym głosem.

– O to, to! – jednocześnie się ucieszyłem i nastroszyłem. No, nie może być ta dziewka aż tak głupią! A zresztą, któż to wie... Mówią, że głuptakom magia łatwiej przychodzi niż innym.

Przez jakiś czas jechaliśmy w milczeniu. Płynęliśmy po morzu wysokiej trawy.

– Wybacz, Sale. A przedtem, zanim wstąpił na służbę u kniazia, ten chłopak nie pracował u kogoś innego?

Sale w milczeniu zaprzeczyła mchem głowy Jeszcze jedno pytanie i pośle mnie do wszystkich diabłów. Nie wiedzieć czemu miałem świadomość, że kląć to ona potrafi! Ale nie będę już zadawać pytań. I tak kręci mi się od tego wszystkiego we łbie – wygląda na to, że rycerzem z mojej wizji, rycerzem, któremu usługiwał giermek z odstającymi uszami, był kniaź!

Trzeba będzie dokładnie wypytać Chostika, co wie o Żyjawcach. Co prawda to nie moja sprawa, kniaziem jest ten, który ma na łbie koronę, a ten, kogo uznałem za Szakala, mógł mi po prostu mącić w głowie...

– Potrafię rzucić czar i na siebie, stać się piękną – przyznała się Sale znużonym głosem.

– Po co? – moje zdziwienie było całkowicie szczere.

– No właśnie, po co? – Sale westchnęła. – A kniaź bardzo ufał Klikowi... i wszędzie go za sobą ciągnął.

Umilkła nagle, jakby sama sobie przerwała. Wyprostowała się w siodle.

– No, o co jeszcze chciałeś zapytać?

– Czy kniaź zmienił się podczas ostatnich lat? – zapytałem z udanym roztargnieniem. – Trzeba aż było zmieniać mozaikę?

Sale nie odpowiedziała.

Spojrzałem na nią i zrozumiałem, że odpowiedzi nie otrzymam.

Przez Granicę nigdy wcześniej przejeżdżać mi się nie zdarzyło.

– No, właźcie...

Chłopina wyglądał zupełnie normalnie. Gdybyś takiego spotkał gdzieś przy drodze, nawet byś nie odwrócił głowy; inną sprawą było pytanie, skądżeś ty się wziął, chłopie, pośrodku usianej wzgórzami równiny, na szerokim skrzyżowaniu dróg, gdzie wznosi się wygięta podkowa zardzewiałych, żelaznych wrót?

Rozejrzałem się machinalnie, jakbym szukał obok jakiejś izby lub wartowni. No, albo choćby strumyka, z którego Graniczna straż mogłaby od czasu do czasu zaczerpnąć wody.

Niczego nie zobaczyłem – wszędzie tylko kamienie, trawa, ważki, cykady i motyle.

– No, właźcie, właźcie! Chyba żeście się rozmyślili...

Sale przełknęła ślinę. Twarz Chostika jak zwykle niczego nie wyrażała, a k’Ramol, nawet jeżeli odczuwał strach, to bardzo umiejętnie go skrywał.

W podobne do podkowy wrota wkroczyłem pierwszy.

I natychmiast zmrużyłem oczy – ze wszystkich stron lunęła na mnie powódź białego światła.

Tuż obok mnie stuknęła Sale. Głośno sapnął k’Ramol, tylko Chostik jak zwykle nie wydał dźwięku.

– Dzień dobry, panom... Witajcie na Odprawie. Zechciejcie ujawnić punkt docelowy.

Niewiele brakło, a byłbym oderwał dłonie od oczu i zatkał nimi uszy. Co prawda nie zmieniłoby to efektu – głos wibrował w całym ciele, odzywał się w kościach, w skrzydełkach nozdrzy, pod czaszką i w piersi.

Jak się umówiliśmy, odpowiedziała Sale. Ona jedna miała doświadczenie w podróżach za Granicę, a wymówienie nazwy miejsca, do którego się udawaliśmy, sprawiłoby kłopot nawet i niezwykle skądinąd wymownemu k’Ramolowi.

– Poproszę o przedstawienie dokumentów...

Z prawej strony podpierało mnie ramię Chostika, z lewej – k’Ramola. Za nim stała Sale. Zdołałem lekko rozchylić powieki. Tuliliśmy się do siebie jak dzieci czekające na nieuniknioną chłostę.

– Prosimy o okazanie wiz...

Wydało mi się, że w powietrzu przed Sale pojawiło się znikąd coś w rodzaju pysznej puchowej poduszki i nasza przewodniczka bez wahania wetknęła w nią swoją lewą rękę. Zaraz potem poduszka porosła wiosenną trawką i rozsypała się w proch, i w tej samej chwili dokładnie takież poduszki pojawiły się przed k’Ramolem i Chostikiem. Moi współpracownicy niezbyt pewnymi gestami poszli za przykładem Sale, przy czym Ramo wzdrygnął się z obrzydzeniem, a Chostik wyszczerzył zęby. Poduszka k’Ramola pokryła się psią sierścią, Chostika rybią łuską, a w następnej sekundzie obaj „poszkodowani” wycierali energicznie dłonie o spodnie i wyłogi kurtek.

– Jesteście głową delegacji? Okażcie...

Białawy zgęstek powietrza pojawił się wprost przede mną, a ja na sekundę się zmieszałem. Moja ręka jakby utonęła w grzęzawisku – wrażenie rzeczywiście nie należało do miłych.

Większości poszukiwaczy przygód, którzy decydowali się na przekroczenie Granicy bez należytych przyczyn, nikt nigdy już potem nie widział. A spośród tych, którzy zostali zdyskwalifikowani podczas Odprawy i wrócili, nie znalazłoby się nawet ochotników na powtórne zbliżenie do Granicy.

Mieliśmy powody i wizę, zostawioną przez złotą igłę staruszka pełnomocnika. Nikt z nas nie próbował przewieźć przez Granicę skradzionych myśli czy zabronionych zaklęć. Za siebie, Chostika i k’Ramola mogłem ręczyć choćby głową. A Sale... wie przecież lepiej od nas, co wolno przewozić przez Granicę, a czego nie wolno?!

– Dziękujemy. Przedstawcie osobowości do Odprawy.

Sale ciężko stęknęła. Zachwiała się i chwyciła za Rama; przesunęła dłonią po twarzy – uspokoiła się, ale teraz z kolei sapnął k’Ramol. Co on pokazuje – kolekcje zdeprawowanych dziewic? Zbiór dowodów wdzięczności uratowanych pacjentów?

Chostik opuścił ramiona. Zachwiał się, ale utrzymał na nogach; rozumiem, że jest mu trudno. W jego bagażu jest tylu dobitych...

Nie zdążyłem doprowadzić tej myśli do końca. Odprawa zajęła się mną, ostre światło zastąpił mrok, a w tym mroku rozległ się czyjś głos – suchy i skrzypiący:

– Usiłujecie przewieźć przez Granicę drugiego człowieka? Drugą osobowość? Bez wizy, bez dokumentów, nawet bez linii życia?

– To także ja – stwierdziłem, z trudem rozdzielając wargi. – On... to też ja... Jestem pod zaklęciem.

– A czy wam wiadomo, że osoby pod takim, jak wasze, zaklęciem, nie mają prawa do przekraczania Granicy?

– Myślałem...

Niczego nie myślałem. Po raz pierwszy o czymś takim słyszę. Nikt mnie nie uprzedził!

– To zaklęcie noszę już od bardzo dawna – stwierdziłem, nie dbając o to, że mogą mnie usłyszeć towarzysze. – Ten, kim byłem... umarł. Teraz jest tylko cieniem, wspomnieniem... a nie żywym człowiekiem. Bardzo proszę, przepuśćcie mnie. Ja muszę...

– Każdy musi – odpowiedział zjadliwie głos. – A czy wam wiadomo, że osoby przyłapane na naruszaniu reguł przyznawania wiz podlegają karom administracyjnym?

Nie odpowiedziałem.

Ot, masz złe przeczucia. Masz spotkanie z Szakalem; k’Ramol, Chostik i Sale zostaną po tej stronie Granicy, a mnie najprawdopodobniej już nikt nigdy nie zobaczy.

Niesławny, bezsensowny finał.

Moja ręka spoczęła na rękojeści miecza. Po prostu, odruchowo – doskonale wiedziałem, że siłą tu się niczego nie załatwi.

– No? – zjadliwie zapytał skrzypiący głos.

– Co? – odpowiedziałem pytaniem na pytanie. Milczenie. Czerń, zawrót głowy; głucho, jakby spod ziemi wydobywający się głos Sale... słów zresztą i tak nie zrozumiałem.

– Na drugi raz bądźcie bardziej... domyślni – poradził skrzypiący głos.

Przełknąłem gęstą ślinę.

Mrok się rozjaśnił; światło uderzyło mnie w oczy i trzeba było osłonić je dłonią. Patrząc przez palce, zobaczyłem bladą twarz k’Ramola, czerwoną Sale i niewzruszoną gębę Chostika.

– Pomyślnej drogi za Granicą!

Ostre białe światło złagodniało, zmieniło się na zwykłe dzienne. Staliśmy w śniegu. I nasze konie też stały w śniegu. Śnieg walił malowniczymi kosmatymi płatkami i mocno pachniało dymem. Znów przytknąłem dłoń do załzawionych oczu.

– Trzeba było uprzedzić – głuchym głosem odezwała się Sale. – Niewiele brakło, abyśmy wsiąkli.

– Coś ty mu dała? – zapytał natarczywie k’Ramol. Sale w milczeniu wdrapywała się na siodło.

– Coś ty mu dała?!

– Łapówkę – odpowiedziała znużonym głosem. – No, ruszajmy, trzeba nam do osady.

– Jesteśmy już za Granicą?

Tchnący radością głos Chostika ciął niczym żelazo po szkle. Odjąłem dłonie od twarzy.

Nasz kat, przez całą drogę niewzruszony niczym głaz, stał podstawiając dłonie pod opadające płatki śniegu, a całą jego twarz opromieniał dziecięcy uśmiech. Za Granicą... No patrzcie go, wyrwał się!

– Ja rozumiem, że dałaś mu łapówkę – k’Ramol nie dał się zbić z tropu. – Ale chciałbym wiedzieć, co konkretnie mu dałaś?

Sale przez chwilę milczała, jakby się zastanawiała, czy w ogóle warto odpowiadać. Potem westchnęła i ruszyła ramionami.

– Artefakt... żelazny haczyk do łowienia salamandrzaków. To drobiazg, zażądam od kniazia nowego. Ale jak będziemy załatwiać wizę dla dzieciaka, to trzeba coś wymyślić i dla Rio, bo jak nie, to nie ma co nawet się poddawać kolejnej Odprawie.

Sale patrzyła na mnie. Z pytaniem i naganą w oczach.

– Nie wiedziałem – odparłem ponuro. – Nie miałem pojęcia o tym, że takie są tu przepisy!

Czy zrozumiała, o co mieli do mnie pretensje na Odprawie? A jeżeli zrozumiała – to jak przyjęła tę nowinę? W stosunku do Zaklętych zawsze było wiele uprzedzeń...

– No, bierzmy się do wykonania naszego zadania – odezwałem się ochrypłym głosem, wspinając się na siodło. – Najpierw znajdźmy dzieciaka... a potem się zobaczy.

Chostik patrzył z uśmiechem w pochmurne niebo. Uśmiech ten mocno odmienił jego twarz – wyglądało to mniej więcej tak, jakby wiekowy Sfinks nagle wysunął z surowej kamiennej gęby różowy, wilgotny jęzor.

Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.

Znikacz więcej się już nie pojawił. Jakby wrócił do swojej skały.

Minął tydzień; malec żarł jak nienasycony, a rósł tak, że niemal skóra na nim pękała. Usiłował już siadać, raczkował zaciekle na czworakach i wsuwał się w najbardziej odległy kąt na zapiecku; Griń zaczął się też obawiać, że wkrótce kolebka będzie po prostu za ciasna.

Któregoś dnia, possawszy swoją kukłą dzieciak się rozchorował – dostał rozwolnienia, zmętniały mu oczka, ciałko rozgrzało się jak roztopiony wosk. Griń znalazł wśród innych ziół jedną „na brzuch”, ale wywar nie pomógł; dzieciak nieustannie piszczał i głos miał chorobliwie słaby. Griń siedział obok kolebki zwiesiwszy ręce niemal do podłogi i myślał o tym, że otóż i następuje koniec kłopotów, że mimo woli wykończył braciszka, a teraz pragnie jedynie, żeby dziecko się nie męczyło i by wszystko poszło jak najszybciej.

Minął jeszcze jeden dzień. Malec zmizerniał tak, że na jego bokach można byłoby dokładnie policzyć wszystkie żebra, i nawet przestał już płakać. Griń poszedł do znachorki – stara Iwdia początkowo nie chciała wpuścić „czarciego pasierba” za próg, ale potem jakoś się ulitowała, dała mu nowy zestaw ziół i „zamówione” rdzawe ziarenko.

A następnego dnia malcowi się poprawiło. Odzyskał apetyt, zaczął się wiercić w pieluchach i uwalniać rączki. Griń zerknął na różowe łapki o różnej ilości paluszków – i wyszedłszy na dwór, usiadł na progu. Ukrywszy twarz w dłoniach przesiedział tak do wieczora.

Rodzinę miał dziadek liczną, gąb do wyżywienia wiele, a ziemi mało. Żonatym synom nie spieszyło się do opuszczenia ojcowskiej chaty; Griń jeszcze nie nosił porciąt, jak zaczęto go brać na żniwa a budzili nocą, kiedy sen najbardziej smakuje. Na środku podwórza stał wóz, już gotowy i zaprzężony. Dziad, babka i stryjowie Grinia, z których najmłodszy był jego rówieśnikiem, jego ojciec i matka, a także przyrodnie siostry – wszyscy odwracali się ku wschodowi słońca i słuchali, jak dziadek błogosławił nowy dzień, czekającą ich zbiórkę plonów oraz wszystkich pracujących i prosi o dobrą pogodę, zdrowie dla żeńców i miłość od pola.

Równo ze świtem wszyscy wychodzili za wrota i dopiero tam wsiadali na wóz. Ojciec już trzymał lejce, kobyła stąpała z dumą i godnością, jakby rozumiała, że przed chwilą i ją pobłogosławiono. Ze wszystkich zagród, ze wszystkich bram wyjeżdżały zaprzężone wozy. Cała procesja ruszała na pole. Podczas przejazdu sąsiedzi mierzyli się zawistnymi spojrzeniami i obserwowali, jak kto się przygotował i w co się zaopatrzył, ilu wystawił żeńców i czy w ogóle zdążył w porę się sprawić na ten jeden jedyny, najważniejszy w roku poranek.

Dotarłszy do swojej miedzy wszyscy złazili z wozu Stawali w półkręgu i patrzyli na plon – wystarczy go czy nie? Jaki będzie rok, syty czy głodny?

A potem mężczyźni brali sierpy, kobiety zaczynały wiązać snopy, a malcy tacy jak Griń ruszali na posyłki – przynosili wszystko, co było potrzebne.

I dopiero, kiedy słońce podniosło się wysoko, a na stepie pojawiły się już pierwsze snopy – dopiero wtedy dziad zabierał się do gotowania krupniku w kociołku, po czym wszyscy zasiadali do śniadania... a od tych śniadań bardziej smakowała Griniowi tylko woda w czumackim stepie.

Griń ocknął się nagle. Podniósł głową i przez chwilę nasłuchiwał. Dzieciak spał, najadłszy się do syta.

W stepie też jedli krupnik, czumacki, na słoninie; słonina była prawdziwie stara, ciemna, poryta dróżkami robactwa. A czasami trafiał się żywy „chrobaczek” i Brył o siwych wąsach żartował, że bez żywca słonina nie jest słoniną.

Uwiązany Browko zaskomlił i targnął łańcuchem. Griń wpatrzył się tępo w swoje dłonie.

Iść do Oksany?

Co robić? Gdyby była w okolicy jakaś wróżka, to by do niej poszedł.

Do matki na grób?

Ależ piękna była matka! A ojciec zazdrosny... Griń pamiętał, jak ten gonił z knutem matkę po podwórku.

A przecież matka nigdy nie interesowała się innymi chłopami. I ojciec często nawet po pijanemu ją przepraszał, tłumacząc, że wszystkiemu są winni bezwstydni chłopi i młodzieńcy, których wciąż ciągnie do Jaryny, jakby całe obejście było miodem posmarowane. A Jaryny nie ma co winić, nie...

Dokąd iść?

Griń wrócił do domu.

Dzieciak spał, cmokając przez sen wargami, a obok w pieluszkach leżał medalion na za długim łańcuszku. Griń nieraz próbował go zdjąć – dziecko mogło się udusić we śnie!

Próbował, ale się do tego nigdy nie zabrał. Jakby go coś powstrzymywało.

– Wyjdź, czumaku. Musimy pogadać.

– Wejdźcie do domu, okażcie łaskę.

Griń nie bardzo rad powitał diaka u wrót. Sam nie wiedział, czemu tak niedobrze drgnęło mu serce; a diak uśmiechnął się i spojrzał w bok:

– Nie, to ty wyjdź, czumaku.

Griń syknął na Browkę i wyszedł, zamknąwszy za sobą furtkę. I natychmiast spostrzegł, że w głębi ulicy czekają chłopi, którzy poukrywali dłonie w rękawach. Bliżsi i dalsi sąsiedzi, w sumie z dziesięciu chłopa.

Drgnął, ponieważ zobaczył wśród nich ojca Oksany.

– Czumaku, dobry z ciebie chłopak. I twój ojciec też był dobrym chłopem. Choć mu się nie przelewało, składał ofiary na cerkiew. A za matkę to ty się módl... Módl się, Grińka... ale żeby grzechu nie hodować, diablika tego trzeba poddać egzorcyzmom... Wygnać z powrotem do piekła. Żyje ten diablik?

– Żyje – odparł Griń, smagnięty po grzbiecie zimnym dreszczem.

Diak przestąpił z nogi na nogę, aż skrzypnął mu śnieg pod butami.

– Grzech, Grińka... Griń przełknął ślinę.

– Wiem, że grzech. A co, mam go nie karmić? Płacze przecież...

– Grzech – powtórzył diak, nie patrząc Griniowi w oczy. – Zaczną się napady na wioskę... nieurodzaj będzie albo susza. Jak tamtego roku, kiedy Bóg zabrał twoich. Pamiętasz.

Griń wiele by dał za to, żeby zapomnieć.

Ziemia-karmicielka poczerniała wtedy i wyschła; wyjechawszy na żniwa wszyscy długo patrzeli na martwe pole. Ojciec długo brodził i płacząc, szukał choć kilku ziarenek. W zimie sprzedali wszystko, co mieli. A na wiosnę zaczęli umierać – dwóch Griniowych braci i siostra. Ostatni umarł ojciec i nawet chyba nie z głodu, a przybity ogromem nieszczęścia.

– A tamtego roku... – Griń nie poznał własnego głosu – jaki grzech popełniono?

Diak zmrużył oczy jak sowa.

– Nie wszystko nam dano wiedzieć. Może jakaś baba po kryjomu czarta przyhołubila. Albo jakaś dziewka z leszym zgrzeszyła. Może zdarzyło się jeszcze coś innego... Strach pomyśleć, ile narodu pomarło. Ty, Grińka, nawet się nie wahaj. Dawaj diable dziecię – a my już sami wymyślimy, co z nim zrobić.

– Zabijecie? – cicho zapytał Griń.

Diak zmarszczył czoło.

– Nie gap się tak! Przecież nie jesteśmy zwierzętami. Powiedziałem – eg-zor-cyz-my!

Słowo było złe. Ciągnęło od niego rozpalonym żelazem, łańcuchem i płonącym stosem.

Griń milczał.

– No, na co czekasz, czumaku. Ludzie się zebrali... dalejże, wynoś diablika.

– To mój brat – odezwał się Griń, zaskakując nawet samego siebie.

Diak otworzył gębę:

– Coooo?

Griń milczał, przestraszony własną odwagą.

– Ty, czumaku... uważaj. Sprawa jest poważna. Jak się już zdarzy jakieś nieszczęście, to diabełka palić będzie za późno... Doczekasz się, że ci chałupę spalą. Ze wszystkimi w środku... Słyszysz?

Griń znów przełknął ślinę. – Znaczy... grozicie mi?

– Dureń – diak splunął sążniście. – Dureń, dureń... Dureń! Kto ci grozi? Staniesz przeciwko całej wsi? Twój ojciec w grobie się przewróci, choć i tak już pewnie to robi. Dureń jeden!

Zebrani w głębi ulicy chłopi zaczynali się już niecierpliwić i pomrukiwali coraz głośniej. Podeszli też bliżej – Griń zobaczył wśród nich Kasjana i jego ojca, którzy obaj o czymś rozprawiali zawzięcie z ojcem Oksany.

– Muszę pomyśleć – odparł czumak zduszonym szeptem.

– No, to pomyśl – zaskakująco łatwo zgodził się diak. – Wiem, że rozumny z ciebie chłopak i wymyślisz coś mądrego. Jak wymyślisz, przyjdź do mnie. A jak nie, to my przyjdziemy do ciebie...

Griń odwrócił się i cofnął w głąb domu – wbrew zasadom uprzejmości nie odwrócił się nawet i nie ukłonił zebranym. A wszyscy patrzyli za nim.

Brat.

Griń zawsze był starszym, najstarszym z braci, którzy myszkowali po dworze, siostra darła się w kobiałce, rodziców nie było cały dzień, trzeba było kołysać i uspokajać, kołysanki śpiewać aż do bólu w gardle, wyciągać uparciuchów z psiej budy, wycierać im smarki, lać po tyłkach witką, znowu wycierać, pocieszać. Sprawszy z gniewem po tyłku młodszego braciszka, Griń już po kilku chwilach go przepraszał, żal mu się robiło malucha, który pogrążony w nieszczęściu płakał żałośnie, podnosił go więc z trudem na ręce, a ten obejmował go za szyję i wtykał mu mokry pyszczek w policzek...

Ale siostry jakoś nie pokochał. Zawsze się darła, przeszkadzała zasnąć i wypluwała „kukłę”, gdy tylko Griń starał się zatkać jej gębę. „Luli-luli!” – wykrzykiwał i kołysał kolebką tak, że niewiele brakło, by dziecko wypadło. – „Luli-luli! Zamknij się, bo uduszę!”

Potem wszystko poszło w niepamięć. Przypomniało mu się tego dnia, kiedy ją chowano – pierwsza nie wytrzymała głodu, od dziecka była drobna i chorowita...

Griń odkrył, że stoi z dzieckiem na ręku pośrodku izby. Malec gaworzył coś po swojemu, usiłując wytargać Grinia za wąsy. Maleńki czart był cieplutki i bardzo podobny do matki Grinia. Tylko te jego rączki, jedna z czterema, druga z sześcioma palcami...

I medalion ze złotą osą.

– Luli-luli, brat cię przytuli... co ja mam z tobą zrobić... co z tobą zrobić...

Chodził po izbie i chodził, powtarzając swoje pytanie raz za razem, i od częstego powtarzania słowa przekształciły się w dźwięki pozbawione sensu. Malec nie odpowiadał, uspokoił się i zasnął przytulony do piersi brata. Griń w końcu włożył go do kobiałki, którą przystroił przygotowaną przez matkę zasłonką.

I długo siedział na ławie, skrzyżowawszy dłonie pomiędzy kolanami.

– Jutro Kasjan przysyła swatów.

Wbrew temu, czego się spodziewał, Grinia wpuszczono do chaty. Na piecu kokosiły się siostry Oksany. Oksana stała z boku i dziobała wapno z pieca, choć było jeszcze wcześnie – i jutro, kiedy przyjdą swaci, też będzie je dziobać.

Griń przysiadł na krawędzi stołka. Rodzice Oksany usiedli ramię w ramię na ławie – byli niemal jednego wzrostu, oboje szczupli, surowi, ze zmarszczonymi brwiami.

– Odprawcie Kasjana z kwitkiem – poprosił Griń.

– A to czemu?

– Sam przyślę swatów.

– Co za nieszczęście! – stwierdziła z żalem matka Oksany. – Umęczył dziewczynę czekaniem, usychać kazał. I pieniądze już są... tylko gdzie dziewkę oddawać? Do chaty, naznaczonej czarcim piętnem?

– Wyrzuć precz czarcie nasienie – ciężko sapnął ojciec. – Wezwij popa, niech okadzi i odprawi wszystko, jak trzeba. Jak obiecasz, że zrobisz to jeszcze jutro, odprawimy Kasjana z kwitkiem.

Oksana oparła czoło o piec i zamarła w bezruchu, na nikogo nie patrząc.

– Obiecujesz, czumaku? Że jeszcze jutro...

Griń milczał.

– A jak nie, to wynoś się precz! – matka Oksany nagle zawrzała gniewem. – Duszę wyciągnąć z dziewczyny... żeby tu twoja noga więcej nie postała!

– On obieca – odezwała się Oksana, a w jej głosie słychać było tłumione z najwyższym trudem łkanie.

– Milcz, kiedy starsi mówią! – ojciec Oksany walnął pięścią w stół, aż zadzwoniły miski i kubki.

Griń przełknął ślinę.

– Obiecujesz? – łagodnie, prawie błagalnie spytała matka.

Griń milczał.

Ojciec Oksany wstał z ławy. Otworzył szeroko drzwi – w chacie zaciągnęło chłodem. Stary wskazał Griniowi wyjście:

– Precz!

Griń nawet się nie ruszył.

– Won, świńskie plemię! Wiedźmi syn, czarci synowiec, won... nie chcemy cię tu widzieć!

Griń wstał i wyszedł.

Za jego plecami trzasnęły drzwi; po przejściu kilku kroków potknął się o sag drewna – wstał i ze zdziwieniem spojrzał przed siebie, nie bardzo pojmując, jak można było minąć bramę...

– Grińka...

Wybiegła za nim Oksana, bez chustki i na bosaka.

– Griniusza, no co ty... ot tak, po prostu ze mnie rezygnujesz? Ja na ciebie czekałam, aż wrócisz od czumaków, modliłam się, na drogę wychodziłam, oczy wypatrywałam. Cały czas myślałam, jakież to będzie weselisko... jak wejdę do twojego domu. Grińka, nie chcę iść za Kasjana... wyprzyj się matki wiedźmy, bajstruka diabelskiego, weź mnie ze sobą... przecież obiecałeś!

– Obiecałem – odparł Griń drewnianymi wargami.

– Więc wyprzesz się bajstruka?

Griń wstrzymał oddech. Położył dłonie na ramionach Oksany – dziewczynie przecież zimno bez chusty.

Tego dnia ojciec go sprał, jak się okazało, bez przyczyny. Griń siedział w burzanach pod czyimś płotem i ryczał wniebogłosy, nie tyle z bólu, co ze zranionego do głębi poczucia sprawiedliwości. Podeszła – warkocz do pasa. W zaciśniętej pięści, w czystej szmatce – miała skarb.

– A ja mam jabłko!

– No i co z tego! – żachnął się Griń przez łzy. – U nas na podwórku cała jabłoń stoi!

– Wy macie dziczkę – zaśmiała się dziewczynka. – A to jabłko z pańskiego sadu!

I rozwinęła szmatkę. Griń wytrzeszczył oczy – takiego cuda jeszcze nie widział, dorodne, lśniące jak z wosku, żółto różowe jabłko z maleńkimi szarymi plamkami. A zapach... zapach!

– Nie rycz! – z godnością poleciła mu maleńka Oksana.

– Ty... no... chcesz, dam ci ugryźć?

– Griniusza... oddaj bajstruka. Milczał, słuchając, jak wali jej serce.

– Odd... Oddam.

– Obiecujesz?

– Obiecuję...

– Mamo! – Oksana pognała ku domowi, potykając się w śniegu. – Mamo, tatko! On obiecuje.

Sierko ziewnął w swojej budzie tak głośno, że rozległo się w całym obejściu.

Znaczy, taki los...

Taki wypadł ci los. Spłodził cię znikacz, urodziła cię moja matka, a tyś ją zabił. Zniszczyć swoje życie, a jeszcze i Oksany... wiele żądasz braciszku. Tak wiele, że się nie okupisz i złotym medalionem.

Griń ledwo dowlókł się do domu. Chodził w koło, odwlekał czas, kiedy trzeba będzie wejść, przewinąć malca i zanieść go na rozprawę, na eg-zor-cyz-my.

A jeżeli to prawda, że przez tego malucha nowa susza może spaść na wieś?! Kto ma pięcioro dzieci, zostanie mu dwoje albo jedno...

O wiele prosisz, braciszku. Nie jesteś aż taki cenny. Nie poniosę cię nigdzie... Dam znać diakowi, niech sam przychodzi z ludźmi i bierze. A ja muszę się umówić ze swatami – żeby jeszcze jutro poszli do Oksany... jutro!

Nie dla psa kiełbasa, Kasjanku. Nie dla ciebie dziewka. Bierz sobie, którą chcesz, tylko nie tę. Priska już dojrzała, Sekleta, Odarka...

Zaczęło się ściemniać.

Griń długo stał przed własnymi wrotami. Nie mógł się zdecydować, żeby wejść; dziwnie i zajadle szczekał Browko na krótkim łańcuchu: gospodarza nie poznawał czy zmarzł?

Wszedł. Zatrzymał się na środku podwórka. Albo mu się wydało, albo drzwi były otwarte?!

„Chatę wyziębisz! – krzyczała gniewnie matka. – Szybciej, zamykaj drzwi!”.

W chacie rzeczywiście było zimno. Resztki ciepła wywiał przeciąg; Griń jeszcze w sieni zapalił świeczkę.

Kobiałka stała na stole pusta. Wyszyta przez matkę zasłonka leżała obok.

Griń uderzył głową w pułap.

A więc to tak.. Przyszli i wzięli. O proszę, ślady buciorów na pasiastej wycieraczce... Przyszli i wzięli. Griń od razu może zająć się swatami, jeszcze nie tak późno, zmrok zapadł dopiero co...

O niczym już nie myśląc, Griń zajrzał za piec i sięgnął do schowka. Pieniądze były na miejscu, nic nie zginęło. Wystarczy na nakrycie stołu i wynajęcie muzykantów. Wystarczy, żeby dokupić ziemi i nigdy już nie zaznać nędzy, żeby żonę rozpieszczać podarkami, a dzieciom kupować pierniki.

Czy nie po to piekł się na stepowym słońcu?! Czy nie dlatego ryzykował życiem, bijąc się z rozbójnikami i spierając z oszustami?

Zdjął buty. Przewinął onuce i nie wiedząc sam, po co, ponownie wzuł obuwie. Pochylił się nad pustą kobiałką – teraz Oksana będzie mogła składać w niej czystą bieliznę.

Kobiałka pachniała dzieckiem. Lekko kwaśnym, mlecznym zapachem.

Znalazł ich na placu przed cerkwią. Pochodnie płonęły, jak podczas święta; księżyca nie było widać, ale obfitość gwiazd sprawiała, że niebo wyglądało jak płachta kościelnego brokatu.

Osesek darł się rozpaczliwie.

Ryczał z zimna, strachu czy z głodu; diak czytał coś z księgi, ale ochrypł, starając się przekrzyczeć dziecko.

– Co wy wyprawiacie! – zawołał Griń, jeszcze biegnąc. – Czemu, zasłaniając się Bożym Słowem, męczycie podle, jak złodzieje, niewinną ludzką istotę?

Stojący na placu natychmiast się odwrócili. W stronę Grinia wionęło ponurą determinacją, gniewem i wrogością.

– Odejdź, czumaku!

– Odejdź, bo i na ciebie spadnie przekleństwo... Dom spalimy, z torbami pójdziesz...

– Nowego nieurodzaju ci się zachciało? A może dżumy, co? W pierwszej chwili zebrani wydawali się Griniowi czarną tłuszczą – ale zaraz dojrzał w tłumie Wasylka z ojcem, Kołgana, Matnię i Kasjana z braćmi, a także pozostałych sąsiadów chłopów. Bab nie było. Ani jednej. To nie babska sprawa.

– Nie męczcie dziecka!

– A po co ci ono, czumaku? Twoje czy co? Utknął w krtani tobie i wszystkim czarci pomiot, złe nasienie! No, czego chcesz?

Griń zatrzymał się.

Niepotrzebnie tu przyszedł. Och, naprawdę niepotrzebnie – na jednej szali wagi Oksana i wszystko... a co na drugiej?! Niepotrzebnie leczył dzieciaka z biegunki, niepotrzebnie poił mlekiem, niepotrzebnie brał na ręce...

– W ogień wrzucicie? – zapytał Griń, nie zwracając się do nikogo konkretnie.

– W jaki ogień? – zdziwił się jeden z sąsiadów, który przypadkiem znalazł się tuż obok. – Czytać trzeba, dopóki nie ucichnie. Czarta gnać. To nie dziecko tak się drze, tylko siedzący w nim diabeł.

Malec ponownie zaniósł się płaczem. Griń zachwiał się na nogach, nabrał tchu w płuca – i bez rozmachu strzelił sąsiada w pysk.

Dobry był kindżał. Wujaszek Paciuk sam go wybrał dla Grinia i poradził, by nie żałować pieniędzy. Krzywa głownia przecinała włos w powietrzu. Paciuk jeszcze nauczył Grinia, jak używać tej broni, nauczył różnych sztychów, zasłon – i przydała się ta nauka, och jak się przydała, szczególnie na wiosnę, kiedy rozbójnicy zlecieli się niczym wrony.

– Nie zbliżać się! Zabiję!

Diak odskoczył i wypuścił swoją księgę w śnieg. Złowrogo uśmiechnął się Matnia, łypnęli oczami Kasjanowi bracia – w blasku pochodni wszędzie było widać wrogie spojrzenia sąsiadów.

– Wszyscy precz!

Griń nakrył malca swoim kożuszkiem. Dzieciak, jak na rozkaz, umilkł – a ludzie zaszeptali:

– Diabeł...

– Swego czuje... czart jeden...

– I tego już dostali...

– Czartowski synowiec!

Matnia uchwycił wygodniej pochodnię. Poszedł na Grinia bokiem, odsunął pochodnię, ale go powstrzymali. Ojciec kazał mu wrócić – Matnia wyszczerzył zęby, ale się cofnął.

Krzywy kindżał błyszczał ponuro. Starsi chłopi widywali takie głownie – a ze sposobu, w jaki Griń ją trzymał, jasno wynikało, że nie w babcinej skrzyni znalazł tę broń. Chłop z niego bywały...

– Kamieniami go... – poradził ktoś z tyłu.

– Cicho! – pop postąpił ku przodowi. – Grińka, odejdź. Przyjdziesz do spowiedzi, błagaj o przebaczenie za grzechy... Odejdź. A nie, to źle z tobą będzie, słyszysz, Grińka?!

– Nie dam dziecka! – zawołał czumak łamiącym się głosem.

– Nie wolno zadawać mąk dzieciom! Swoje sobie męczcie, jak który zdoła urodzić!

Popa odepchnięto w tył. Chłopi zaczęli się schylać i szukać w śniegu kamieni; a tych pod płotami było aż nadto.

– Zabijemy obu! – odezwał się Matnia ochrypłym głosem.

– Odejdź od szczeniaka, jeśli ci życie miłe!

Griń przełknął ślinę.

A co ma do stracenia? Niech wszystko diabli wezmą! Oksany nie zobaczy. W ojcowskiej chacie nie pożyje... Tylko się w przerębli utopić, ale lepiej zginąć w walce, jak czumak, jak mężczyzna.

Matnia rzucił pierwszy – ale Griń zdołał się uchylić. Następny kamień rzucił ktoś w dzieciaka – czumak zdążył go odbić pięścią, ale dłoń od razu mu zmartwiała.

Potem kamień ugodził go miedzy łopatki.

Potem w ramię...

Potem jednocześnie w pierś, kolano i w plecy. Potem w czoło – Graniem chybnęło, ale utrzymał się na nogach. Kindżał był bezużyteczny – chłopi obstąpili ofiary szerokim kręgiem. Griń pochylił się nad malcem, żeby go zasłonić własnym ciałem.

I nagle zrobiło się jasno.

– Co tu się dzieje?!

Kamienie przestały nadlatywać i Griń podniósł głowę.

– CO TU SIĘ DZIEJE?!

W świetle nowych, jaśniej płonących pochodni, pojawiło się czworo ludzi patrzących na zebrany tłum. Pierwszy z nich, zakuty w niewidziany w tych stronach giętki pancerz, dosiadał ogromnego białego rumaka i trzymał w ręku nahajkę, u pasa zaś miał lśniący miecz. Jego dwaj towarzysze trzymali się o pół długości konia za nim – jeden, zarośnięty aż po same brwi, miał czarną odzież i gębę jak z dziecięcego koszmaru, drugi odział się w zieleń, miał bladą twarz, wyniosły uśmieszek i też trzymał w dłoni bicz.

I kobieta. Wyglądała tak, jak zwykle przedstawiano wiedźmy – smagła na gębie, z oczami niczym dwa węgle i na domiar wszystkiego w męskim ubraniu.

Chłopi rzucili się do ucieczki.

Wiali w milczeniu, potykając się i depcząc tych, co upadli; diak zmykał pierwszy, a jego księga z egzorcyzmami została w śniegu. Dobiegłszy do cerkwi dał nura do środka i zatrzasnął za sobą drzwi.

Griń odetchnął przez nos i wciągnął krew.

Malec zapłakał. Początkowo płakał cichutko, ale z każdą chwilą darł się głośniej.

CZĘŚĆ DRUGA

PANNA I KONSUL

PROLOG NA ZIEMI

Magnolie tu nie rosły.

Nie miał sadu ani domu z różowymi kolumnami. Niani też nie było. Maleńka chatka na przedmieściach Humania, wiśnia rosnąca przy wejściu i jedyny sługa łapserdak z łatami na łokciach, który mu się dostał od szczodrego wujka Eli.

– Wasz syn, szanowny rebe Josifie, zostanie wielkim nauczycielem! Może nawet głównym rawem w samym Krakowie! Chciałbym, żeby te moje wyrośnięte drągale znały i rozumiały Torę choć w połowie tak dobrze, jak on. A przecież wasz syn ma, tfu, tfu, żeby nie zauroczyć, wszystkiego dwanaście lat!

W rzeczy samej, zdążył skończyć dwanaście lat, kiedy przeklęty Żeleźniak wdarł się do Humania.

Ojciec nie wierzył i zrezygnował z możliwości ucieczki. A potem już było za późno. Rodzina zdążyła wydostać się za północną bramę tylko po to, by dać się ogarnąć przez kolejną hajdamacką watahę – ludzie Żeleźniaka spieszyli do płonącego, ginącego miasta.

– Patrzcie, chłopcy! Przecież to parchy! Nuże, brać to bydło! Ojcu się udało – cięty szablą zginął od razu. Matka też miała szczęście – przebito ją osadzoną na sztorc kosą. I Lew Akaem, narzeczony starszej siostry zginął bez mąk – rzucił się na wrogów i natychmiast go zarąbano.

A jemu powiodło się gorzej... Jemu, siostrom i braciom.

Lea, młodsza, umarła dość szybko – pod trzecim czy czwartym bydlakiem znęcającym się nad jej młodym ciałem. A Rachela żyła jeszcze długo – i przez cały czas krzyczała... och, jak krzyczała...

Kiedy jedni dobijali siostry, pozostali rozpalali ognisko. Drwa nie za bardzo chciały się palić, niedawno padało.

– No, Żydzięta, gadajcie zaraz, gdzie wasz tatko ukrył czerwonce? Bose nogi – i w ogień.

Straszny smród przypiekanego ludzkiego ciała.

I krzyk... najpierw skonał Izaak, najmłodszy, a potem Szlomo.

W końcu umilkła i Rachel – strasznie wyglądała, zupełnie nie była do siebie podobna. Ktoś machnął szablą, podniósł jej głowę i wsadził na spisę. Na chłopca spojrzały szeroko otwarte martwe oczy siostry.

Roześmiane mordy zbliżyły się do niego i ktoś mu plunął w twarz.

– Teraz twoja kolej, Żydziaku! No, ale może coś nam powiesz przed śmiercią?

Wiedział, że nie zdoła odmienić tego, co się stało, ale zostawić wszystkiego tak jak było, też nie mógł. Po co tu był, i kimże był, jeżeli nie zdołał obronić swojego domu, narodu czy rodziny? Nienawidził siebie. Wstyd mu było własnej słabości... i zapragnął, sam do końca nieświadomy tego, że pragnie. Ale zapragnął ze wszystkich sił...

I wstąpił w ogień.

Gęby hajdamaków drgały i wyginały się na poły rozmyte w gorącym powietrzu – jemu jednak było już wszystko jedno, ponieważ akurat w tej chwili na jego głowie zajęły się włosy.

„W złą godzinę, chłopcze, usłyszane zostało twoje życzenie. W złą godzinę.”

Jaryna Zagarżecka, córka setnika

– Panienko! Panieneczko! Wstawcie się za nami!

Cudze dłonie chwyciły za uzdę. Pełnej krwi siwek nie wytrzymał – targnął się w bok i zarżał gniewnie. Jadąca wierzchem dziewczyna w szarym, pokrytym drogim czerkieskim suknem kożuszku, zachwiała się w siodle i lekko zmarszczyła płaski, kaczy nosek. Wparłszy obcasy czerwonych bucików w końskie boki, utrzymała rumaka na miejscu.

– Panienko!

– Hej, precz, szejtany! Do kogo mówię? Precz! Precz od hanum-panny!

Drugi z jeźdźców, barczysty, jednooki Tatar w niebieskim żupanie machnął krótkim nahajem. Błagalnicy – trzej pospolitacy w długich kożuchach, cofnęli się o krok.

– Panienko, wstawcie się za nami!

Dziewczyna przytrzymała konia i obejrzała się.

Ulica – może z powodu zapadającego już wieczoru – była pusta. Podczas dnia śnieg zdążył lekko odtajać i zaciągnąć się brudnawym nalotem. W maleńkich okienkach płonęły mizerne światełka, przy wysokich dębowych wrotach stał rosły strażnik, niedbale wspierający się na drzewcu spisy.

– Achmet, poczekaj!

Tatar gniewnie mruknął coś pod nosem, ale posłusznie opuścił nahajkę. Ci, którzy zatrzymali jadącą środkiem ulicy pannę, podeszli bliżej, gniotąc w dłoniach wcześniej już pozdejmowane czapki.

– Panienko Jaryno! Wstawcie się! Pan Łukian nas pod dach nie wpuścił! Zginąć nam przyjdzie, panienko!

Jaryna Zagarżecka z rozdrażnieniem wzruszyła ramionami i rzuciła spojrzenie na zamknięte wrota.

– Skąd?

– Z Gontowego Jaru! Z Gontowego Jaru, panienko Jaryno! – zaterkotały kożuchy. – Przepaść nam przyjdzie, nieszczęsnym! Pan pisarz sotenny nawet nie raczył nas wysłuchać! Wstawcie się za nami. Twój bat’ko dobry był dla nas, i ty okaż serce!

Dziewczyna fuknęła z niezadowoleniem i kątem oka zerknęła na swojego towarzysza. Tatar wyszczerzył zęby i mruknął coś pośredniego pomiędzy: „Che!” i „Chy!”. Kiepsko stoją sprawy kożuszaków, skoro powołują się na dobroć pana setnika.

– Nie wiecie, że bat’ko wyjechał? – dziewczyna z westchnieniem zmarszczyła płaski nosek. – Pod jego nieobecność wszystko na głowie pisarza.

– Ujmijcie się za nami, panienko Jaryno! Zginiemy! Cała wieś pójdzie na zatracenie!

Dziewczyna wzruszyła ramionami i zeskoczyła z siodła. Tatar zmierzył niechętnym spojrzeniem natarczywych chłopów i chcąc nie chcąc, poszedł za przykładem pani.

– Achmet, poczekaj tu na mnie!

Jaryna rzuciła wodze swojemu towarzyszowi i ruszyła ku wrotom. Wartownik pospieszył z ukłonem i otworzył furtkę.

– Pan pisarz u siebie?

– Tak jest, panno setniczanko!

Dziewczyna szybko przecięła dziedziniec. Wbiegła na wysoki ganek, stuknęła obcasami, otrzepując buciki ze śniegu i zdecydowanym ruchem pchnęła drzwi. W twarz wionęło jej ciepłym zapachem mieszkalnego domu. Naprzeciwko wyszedł jeszcze jeden regestrowy, tym razem bez spisy, który poznawszy wchodzącą nisko się ukłonił.

– Do pana Łukiana! Gdzie on?

– W sali, panno Jaryno!

– Nie musisz mnie prowadzić! Znam drogę!

W przedpokoju płonęły nikłe świece, nie woskowe, których używano do oświetlenia komnat. Łukian Jenocha, pisarz wałeckiej sotni, nie lubił się wdawać w drobiazgi. Nowy dom wystawił wszystkiego przed rokiem, a już pomyślał o przybudówce, postawił też spichlerz pod dachem z cisowych klepek i stajnię. Dziewczyna przypomniała sobie, jak ojciec śmiał się czytając pisarzową „łzawą prośbę”, w której ten prosił, by mu jeszcze pozwolić na postawienie młyna, „aby nas nędzarzy mógł wykarmić”. Pośmiał się ojciec, ale młyn postawić pozwolił. A teraz, kiedy pan Longin Zagarżecki, setnik wałeckiej sotni ze swoimi regestrowymi czerkasami hula gdzieś za Dunajem, pan pisarz w ogóle został jakby królewskim kumem i swatem samego hetmana.

Dziewczyna pchnęła drzwi – ciężkie skrzydło ustąpiło niechętnie. W oczy uderzyło ją ostre światło. W sali paliły się już nie świece, ale niemieckie dziwo – lampa olejna z różowego szkła. Jaryna mimo woli zmrużyła oczy.

– To ty, Jaryno Longinowna? Wejdź proszę i siadaj! Łukian Jenocha siedział za wysokim, przykrytym wyszywanym obrusem stołem. Przed nim leżała gruba, drukowana, oprawna w skórę księga. Nie dowierzając niemieckiej lampie, pan pisarz wetknął sobie na nos wielkie okulary, które go czyniły podobnym do puchacza.

Dziewczyna podeszła ku przodowi, położyła dłoń na skórzane oparcie krzesła, ale nie usiadła.

– Dobry wieczór, wujku Łukianie! Czemuż to u ciebie ludzie po prośbie marzną przed bramą.

– Jacy ludzie? Z Gontowego Jaru?

– Nie inaczej.

Pan pisarz wcale się nie zdziwił. Pod jego czarnymi, lekko posiwiałymi wąsami przemknął uśmiech.

– Nie do mnie mają sprawę. Powinni iść do archimandryty. Do ojca Melchizedeka. Widzisz, w ich wiosce pojawiły się diabły.

– Diabły?

Pisarz niespiesznie zamknął księgę i zdjąwszy okulary, wsunął je w skórzany, obszyty bisiorem futerał.

– Pamiętasz, jak w zeszłym tygodniu ludzie gadali, że w Gontowym Jarze baba czarciego syna urodziła? A teraz u nich zjawiła się cała gromada diabłów. Jeden czart na białym koniu, drugi na karym...

Dziewczyna szybko się przeżegnała. Pisarz poszedł za jej przykładem, ale uśmiech z ust mu nie zniknął – przeciwnie, jeszcze się pogłębił.

– No więc przerażone mugiry przybiegły tutaj, prosić o pomoc przeciw nieczystej sile. I co poradzisz, Jaryno Longinówno?

Dziewczyna spojrzała na uśmiechniętego pana pisarza niczego nie pojmującym wzrokiem. Aż wreszcie sama się uśmiechnęła.

– Uważasz, że łżą, wujku Łukianie?

– Nie, żeby od razu łgali... Jaryno, siadaj i zdejmuj czapkę. Gorąco tutaj. Zjesz kolację?

Dziewczyna posłusznie zdjęła czapkę, rozpięła kołnierzyk, ale nadal nie siadała.

– Kolacja – później. Ale tam się przecież coś stało! Po cóż by tu przybiegli?

– Rzecz w tym, że mamy do czynienia z owocami niewiedzy, podpartymi głupimi przesądami...

Dziewczyna szybko się obejrzała. Do komnaty cichcem wszedł wysoki, niezbyt zgrabny chłopak – także w okularach – który teraz nie bez życzliwego zainteresowania spoglądał na rozmówców, patrząc przez grube szkła.

– Prawdę mówił mój nauczyciel, błogosławiony mąż Grigor Warsawa: jeżeli nie oświecimy ludu, będziemy zmuszeni tkwić w głupich przesądach, podobnych do zabobonów etiopskich albo zamorskich Indusów... Witaj, Jaryno!

– Dobry wieczór, Chwedirze Łukianyczu! – wejście przybysza wcale dziewczyny nie zdziwiło. – Więc cóż się tam u nich stało?

Okularnik ciężko usiadł na ławie i westchnął:

– A niech ich tam... łapciuchów jednych!

– Jak to, „niech ich tam!” – dziewczyna uniosła się gniewem. – Bez przyczyny ci ludzie nie stoją na mrozie z gołymi głowami!

– Wszystko to głupstwo – uśmiechnął się pisarz. – Teodorze, opowiedz... tyś przecie z nimi gadał!

Adresat tak osobliwego wezwania niespiesznie zdjął z nosa okulary, przetarł je i ponownie włożył na nos. Widać było, że temat za bardzo go nie interesuje.

Chwedir Jenocha, młodszy syn pana pisarza wrócił do Wałek podczas minionej jesieni, po sześciu latach nauk w Mohylewskim Kolegium. Podczas tych lat nabrał paskudnego nawyku posługiwania się książkowymi słowami i zaczął okropnie zadzierać nosa – czego wyrazem było odpowiadanie tylko na imię „Teodor”, które znacznie bardziej przypadło mu do gustu od zwykłego „Chwedira”. Noszenie okularów było koniecznością, ale wszystko inne budziło uśmieszki – u jednych dobroduszne, u innych złośliwe, choć chłopak nikomu nie czynił niczego złego. Dobrego zresztą też nie – łaził po okolicy, czytał książki i fatalnie fałszując, grał na fujarce. Bat‘ko, sotenny pisarz, nie spieszył się z szukaniem panny dla chłopaka. Niektórzy powiadali, że na wiosnę znów go pośle do Kolegium – chłopak miał się uczyć na filozofa.

– Wiadomo powszechnie – Chwedir podniósł wskazujący palec w górę – że w ludowych wymysłach, obecnie zwanych folklorem...

– Chwedir! – Jaryna tupnęła bucikiem o podłogę. – Jeszcze raz coś powiesz po bursacku, to przejdę na tatarski!

Groźba nie była daremną. Ojcowski sługa, Achmet, nauczył swoją wychowankę nie tylko tatarskiego, ale i tureckiego.

– Barszczyczku dziennie porcje trzy – niewzruszenie odciął się Chwedir-Teodor – sercowy pulsik wali zdrowo, kiszeczkureczka smacznie śpi, nic nie zaburczy przymusowo.

Dziewczyna nie wytrzymała i parsknęła śmiechem. Chłopak westchnął, wzruszył ramionami i pokiwał głową:

– I tak zawsze! Nic szczególnego się tam nie wydarzyło, Jarynko! Wdowa Kiryczycha zeszła się z jakimś obcym, urodziła bajstruka i sama przy tym umarła, świeć Panie nad jej duszą...

Przeżegnał się pospiesznie, a pozostali obecni poszli za jego przykładem.

– Dziecko zostało sierotą, przy bracie. A brat, proszę ciebie, starszy od malucha o dwadzieścia lat – czumak i rezun, bez noża na ulicę nie wychodzi. No i poszła po wsi gadka, że ów dzieciak czarcim jest synem, i że przez tego diablika cała wieś ucierpi. Popem jest tam ojciec Gerwasij, ciemny jak tabaka w rogu, a diakiem Juzko Szałyj, uczony i durny. Nasłuchał się różnych głupot i doszedł do wniosku, że dziecku trzeba przeczytać księgi, żeby czarta wygonić. Znalazł się egzorcysta od siedmiu boleści! Porwali dzieciaka i wytaszczyli na plac przed cerkwią. Brat, ten czumak, do noża, a oni go kamieniami. I wtedy, gdy zamęt był największy, na całą uroczystość trafiło czterech przyjezdnych. „Co robicie?” – pytają. A mugirstwo w nogi.

– Ale czemu wzięli ich za czartów? – zdziwiła się Jaryna.

– Temu, że durnie! – pewnym siebie głosem oznajmił sam pan pisarz. – Widzisz, jeden z zagraniczników miał konia białego, drugi gniadego, a trzeci karego. A czwarta w ogóle jakby na bezbarwnym koniu przyjechała. Masz pojęcie, co ci kmiotkowie sobie pomyśleli? Ja tych wsioków pytam po dobroci: czy przyjezdni mają jakąś broń? Może to rozbójnicy? Nie, upierają się chłopi, bez broni przyjechali, powiadają, tylko szable mają, ale wzrok u nich taki, że strach pomyśleć, a baba z nimi – wiedźma i tyle! Pamiętasz, Jarynko, jak zeszłego roku w Konotopie wiedźmę łapali?

Dziewczyna kiwnęła główką i roześmiała się dźwięcznie. Słuchy o konotopskiej wiedźmie rozeszły się po całej Hetmańszczyźnie. I nie tylko słuchy – setnika Halawskiego za głupotę i nadmierną inicjatywę pozbawiono władzy i kazano zapłacić takie pogłówne, że do końca życia spłacał będzie.

– Ale mimo wszystko, tak się nie godzi, wujku Łukianie – oznajmiła, przestawszy się śmiać. – A może rzeczywiście coś się tam niedobrego dzieje? Przecież słyszeliście – doszło do noża i kamieni!

Pisarz westchnął i pokiwał okularami:

– Jarynko, kiedy twój ojciec ruszył na wyprawę, zostawił mi z dziesięciu abszydowych staruchów i kilkunastu młodzików, którzy nawet szabli jeszcze w ręku nie trzymali. A w razie czego, z kim będę Wałek bronił? Źli ludzie w lot skorzystają z okazji – tylko patrzeć, jak się nam zwalana karki. Wielkie mi rzeczy, kamieniami się obrzucali...

– Bat’ko, pozwólcie więc, że ja sam pojadę do Gontowego Jaru – dość niespodziewanie zaproponował Chwedir. – I tak nie mam tu nic lepszego do roboty! Zorientuję się w sprawie i przy okazji zobaczę, co to za czarty. Kmiotkom się powie, że w sprawie wiedźm jestem zawołanym autorytetem. Przeczytam trzykrotnie „Ojcze Nasz”, to się pospólstwo uspokoi. A potem w Kolegium opowiem chłopakom, to się razem pośmiejemy.

– Na noc chcesz jechać? – pan pisarz zmarszczył brwi z niezadowoleniem. – A jeżeli to jacyś źli ludzie? Sam wiesz, jaki z ciebie wojak!

Chwedir tylko westchnął. W rzeczy samej, wojak z niego był żaden. Szablą machać to nie to samo, co skrobać piórem i pisać wiersze.

– Razem pojedźmy! – uśmiechnęła się Jaryna. – Wujaszku Łukianie, powierzycie mi komendę nad tym wojakiem?

– Tobie? – siwawe brwi pana pisarza popełzły w górę. – Tobie, Jarynko, powierzyłbym i sotnię, tylko co to za zwyczaje – na każdy kmiecy lament męczyć konie. Wszystkim i tak nie dogodzisz!

– Bat’ko tak nie uważa – głos dziewczyny nagle zadźwięczał twardo i uśmiech znikł z jej twarzy. – Bat’ko utrzymuje, że my, regestrowi, hetmańscy czerkasi – powinniśmy osłaniać i bronić pospólstwo. Do kogóż mają się zwracać w potrzebie, jeżeli nie do nas? Karmią nas za to i pracują na naszych polach...

„My, regestrowi” – zabrzmiało w ustach dziewczyny tak, że panu pisarzowi przez myśl nie przeszło, by się uśmiechnąć. Charakter i upodobania Jaryny Zagarżeckiej, jedynej córki zacnego i krzepkiego pana setnika były mu doskonale znane – jak zresztą i wszystkim innym mieszkańcom powiatu. Longin Zagarżecki marzył o synu, a urodziła mu się córka. Niezbyt urodziwa dziewczyna z perkatym noskiem od dziecka uczyła się dosiadania koni pełnej krwi i rąbania łóz tatarską szablą. Niektórzy bez najmniejszego śladu uśmiechu zaczynali już przebąkiwać, że dziewczyna kiedyś zostanie setnikiem – rzecz niesłychana, ale w końcu nie takie rzeczy już świat widywał. Mówcie co chcecie, większe dziwy już bywały. Rzadko, ale bywały.

– No dobra! – pan pisarz westchnął ponownie i odwrócił się do syna. – Weź ze sobą Maleja i Łucyka. Tylko uważaj, żebyś się nie zagalopował! I uważaj na tę wiercipiętę, bo w razie czego jej bat’ko skórę ze mnie zedrze.

Dziewczyna spłonęła rumieńcem, ale powstrzymała się od dalszych uwag. Chwedir uśmiechnął się z zadowoleniem i w tej samej chwili stęknął boleśnie – maleńka, ale twarda piąstka rąbnęła go celnie tuż pod żebra. Pan Łukian pokiwał głową z niezadowoleniem, ale postanowił się nie wtrącać, doszedłszy do jedynie słusznego wniosku, że młodzi i bez niego wszystko sobie wyjaśnią.

– A po Kolegium co? Popem zostaniesz?

– Popem? – Chwedir zamyślił się i pogładził zbolały bok. – Akurat, nie chcę być popem! Trafi mi się taka popadicha jak ty, to po miesiącu kopyta wyciągnę!

– A co, bardzo boli? No... przepraszam!

– Z wami tak zawsze! Biją, a potem przepraszają!

Droga była pusta, a śnieg głęboki. Trzeba było jechać koleinami wygniecionymi przez płozy sań, po dwóch jeźdźców obok siebie i niespiesznie. Obaj czerkasi, starsi już wojacy o posiwiałych wąsach, ale bujnych jeszcze czuprynach przykrytych wysokimi, czarnymi czapkami, jechali z tyłu. Maleńki oddziałek zamykał jednooki Achmet, który nieustannie oglądał się wstecz i kręcił głową z niezadowoleniem. Było widać, że nie w smak mu jazda pod wieczór. Nie tylko zresztą jemu – Malejowi i Łucykowi chciało się już spać, a i konie szły niechętnie, bez ochoty.

– Jak nie chcesz popem zostać, to po co do Kolegium się wybrałeś?

Chwedir uśmiechnął się i wzruszył ramionami.

– Ojciec mnie posłał, to co miałem robić? Jestem przecież trzecim synem, jak zaczną dzielić ojcowy majątek, dla mnie nic nie zostanie. A tak... jak nie pop, to choć diak ze mnie będzie... może mi się uda i w Kolegium zostanę lektorem albo i nauczycielem Słowa Bożego...

Dziewczyna z niedowierzaniem łypnęła oczkiem na swojego towarzysza, ale się nie odezwała. Dla niej, wnuczki i prawnuczki dzielnych czerkasów, Kolegium było czymś w rodzaju przytułku – dla tych, którym szabla źle w dłoni leżała.

– A co, Jarynko, myślisz, że nie ciągnęło mnie do czerkasów? Ale gdzie mi tam do nich? Pamiętasz, już w dzieciństwie bez okularów kroku zrobić nie mogłem...

Jaryna kiwnęła główką, tym razem nie bez współczucia. Jako dzieci przyjaźnili się – to znaczy prali się regularnie, przy czym Chwedirowi dostawało się znacznie więcej niż zwinnej i szybkiej córce setnika. Pierwsze okulary Chwedir rozbił zaraz po tym, jak je wetknął na nos. Drugie i trzecie przetrwały może do tygodnia...

– Bat’ko chce mnie żenić – niespodziewanie oznajmił Chwedir.

– Na teologiczny ani filozoficzny kawalerów nie biorą, znaczy, do lata trzeba będzie wyprawić weselisko.

I tym razem dziewczyna znów spojrzała koso na ponurego bursaka, pogładziła nie wiedzieć czemu swój kaczy nosek, ale nie odpowiedziała.

– Mówiono, że w tę wiosnę i ciebie swatali?

– A swatali – uśmiechnęła się dziewczyna. – Stiepan Klimowski chciał mnie dla swojego starszego, Maksyma. Bat’ko nawet słyszeć o tym nie chciał.

– Który to Maksym? Ten co pieśni układa?

– Ten sam – kiwnęła główką Jaryna. – Ale ci Klimowscy to golce, nawet chutor swój sprzedali. A Maksym – zarozumialec, dziewczyny go rozpuściły... Ale to wszystko bzdury!

Odwróciła się i zaczęła patrzeć na drogę. Droga zaś była niedaleka i od dzieciństwa znajoma. Wąwóz, niewielki zagajnik, jeszcze jeden wąwóz, wzgórze, a za nim wieś. Gdyby nie śnieg, można byłoby tam dotrzeć za pół godziny. Zresztą po śniegu też niewiele dłużej.

– A co to takiego „folklor”?

Zdziwiony Chwedir zamrugał oczami krótkowidza.

– Co? Skąd ty... Ach, tak, zrozumiałem! Folklor, Jarynko, to po naszemu jakby ludowe bajdy. Te opowieści, którymi kmiotkowie dzieci straszą. Znaczy, czarty, wiedźmy, martwiaki przeklęte...

Dłoń dziewczyny uniosła się ku czołu – Jaryna zamierzała się przeżegnać, ale podchwyciwszy wzrokiem ironiczne spojrzenie Chwedira, opuściła rękę.

– Naszym profesorem retoryki jest pan Grimm z Niemiecczyzny. Polecił, żeby na wakacjach podczas pobytu w domu każdy z nas zapisał jakąś historię, ale nie z tych zasłyszanych, tylko taką, której sami byliśmy świadkami.

– Aaaa... to dlatego się wyrwałeś, żeby jechać!

– No przecie nie dla czego innego! Tyle razy już tych kmiotków oglądałem, co mi to za pożytek? A tak, to choć bajka jakaś z tego będzie. Czarty, czarcięta, mówią, że na dodatek nawet jakiś znikacz...

Jarynie zrobiło się jakoś nieswojo. Nie to, żeby się bała – nie godzi się córce i wnuczce setników strach okazywać z takiego powodu! Ale z drugiej strony... Późny wieczór, pusta droga, a przed nimi wieś będąca siedliskiem czartów.

– A ty sam nie wierzysz? W czarty?

Chwedir pokręcił głową i tylko się uśmiechnął.

Wzgórze pokonali już w ciemnościach. Prawda, pomógł iskrzący się śnieg, a i wioskę zauważyli od razu. Pół setki chat otoczonych palisadami, a za nimi wąska smuga zamarzniętej rzeki. Jaryna mimo woli wstrzymała konia i obejrzała się za siebie.

– Eeeej! Poczekaj, hanum-panna!

Achmet uderzył obcasem swojego karego inochodźca i podjechał ku przodowi.

– Teraz, hanum-panna, moja pierwszy jechać! Twoja jechać z tyłu i słuchać!

Obaj wąsacze – Malej i Łucyk – zgodnie pokiwali głowami i też bez słowa wyjechali naprzód. Malej pogrzebał w jukach i wyjął z torby przy siodle coś kosmatego, z daleka podobnego do puszystej myszy i pokazał towarzyszom. Ci mruknęli coś z aprobatą i sięgnęli po noże.

– Panowie, o co chodzi? – zdziwiła się dziewczyna, ale nikt jej nie odpowiedział. Puszysty przedmiot zaczął przechodzić z rąk do rąk, ostre noże odcinały kawałek za kawałkiem.

– Toż to wilczy ogon! – domyślił się Chwedir. – Na przybitkę, prawda?

Nikt nawet nie raczył mu odpowiedzieć. Resztki wilczego ogona włożono ponownie do torby, po czym wąsacze, naradziwszy się szeptem z Tatarem, zadowoleni sapnęli zgodnie i ruszyli ku wsi.

– A, rozumiem! – bursak zatarł dłonie i zwrócił się do Jaryny szeptem, starając się, żeby go nie usłyszeli jadący przodem. – To, Jarynko, też folklor, najprawdziwszy z prawdziwych! Żeby zabić czarta, trzeba mieć przybitkę z wilczej sierści. Można i srebrnym talarem – zamiast kuli. Podobno wymyślił to sam Siemion Palej. No, nie spodziewałem się, że zobaczę to na własne oczy!

Jaryna uśmiechnęła się w odpowiedzi, ale uśmiech szybko znikł z jej twarzyczki. Dłoń dziewczyny zwykłym gestem opuściła się sama ku olstrom przy siodle, by sprawdzić, czy pistolety są na miejscu. Są, niezawodne, niedawno naoliwione i nabite. A oto i ładownica, pełna i ciężka. Prawda, przybitki nie z wilczej sierści, ale to nic... w razie czego też się przydadzą...

Szabla też była na miejscu – „karabelka”, ojcowski podarunek. Zacharko Nagnibaba, dziad setnika, zdobył ją w zaciekłej bitwie. Dawno to było, jeszcze za Starych Panów, kiedy hetman Zenobi podniósł czerkasów do obrony wiary i ziemi...

– A ty co? – zdziwił się Chwedir. – Na wojaczkę ci się zebrało? Z kim?

Dziewczyna tylko pokręciła główką. Same zalety ma ten chłopak – rozumny, dobry i nawet nie tchórz – tyle, że nie czerkas. Ot, nawet na koniu siedzi, wstyd powiedzieć, niczym pies na płocie.

Chwedir zresztą też się przygotowywał – po swojemu. Zza pazuchy wyciągnął skórzany futerał, a z futerału – okulary. Długo je przecierał, a na koniec wetknął je sobie na nos. Uczynił to w sama porę: maleńki oddziałek podjeżdżał już do wsi.

Jaryna uśmiechnęła się przekornie.

Pierwszy spostrzegł ich pop. Ojciec Gerwazy był bez czapki, ale za to uzbroił się w wielki, miedziany napierśnik. Czarne, siwawe włosy otaczały jego głowę niczym niesforna korona, a kosmyki zmierzwionej brody sterczały mu na wszystkie strony.

– Boże! Boże wielki! Czyżbyś raczył wysłuchać mnie, grzesznego? Zaprawdę?

Głos też się zmienił popowi – zamiast dudnić jak dawniej, pewnym siebie, gęstym basem, pop piał ochryple i cienko łamiącym się głosikiem.

Jaryna zeskoczyła z siodła, rzuciła wodze, nie patrząc nawet komu, w nadziei, że Achmet, jak zwykle, zdąży je złapać. I pochyliła główkę.

– Ojcze, pobłogosław...

Dłoń popa drgnęła i nie bez trudu nakreśliła w powietrzu znak krzyża.

– Dobry wieczór, ojcze Gerwasiju!

– Dobry... Córko moja! Jaryno Longinówna! Panowie! Nie cofnijcie się! Stańcie w naszej obronie!

– Gdzież to rzeczeni przewrotni wrogowie rodzaju ludzkiego przebywają akuratnie? – zaciekawił się Chwedir, zsuwając się niezdarnie z siodła. Pozostali już zdążyli otoczyć Jarynę. W dłoniach czerkasów nie wiadomo kiedy pojawiły się krótkie rusznice janczarki. Achmet machał jakby od niechcenia krzywą, turecką szablą.

– W...wrogowie... – pop przełknął ślinę. – Przebywają w chacie czarciego pasierba Grigorija Kiryczenki, zwanego także Czumakiem.

– A reszta chłopów gdzie? – przerwała mu Jaryna. – Przy chacie?

Pop ponuro pochylił kosmaty łeb i wszystko stało się jasne.

– No to chodźmy! – dziewczyna uniosła podbródek. – Prowadźcie, ojcze Gerwasiju!

– C...córko moja! Panno setniczanko! Panowie czerkasi! – pop, któremu polecenie wyraźnie nie poszło w smak, zadreptał w miejscu. – Poczekajmy może na jakąś pomoc... bo straszni są ci rozbójnicy, niczym wojsko piekielne...

W odpowiedzi rozległ się cichy śmiech. Śmiali się czerkascy weterani. Achmet także skrzywił się pogardliwie. Jaryna machnęła rączką.

– Ojcze, nie widzicie? Jest z nami pan retor Teodor Jenocha, pierwszy do walki z wiedźmami i czartami!

Chwedir wypiął pierś i pogładził dopiero zaczynające mu się sypać wąsiki. Pop westchnął, ale dał spokój sprzeciwom.

Poszli pieszo, prowadząc konie za sobą. Wieś była jak wymarła, nie zaszczekał nawet żaden z psów. Ale oto zza jakiegoś płotu wysunęła się głowa w czapce, a za nią druga w czepcu...

Jaryna tylko cmokała językiem. Chłopi, jak to chłopi... czegóż od nich wymagać? Kupą na jednego – to potrafią. Dopóki jakiś czerkas nie gwizdnie w palce...

Chata, ku której zmierzali, stała prawie na końcu wsi. Zwykła chata, bielona, z zasypaną śniegiem słomianą strzechą. Furtka w płocie stała otworem, a w oknie płonęło jakieś światełko.

– Otóż i macie! – westchnął pop, kryjąc się za najbliższego konia.

– Czarcie gniazdo!

I jakby w odpowiedzi rozległo się niezbyt głośne, ale groźne warczenie. Ogromny pies podbiegł do furtki kołyszącym się krokiem i wyszczerzył białe kły. Pop kwiknął i znikł – jakby go tu w ogóle nie było.

– I był ten Cerber srogi wielce i zgryźliwy – uśmiechnął się Chwedir. – Panowie, znajdzie się u kogoś kawałek kiełbasy?

– Ej, a po co? – Achmet tylko chrząknął. – Źle świnia jeść – zjesz świnia, sam świnia zostaniesz... Poczekaj chwila!

Podszedł do furtki. Lewa dłoń Tatara drgnęła, jakby gładząc powietrze. Potem rozległ się przeciągły gwizd. Pies niezbyt pewnie potrząsnął kilkakrotnie kudłatym łbem, znieruchomiał, a potem przyjaźnie wyszczerzył zęby i energicznie zamachał ogonem.

– Szejtan z ciebie, Achmetku! – stwierdził nie bez satysfakcji jeden z weteranów.

Jaryna wcale się nie zdziwiła. Stary Tatar i ją uczył tej sztuczki. Uczył, ale bez skutku. Najwyraźniej nie tak świstała.

– Czemu zaraz szejtan? – zdziwił się Achmet. – Pies głupi – jak ty. Świnie jesz i głupim będziesz!

Weteran o siwych wąsach mruknął coś pod nosem, ale odpowiedzieć już nie zdążył. Skrzypnęły drzwi. Czerkasi jednym gestem podnieśli janczarki.

– Poczekajcie, panowie! – odezwała się Jaryna. – Ja sama... Nie dokończyła zdania, bo w drzwiach stanął jakiś człowiek. Samotny.

Jaryna nigdy w życiu nie widziała Grinia Czumaka, ale natychmiast zrozumiała, że to nie on. Nie mieszkaniec wsi, nie miejscowy...

Dziewczyna zagryzła wargi. No proszę, oto jak wyglądają czarty!

Nieznajomy miał na sobie ciemną opończę, zawiązaną pod szyją, a pod nią widać było pancerz – ni to kirys, ni dziadową kolczugę. U boku też miał coś dziwnego – pałasz albo zamorską szpadę...

– Czego chcecie?

Obojętny głos nieznajomego jakby uderzył w uszy słuchaczów. Jarynie wydało się nawet, że słowa zabrzmiały inaczej, ale natychmiast przełożył je jakiś niewidoczny tłumacz.

Jeden z weteranów drgnął, ale Jaryna położyła mu rękę na ramieniu.

– Ja sama! Cel na drzwi!

Nieznajomy stał spokojnie, jakby był absolutnie pewien swojej przewagi. Na jego młodej i szczerej twarzy nie było widać żadnych uczuć, oprócz nie ukrywanego znudzenia.

– Stój na miejscu! – dziewczyna przez chwilę zwlekała, potem zrobiła krok ku przodowi i stanęła. – Jestem Jaryna Zagarżecka, córka możnego i dobrego pana Longina Zagarżeckiego, setnika wałeckiego. Ktoś ty i co tu robisz?

Nieznajomy odpowiedział nie od razu, jakby czekał, żeby niewidzialny tłumacz przełożył mu obcą mowę. W końcu kiwnął głową w niezbyt pokornym ukłonie.

– Dobry wieczór, panno Jaryno. Mam na imię Rio, a sprowadziły mnie tu ważne sprawy.

Dziewczynie znów się wydało, że słowa dziwnego pana Rio zabrzmiały zupełnie inaczej. Ale nie czas był akurat o tym myśleć.

– Panie Rio, proszę okazać glejt podróżny. Na siebie i swoich towarzyszów.

Na urodziwej twarzy przybysza mignęło zdziwienie. Pan Rio zamyślił się jakby, a potem sięgnął za pazuchę.

Jeden z czerkasów kaszlnął ostrzegawczo, ale dziewczyna nawet nie drgnęła. Co on tam może mieć? Bandolet? Przecież chyba nie jest szaleńcem?

Nieznajomy nie miał za pazuchą bandoletu. Zamiast niego w jego dłoni pojawił się jakiś zwój – dziwaczny rulon z twardego materiału. Czyżby pergamin? Ależ staroć!

Dziewczyna wyciągnęła rękę. Pan Rio postąpił krok do przodu, ich palce się zetknęły i Jaryna ze zdziwieniem pojęła, że się czerwieni!

– Proszę bardzo, panno Jaryno! – nieznajomy uśmiechnął się, a dziewczyna wrogo zmarszczyła brwi. Widzisz go, bawidamek się znalazł!

Zwój w rzeczy samej okazał się pergaminem, z ciężką złotą pieczęcią. Jaryna tylko pokiwała głową. Kto teraz takie glejty wystawia? Pieczęć carska? Cesarska? Nie, tam mają pieczęci zwykłe, ołowiane albo lakowe.

Dziewczyna rozwinęła zwój, wpatrzyła się w pismo i zmarszczyła nosek. Ciemno! Widać jedynie litery nagłówka. Pięknie wypisane, złotym i czerwonym atramentem.

– Zaraz przyniosę ognia, panienko!

Pan Rio uśmiechnął się, ale jego uśmiech wcale nie poprawił sytuacji. Coś było nie tak! Nieznajomy zachowuje się tak, jakby był tu gospodarzem. A sam gospodarz, gdzie? Słyszał to ktoś, żeby goście wychodzili na próg innych gości witać?

Pan Rio znikł i prawie natychmiast wrócił – już ze świecą. Na pergamin padły promienie drgającego światła.

W niczym nie poprawiło to sytuacji. Litery okazały się zupełnie Jarynie nieznane: nie swoje, ruskie, i nie polskie, łacińskie. I nie żydowskie.

– Achmet!

Tatar jakby czekał – natychmiast zjawił się u jej boku. Dziewczyna podniosła dokument do światła:

– Popatrz! Nie tureckie to pismo? Achmet spojrzał i pokręcił głową:

– Jok, hanum-panna! Nie turecki, nie tatarski! Achmet takiego nie widzieć!

Pozostało tylko wezwać wszechwiedzącego Chwedira, ale ten był już obok. Błysnęły ostro grube szkła jego okularów. Bursak spojrzał i cmoknął językiem:

– Kojne! Dialekt starogreckiego! A to ci dopiero!

– Przeczytasz?

– Spróbuję.

Chwedir pochylił się nad pergaminem. Pan Rio czekał, nie ruszając się z miejsca, a jego spokój – nie wiedzieć czemu – z każdą chwilą podobał się Jarynie coraz mniej. Gdzie gospodarz? Gdzie Griń Czumak? W chacie panowała cisza, ale zza drzwi dobiegał osobliwy dźwięk – jakby kocie miauczenie. Dziecko? A, oczywiście, bękart wdowy Kiriczychy! Ten czarci potomek!

– Napisano tutaj... – Chwedir podniósł głowę i niepewnie poruszał wargami. – Jakiś samowładca... władyka albo kniaź... posyła bohatera Rio...

– Jak powiadasz? – zapytała dziewczyna, pewna, że źle usłyszała.

– Bohatera – bursak wzruszył ramionami. – Tak tu pisze – szlachetnego bohatera Rio. Posyła się go z jakimś zadaniem w towarzystwie trzech pomocników i uprasza się wszystkich o okazanie pomocy. Niżej imię i podpis sekretarza. No i jeszcze pieczęć.

– Jasne!

Jasnego co prawda było niewiele. Dokument był dość typowy (o ile zapomnieć o „szlachetnym bohaterze”). Rzecz w tym, że nie został zatwierdzony – ani w hetmańskiej, ani w pułkowej kancelarii. A przecież bez tego „bohater Rio” żadną miarą nie dostałby się do Gontowego Jaru; ani od północy, ani od południa. Skąd więc się tu wziął?

– Panie Rio, trzeba wam będzie pojechać ze mną do Wałek – dziewczyna uśmiechnęła się i podała dokument Achmetowi. – Rządzi tam teraz pan Jenocha, pisarz sotenny. Niech on o wszystkim zdecyduje.

– Nie...

– Jak to, nie?

Z tyłu dobiegł groźny pomruk. Weterani też pewnie usłyszeli odpowiedź bohatera. Usłyszeli – i z pewnością natychmiast podnieśli janczarki.

– Nie – powtórzył pan Rio. – Panno Jaryno, ja... Musimy zaczekać tutaj. W ciągu doby pojawi się tutaj nasz konsul... przedstawiciel. Od niego powinniśmy dostać pozwolenie... wizę na wyjazd...

Tym razem niewidzialny tłumacz jawnie się nie popisał. Jaryna wyraźnie usłyszała obcą mowę, niezwykłą i dziwną. Wychodzi na to, że tak właśnie jest – rozmawiają z nią w nieznanym jej języku, a jakiś czakłun przekłada w locie! I to tak, że słowa same wpadają w uszy!

Na ułamek sekundy ogarnął ją strach. Zamknęła oczy i odetchnęła. A może posłać go do diabła, tego bohatera? Niech sobie idzie w to swoje piekło!

Ale strach natychmiast rozwiał się zastąpiony przez złość. Nastraszyć mnie chciałeś? Nic z tego, panie bohaterze!

– Panie Rio, pozwolenia u nas wydaje nie konsul, a miejscowa władza. A ja mówię w jej imieniu. Nie wierzysz, to pomożemy – pod ręce weźmiemy i zaprowadzimy, gdzie trzeba.

Uśmiech na twarzy nieznajomego jeszcze się pogłębił. A jego dłoń, jakby sama z siebie, ześlizgnęła się na pas, ku rękojeści dziwnej szpady.

– Panno Jaryno! Nam nie są potrzebne pozwolenia miejscowej władzy. Wszystko, co trzeba, zostało już załatwione, w przeciwnym razie nie zdołałbym trafić do waszego świata... w tę okolicę i na tę ziemię. Ani nam, ani wam nie są potrzebne nieprzyjemności... trudności... komplikacje...

Niewidoczny tłumacz starał się jak mógł, ale Jaryna wszystko już zrozumiała. Z własnej woli ten Rio do Wałek nie pojedzie. Nie pojedzie... i na dodatek śmie grozić. To tak?

Odwróciła się, żeby wydać rozkaz czerkasom, kiedy nagle wewnątrz chaty rozległ się jakiś hałas, stłumiony krzyk i odgłosy szamotaniny. Usłyszała nie tylko ona – pan Rio wzdrygnął się i położył dłoń na rękojeści...

Za późno! Na progu pojawił się wysoki, mocno zbudowany młody człowiek w ciemnym kożuchu. Na jego ramię opadła czyjaś doń, on jednak się szarpnął, uwolnił i skoczył naprzód.

– Pomóżcie! Panowie, pomóżcie! Oni braciszka... braciszka mojego!

Trzasnęły drzwi i zgrzytnęła zasuwa. Pan Rio znikł.

– Pomóżcie!

Młodzieniec cofnął się, padł w śnieg, ale natychmiast się zerwał.

– W tył! Wszyscy w tył!

Achmet chwycił młodzika za rękę i szarpnął za Kołnierz. Chwedir zatrzymał się na moment, ale zaraz go ktoś pogonił, pchnąwszy w plecy. Jaryna cofnęła się ostatnia, żałując szczerze, że nie wzięła ze sobą pistoletów. Zaraz ktoś do nich wygarnie z okna!

Malej i Łucyk stawiali już konie – jednego obok drugiego, bokiem do chaty, żeby skryć się za nimi od wystrzałów. Janczarki już mierzyły ku chacie – ale wewnątrz panowała cisza.

– Jest drugi drzwi? Jest. Baczka? – Tatar trząsł trzymanym za kołnierz chłopem, ten jednak tylko kręcił głową. W końcu przyszedł do siebie i odetchnął:

– Nie ma! I okna wąskie, nie wylezą!

Zadowolona z odpowiedzi Jaryna kiwnęła głową. Szybko myśli ten młody. Zuch!

– Ty jesteś Griń Czumak?

Szybkie kiwnięcie głową. Na twarz chłopaka nieprzyjemnie było patrzeć: siniak pod okiem, drugi na czole, z rozciętego policzka sączyła się krew... dziewczyna zmarszczyła brwi i natychmiast jej się przypomniało, że mówiono o kamieniach! Chłopak był w nie lada opałach...

– Ja jestem Zagarżecka, córka...

– Wiem! Panna setniczanka, słyszałem! – przerwał jej szybko Griń. – Szlachetna panienko! Panowie! Ratujcie mojego braciszka! On nie winien! Niczemu nie winien! Czyż można karać dziecko za cudze grzechy?

– Poczekaj! – Łucyk, jeden z wąsatych weteranów, szarpnął go za ramię. – Konie! Gdzie ich konie?

– Za chatą! Tam obora...

Jaryna sklęła się w duchu za brak domyślności. No przecież! Przede wszystkim konie! Jakim by pan Rio nie był bohaterem, bez koni po śniegu daleko nie ujdzie...

Wąsacze łypnęli jeden na drugiego. Łucyk wskazał dłonią ku lewej, wzdłuż płotu, a Malej kiwnął potwierdzająco głową. Jaryna zrozumiała – trzeba się rozstąpić, żeby kogoś nie dziobnęła kula z okna.

– Achmet! Drzwi! Mierz w drzwi.

Tatar kiwnął głową i uniósł rusznicę. I w tej samej chwili Jaryna usłyszała skrzypnięcie drzwi, któremu towarzyszył rozpaczliwy wrzask Grinia:

– Nie! Nie! Stójcie!

Achmet zaklął ochryple – i opuścił janczarkę.

Na progu stanęła kobieta. Niewysoka, szczupła, z wielkim piszczącym zawiniątkiem w rękach. Nie miała czepca ani chusty – gęste, smoliste włosy opadały luźno na jej ramiona.

– To ta wiedźma! – jęknął Griń. – Z moim braciszkiem! Nie strzelajcie!

Czerkasi niechętnie opuścili rusznice. Czarniawa kobieta przeszła przez próg. Za jej plecami pojawił się ktoś znajomy. Jaryna skrzywiła się pogardliwie. Też mi bohater, kryjący się za babskimi plecami!

Okazało się, że Rio nie jest sam. Zaraz za nim z chaty pokazało się budzące strach samym wyglądem brodate chłopisko z czymś przypominającym szydło w ręku; a za nimi – chuderlawy fircyk w zielonej opończy.

– Zaraz sobie stąd pójdziemy! – głos Rio dźwięczał spokojnie, ale słychać w nim było drwinę. – Nie warto nas prześladować... doganiać, panno Ireno!

Dziewczyna rozejrzała się dookoła, szukając wzrokiem kogoś, kto by jej podpowiedział, co robić. Strzelać nie można – dostanie się dzieciakowi. Do koni też się nie dobiorą...

– Stójcie! Nie macie prawa!

Chwedir! Jaryna jęknęła cichutko, rzuciła się naprzód, ale nie zdążyła. Poprawiając zsuwające mu się z nosa okulary, bursak wszedł na podwórze.

– Nawet rozbójnicy nie ruszają dzieci, panie Rio. Bójcie się Boga! A jeżeli Bóg wam niestraszny – to poczujcie strach przed Szatanem!

Stanęli twarzą w twarz: barczysty „bohater” w lśniących płytach i niezdarny seminarzysta w zwykłym, ciemnym kożuchu. Jaryna zawahała się, ale tylko na chwilę! Zuch Chwedir-Teodor! Dopóki będzie mówił...

Achmet też w lot dostrzegł okazję – i niepostrzeżenie ruszył wzdłuż płotu.

– My temu dziecko nie zrobimy żadnej krzywdy – urodziwą twarz pana Rio wykrzywił nagły grymas. – Ja... my nie krzywdzimy dzieci. Odstawimy go do jego krewnych... do bliskich... Otrzyma należne wychowanie... opiekę...

Niewidzialny tłumacz znów się nie popisał. Przez nasłane czarami otumanienie wyraźnie słychać było obcą mowę – dziwnie wymawiane gardłowe słowa z osobliwym akcentem.

– Wedle Litewskiego Statutu nie można dziecka, które przyszło na świat z wolnych rodziców, zabierać gdziekolwiek bez zgody jego najbliższych. A jego brat, ten tu Grigorij Kiriczenko zwany Czumakiem, swojej zgody nie wyraził, przeciwnie...

Jaryna aż się uśmiechnęła – odważny chłopak! Gdyby nie okulary, wspaniały byłby z niego czerkas! Szkoda, żeby został popem, z głupią popadichą u boku na dodatek!

Achmet był już za chatą, przy stajni. Jeszcze kilka kroków...

Ostry krzyk – brodaty postrach dzieci machnął dłonią wstecz, ku chacie. Tym razem tłumacz się nie odezwał – i tak było jasne: spostrzegli się!

Reszta była dziełem jednej sekundy. Czarniawa podniosła dziecko i zasłoniła się nim jak tarczą. Pan Rio szybko się cofnął...

I natknął się na Chwedira. Nie wiadomo kiedy niezdarny bursak zdążył mu zastąpić drogę.

– ...i dlatego, z bojaźni Bożej, panie Rio, zostawcie dziecko...

Nie zdążył dokończyć. Czarnobrody błyskawicznie wyrzucił rękę ku przodowi. Błysnęła wąska klinga...

– Chwedir!

Chłopiec zachwiał się, ale obcy nie pozwolili mu upaść. Pan Rio wespół z trzecim przybyszem, tym w zielonym płaszczu, pochwycili młodzieńca pod ręce i zasłonili się jego bezwładnym ciałem.

– Nie strzelać! – zawołała dziewczyna, pojmując, że i tak się spóźniła. Stojący obok czerkasi klęli, aż śnieg zadymił. Wrogowie cofali się – zręcznie i sprawnie. Rozległo się rżenie koni i tętent kopyt.

– Braciszek! Braciszka uwożą! – Griń skoczył naprzód, ale niczego nie wskórał. Zza chaty wypadli jeźdźcy. Przodem, na ogromnym siwym rumaku pędził pan Rio, za nim, na bułanej klaczy gnała czarna wiedźma z dzieckiem na ręku.

Wystrzał zagrzmiał zupełnie niespodzianie – ostry, niczym trzask bicza. Achmet uśmiechnął się ponuro, opuszczając rusznicę, z której lufy snuło się pasmo dymu. Jaryna początkowo nie zrozumiała, ale natychmiast ujrzała trzeciego konia z pustym siodłem. Stary Tatar nie chybił!

Ostatni pędził fircyk w zielonej opończy – na karym niczym węgiel argamaku. Gniady pomknął za nim, ale nagle zatrzymał się, uderzył niepewnie kopytem w ziemię i zawrócił...

Na zbryzganym krwią śniegu leżało dwóch ludzi – Chwedir, bez czapki, w okrwawionym kożuchu i ten, który go ugodził – ponurak ze zjeżoną, czarną brodą.

– Żyjesz? – Jaryna rzuciła się ku chłopakowi, ale któryś z weteranów, Łucyk czy Malej, położył jej ciężką łapę na ramieniu.

– Nie pchaj się, panienko. My sami!

Dziewczyna przygryzła wargi, ale posłusznie się cofnęła. Chwedir został podniesiony i ktoś rozsunął mu poły kożucha. Chłopak stęknął boleśnie.

– Do chaty! Szybko wnieście go do chaty! – Griń zdążył się już opamiętać i podbiegłszy, pomagał nieść rannego. – Tu zamarznie!

– Nie... nie trzeba! Ja sam! Żyję!

Jaryna westchnęła z ulgą. Wyglądało na to, że Chwedir jeszcze nie wybierał się na tamten świat.

Ostrożnie postawiono bursaka na nogi. Chwedir otworzył swe krótkowzroczne oczy i zamrugał powiekami.

– Okulary! Jarynko, każ im, żeby poszukali... Dziewczyna kiwnęła główką, nie omieszkawszy odnotować w pamięci „Jarynki”. Poczuła się tak samo, jak w dzieciństwie, kiedy po bójce z Chwedirem trzeba było szukać zaginionych okularów w krzakach albo w strumieniu. Zdążyła zauważyć wielką, czerwoną plamę na lewym ramieniu chłopaka. Rana nie była śmiertelna. Żeby tylko jakoś udało się zatamować upływ krwi.

Okulary leżały w śniegu, całe, tylko lekko zgięte.

Spłoszony Griń pokręcił głową:

– Babki trzeba. Babka Rutka potrafi krew zatrzymać! Mieszka tutaj, obok. Tylko się boję, że nie zechce przyjść...

– Przyjdzie, a jakże! – Achmet wyszczerzył krzywe zęby. – Sama nie przyjdzie, na sznurze babka przywleczem!

Jaryna wyraziła zgodę machnięciem ręki. Tymczasem jeden z weteranów pochylił się nad brodaczem.

– Panienko Jaryno i ten żyje! Dorżnąć go?

Dziewczyna podeszła bliżej. Ponurak leżał na ziemi. W jego otwartych oczach płonęła nienawiść.

– Widzicie go, wilkiem patrzy! – dodał drugi czerkas. Co prawda, dobić go nie można. Nie czas wojny... a szkoda. Zbierzemy towarzystwo na rozprawę, wtedy się łajdaka osądzi!

– No, dobrze – westchnęła Jaryna. – Tego też zanieście do chaty. A rozejrzyjcie się za jakimiś saniami.

Wokół panowała cisza. Pod kopytami koni chrupała szreń. Poprzez rzadkie chmury ostrożnie wyglądał księżyc. Konie szły stępa – podróżni mieli przed sobą daleką drogę i trzeba było oszczędzać siły.

– Znajdziemy ich! – Jaryna skinieniem głowy wskazała drogę przed sobą. Za szerokim jarem widać było skupione przy drodze chaty. – Nie ukryją się zbóje! Droga prosta, a śnieg głęboki – nie zjadą w step!

– Oby tak było, panienko! – westchnął, poprawiając się w siodle Griń, który był dość kiepskim jeźdźcem. – Żeby tylko do Minkówki nie dojechali – tam się droga rozwidla...

Dziewczyna wzruszyła ramionami. Wrogowie uciekali na południe, ale do kordonu było jeszcze daleko, a po drodze musieli natknąć się na wioski, w których każdy podejrzany niechybnie zostanie zatrzymany. A jeżeli się nie zatrzyma, pójdzie za nim pościg.

Rannych odprawiono do Wałek. Okazało się, że Chwedir ma przebite ramię, a brodaczowi kula utkwiła w boku. Babka Rutka zatrzymała krwawienie, mówiąc: „Czart i bursak – jeden wart drugiego!” Ośmieleni ucieczką gnębicieli chłopi jeden przez drugiego ofiarowywali się z pomocą, Jaryna jednak wzięła tylko Grinia – a to dla dwóch przyczyn. Po pierwsze, nie okaże strachu – gna go chęć ratowania braciszka. A po drugie, dla spokoju – żeby pospólstwo znów nie wzięło się do kamieni.

– A no, opowiedz wszystko jeszcze raz! – rozkazała panna setniczanka.

– Więc... – Griń znowu westchnął. – Pojawili się nie wiadomo skąd i od razu zaczęli wypytywać: „Co tu się wyrabia”? Potem do mnie: „Żyje braciszek?” Od razu się zorientowałem – nieczysta sprawa. Tego w pancerzu nazywają pan Rio; ten, co dźgnął pana bursaka to Chwaścik; a ta wiedźma przeklęta – Griń nie wytrzymał i splunął sążniście – ma na imię Sadło.

Dziewczyna uśmiechnęła się mimo woli. Niezłe imiona. Niemcy? Wątpliwe...

– Ten młody – to jakby lekarz, choć nazywają go Ramolem. Jak wróciliśmy do chaty, to razem z wiedźmą zajął się moim braciszkiem. Mówił, że nie zachorował. A jak zobaczyli te złote cacko, uradowali się bardzo i pokazali hersztowi, temu Rio. A on też bardzo się ucieszył.

Wieś była coraz bliżej. Obok pierwszej z chat mignęła czyjaś ciemna sylwetka. Dziewczyna zasępiła się i sprawdziła dłonią olstra, w których czekały na swój czas pistolety.

– Z tego wszystkiego, panienko Jaryno, zrozumiałem, że oni czekają na jakiegoś przewodnika...

Jaryna kiwnęła głową – coś podobnego mówił i pan Rio.

– Hola, wy tam! Stać!

Zza najbliższego płotu wysunęło się czterech ludzi, którzy zastawili sobą drogę.

– Co za jedni?

Okazywanie przestrachu czy sięganie po pistolety byłoby bezcelowe. Ludzie byli swojakami – byli to miejscowi, czerkascy podsiadkowie, których zerwały ze snu odgłosy alarmu.

Ścigający obcych szybko się opowiedzieli. Jaryna nie pomyliła się: strażnicy widzieli zbiegów. Nie tylko zresztą ich widzieli, ale próbowali zatrzymać. Nic z tego nie wyszło: miejscowi pospolitacy nie mieli koni pod wierzch, a jeźdźcy pognali dalej na południe – ku Minkówce.

Pościg ruszył rysią. Minkówka była tuż tuż – za wzgórzem. A tam już zbiegom skryć się nie ma gdzie. We wsi też jest straż, ale już nie złożona z podsiadków, ale regularnych czerkasów. Ci ich nie przepuszczą.

– Griń, jak myślisz, po co im twój brat? Chłopak zmarszczył brwi i odwrócił twarz.

– Tak... wstyd mówić, panno setniczanko. Jego ojcem był znikacz z czarciego plemienia... A ci, też chyba stamtąd przyszli. Krewniacy!

Jaryna z trudem ukryła uśmiech. Jak to nazwał biedaczysko Chwedir? Folklor? O, właśnie, folklor! Ale pergamin ze złotą pieczęcią... o, nad tym warto było pomyśleć. Pozornie wszystko było zwykłe – ot, zjawił się w Gontowym Jarze obcy, znajduje sobie żonę, rodzi się synek. Potem obcy gdzieś znika i... Po syna przyjeżdżają – też z daleka! Przyjeżdżają i patrzą na zostawiony przez ojca amulet. Ciekawe, w jakich to krajach na listach podróżnych wieszają złote pieczęcie?

– Słuchaj, Griń, a gdzie się podział tatko twojego braciszka? Czumakowi najwyraźniej nie w smak były te pytania. Westchnął i lekko się skrzywił:

– My z nim... No, pokłóciliśmy się. Ocknąłem się, a jego nie ma. Potem tylko raz się pojawił, złote cacko braciszkowi zostawił.

Dziewczyna kiwnęła główką – wszystko się zgadzało. Nie inaczej, ukrywał się obcy. Schował się daleko, ale i tu go znaleziono. Uciekł wreszcie, ale zostawił synka. Myślał pewnie, że noworodka nikt nie ruszy. Nie wyszło!

– A ten rodzic... ojciec, znaczy... po naszemu mówił? Prawosławny był?

– A gdzie tam prawosławny? – Griń znów się skrzywił, jakby octu się opił. – Czart jeden... żeby choć raz się przed obrazem przeżegnał! A mówił po naszemu, ale jakoś dziwnie. Jak pan Rio.

I to się zgadzało! Też się nie obeszło bez niewidzialnego tłumacza. Kimże oni są?

– W tym pergaminie stało, że pana Rio jakiś władyka posyła – stwierdziła dziewczyna na głos. – Władyka albo kniaź. Znaczy, ten czarci syn albo jest jego krewniakiem, albo śmiertelnym wrogiem. Dobrze mówię, Griń?

Czumak nie odpowiedział, tylko się szybko przeżegnał. Jaryna uśmiechnęła się. Najwyraźniej chłopak przypomniał sobie, kto jest kniaziem i władyką wszystkich czartów.

Folklor!

Przy wjeździe do Minkówki znów ich zatrzymano. I nie okrzykiem, tylko wymierzonymi w brzuchy lufami. Jaryna nawet nie zdążyła się przestraszyć. Tamci nadbiegli, wymierzyli rusznice, ale zaraz je opuścili i zaczęli przepraszać – poznali swoich. Dowodzący wartą stary czerkas z głęboką szramą na całym policzku rozkładał ręce i prosił „panieneczkę Zagarżecką” o wybaczenie. Zakpili ze starego! I to jak zakpili!

Uciekinierzy byli w Minkówce mniej więcej przed półgodziną. Wjechali pokrzykując, potem wezwali starszego i zaczęli się skarżyć, że są zamorskimi kupcami, ograbionymi przez złych ludzi. Owe łotry wszystko im zabrali – wozy, złoto, posiadane przez nich dokumenty – a teraz ich jeszcze, nieszczęśników, ścigają. Zabito im towarzysza, dziecko się przestraszyło i płacze. A zajadli złoczyńcy wciąż ich gonią i nie dają odetchnąć.

Podczas gdy stary zajął się gromadzeniem zbrojnych i wystawianiem posterunków, a ludzie ładowali rusznice i ustawiali na drodze zasieki, zbiegowie gdzieś przepadli. Uciekli nie głównym szlakiem, wiodącym na południe, bo tam warta, która bez pozwolenia nikogo nie przepuści – ale drogą ku lasowi.

Teraz stary siwe wąsy sobie wyrywał i usprawiedliwiał się przed setniczanką. I rzeczywiście, skąd miał wiedzieć? Uciekinierzy nie mieli broni palnej ani zbroi, tylko szable, i nawet nie szable, ale jakieś zamorskie zabawki. Była z nimi baba z dzieckiem. Jak tu nie uwierzyć?

Co prawda nie było jeszcze za późno na pogoń. Odjechali zupełnie niedawno, a droga kiepska, wąska i pokryta śniegiem. I wiedzie nie do miasta ani nawet do wsi, a do Dzikiego Pana.

Jaryna wyprawiła Grinia w obchód – obejrzeć ślady – a sama wezwała starych, bywałych czerkasów. Ci przywlekli się z ponurymi minami. Nie bali się zbiegów – tu sprawa była prosta. Dwóch chłopów i baba – wojsko niewielkie i jeszcze bez rusznic... Ale Dziki Pan...

O Dzikim Panu Jaryna słyszała już wcześniej. Słyszała i nawet zdążyła go poznać, kiedy ten pojawił się w Wałkach. Co prawda, powtórne spotkanie wcale jej się nie uśmiechało.

Czerkasi wzdychali i uciekali spojrzeniami w bok. Achmet też się chmurzył i kręcił głową. Jaryna czuła się nieswojo, ale rezygnacja z pościgu wcale jej się nie uśmiechała. Wrócić do domu, stanąć przed wujkiem Łukianem i rozłożyć bezradnie ręce? A potem wyjaśnić Chwedirowi, że ona, córka setnika, przestraszyła się jakiegoś Dzikiego Pana? Za nic!

Tymczasem stary czerkas, który wciąż jeszcze nie mógł się pogodzić z tym, że ktoś go okpił, zaproponował konie na zmianę. To akurat było sensowne – konie ścigających zdążyły się już zmęczyć. Wierzchowce uciekinierów zresztą też. Znaczy, łatwiej będzie ich gonić.

Jaryna poczekała, aż wróci zasapany Griń, a potem poleciła, by wszyscy naładowali rusznice i zbierali się w drogę. Nikt się nie sprzeciwił, tylko dwaj weterani, jak umówieni, przeżegnali się, i ktoś (chyba Achmet) cicho mruknął coś o „szejtan-bagadyrze”.

Teraz wokół siebie mieli mroki leśne. Droga zrobiła się węższa, ale mimo to jechali po dwoje w rzędzie, ramię w ramię. Konie trącały się bokami. Tym razem starzy czerkasi Jaryny przodem nie puścili. Nie puścili jej i z tyłu – przyszło jej jechać pośrodku, obok ponurego, mrocznego Achmeta. Grinia weterani wyprawili przodem – i nie bez powodu. Wiadomo to, co może czarciemu pasierbowi strzelić do łba? W razie czego dostanie pierwszą kulę!

Jaryna nawet nie próbowała się spierać. Tu, w lesie, pośród skutych lodowymi pancerzami drzew, wszystko wyglądało inaczej. Same dziwy... No, dobrze, przyjechali obcy po dziecko, starli się przypadkowo z czerkasami... Ale czemu uciekają do Dzikiego Pana? Przecież ta droga nigdzie indziej ich nie zaprowadzi! Wiedzą o tym czy nie?

Strach, który aż do tej pory krył się gdzieś na dnie duszy, podniósł łeb i zaczął się rozrastać. Może te kmioty z Gontowego Jaru nie były aż takimi durniami, jak się wydawało? Dobrał się nieczysty do wdowy, spłodził diablika, a potem zjawiła się pomoc z niewidzialnym tłumaczem. Gdybyż pieczęć na pergaminie była choć srebrna! Ale nie, dali złotą! A jeżeli jest jeszcze gorzej – umówili się pan Rio z Griniem Czumakiem, żeby ten zwabił głupią panienkę prosto w zasadzkę?

Wystrzał zagrzmiał niespodziewanie – ostro i ogłuszająco. Jaryna zmrużyła oczy i nieświadomie szarpnęła wodze.

– Ach, szejtan!

W ręku Achmeta już tańczyła janczarka. Weterani też mieli w dłoniach rusznice, ale strzelanie nie miało sensu. Całą grupę otaczali jeźdźcy – z przodu, z tyłu, widać ich było też pomiędzy drzewami.

– Stać! Stać! Hersztu?

Nieznajomy gardłowy głos sprawił, że Jaryna drgnęła. Opamiętawszy się, błyskawicznie wyrwała z olstra pistolet – i natychmiast opuściła rękę. Za wielu ich! Tuzin? Dwa? Przysadziści chłopcy w siwych żupanach, poobwieszani bronią. Szable u pasów, w ręku samopały wymierzone prosto w twarz.

– Opuścić broń!

Achmet obejrzał się, wyszczerzył zęby niczym wilk i niechętnie zarzucił janczarkę na plecy. Weterani poszli za jego przykładem. Griń znieruchomiał z czapką zsuniętą na czoło.

– Coście za jedni?

Gardłowy głos zabrzmiał tuż obok. Jaryna nabrała tchu w piersi i odetchnęła. Jeżeli nie strzelają, tylko pytają, znaczy, że nie zbóje.

– Jaryna Zagarżecka ze swoimi ludźmi.

Jej głos zabrzmiał niespodziewanie głośno i dziewczyna nieco się stropiła. Wyszło tak, jakby nie odpowiadała na pytanie, a darła się ze strachu.

– Panna setniczanka? No, no, co za spotkanie!

Teraz w głosie nieznajomego zabrzmiała wyraźna drwina. Rozległ się tętent kopyt – i jeździec na karym źrebcu podjechał bliżej, lekko się kłaniając.

– Może więc miłościwa panienka zechce mi wyjaśnić, czemuż to wałkowscy czerkasi naruszają obyczaje i najeżdżają konno i zbrojno dziedziny przełożonego mojego, zacnego pana Macapury-Kołożańskiego?

Jaryna próbowała zajrzeć w twarz mówiącemu, ale krył ją skutecznie leśny mrok. Ale... nie wiedzieć czemu wydało jej się, że człek ów jest stary – pomimo chwackiej postawy doświadczonego jeźdźca i dźwięcznego głosu.

Zacisnęła zęby i ponownie głęboko odetchnęła.

– Jestem Jaryna Zagarżecka, córka wałeckiego setnika. Są ze mną moi czerkasi, mój sługa i chłop z Gontowego Jaru. Przygnał nas tu obowiązek i konieczność względem państwa! A tyś co za jeden? I jakim prawem twoi ludzie zatrzymują nas na prostej drodze?

Odpowiedzią był śmiech – szczery i serdeczny.

– Panna setniczanka raczy się złościć? Aj waj, nie złośćcie się panienko Jaryno, bo od tego tylko zmarszczek na twarzyczce przybywa. Jestem Judka, nadworny setnik zacnego pana Macapury-Kołożańskiego, za mną stoją moi serdiucy, a ta ziemia należy do mojego pana.

– Od kiedyż to? – najeżyła się dziewczyna. – Chyba sama wiem, gdzie się zaczynają włości twego pana?

– Oj, chyba nie wiesz... – ochoczo stwierdził gardłowy głos. – Ale nie będziemy się spierać, zacna panienko! Strzeżemy drogi przed złymi ludźmi, a nie przed wałeckimi czerkasami. Jeżeli mogę w czymś pomóc – rozkazuj!

Jaryna westchnęła z ulgą. W rzeczy samej, czego tu się bać? Macapura-Kołożański choć i jest Dzikim Panem, to przecie nie zacznie sporu z wałkowską sotnią.

– Panie Judka, gonimy rozbójników. Jest ich troje, w tym jedna kobieta. Porwali dziecko...

– Aj waj! – Judka wyraźnie się zdziwił. – Więc oni przed wami uciekali? No, no, coraz bardziej ciekawe to wszystko się robi... Pojedź za mną, to popatrzysz na swoich zbójów!

Achmet warknął coś gniewnie, ale dziewczyna nie słuchała. Serdiuków Macapury się nie bała. A zresztą, najważniejsze, że zbiegowie są tuż obok.

– Tędy! – Judka skinął ręką – Tam jest polana!

Jaryna kiwnęła główką, uderzyła obcasem zgrzany koński bok. Judka dostosował konia.

– Jechaliśmy w patrol, panno setniczanko. Patrzymy, a ci jadą! Nie strzelaliśmy – zwaliliśmy na drogę drzewo i przycisnęliśmy gołąbeczków!

Dziewczyna kiwnęła głową, zanotowawszy w pamięci pewną niezgodność. Do zwalenia drzewa trzeba czasu! Chyba, że było już wcześniej podcięte?

Na polanie było jaśniej. Dziewczyna odwróciła się, żeby obejrzeć towarzysza. Szary żupan serdiuków, czapka z błękitnym denkiem, szabla u pasa i rusznica na plecach. Ale... coś w tym człowieku było nie tak.

– Czemu się dziwisz, panienko? – Judka znowu roześmiał się wesoło. – Żyda z szabliskiem nie widziałaś?

Jaryna zmrużyła oczy. W rzeczy samej, miała przed sobą Żyda. Nos z nieznacznym garbkiem, ciemne, nieco wyłupiaste oczy – i rudawe, przyprószone już siwizną pejsy, zwisające spod czapki. I oczywiście broda, szeroka, puszysta. Jasna sprawa, Judka!

– Zechciejcie wybaczyć, panie... Judka. W rzeczy samej, nie widziałam.

Widzieć nie widziała, ale słyszeć się zdarzyło. Od dawna mówili ludzie, że u Dzikiego Pana pojawił się nowy setnik. Nie czerkas, nie zbiegły Moskal i nawet nie Turczyn – ale parch. Kto on i skąd go przyniosło, nikt nie wiedział, krążyły jednak wśród ludzi gadki, że setnik pochodzi z daleka – z zadnieprzańskich hajdamaków czy z karpackich opryszków... Rozbijał się pono na bitych szlakach, a gdy te ziemie trafiły się Wojsku Zaporoskiemu, wyniósł się stamtąd, żeby licha nie kusić. Mówili o nim jeszcze (ale tylko półgębkiem), że jest czarownikiem. I nie takim sobie zwykłym czarownikiem...

Jaryna o tym wszystkim słyszała, ale nie dawała wiary. Czemuż to parch miałby się brać za szablę, a nie za dukaty? A jednak ludzie mieli rację! Nawet jeżeli część tych opowieści była zełgana, to nie wszystkie.

Judka uśmiechnął się i nagle dziewczyna zrozumiała, że ma przed sobą nie chłopca, ale dorosłego mężczyznę, znacznie od niej starszego. Jego twarz wyglądała młodo, głos też był młody, ale oczy... I ten uśmiech... Ileż on ma lat?

– Sama widzisz! Zacna panienka nie widziała Żyda z szablą, a Żyd z szablą nie widział młodziutkiej panienki z pistoletami w olstrach!

Jaryna nie wytrzymała i parsknęła śmiechem. Wygląda na to, że Judka nie taki straszny, jak o nim mówiono. Dziwny jest, ale mało to dziwnych ludzi chodzi po świecie?

Sam o sobie powiedział: nadworny setnik... warto się spierać?

– Ojciec na wojnie – wyjaśniła. – Pan Jenocha, sotenny pisarz, wysłał mnie go Gontowego Jaru, a tam, jak się okazało, byli źli ludzie.

– No właśnie, sam się zastanawiałem, dlaczego nie bacząc na noc, wiozą gdzieś małego bajstruka – kiwnął głową setnik. – A otóż i oni!

Zbiegowie zgromadzili się na skraju polany – pan Rio w swojej dziwacznej zbroi, Ramol w zielonym płaszczu i wiedźma zwana Sadło. Dziecko też tu było – czarnowłosa trzymała je na rękach.

Konie zatrzymanych stały nieco z boku, a wokół rozstawiło się dziesięciu serdiuków w siwych żupanach, trzymających gotowe do strzału rusznice. Jaryna mimo woli uśmiechnęła się – doigrali się, gołąbeczki!

– Myśmy już chcieli ich puścić – stwierdził Judka, zręcznie zeskakując z konia. – Niechby sobie wracali! No, ale skoro ty, panienko, twierdzisz, że te rezuny porwały dziecko...

I nagle Jaryna zrozumiała, że setnik kłamie. Przeciwnie, wcale nie chcieli tamtych wypuścić! Coś tam sobie umyślili, tylko nie zdążyli...

– No i jak się jechało, panie Rio? – Jaryna rzuciła wodze jednemu z serdiuków i zrobiła krok ku przodowi.

Rio nie odpowiedział – odwrócił twarz w bok. Porwane dziecko zapiszczało cieniutko, a wiedźma pochyliwszy się nad nim, pospiesznie wyszeptała coś uspokajającego.

– Panie Judka! – dziewczyna odwróciła się do dziwnego setnika. – Te zbóje porwały dziecko – braciszka Grinia Czumaka z Gontowego Jaru, raniąc przy okazji mojego człowieka i postępując wbrew moim rozkazom. Żądam zatem, żeby ich wydać mnie i odstawić pod strażą do Minkówki.

Judka zamyślił się i rzucił szybkie spojrzenie na jeńców.

– Cóż wy na to, panowie?

– To dziecko należy do nas – odpowiedział pan Rio niezbyt głośno, nie podnosząc głowy. – Skoro jesteśmy na ziemiach waszego pana, niech on nas rozsądzi!

– Tam, powiadacie? – setnik pogładził w zadumie swoją puszystą brodę. – Racja, panienko Jaryno! Skoro są na ziemiach pana Macapury, niechże on sam sąd uczyni!

Wargi setnika rozciągnął lekki uśmieszek – I dziewczyna wszystko natychmiast pojęła. Zmówili się z tamtymi! Zatrzymanie zbiegów to tylko pozór! Czy nie po to wyjechał setnik na patrol, nie bacząc na zbliżającą się noc?

– To nie są włości twego pana – westchnęła Jaryna. – Zgodnie z uniwersałami hetmanów Zenobiego i Iwana Lacha, ten las należy do sotni wałeckiej.

Judka znów się uśmiechnął – wesoło i szeroko.

– No... to już niech panowie sami pomiędzy sobą rozsądzą! Jako podwładny robię, co mi każą! Tak więc, zacna panienko, odwiozę tych przybłędów do mojego pana Macapury-Kołożańskiego, on zaś listownie wyjaśni z dowództwem waszej sotni, co i jak. Niech sami to wszystko sobie wyjaśnią z panem pisarzem.

Jaryna rozejrzała się, szukając wzrokiem pomocy. Jej ludzie byli daleko, a zresztą co by wskórali? Niechby z nią była cała sotnia – przecież nie można imać się szabli z tak błahego powodu! Judka miał rację – zawsze tak było: wykonywano rozkazy, a potem zaczynały się korowody z wyjaśnieniami, które trwały niekiedy rok, a czasem dziesięć lat. Jej bat’ko i jego dziad starali się nie zadzierać z takimi, jak pan Macapura.

I nagle sobie przypomniała – dziecko! Przecież ten Judka nie jest dzikim zwierzem!

– Panie setniku nadworny, a jakże będzie z dzieckiem? Jest ze mną jego brat. Godzi się dziecko oddawać nie wiadomo komu i uwozić nie wiadomo gdzie?

Judka znów musnął brodę krzepką ręką. Setnik zamyślił się – albo raczej udawał, że się namyśla. Potem jego ciemne oczy błysnęły przebiegle.

– Niech starszy brat jedzie z nami! Postanowimy wspólnie! Machnął dłonią jednemu z serdiuków i coś mu powiedział. Ten kiwnął głową i ruszył z kopyta.

Czekali w milczeniu. Jaryna starała się odgadnąć, co też pan setnik sobie umyślił. Czyżby zamierzali jej oddać dziecko? Przecież rozbójnicy tak nie postępują!

Podjechał Griń, skłonił się krótko i znieruchomiał, ujrzawszy porywaczy. Dziecko jakby usłyszało brata i znów zaczęło płakać.

– O, to, to! – Judka, widocznie rad z siebie, kiwnął głową. – Ty jesteś Grigorij, zwany Czumakiem?

Griń potwierdził skinieniem głowy, nie odrywając wzroku od płaczącego na rękach czarnowłosej wiedźmy braciszka.

– Ten malec jest twoim bratem? – ręka z nahajką kiwnęła w stronę zanoszącego się płaczem zawiniątka.

– Tak, panie – odparł zapytany zdławionym głosem. – To mój brat. Syn mojej matki.

– Czy to prawda, panie Rio?

Setnik odwrócił się ku zbiegom i jego twarz na chwilę stężała, przybierając jawnie wrogi wyraz. Jarynie jednak znów się wydało, że wszystko to jest tylko udane.

– Owszem, panie Judka – spokojnie odpowiedział pan Rio.

– Ale my mamy prawa do tego dziecka.

Dziewczyna chciała coś wtrącić, ale Judka nie dopuścił jej do słowa:

– Skoro tak, to niech rozstrzyga sąd! A na razie, niech twoja towarzyszka, panie Rio, odda dziecko jego bratu, czumakowi Grigorijowi.

Nikt się nie sprzeciwił. Griń nieufnie łypnął okiem na setnika, zeskoczył z konia i podszedł do kobiety, która bez słowa podała mu zawiniątko. Griń westchnął głęboko i przytulił braciszka do piersi. Ten, jakby wszystko zrozumiał – natychmiast się uspokoił.

– Czy... mogę jechać? – młodzieniec niespokojnie spojrzał na setnika, a potem na Jarynę.

– A kto cię trzyma, czumaku? – Judka wzruszył ramionami i chrząknął nie bez kpiny. – Wracaj do swego Gontowego Jaru! Myślę, że twoi ziomkowie zdążyli już zebrać kamienie. Aj waj... może nawet chatę chrustem już obłożyli?

Griń skamieniał. Jaryna sama się wzdrygnęła. A przecież Judka miał rację! Grinia i tak uznano za czarciego pasierba, a teraz, po najeździe „diabłów” i po tym, jak się tam polała krew!

– Ja... udam się do sąsiadów – niepewnym głosem odparł Griń. – Do Kopiniec albo do Minkówki...

Judka uśmiechnął się szeroko. Jaryna sama pojęła: nic z tego! Słuchy o czarciej rodzinie rozeszły się już po okolicy. Nawet ci, co nie uwierzyli, będą się bali dać braciom schronienie. A jeżeli „czarty” pojawią się ponownie?

– No to co mam robić? – Griń odwrócił się ku Jarynie, patrząc na nią jak ogłuszony.

Dziewczyna sama nie bardzo wiedziała, co odpowiedzieć. Odwieźć chłopca do Wałek? A czemuż to jej sąsiedzi mieliby okazać się odważniejsi od innych? Gdyby choć ojciec był w domu, ale go nie masz... i nikt tchórzom nie doda odwagi.

– Grigorij, może byś tak pojechał z nami? – Judka zamrugał oczami, jakby ta myśl przyszła mu do głowy dopiero teraz, ale nie wytrzymał i uśmiechnął się szeroko. – W imieniu mojego pana obiecuję, że nikt cię nie ruszy palcem. Nic nie grozi ani tobie, ani twojemu braciszkowi. Znajdziemy mu nawet babę, żeby go karmiła... przecież tak się nie godzi... ileż można dziecko trzymać na mrozie?

Jaryna w tej chwili zrozumiała ostatecznie – zmówili się wcześniej! Chytry pan Rio musiał coś setnikowi obiecać. Tak to urządzili, że nie sposób się sprzeciwić! Obaj są w prawie, i Judka i Griń Czumak!

– To może... na dzień czy dwa? – Griń znów łypnął okiem na dziewczynę. – Niech się we wsi trochę uspokoi. Jak myślicie, panno setniczanko?

Jaryna zrozumiała: chłopak ma już dość! Dość ma już bycia „czarcim pasierbem”. Nie ma sił do walki – ani za siebie, ani za brata. Po raz pierwszy ktoś mu obiecał, że się za nim ujmie i go obroni.

– Jak chcesz, czumaku!

Odwróciła się, sama nie wiedząc, co powiedzieć. Działo się tu coś niedobrego, może nawet strasznego, ale nie sposób było tego pojąć ani wyjaśnić. Nawet szable tu na nic.

– A więc postanowione, zacna panienko? – Judka podjechał bliżej i znów się uśmiechnął. – Czumak z braciszkiem u nas posiedzą, żeby głupiego chłopstwa na pokuszenie nie wodzić, a rozbójników, którzy dziecko chcieli porwać, mój pan sprawiedliwie osądzi.

Setnik rzucił szybkie spojrzenie na niewzruszonego pana Rio i Jaryna poczuła, że ogarnia ją gniew. Straszny i poniżający gniew niemocy. Wszystko było nie tak. Wszystko obracało się przeciwko niej.

– Nasza czwórka przeciwko twojej sotni – odparła cicho, starając się nie widzieć uśmiechu Judki. – Gdybym miała jeszcze kilkunastu chłopców...

– Zacna panno, nas jest tu tylko trzy dziesiątki. Ale masz rację. Tylko...

Setnik umilkł na chwilę. Znikł jego uśmiech, a w oczach pojawiła się powaga, a nawet surowość.

– Jaryno Longinówna, nie chcę, żebyś żywiła do mnie urazę! Każdy wykonuje swoje rozkazy, a jeżeli coś było nie tak, to wybacz! Kto wie, może przy następnym spotkaniu ty sama mi głowę zdejmiesz szabelką!

I nagle dziewczyna zrozumiała: setnik wcale nie żartuje. I wtedy, kiedy prosi o przebaczenie i wtedy, gdy mówi o szabelce.

Gniew znikł, jakby go nigdy nie było. Nagle zwaliło się na nią zmęczenie, ołowiane i nieznośne. Cały dzień w siodle, potem wieczór i noc...

– Panie Judka, dlaczego mielibyśmy się na śmierć ścinać? Czy twój pan jest wrogiem czerkaskiego wojska? Ale masz rację, jeszcze się spotkamy...

– Z pewnością...

Słowa padły ciężko, niczym kamienie w czarną wodę. Zabrzmiały jak wyrok. Jaryna znów poczuła się nieswojo. Do czego setnik pije? I dlaczego ona sama tak niechętnie myśli o przyszłym spotkaniu?

Śnieg zachrzęścił pod końskimi kopytami. Polana została za nimi, ale dziewczyna długo jeszcze czuła na sobie ciężkie spojrzenie, którym odprowadzał ją Judka. Tak patrzą na Śmierć, która zjawiła się przedwcześnie, ale obiecała, że wróci...

Judka Duszogub

Moja Śmierć odjeżdżała.

Chuda Śmierć o kaczym nosie, pięknie dosiadająca rumaka pełnej krwi. Niezbyt urodziwa dziewczyna, która jeszcze niczego nie wie, ale już zaczyna się domyślać.

Mógłbym ją zabić – bez trudu, jednym machnięciem głowni. Mógłbym ją osadzić w lochu, a wyjście zamurować szarym kamieniem – na wieki wieków, dopóki stoją zamkowe mury.

Tylko po co? Śmierci się nie wywiniesz!

Przymknąłem oczy, przeganiając Cienie. Polana zalśniła bielą i tylko oddalająca się sylwetka świeciła złym, migotliwym błękitem. Jakże dawno nie widziałem żadnych barw. Tak jest, wszystko, jak obiecano – Śmierć oblecze się w błękit...

Dobra, wystarczy!

Wiedziałeś, że tak będzie, Judo ben-Josif, smarkaty chłopaczku z Humania. Wiedziałeś o dniu, w którym spotkają się Śmierć, Wtórnik i Jeniec – Dniu Spotkania. I teraz nie ma się czego bać!

– Panie setniku!

Michał, młody dziesiętnik, którego przed czterema laty znalazłem za Dnieprem, skinieniem ręki wskazał drogę.

Tak! Już pora!

Śmierć odeszła – by wrócić o właściwej porze i czasie. I tylko Świętemu, Który Jest, wiadomo, kiedy to nastąpi – jutro czy za pół wieku. Ile lat ma ta dziewczyna? Osiemnaście, a może mniej?

Kiwnąłem głową i Michał zaczął zbierać chłopców. Dzień Spotkania jeszcze się nie skończył. Pan Stanisław czeka, a ja muszę podjąć decyzję.

Czy można oszukać Granicznych Malachów i czy trzeba to robić? Czy chcesz wystąpić przeciwko B-gu, głupi Judka?

Oddział stał już w szyku, a gości umieszczono tam, gdzie trzeba – pośrodku. Machnąłem ręką i Michał ruszył ku przodowi, by stanąć na czele kolumny. Co prawda, w tym lesie nie sposób natknąć się na jakiekolwiek niebezpieczeństwo, choćbyś nie wiadomo jak długo błąkał się po zaśnieżonych chaszczach.

Najbardziej niebezpieczne stworzenia – to my.

Z kim pierwej porozmawiać? Ze smagłą babą czy z Wtórnikiem? Najlepiej z nim. On jest przywódcą całej grupki.

Skierowałem konia ku gościom. Chłopcy zrobili mi miejsce i dostosowałem konika do rumaka pana Rio. Zrozumiał. Czy nie? Chyba nie. Znaczy, można zacząć od głupstw.

– Chciałbym wam podziękować, panie setniku...

– Nie ma za co, panie Rio!

Cudza mowa sama trafiała do ucha. Czytać o czymś takim czytałem często, ale rzadko się z tym zjawiskiem spotykałem. Przejrzyste Słowo, zdolne sprawić, że pojmuje się każdą mowę. Prawie każdą. Czy oni wiedzą?

– Panie Rio, dlaczego skręciliście do lasu?

Lekkie wzruszenie ramion. Wyglądało na to, że sam nie wie.

– No... za nami szedł pościg, panie Judka! Pomyślałem...

– To ja pomyślałam! I nie pomyliłam się, prawda? Obejrzałem się za siebie. Smagła baba uśmiechała się – ona wiedziała! No cóż, tak nawet będzie prościej. Jakże ją nazywają? Sale? Tak, chyba tak.

– W takim wypadku, panowie, nie możecie się uskarżać, że za późno was spotkano.

Smagła kiwnęła głową i uderzywszy konia obcasami, podjechała obok.

– Znaczy, trudności z wizą nie będzie?

Zaskoczony Rio zamrugał powiekami. No, teraz już wszystko wiadome – nie wie. Znaczy, Sale to Kewal-Przewodnik. Tak właśnie myślałem.

– W takim razie, panie Rio, pozwólcie, że przedstawię się jeszcze raz! Nie jestem tylko setnikiem, ale i konsulem Granicy.

– Miło mi poznać, panie konsulu!

Pogodził się z tą rewelacją zaskakująco szybko. No tak, mój Wtórnik to w końcu nie byle kto! Jedna rzecz jest tylko dziwna...

– Panowie, zanim przejdziemy do sprawy, pozwólcie, że o coś spytam. Czemu nie wzięliście ze sobą choćby jednej rusznicy? To nie jest zabronione.

– Nie wzięliśmy... czego? Tak, tego nie znał.

– W waszym Naczyniu... w waszym świecie nie ma broni palnej?

– Z przykrością stwierdzam, że nie ma – zamiast Wtórnika odpowiedziała Sale. – W przeciwnym razie nie stracilibyśmy Chosty... naszego towarzysza. Pochwycili go ci zbóje i zdaje się, że poważnie ranili...

Niewiele brakło, a byłbym się roześmiał. Z czego tu się jednak śmiać? Obce Naczynie, inne porządki, a oni nie spędzili tu jeszcze nawet doby.

– Szanowna pani, to nie byli żadni rozbójnicy. Ta panienka z płaskim noskiem – to córka miejscowego setnika...

– Ale przecież to wy jesteście setnikiem – wmieszał się do rozmowy trzeci z przybyszów, jegomość w zielonej opończy. – Jesteście sługą tutejszego kniazia!

– Niezupełnie jest tak, jak myślicie...

Dopiero teraz zrozumiałem w pełni, co znaczy trafić do obcego Naczynia. Ciekaw jestem, jak bym sam sobie radził w ich świecie – choćby z rusznicą i pistoletami. A może w ich Naczyniu proch w ogóle się nie pali?

– W naszych ziemiach władzę sprawuje hetman, a tutaj, w Wałkach, setnik. Panna Jaryna Zagarżecka to jego córka. Zaś mój pan, Macapura, jest zacnym i dobrym władyką, ale jednak nie kniaziem. Wasz przyjaciel chyba jednak trafi pod sąd...

Spojrzeli na siebie, a pan Rio zacisnął wargi.

– Ja... bardzo bym nie chciał, żeby przydarzyło mu się coś złego. Jeżeli będzie trzeba, sam stawię się przed sądem i złożę wyjaśnienia.

Mogłem tylko wzruszyć ramionami. Długo byś, przyjacielu, musiał wszystko wyjaśniać!

– Panowie, będzie jeszcze czas, żeby o tym porozmawiać. A teraz najważniejsze. Zlecono mi potwierdzenie waszych powrotnych wiz przez Granicę. Mogę to zrobić w dowolnej chwili, choćby dziś. Dla was – i dla dziecka.

Rio kiwnął głową, a ja pomyślałem, że Wtórnik rzeczywiście jest do mnie podobny. Wyrwać dziecko z rąk brata – i nawet nie mrugnął okiem! Zdobyłbym się na coś takiego? Pewnie tak...

– Dziękujemy, panie Judka! Przypuszczam, że trzeba też wydać wizę jego starszemu bratu.

Ach, tak? Pan Rio postanowił okazać serce? Zachciało mu się odegrać rolę dobrodzieja? Waj... nie ma tak dobrze!

– Niestety, jak właśnie przed chwilą powiedziałem pannie Zagarżeckiej, wszyscy podlegamy pewnym rozkazom. Mogę tylko dodać, że niekiedy wykonujemy je z przykrością. Mam pełnomocnictwa do wystawienia wiz waszej czwórce i jego braciszkowi. Griń Czumak nie ma prawa przekroczenia Granicy.

– A kto o tym decyduje? To nasze żądanie!

W głosie pana Rio zabrzmiał gniew, ja zaś ponownie musiałem ukrywać uśmiech. Wtórnik w istocie niczego nie wie o Malachach. Ciekawe, czy Sale celowo utrzymuje go w nieświadomości?

Rozejrzałem się dookoła. Droga była pusta, zasypany śniegiem las ogarnęły cisza i spokój. A otóż i Wesoły Dąb! Mówią, że za bat’ki pana Stanisława jego gałęzie nigdy nie były puste, a wieszali nie rzadziej niż raz w tygodniu. Teraz zaś tylko zwisa zeń zardzewiały łańcuch. Pan Stanisław rozkazał, by go zostawić: niech ludziska patrzą. Patrzą, przypominają sobie dawne czasy... i wszyscy na tym korzystają.

– Wy pierwszy raz za Granicą?

– Ja, nie – niezbyt głośno odpowiedziała smagła i wszystko stało się jasne. Kiedyś ja też byłem taki, jak mój Wtórnik. Stawiać żądania Malachom? Dobre sobie!

– Ale... jak zrozumiałem, jego brat ma pewne... nieprzyjemności – niepewnym głosem ciągnął pan Rio. – Może byłoby lepiej, gdybyśmy go odwieźli w jakieś bezpieczne miejsce?

W jego głosie słychać było niepokój i z trudem się powstrzymałem od zapytania: czy sam ma braci? Chociaż kto wie? Gdyby mnie samemu zaproponowali wysłanie gdzieś Icka albo Szlomy z takim panem Rio? Ale nikt mi tego nie zaproponował...

– Jest coś jeszcze, panowie...

Westchnąłem i znów zamknąłem oczy, żeby odegnać Cienie. Ostre, białe światło, dziko i pusto. Wiedziałem jednak, że mnie słyszą. Czy można oszukać Malachów?

– Pani Sale, ma pani dobre Przejrzyste Słowo! Doskonale działa! Uśmiechnęła się, dziękując wzrokiem za pochlebstwo, choć w zasadzie nie było w tym niczego osobliwego. Rabbi Mosze Kordower pojmował dowolny język bez żadnych sztuczek. I rabbi Izaak Lurie – też.

– A czy zrozumiesz to, co teraz ci powiem? Bo nie wszystko co przejrzyste, jest przejrzyste!

Pan Rio rozejrzał się niepewnie, chciał o coś spytać, ale go powstrzymałem, podnosząc ostrzegawczo rękę. Z moim Wtórnikiem sprawa była prosta – nie wie. Nie zna języka, w którym teraz przemówiłem, nie wie niczego o Wielkim Wyjątku. Teraz interesował mnie nie on, ale smagłolica.

– Wydaje mi się... – zacisnęła wargi i przez chwilę milczała.

– Wydaje mi się, że rozumiem. Trochę mnie tego uczono. Ale czy język ma jakiekolwiek znaczenie?

Westchnąłem z ulgą. Czy łatwo jest oszukiwać Malachów? Czasami łatwo, osobliwie, gdy znasz Język Wyjątku. Język, którego nie pojmują aniołowie.

– Sale, posłuchaj mnie uważnie. Słuchaj i nie przerywaj, w przeciwnym razie za nasze głowy – twoją i moją – nie dadzą złamanego szekla.

Gdzieś w przedzie rozległ się okrzyk. Uniosłem się w siodle – podjeżdżamy! Straż jest na miejscu. Ale czy zastaną pana Stanisława w domu? Wydawało mi się, że zamierzał zajrzeć do zamku.

– Język, którym teraz mówimy, jest jedynym, jakiego nie znają Malachowie. U nas nazywają go aramejskim. Zapisano w nim nasze święte księgi.

Zmusiłem się, by przerwać. Jakiż jest sens w opowiadaniu smagłolicej dziewce o księdze Zohar? Jeżeli istnieje w jej Naczyniu, to jej o niej powiedzą, w swoim czasie. Jeżeli jej u nich nie ma – to też nie ma o czym mówić.

– Malachowie (u nas nazywają ich aniołami) – to strażnicy Granic. Wykonują ich wolę. Ale ja jestem człowiekiem i wy jesteście ludźmi, dlatego też postanowiłem zdradzić wam tajemnicę. A teraz najważniejsze. Nie powinniście prosić o wizę. Zrozumiano?

Zastanowiła się i kiwnęła głową. Tylko błysnęły jej ciemne oczy.

– Ty się chyba domyślasz, w czym rzecz, Sale. Naruszyliście reguły Odprawy. Dałaś strażnikom łapówkę. Ten, który naruszył obowiązki, został już ukarany, a teraz Malachowie czekają na okazję, żeby ukarać was – i to tak, żeby dać nauczkę wszystkim innym. Zrozumiałaś?

Sale znowu kiwnęła głową, a potem przeniosła niepewne spojrzenie na pana Rio.

– Jemu opowiesz potem: zrozumiałem. A jeszcze lepiej, jeżeli napiszesz, tak żeby do tego nie używać głosu. Na razie trzeba wam będzie zostać tutaj.

– Na zawsze? – jej głos drgnął.

Doskonale ją rozumiałem. Zostać w obcym Naczyniu to gorsze, niż zostać w obcym kraju. Ale cóż robić? Malachowie nie znają miłosierdzia. Czterdzieści tysięcy ludzi zginęło, kiedy ktoś zbyt ciekawy spróbował zajrzeć do Arki.

– Sale, pomówimy o tym później. Są drogi okrężne. Ja ich nie znam, ale może je znać pan Stanisław – mój władyka. Ale o tym – później.

Znów kiwnęła głową. Odwróciłem się, żeby nie patrzeć w jej twarz. Tak z pewnością wyglądałem ja sam, kiedy mój wzrok zetknął się ze spojrzeniem Jaryny Zagarżeckiej i zrozumiałem, kim ona jest...

Pan Stanisław nie spał. W tym akurat nie było niczego dziwnego – jego osobliwe nawyki znane były wszystkim w powiecie. Spać za dnia, a czuwać po nocach – tak, jak mówią, żył jeszcze jego ojciec. Prawda, że noce zwykle spędza w zamku, ale dziś akurat został w domu, ja zaś odetchnąłem z ulgą. Pewne decyzje trzeba podjąć natychmiast. Choćby po to, żeby donosiciele i zausznicy nie zdążyli potem wszystkiego po swojemu pokręcić. Oczywiście, pan Macapura darzy mnie zaufaniem, ale mój poprzednik też był o tym przekonany. A teraz nikt nawet nie wie, gdzie gniją jego kości – wątpliwe jest zresztą, czy w ogóle jakieś po nim zostały...

Serdiuk przy drzwiach biblioteki, wpuszczając mnie do środka, służbiście strzelił obcasami. Jestem jedynym z domowników, który może odwiedzać pana Stanisława o dowolnej porze dnia i nocy. Do zamku jednak wejścia nie mam – ale i za bardzo się nie napraszam. Im mniej wiesz, tym dłużej żyjesz! A ja i tak wiem wiele o panu Macapurze-Kołożańskim! Kto wie, czy nie za wiele!

Pan Stanisław siedział w kącie pod lampą z zielonego szkła i czytał „Gazetę Limburską”. Gdyby w tej chwili zobaczyli go nawet najbardziej zajadli z wrogów, musieliby ugryźć się w języki: stare, masywne krzesło wypełniało wcielenie dobroduszności. Grube, lekko wywinięte wargi gospodarza rozciągnięte były w miłym uśmiechu, na pulchnych policzkach widać było dołeczki, szkła okularów zakrywały zwykle kłujące spojrzenie maleńkich oczu, i nawet koniuszki barwionych czernidłem wąsów jakby opadły bezsilnie w dół. Oto tęgi, dobroduszny pan, trochę znużony życiem, usiadł sobie, by poczytać gazetę. Z pewnością nie może zasnąć – zmęczony całodziennym czynieniem miłosierdzia i wycieraniem wdowich łez.

– Szolem, panie Stanisławie!

Oczka dobrodusznie zamrugały, a uśmiech dobrego pana jeszcze się pogłębił.

– Dobry wieczór, panie Judka! Tam, na stoliku, w karafce jest gdańska wódka – napijże się, z mrozu przyszedłeś. Napij się i siadaj.

Wódka zapiekła w gardle, a ja tylko pokręciłem głową. Ależ trunek! Gdzież tam do niego miejscowej gorzałce czy nawet pejsachówce!

Pan Stanisław z westchnieniem odłożył gazetę, spojrzał na odstawioną przeze mnie karafkę, wyciągnął ku niej dłoń – ale zaraz ją opuścił.

– Co za dużo, to niezdrowo. A ja, sam widzisz, nudzę się! Takie stwierdzenie nie wymagało odpowiedzi, w milczeniu więc przysiadłem na ciężkim, dębowym taborecie. I natychmiast spostrzegłem, że krzesło, w którym rozsiadł się dobry pan Macapura, zostało przestawione. Przedtem stało bliżej ku oknu, a teraz – nie wiadomo kiedy – znalazło się prosto pod starym portretem.

Portret ten był dla mnie zagadką. Prowadzony pewną ręką pędzel przedstawił na nim szczupłego młodzieńca o wąskich ramionach, odzianego w hiszpański strój, z wielką kryzą, jakie noszono przed półwieczem. U boku miał szpadę, a w ręku wielką księgę o złoconych brzegach. I nie byłoby w nim niczego dziwnego, gdyby nie herb Abdank w górnym rogu – herb rodu Macapurów. Nie tylko herb, ale i łacińskie litery „L. M-K.” I łańcuch – znany wszystkim złoty łańcuch na piersi. Ten łańcuch z ogromnym czerwonym kamieniem pan Macapura często zakłada – osobliwie wtedy, gdy zjeżdżają się goście. Najwyraźniej – rodzina. Co prawda na portrecie kamień wygląda inaczej – nie tak go przedstawił artysta! Jasna sprawa, portret krewniaka i to bliskiego. Bat’ko pana Stanisława miał podobno na imię Leopold, więc w istocie nie byłoby w tym niczego dziwnego, gdyby nie...

Gdyby w domu były jakieś inne portrety. Gdyby nie zgodny chór tych wszystkich, którzy pamiętali staruszka. Leopold Macapura był barczysty, tęgi i mordziasty – syn zaś wdał się w tatkę. A jego twarz wcale nie była podobna do twarzy z portretu! Wargi, oczy, nos... Może to nie portret ojca, a wuja albo stryka... jakiegoś, powiedzmy, Leona? Wszystko jedno, nie mogłem tego zrozumieć. Żeby w takim domu był tylko jeden jedyny portret – i to nie w sali głównej, a w bibliotece! Bywałem w domach, gdzie wisiały całe galerie portretów, którym przyglądali się goście, a służba na pamięć się uczyła, czym który przodek się wsławił...

– Ależ głupie te wsiowe dziewuchy, panie Judka! Leży ci taka pod tobą jak kłoda, tylko sapie, a potem zaczyna jęczeć: „Za mąż wyjść chciałam, za mąż, nieszczęsna...!” Języki im wycinać czy co?

Pan się uśmiechał, znaczy, raczył żartować. Nie wiadomo czemu jednak wcale nie było mi do śmiechu.

– I kogóż ty mi dziś przywiozłeś?

Głos zabrzmiał jak przedtem, obojętnie, nawet z nutką znudzenia, ale spostrzegłem szybkie spojrzenie znad grubych szkieł. Natychmiast wszystko zrozumiałem – ktoś już zdążył donieść. Ktoś, kto miał pięty sadłem smarowane...

– Czworo gości, panie Stanisławie. I dziecko – osesek przy piersi.

– Dziecko?

Ciężkie cielsko jakby niechętnie dźwignęło się lekko, a potem ponownie opadło w głębiny krzesła.

– Dziecko, to dobrze. Każ je zaraz odnieść do zamku. Drgnąłem – wiedziałem! Pan Stanisław lubi dzieci!

– A goście? Co za jedni? Zdaje się, jest wśród nich jakaś baba? Uśmiechał się już jak przedtem – dobre, grube panisko, dręczone bezsennością.

– Nie baba – odpowiedziałem, siląc się na spokój. – Pani! Jednym z gości jest wieśniak z Gontowego Jaru, ale pozostali trzej, zacni państwo. Dokładniej – dwóch panów i pani.

– Jak myślisz, wielki dadzą za nich okup? – jakby mimochodem rzucił pan Stanisław, biorąc ponownie gazetę do ręki.

Rozmowa miała się ku końcowi.

Wygląda na to, że pan już wszystko przemyślał, a nawet więcej – podjął decyzję. Ile już razy tak było – dzieciaka do zamku, a gości tutaj. I słusznie – kto zdrowy na umyśle sam przyjeżdża w gości do pana Macapury? A jeżeli jesteś „cudrajterem”, toś sam sobie winien.

– To nie takie proste, panie Stanisławie...

Gazeta wolno opadła na stół. Spod szkieł błysnęło ku mnie zdziwione spojrzenie maleńkich oczek:

– To jacyś hetmańscy krewni? A może hołysze bez portek? Z trudem wstrzymałem uśmiech. Każdy o swoim. Zełgać, wymyślić jakąś bajeczkę? Nie, nie wolno!

– To goście z innych krajów, panie Stanisławie. Z bardzo dalekich krajów.

– No to co? – pulchna dłoń uniosła się ku okularom. – Tym lepiej!

Westchnąłem. Uwierzy czy nie?

– Panie Stanisławie, świat jest wielki! A w tym świecie więcej jest Naczyń, niżby kto mógł pomyśleć. To szczególni goście. Moi. Rozumiecie, o czym mówię?

Uśmiech pana znikł, jakby go kto starł mokrą ściereczką. Na zmienionej nie do poznania twarzy zapłonęły złym blaskiem wilcze oczy.

– Jesteś... jesteś pewien, panie Judka? Jesteś pewien? Uśmiechnąłem się, choć akurat wcale nie było mi do śmiechu.

– Szczególni goście... Czyli odezwali się! A nie łżesz czasem? Teraz uśmiechnąć się nie wolno. Znieruchomieć i wytrzymać jego spojrzenie. Mówią, że nie każdy je wytrzymuje.

– Nie łżesz, widzę! Opowiadaj!

Grube, rozlazłe panisko gdzieś przepadło. Ogromne cielsko nabrało mocy, szerokie łapska zwarły się w pięści, a twarz... Takiego Stanisława Macapurę nie co dzień można oglądać. I nie każdy go takim widzi. A kto zobaczy – nikomu już nie opowie.

– Przybyli z innego Naczynia. Z jakiego, trudno powiedzieć. Malachowie pozwolili im przejść przez Granicę. Przyjechali po dziecko – owszem, po to dziecko...

Pan Stanisław milczał, a ja sobie przypomniałem nasz spór. Rzadko kto się na to ważył z Macapurą-Kołożańskim, ale istnieją pytania, na które nawet on potrzebuje prawdziwych odpowiedzi, a nie pokornego bełkotu. W żaden sposób nie potrafiłem go przekonać, że mimo wszystko istnieje szlak pomiędzy sferami i że można przechodzić przez Granicę. Przejście istnieje nie tylko dla dusz czy bezcielesnych Malachów, ale i dla ludzi. Niegłupi jest ten pan Stanisław i ma rozległą wiedzę. Ale jako goj nie ma dostępu do księgi Zohar.

– No, mówże! Nie pomiń żadnego szczegółu!

No, teraz trzeba będzie ważyć każde słowo. Nie łgać – pan Stanisław niczym zwierz wyczuje każde kłamstwo. Nie z całą prawdą nie ma też co się spieszyć. Nie ma co opowiadać mu o gniewie Malachów. Wystarczy mu wiedzieć, że przejście przez Granice jest trudne i bez odpowiedniej pomocy nie da się jej pokonać.

– Tak-tak! – pan Stanisław szarpnął wąs i drgnął mu przy tym policzek. – Powiadasz, wojak, lekarz i czarownica? A ładna choć ta czarownica?

Wrócił do żartów. Przypomniałem sobie smagłolicą i też się uśmiechnąłem. Może u siebie Sale uchodzi za ładną. U nas – nie za bardzo. Tak czy owak, nasz pan w takich nie gustuje.

– A z tym dzieckiem jak wyszło? Co o tym myślisz, panie Judka?

Wzruszyłem ramionami. A cóż tu myśleć?

– Panie Stanisławie, osądźcie sami. W Gontowym Jarze pojawia się obcy. Nie zwykły przybysz z innego powiatu, ale całkiem obcy, nietutejszy. Pospólstwo uznało go za czarta – i pewnie nie bez powodu. Wkrada się w łaski jakiejś baby, robi jej brzuch, a potem znika. I proszę, po dziecko przyjeżdżają aż stamtąd...

Pan Macapura myślał o tym wszystkim przez chwilę, a wreszcie kiwnął głową.

– Owszem, to się trzyma kupy. Znaczy tak – dziecko na razie zatrzymamy. Granica i tak jest zamknięta. A co z bratem tego diablika?

– Poczekajmy – podsunąłem mu. – Grinia Czumaka bardzo skrzywdzili sąsiedzi. Z takich niezłe chwaty serdiuki wychodzą.

Kolejne kiwnięcie głową. Pan Stanisław zamknął oczy i znów stał się zacnym, zmęczonym człowiekiem, którego dręczy bezsenność w chłodną, zimową noc.

– Ech, same troski walą w człeka na tym świecie! I nie masz kiedy odetchnąć! Ta dziewka, którą z Kołodyńców przywieźli, bydlę niewdzięczne, chciała mi, wystaw sobie, pazurami oczy wydrapać! Trzeba jej było kleszczami paznokcie powyrywać i gębę zaszyć, żeby się nie darła! A ta druga, z Chorłów, leżała jak kłoda! Obejmujesz ją, milczy, batem sieczesz, milczy. Zawyła dopiero, gdy jej pięty przypiekłem...

Na coś takiego odpowiadać raczej nie trzeba. A zresztą, cóż tu rzec? To zabawy pana Stanisława, on wie lepiej.

– A wiesz, że w gazecie piszą, iż wojna za Dunajem do wiosny się nie skończy? Może nawet potrwa jeszcze z roczek...

Oczy miał zamknięte, jak przedtem, ale natychmiast zrozumiałem, że mówi o najważniejszym. Dlatego właśnie czekał na mnie wśród nocy, nie poszedł do zamku, tylko poczytywał limburską gazetkę...

– O tym gadają i w powiecie – kiwnąłem głową. – Myślę, że wałecka sotnia prędko nie wróci. Pytanie, czy w ogóle wróci. Mówią, że za Dunajem dżuma...

– Znaczy, co? – jego twarz drgnęła, a dołeczki na policzkach znikły bez śladu. – Pora?

– Tak, panie Stanisławie, pora.

Znów się zamyślił, a ja poczułem nagle znajomy zapach – straszny, przyprawiający o szaleństwo smród palonego mięsa. Ileż to już lat minęło, zapomnieć się chciało... a nie wyszło. Znaczy – zapamiętam go na zawsze.

– Jak myślisz, gdzie powinniśmy zacząć?

Gdzie? Rozmawialiśmy o tym nieraz i o wszystkim dawno już zdecydowano. Pytanie padło ot tak, dla podtrzymania rozmowy...

– Od Chitców, panie Stanisławie.

– Od Chitców? No, jeżeli tak mówisz...

Zapach palonego mięsa przybrał na sile i na chwilę pożałowałem nawet, że Śmierć – ta chuda, płaskonosa dziewczyna – tej nocy zamarudziła. Czegóż jeszcze chce ode mnie Święty, Który Jest?

Odpowiedź nie została mi dana, ja jednak już się jej domyślałem. Wtórnik! Wtórnik – i Jeniec. Diablik z Gontowego Jaru. Nie bez powodu spotkali się tej nocy – Śmierć, Jeniec i Wtórnik.

Nie bez powodu.

Jaryna Zagarżecka, córka setnika

Znajomy piegowaty czerkas mruknął: „U siebie” – i odwrócił się. Kto dokładnie – Jaryna wolała się nie dopytywać. Potrzebni jej byli obaj – i pan pisarz, i jego syn nieudacznik.

Służbowy się nie pomylił – Łukian Jenocha był na miejscu, za swoim stołem i nawet miał przed sobą tę samą co przed tygodniem grubą, drukowaną księgę. Dziewczynie mignęła przez głowę myśl, że księga, podobnie jak podstawka z gęsimi piórami, potrzebna jest panu Jenosze wyłącznie dla pozoru. Przeczytanych stron podczas minionego tygodnia nie przybyło.

– I co, wiercipięto, nudno ci?

Pan Jenocha nie bez niechęci oderwał wzrok od ozdobnych inicjałów, zdjął okulary i ziewnął.

– Nudno? – dziewczyna aż się zachłysnęła z irytacji. – Przecież pojechałam z podjazdem do Pierepilicowki! Wstałam przed pierwszymi kurami!

– No, jasne – pisarz przetarł zaspaną twarz i z trudem powstrzymał kolejne ziewniecie. – Z powodu głupiej głowy...

Jaryna westchnęła. Cokolwiek by nie zrobiła, nikt nie chciał traktować panny setniczanki poważnie. Dziewczyna to dziewczyna, tylko ją wydać za mąż, co prawda na razie nie ma za kogo.

– W Pierepilicówce widziano jakichś jeźdźców. Jechali do Chitców.

– Wiem. Już mi doniesiono. Żeby zdobyć takie wieści, Jaryno Longinówna, nie trzeba męczyć koni. Masz sprawę do Teodora?

Dziewczyna wzruszyła ramionami. Do pana pisarza zajrzała, żeby jako przełożonemu zameldować mu jak należy o wynikach patrolu. I proszę, jak ją potraktowano!

– Jest w piwnicy. Siedzi z tym zbójem – Chwaścikiem. Mogłabyś go stamtąd wyciągnąć? Po co się cacka z tym łotrem? Usiedlibyśmy tutaj, miodu grzanego popili. W warcaby pograli...

Propozycję grzanego miodu i gry w warcaby Jaryna puściła mimo uszu – nie jest dzieckiem, żeby zajmować się dziecięcymi zabawami. Ale co do reszty...

Chwedir wstał już trzeciego dnia – przedziurawiony mięsień ramienia goił się szybko i bez kłopotów. Wstał – i zamiast pójść do cerkwi, żeby zapalić świeczkę w podzięce za zdrowie, polazł do lochu, w którym zamknięto czarnobrodego rezuna.

Tamtemu dostało się gorzej. Kula z janczarki przebiła mu bok i miejscowy znachor kręcił tylko głową, radząc, żeby się szykować do pochówku – z osikowymi kołkiem i makiem. Na drugi dzień jednak czarnobrody otworzył oczy, a na czwarty spróbował wstać. Wąsacze weterani, którzy niejedno już w życiu widzieli, tylko rozkładali ręce, doszedłszy do wniosku, że z wyroków losu rozbójnik ma zawisnąć na stryku – i dlatego nie ubiła go kula.

Chwedir-Teodor jednak ponownie wszystkich zaskoczył. Po rozmowie z jeńcem kategorycznie oznajmił, że nie będzie przeciwko niemu zeznawał w sądzie i prosi o to pozostałych uczestników wyprawy do Jaru. Tego Jaryna pojąć już nie mogła. Jakże można żałować rezuna? A przede wszystkim – o czym ten Chwaścik z Chwedirem rozmawiali, jeżeli wzajemnie nie mogą się zrozumieć? Niewidoczny tłumacz przepadł razem z tajemniczym panem Rio i smagłą wiedźmą. Z Chwaścikiem próbowali rozmawiać pan pisarz – po polsku i niemiecku, Achmet – po tatarsku i turecku, a zawołany strzelec Waniucha Pierścień – po moskiewsku Zaczynali rozmowy – i wszystko na nic, Chwaścik tylko oczy wytrzeszczał i bełkotał coś niezrozumiale. I to jak bełkotał – nie był to głos, ale jakieś piekielne pomruki, od których ciarki po skórze biegały. Wystarczy raz usłyszeć, żeby się przeżegnać – a po dwu razach masz ochotę wleźć pod ławę.

W jakimże więc języku bursak z nim rozmawiał? Po łacinie?

Pan pisarz mówił prawdę. Chwedira rzeczywiście znalazła w piwnicy, przy jeńcu. Ten leżał na ławie, a pan bursak, ułożywszy wygodniej ranną rękę, przysiadł obok na kulawym taborecie i coś do więźnia cicho mówił. Straszydło milczało – słuchało i chyba rozumiało!

Zobaczywszy Jarynę, Chwedir machnął zdrową ręką, jakby chciał rzec: „Nie przeszkadzaj, poczekaj chwilę”. Dziewczyna zaczęła się zastanawiać, czy okazać urazę, czy w rzeczy samej poczekać, a tymczasem odezwał się więzień. Jaryna nie wsłuchiwała się w jego słowa (głos miał rzeczywiście okropny!), ale wydało jej się, że czarnobrody mówi jakoś inaczej, nie tak, jak przedtem. Czyżby rzeczywiście znaleźli wspólny język?

– No dobra! Potem!

Bursak wstał i niezbyt głośno powiedział pięć, może sześć słów w jakimś nieznanym języku. Rezun zrozumiał – kiwnął głową i nawet się uśmiechnął. Najwyraźniej rzeczywiście się dogadywali.

– Czego chcesz, Jarynko?

– Jak to, czego?

Wyglądało na to, że trzeba będzie się obrazić. Przecież przyszła nie tylko do pana pisarza, ale i do tego drągala. Nie tylko zapytać o zdrowie, ale i tak, po prostu pogadać. Są przecież przyjaciółmi!

– Ciekawa sprawa, Jarynko... No, dobrze, chodźmy stąd. Wszystko ci opowiem!

Poszli nie do sali, żeby nie narzucać się panu pisarzowi, a na drugie piętro, gdzie w maleńkiej izdebce mieszkał Jenocha-młodszy. Dokładniej rzecz biorąc, nie mieszkał, tylko się w niej zatrzymywał, gdy przyjeżdżał z Kolegium. Jaryna bystrym, doświadczonym wzrokiem natychmiast spostrzegła pajęczyny w kątach, kurz na książkach – i tylko westchnęła. Źle jest żyć bez matki! Pani Jenoszyna zmarła przed dwoma laty, a swojej matki dziewczyna w ogóle nie pamiętała. Niedobrze się dzieje w domu, w którym nie masz kobiecej ręki!

Chwedir zsunął z krzesła jakąś księgę w popękanej, skórzanej oprawie.

– Siadaj!

Sam opadł prosto na łóżko, też zasłane jakimiś foliałami. Jaryna ponownie westchnęła – ależ bałagan! Ona od razu zrobiłaby tu porządek! Nawet myszy każdego ranka musiałyby stawać na zbiórkę!

– Nie możesz zawołać służącej? – nie wytrzymała. – Jak można tak żyć, Chwedir?

– A co? – zdziwił się chłopak. – Wszystko jest na miejscu i pod ręką. Służących nawet za próg nie wpuszczam. Wszystko poprzekładają i do lata się w tym nie połapię!

– No, nic, mamunia popadia szybko cię nauczy porządku – stwierdziła dziewczyna, nie bez złośliwej satysfakcji stwierdzając, że Chwedir drgnął jak kolnięty szydłem. A może poczuł jakiś przeciąg?

Na początek chciała zapytać o ranę, o to, czy mu nic nie dolega w nocy, ale zwyciężyła ciekawość.

– Po jakiemu ty z nim rozmawiasz... znaczy, z tym zbójem? Chwedir uśmiechnął się i podrapał po końcu nosa.

– Nie uwierzysz! Po aramejsku!

Rzecz nie w tym, uwierzyć czy nie, ale w tym, że dziewczyna w ogóle nie wiedziała, że taki język jak aramejski istnieje! Co prawda nie miała podstaw, aby nie uwierzyć – mało to języków na świecie?

– Rozumiesz... próbowali z nim rozmawiać i bat’ko i twój Achmet – i wszystko na nic. Ja zacząłem od łaciny – też nic z tego nie wyszło. A potem sobie przypomniałem o tamtym pergaminie! No, o tym, co go pokazywał pan Rio!

Dziewczyna kiwnęła główką. Pergamin ze złotą pieczęcią przekazano panu pisarzowi, który go starannie zamknął w wielkiej skrzyni stojącej w rogu świetlicy.

– No i pomyślałem: a może spróbować po helleńsku? No, to taki język dawnych Greków. Tam teraz mówią w kojne, to trochę bardziej skomplikowane, ale mam gramatykę Pijarów, którą wydano dla ojców bazylianów.

Chwedir zapalił się, mówił szybko i z przejęciem. Jaryna uśmiechnęła się mimo woli. Czego ich tam nie uczą w tym Kolegium? I po co? Chłopak będzie popem w Wałkach albo w którejś wsi, jeżeli nie znajdzie się dlań miejsca tutaj. Z kim on w tym kojne będzie rozprawiał? Z ojcem Gerwasijem?

– No, krótko mówiąc, greki on też nie zna. Ale kojne, to właściwie nie język, tylko mieszanina, luźny zlepek różnych słów i reguł, podobny do tego, jakim mówię u nas w Białogrodzie – trochę po naszemu i trochę po moskiewsku. I proszę, niektóre słowa zrozumiał – aramejskie!

– Więc co to za język? – przerwała dziewczyna. – Jakby ten... ormiański?

O Ormianach słyszała i nawet ich raz widziała – w Głuchowie na jarmarku.

– No, coś w tym rodzaju – zaśmiał się Chwedir. – Ale inny. Masz pojęcie, Jaryno?! Mówiono nim w dawnych czasach, biblijnych. Aramejczycy to plemię, z grubsza spokrewnione z dawnymi mieszkańcami Babilonu! Sam Nabuchodonozor, o którym można przeczytać w Starym Testamencie...

Solidne pacnięcie w czoło położyło tamę potokowi słów, lejących się z ust bursaka.

– Następnym razem rozbiję ci okulary! – stwierdziła rzeczowo dziewczyna, dmuchając na opuszki palców.

– Okulary zostaw w spokoju! – westchnął Chwedir. – Przecież mówię: język stary. Mówi się, że Ewangelia Mateusza została spisana właśnie po aramejsku, tylko że potem przełożono ją na grecki. No, aramejskiego prawie nie znam, on zaś, pan Chwaścik, też nie za bardzo – bredzi czasami bez sensu, ale jakoś się dogadujemy.

– I dlatego nie będziesz zeznawał przeciwko niemu w sądzie? – nie wytrzymała dziewczyna.

Nie nadaje się chłopak na czerkasa! Prawdziwy czerkas najpierw wrogowi łeb szablą zdejmuje, a dopiero potem pyta o nazwisko i ród!

– W jakim sądzie! – chłopak machnął ręką. – Sam się nadziałem! A zresztą, on to tylko sługa, jego sprawa: bronić pana. Jeżeli już, to od pana trzeba by zacząć.

Z tym akurat Jaryna gotowa była się zgodzić. Z o wiele większą przyjemnością patrzyłaby na zamkniętego w loszku pana Rio. Przypomniała sobie dziwaczne słowa z pergaminu. Bohater! Dobry sobie bohater, który zajmuje się porywaniem niemowląt!

– Chwedir, skąd on pochodzi?

Bursak uśmiechnął się i podniósł w górę palec.

– Dowiedz się więc, że to wielka tajemnica. Ale, przy właściwym podejściu do sprawy i odpowiednim zestawieniu...

– Okulary! – przypomniała mu dziewczyna.

– Ehm... – Chwedir odchrząknął i pogłaskał się po ciemieniu.

– No... zacząłem go wypytywać i nawet pokazałem atlas Merkatora. Nic z tego! Jasne jest tylko, że tam, skąd pochodzi, jest cieplej. Śnieg zobaczył chyba po raz drugi w życiu. Więc zrozumiałem... Bić nie będziesz?

Jaryna westchnęła, ale nie wytrzymała – musiała się uśmiechnąć.

– Niech tam, nie będę!

Palec Chwedira znów frunął w górę.

– Zaprawdę powiadam, przybysz ów jest nikim innym, jak Antypodem!

– K... kim? Anty...

– ...podem. Przybył do naszego kraju z ziemi zwanej Terra Australia, a w mowie prostackiej – Południowym Kontynentem.

Dziewczyna spróbowała powtórzyć, zająknęła się i poprosiła błagalnie:

– Chwedir, nie bądź taki! Powiedz po ludzku! Chłopak tylko rozłożył ręce.

– Aha! Wymówisz to tylko po sześcioletniej nauce wiązania języka w supły! No dobra, spróbuję... Więc tak: na południowej półkuli, jeszcze bardziej na południe od Afryki, sądząc ze wszystkich danych, leży ogromny kontynent. Znacznie większy, od Europy. Pisał o nim jeszcze grecki geograf Ptolemeusz. Pomyślałem więc sobie: jeżeli znali go Grecy, ten kontynent, znaczy, to może i tam o nas pamiętają? Stąd ten starogrecki i aramejski.

Na tym, oczywiście, się nie skończyło – Chwedir musiał szczegółowo wyjaśnić, kim był Ptolemeusz i pokazać Jarynie atlas Merkatora z wielką, białą plamą na południowej półkuli. W końcu Jaryna kiwnęła główką nie bez satysfakcji.

– Zrozumiałam. Więc myślisz, że oni są stamtąd?

– Skądinąd już chyba przybyć nie mogli – niezbyt pewnym głosem stwierdził bursak. – Imię Rio, oczywiście, brzmi z hiszpańska, ale...

Jaryna zamyśliła się. Ponieważ dziwaczni obcy nie mieli kopyt ani rogów (ogonów zresztą też), gotowa była uwierzyć nawet w te... antypody. Ale i w tym przypadku zagadka pozostawała zagadką. Niechby pan Rio przybył tu nawet z nieznanego Południowego Kontynentu, ale i Antypod nie mógłby trafić do Gontowego Jaru bez odpowiednich dokumentów podróżnych, podbitych w pułkowej kancelarii. No, chyba że oni tam, na południu, potrafią latać w powietrzu. Ale przecież przyjechali konno!

Przemyśleć tego istotnego pytania Jaryna nie zdążyła. Drzwi rozpaczliwie zaskrzypiały (czemu tu nikt nie smaruje zawiasów!?)

I stanęły otworem.

– Ta-ak! Gruchacie tu sobie, gołąbeczki?

W drzwiach stał, wziąwszy się pod boki, sam pan Łukian Jenocha.

Chwedir zmieszał się i podskoczył, aż spadły mu z nosa okulary.

– Widzę – niewzruszenie stwierdził pan pisarz i zwrócił się do Jaryny.

– Oto, co ci powiem, wiercipięto! Nie wracaj do siebie do domu, zostań tutaj. A i tego nigdzie nie wypuszczaj. Zrozumiałaś?

– A to dlaczego? Wujku Łukianie, co się stało? Dziewczyna też zerwała się z miejsca, ale nie ze zmieszania, lecz prawdziwie poruszona.

– Nigdzie nie wyjeżdżaj i już! – pan pisarz westchnął i zmarszczył czoło. – Dlatego, Jaryno Longinówna, że trzeba mi jechać.

W Chitcach coś się kroi. Przysłali gońca – podobno widziano w pobliżu Tatarów.

– Tatarów?!

Zaskoczeni Jaryna i Chwedir spojrzeli wzajemnie na siebie. Ostatni raz ordę widziano pod Wałkami przed dwudziestu laty. Chwedir akurat wtedy przyszedł na świat, a Jaryny na nim jeszcze nie było.

– Bóg raczy wiedzieć, skąd się tam wzięli – pisarz wzruszył ramionami. – Powiadają, że komunik w tatarskich tołubach. Tak czy owak, jechać trzeba. Ludzi mało, w Wałkach zostawię więc tylko trzech i twojego Achmeta na dokładkę, pozostałych wezmę ze sobą. A wy siedźcie oboje w domu!

– Jakże to? – irytacja panny Jaryny wcale nie znikła, przeciwnie, wzbiła się pod niebiosa. – Wujku Łukianie! Jakże to tak? Co ja, konno jeździć nie umiem? Z zawiązanymi oczami pręt łozinowy przecinam!

Pan Jenocha z aprobatą kiwnął głową.

– No właśnie, twój tatko też mi o tym pręcie mówił. „Nie zechce cię moja Jaryna słuchać” – mówił – „weź pręt łozinowy i spierz ją po pośladkach! I nie bij od łokcia, ale wal zza ramienia, żeby przez rok usiąść nie mogła! A potem spierz ją jeszcze raz i solą posyp tyłek, żeby ryczała wniebogłosy!” Powiedziałem, siedźcie w domu – znaczy, macie siedzieć! A ty, Chwedirze, jako starszy, odpowiadasz za wszystko!

– Ja... tatko... ja...

Bursak zamrugał oczami, ale odpowiedziało mu trzaśniecie drzwi. Chwedir zrobił kilka niepewnych kroków, a potem machnął ręką i walnął się na łóżko. Jaryna pomyślała przez chwilę, a potem usiadła obok.

– Tatarzy? Skąd tutaj Tatarzy? – zaczął się zastanawiać chłopak. – Przecież z chanem mamy pokój, a i granica pilnie strzeżona. Gdyby jeszcze mówiono o Turkach...

Dziewczyna westchnęła i nagle, nie mogąc się powstrzymać, pogładziła chłopca po policzku.

W sali panował półmrok. Nie zapalono niemieckiej lampy, wystarczyła świeca; jedna, która z trudem rozpraszała nocne ciemności. Chwedir usiadł na ojcowskim miejscu – obok zamkniętej księgi. Jarynka wcisnęła się w kąt, gdzie panował najgłębszy mrok.

W domu było cicho.

Cicho – i trochę straszno.

Pan Łukian nie wrócił – przysłał tylko gońca, że zostanie w Chitcach, ponieważ w pobliskim lesie istotnie widziano obcych; nie dziesięciu czy dwudziestu, ale więcej. Od tamtej pory żadnych wieści nie było, choć noc miała się ku końcowi i gdzieś niedaleko zapiał już pierwszy kur...

Chwedir wstał i podszedł do maleńkiego, pokrytego szronem okienka.

– Idź spać, Jarynko. W razie czego cię obudzę. Dziewczyna pokręciła głową – spać jej się nie chciało.

– Sam idź spać! A ja dopilnuję, żeby Tatarzy cię nie porwali! Żartowała, choć wcale nie miała ochoty na żarty.

Jaryna, oczywiście, nie wytrzymała. Przez cały wieczór w towarzystwie wiernego Achmeta objeżdżała Wałki, żeby dodać otuchy babom i dzieciakom, i samej zorientować się w sytuacji. Miasteczko prawie wymarło – pan Łukian zabrał ze sobą nie tylko czerkasów, ale i z tuzin podsiadków, a także zwykłych ochotników. Pozostali pozamykali się w chatach, bojąc się wytknąć nosa za próg. Nawet rogatki postawione w poprzek szlaku zostawiono bez ochrony. Kto miał ich zresztą bronić? W miasteczku przed wojną mieszkało mniej niż tysiąc ludzi, a czerkasów – w służbie i abszydowych – było niewielu ponad stu. Teraz nawet tych zabrakło. Reszta, to zwykłe chłopstwo, bojące się nawet spojrzeć na szablę.

Dziewczyna poczuła, że strach, tkwiący do tej pory gdzieś na dnie jej serca, zaczyna wypływać na wierzch.

– Chwedir! – nie wytrzymała. – Nie siedź tak w milczeniu! Opowiedz cokolwiek!

– O czym?

Głos bursaka świadczył o tym, że chłopak też nie czuł się zbyt pewnie.

– No... o tym swoim folklorze. Napisałeś bajkę? O Gontowym Jarze?

– A-aa! – tym razem odpowiedzią był cichy śmiech. – Napisałem! Spodoba się panu Grimmowi. Przedwczoraj z Gontowego Jaru przyjechał do ojca delegat – chodziło o jakieś dokumenty związane z gorzelnią. Wiesz, o czym tam gadają?

– Znowu czarci do nich zajrzeli?

Jaryna nie wiedziała, czemu tak się dzieje, ale w obecności Chwedira rozmowa o takich rzeczach wcale nie była straszna – nawet po ciemku.

– Nie, o czym innym – chłopak znów się uśmiechnął. – Ale może lepiej nie mówić? Noc, jeszcze strach cię obleci...

– Ach ty! – dziewczyna zerwała się na nogi i machnęła ręką. – A kto nam jeszcze w dzieciństwie przed snem opowiadał o Czarnej Ręce? I o Łysym Upiorze? Zapomniałeś?

Sama Jaryna zapomnieć nie mogła. Po każdej z tych opowieści zakopywała się pod pierzyną i pół nocy trzęsła się ze strachu. A następnego wieczoru znów prosiła o kolejną opowieść – i znów dygotała w łóżku...

– ...przyszła Czarna Ręka – zadudnił grobowym głosem Chwedir – i zaczęła szukać maleńkiej Jarynki... A wiesz, to jest myśl! Wyobraź sobie, Jaryno, zapisać coś takiego! Pan Grimm spadnie z katedry, jak to usłyszy! A w Gontowym Jarze opowiadają rozmaite brednie. W Griniowej chacie jakoby jakieś głosy się rozlegają, a wokół jeżdżą niewidzialni jeźdźcy. I jego matka ponoć przychodziła...

– Matka? – zdziwiła się dziewczyna. – Przecież umarła. Urodziła i umarła...

– No właśnie mówię... Sąsiedzi opowiadają, że przychodziła. Chatę obeszła dookoła, potem zajrzała do środka... jakby szukała dziecka. A rankiem zdechł pies. Pamiętasz go? Achmet go zauroczył...

Jaryna zagryzła wargi. Strach, którego nic już nie mogło odeprzeć, skuł lodem jej serce i przeciągnął po plecach zimnymi palcami. Martwa matka szuka zaginionego syna. Szuka – i nie znajduje...

– A następnej nocy znów ją widzieli. Pop – ojciec Gerwasij – nie uląkł się i wyskoczył z krzyżem. Na to ona zgrzytnęła zębami, wyciągnęła rękę, ale nie sięgnęła, a potem znów powlokła się na cmentarz. A rankiem...

– Przestań! – nie wytrzymała dziewczyna. – Jak możesz mówić takie rzeczy!

– A co? – Chwedir zdziwił się mocno. – Zwykła historia! U tych prostaków matka zawsze odwiedza syna z cmentarza... albo pochowany mąż nawiedza żonę... Dlatego jest zwyczaj, żeby nieboszczyka za długo nie opłakiwać...

– Przestań! – powtórzyła Jaryna. Pomyślawszy chwilę, dodała: – Bałwan!

Bursak z niedowierzaniem wzruszył ramionami, ale umilkł. Jaryna odwróciła się – straciła ochotę na słuchanie strasznych historii.

– No, co ty? – Chwedir podszedł bliżej i usiadł obok. – To tylko chłopskie brednie! Ciemni oni jak tabaka w rogu!

– Patrzcie go, oświecony się znalazł! – odcięła się dziewczyna.

– No, nie taki znów ze mnie oświecony – chłopak rozłożył ręce – Ale w te bajki nie wierzę. Jeżeli jest coś niezwykłego, to nie czarty i widma, ale niewidzialne pasma energii, otaczające nasz świat. Pisał o nich błogosławiony mąż, mój nauczyciel Grigor Warsawa.

Strach znów gdzieś przepadł i Jaryna nagle poczuła, że powieki same jej się zamykają. Sen tylko czekał – przed oczami dziewczyny zaczęły przepływać srebrzyste nici, które wirując, zwijały się w kokony. Czy nie o nich właśnie rozprawiał Grigor Warsawa?

– Jaryno! Zbudź się, Jaryno!

Dziewczyna otworzyła oczy. W świetlicy dniało – przez okienka sączyło się światło świtu. Wygląda na to, że zasnęła na siedząco. Otulona była kocem – widać Chwedir ją okrył.

– Jarynko! – odezwał się chłopak zdławionym głosem – Ojciec... Bat’ko zginął!

– Co takiego?!

Na podłodze widać było mokre ślady. Chwedir stał przed nią w narzuconym na ramiona kożuchu. Niedbale narzuconym, na ukos, nawet nie zapiął go pod szyją. Z oczu chłopca przez grube szkła wyglądał strach.

– Bat’ko... zginął. Wszyscy zginęli...

– Mój... Mój ojciec? I sotnia?

Z jakiegoś powodu natychmiast pomyślała o setniku Zagarżeckim. Zza Dunaju od dawna nie było wieści, a te, które przychodziły, nie cieszyły serc.

Chłopak westchnął i pokręcił głową. Okulary zsunęły mu się z jednego ucha.

– Mój ojciec – Łukian Oleksiejicz. I wszyscy, którzy z nim pojechali do Chitców. I cała wieś. Przepadła wieś.

Jarynie nagle wydało się, że wciąż jeszcze ogląda straszny sen, z którego nie sposób się obudzić. A jednak trzeba się obudzić, jak najszybciej się obudzić...

Nie udało się...

Judka Duszogub

Zrzuciwszy zakrwawiony żupan wprost na podłogę, spojrzałem na ręce. I one były pokryte krwią – ale nie moją.

Cudzą.

Na szablę nawet nie spojrzałem – choć przecierałem ją śniegiem, niewiele to dało.

Chciało mi się paść na tapczan, tak jak stałem, nie zzuwając butów i runąć w czarną pustkę. Jak to dobrze, że nigdy mi się nic nie śni! Tam, w tej czarnej przepaści, nikt mnie nie może dosięgnąć – ani pan Stanisław, ani ci, którzy podczas minionych lat spotkali się z moją szablą, ani wszystkowiedzący Malachowie.

Zasnąć!

Wiedziałem jednak, że nie czas na sen. Choć pan Macapura został już o wszystkim powiadomiony – specjalnie posłałem przodem chłopaka na świeżym koniu – ale meldunek przyjdzie złożyć samemu. Taki porządek i obyczaj. Nie jesteśmy w wojsku, ale niewiele do tego brakuje.

Zawołałem dżuraka, oddałem mu szablę – czyścić do słonecznego blasku! – i kazałem przynieść konew z ciepłą wodą. Krew kiepsko się zmywa, osobliwie zimą, a już szczególnie wtedy, kiedy jest zmieszana z błotem.

Z błotem i popiołami.

Teraz – czysta koszula, spodnie, kaftan z białym podbiciem, jarmułka. Poprzedni lokaj nieustannie marszczył pysk; nie godzi się, powiadał, przed zacnym panem stawać z nakrytą głową! Lepiej by o swojej głowie pomyślał, zanim zaczął głupoty gadać! I gdzież ona teraz, ta jego głowa?

Zapinając guziki i owijając się pasem, ponownie odtworzyłem w pamięci wszystko, co trzeba było powiedzieć panu. Kiedy wstępowałem do niego na służbę, pan Stanisław mnie uprzedził: mówić trzeba tylko o tym, co najważniejsze, wyraźnie i bez zbędnych słów. I rzeczywiście tak jest – tyle że on sam lubi czasem pogawędzić o banialukach. I nie wiadomo, czy zacny pan jest po prostu ciekawy, czy w niektórych drobiazgach widzi coś ważnego, czego my, mizeraki, nie dostrzegliśmy. Pytał na przykład, czy głowa mrugała oczami po tym, jak spadła w śnieg? Jak w przypadku tego lokaja. A to już trzy lata temu, mróz był wtedy trzaskający...

Może pan Macapura w dzieciństwie lubił straszne bajki?

– Panie Judka! Panie nadworny setniku!

Zamyśliłem się. Nie usłyszałem nawet, jak dżurak zastukał i otworzył drzwi.

– Panie Judka! Pan Stanisław wzywa was pilnie do sali biesiadnej. Jest tam z gośćmi. I prosi o pośpiech!

Mimochodem zanotowałem w pamięci: „prosi”. Dziwna sprawa, ale pan Stanisław w istocie jest uprzejmy! Nie tylko w stosunku do mnie. Nie zapomina o uprzejmości nawet wobec tych, których wloką do zamku na łańcuchu.

Więc... wzywa.

Pan zwykle nie je śniadań ani obiadów – odsypia noc, a gości sprasza dopiero na kolację Dziś coś się zmieniło! Co prawda, goście, jak wiadomo, różni bywają.

Mimo wszystko spóźniłem się. Goście dawno już się porozsiadali, a pan Stanisław zajął swoje zwykłe miejsce – rzeźbiony fotel pod przybitymi do ściany, ogromnymi jelenimi rogami. Pamiętam, jak jeden gość odważył się na uśmiech i nawet z tego zażartował.

No, ochota na żarty szybko mu przeszła – osobliwie, gdy żartownisiowi podano na kolację jego własny język.

Gotowany i z musztardą.

Wszyscy są już na miejscach – pan Stanisław, pan Rio, pan k’Ramol i oczywiście wiedźma. Na domiar wszystkiego, o ile mężczyzn posadzono na miejscach gościnnych, to pani Sale siedzi obok pana Macapury – i to nie na krześle gościnnym, ale przeznaczonym dla gospodyni, z wysokim oparciem.

No, no... do czego to doszło.

Nie pozwolono mi na długie pokłony i przeprosiny. Pan Stanisław był tego ranka w niezłym nastroju. Koniuszki jego czarnych wąsów mierzyły w górę, oczka mu błyszczały – wręcz przypominał uśmiechnięte dziecko.

– Częstuj się, panie Judka! Ostygnie!

Spojrzałem na najbliższy talerz nie bez obawy. Zdarzyło się raz, że spróbowali mi podsunąć wieprzowinę. Kucharz (śmiech powiedzieć, taki sam parch, jak ja!), kiedy go w stajni sieczono batem, cały czas się darł, że mięso było koszerne, ponieważ świnia z ryja wyglądała jota w jotę jak melamed z charkowskiego chederu.

Wesołek był z tego kucharza!

Był.

Obecny na takie żarty sobie nie pozwala. Na talerzu leżała cielęcina, na sąsiednim ryba. A... u gojów dziś dzień postny! Nijak nie mogę się przyzwyczaić. Ależ wymyślili, ten Mojżesz z Jeshuą ben-Pandirem! Nie mogliby się ugodzić, żeby choć pościć razem?

Słudzy czekali nieruchomo niczym czyhające w zasadzce wilki. Czekał pan, czekali goście. Mój żołądek też musiał poczekać, choć ostatnia okazja, by coś przekąsić, zdarzyła się wczoraj rano. Żeby nie myśleć o cielęcinie w sosie, z ukosa, by nie okazać chamstwa, zacząłem przyglądać się gościom. Tak, tak... pani Sale wdziała nową suknię, białą i haftowaną złotogłowiem. Tak naprawdę suknia nie była nowa – pochodziła z komory pana Stanisława. Aj, waj, co za suknia! A w jakich szmatach tu przyjechała! Szczodrą naturę ma pan Stanisław! Sam pan Stanisław włożył kontusz – aż oczy rwał wyglądem! Kontusz, złoty kolczyk w uchu, łańcuch...

Łańcuch?!

Patrzcie, patrzcie... ten sam łańcuch, co w bibliotece. Dawno go pan Stanisław nie wkładał, z rok albo więcej... Bogaty łańcuch, jakby zakonny, i kamień w nim zacny – ogromny, czerwony...

...Czerwony! Znów chyba zaczynam rozróżniać barwy! Tak, kamień jest czerwony, ma gęstą, soczystą barwę. Strach pomyśleć, ile takie cacko może kosztować. Wieś można by kupić... i to niemałą!

Wszyscy na coś czekaliśmy, cielęcina wabiła zapachem (obecny kucharz zna się na rzeczy, choć goj!), i nagle spostrzegłem pewną osobliwość. A właściwie nie tyle spostrzegłem, co wyczułem. Wszystko jak należy – pani gospodyni pięknie się prezentuje, mimo że chuda jak suszony karaś, a pan Stanisław toczy wokół orlim wzrokiem. Ale coś tu... Co? Kolczyk? Kontusz?

Znów spojrzałem spod oka na pana Stanisława i nagle zrozumiałem. Łańcuch! Owszem, taki jak na starym portrecie, tylko kamień w nim inny. Tamten chuderlak w hiszpańskim stroju miał łańcuch z białym kamieniem, a pan Stanisław...

Czerwony! Jak wino, jak zastygła krew!

Jak miło znów rozróżniać barwy!

Czerwony?

Samo w sobie nie byłoby to dziwne: mało to może strzelić do łba takiemu malarzynie? Ale ja znam te zacne i władne paniczęta! Żeby na rodzinnym portrecie pomylić barwę klejnotu? Nie może to być!

A może zamieniono kamień w łańcuchu?

Drzwi otworzyły się cicho i do sali biesiadnej sztywnym krokiem wszedł pan Przekulczycki. Wszedł, nie patrząc na nikogo skłonił się jak manekin i ruszył w stronę wysokiego krzesła, na którym rozpierał się pan Stanisław.

Westchnąłem z ulgą. No, oczywiście! To na niego wszyscy czekali!

Pan Przekulczycki znów się skłonił i stanął tam, gdzie należało – za oparciem pańskiego krzesła. Potrafił tak stać godzinami – i nawet powieką nie mrugnął.

To już wszystko, można brać w ręce noże i widelce.

Widziałem coś takiego jeszcze na Zadnieprzu. Prawdziwy pan z dobrego rodu i kęsa chleba nie spróbuje, jeżeli za jego plecami nie będzie stał drugi pan. I nie byle jaki, tylko urodzony szlachcic, herbowy i przy szabli. Mówią, że niektórzy biorą za to po garści złota dziennie!

Dlatego wszyscy czekali na pana Przekulczyckiego!

Dziwny człek z niego. Słowa z nikim nie zamieni, wina nie wypije, nikogo nawet nie zaklnie jak należy. Przez pierwsze pół roku usiłowałem zapamiętać jego nazwisko, a potem cały rok mu się przyglądałem – nie mogłem zrozumieć, a gdy zrozumiałem...

...Gdy zrozumiałem, zacząłem szanować pana Stanisława jeszcze bardziej. Nie to, żeby w panu Przekulczyckim było coś osobliwego (widziałem, jak za krzesłem jednego knezia aż trzech panów stało!), ale wszystko jedno, nieźle to wyglądało! Mądrala z pana Stanisława!

Słudzy przemykali bezszelestnie, podając potrawy i dolewając wina, pan Stanisław uśmiechał się i cicho rozmawiał z panią Sale, która śmiała się w odpowiedzi, pan Rio całą uwagę poświecił rybie, pan k’Ramol marszczył brwi, a mnie nagle okropnie zachciało się spać. Nie wolno! Śniadanie to dopiero początek, potem przejdziemy do spraw naprawdę ważnych. Skoro pan Stanisław zaprosił mnie na śniadanie, z pewnością zechce ze mną później porozmawiać.

I nie będzie to łatwa rozmowa!

– Więc powiadasz, że wszystko w porządku?

– Tak, panie Stanisławie. Straciliśmy trzech chłopców, a pięciu zostało rannych...

– To nic. Ludzi mamy wielu, baby nowych narodzą...

Znów się rozsiadł pod starym portretem, tylko że teraz trzymał w ręku ogromną, glinianą fajkę. Siny dym powoli wzbijał się w górę i chmurą zbierał się pod stiukami sklepienia.

– Nowi goście, czy są już w zamku? Znaczy, ci sprowadzeni z Chitców?

– Tak jest...

Pan Stanisław kiwnął głową i zadowolony błysnął oczkami.

– No-no! Wieczorem zobaczę, kogoś ty mi przywiózł. A nie chciałbyś wieczorkiem zajrzeć ze mną do zamku, żeby się zabawić?

Aż się wzdrygnąłem. Do zamku? Wybaw mnie Święty, Któryś Jest!

Pan Stanisław zrozumiał – i zaśmiał się wesoło, jakby rzeczywiście tylko żartował.

– A zauważyłeś, jak pan lekarz patrzył na nas, gdyśmy z panią siedzieli?

Przypomniałem sobie posępną minę k’Ramola i uśmiechnąłem się lekko.

– Nie dla psa kiełbasa! A wiesz ty, panie Judka, że ta pani ma styl? Widziałeś?

Wyciągnął przed siebie prawą rękę. Na nadgarstku widać było krwawe ślady – czyjeś paznokcie ostro wbiły mu się w skórę. Nie trzeba było zgadywać, czyje...

– Kiedy będzie pan ponownie prał tego kota – westchnąłem – niech go pan nie wykręca, tylko od razu powiesi na sznurze, żeby wysechł.

Chichotał długo i trzęsąc policzkami, bił się po brzuchu. W końcu machnął ręką.

– Dobra, powieszę! Ale wiesz co, panie Judka, to nie tak było, jak myślisz. Sprawa wygląda inaczej. Postanowiłem sprawdzić, z jakiego ciasta jest ta pani. Powiodłem ją, by jej majątek pokazać – i zaprowadziłem na miejsce. A tam akurat jedną dziewkę batem rozumu uczyli. Kraść jej się zachciało, diablicy! Kazałem ją powiesić na hakach pod dzwonami – dopóki nie zdechnie. I co powiesz? Ta pani Sale do samego końca wytrzymała, oczu oderwać nie mogła. Wzięła mnie za rękę – i patrzyła.

Podniósłszy podrapaną rękę, podkręcił wąsa.

– To lubię! Światowa pani! I zacna czarodziejka! Czytała księgę Rafii i Zadeę, i Sirin. Mówi tylko, że one się u nich inaczej nazywają.

To aż tak? Ciekawe, czy jest w ich Naczyniu księga Zohar?

– Panie Judka, jedna rzecz mnie zastanawia. Jeżeli oni wybrali się do nas po dziecko, czemu nie pomyśleli o drodze powrotnej? Ja się coś niecoś w tym orientuję, Rafii przeglądałem... Niełatwa to sprawa, przedostać się przez tę Granicę! A oni – skoczyli prosto w odmęty.

Nasze spojrzenia się spotkały. Trudno łgać komuś takiemu, jak pan Macapura!

Trudno – ale można. Ten goj nie musi wiedzieć o wizach i o tym, że w każdym Naczyniu jest konsul. Sale milczy – to i ja będę milczał.

– Widać, że to dziecko jest im bardzo potrzebne, panie Stanisławie.

– Widać...

Umilkł, zmarszczył brwi, a ja znów popatrzyłem na portret. Czyżby ten jegomość w hiszpańskim stroju i z białym klejnotem na łańcuchu był jego ojcem? Jak to się mówi – nie w ojca się wdał, a w przejezdnego zucha!

– Dobrze byłoby, panie Judka, gdyby nam samym udało się odszukać przejście w tamten świat! Gdybyśmy tylko my o tej drodze wiedzieli... a? Wtedy się zorientujemy z tym dzieciakiem – komu ono tam potrzebne i po co.

Tego akurat mówić nie musiał! Od razu się domyśliłem, czemu pan Stanisław zaczął uwodzić panią Sale. Ona – co zrozumiałe! – ma swoje interesy, ale naszego pana nie oszukasz. Akurat przyda jej się biała suknia! Pochowają ją w niej, gdy tylko otworzy się droga przez Granicę!

– Mam pomysł, jak sobie z tym poradzić! Przecież oni tam rusznic nie mają!... Tak... a tego dzieciaka widziałeś?

– Owszem, panie Stanisławie – zdziwiłem się. – Choć mu się nie przyglądałem. Dziecko jak dziecko!

Znów się zamyślił. Wypuścił kłąb sinego dymu, pokręcił głową.

– Niezupełnie! To, że ma różną liczbę palców u rąk – niewiele znaczy. Nie takie się rodzą! Ale ile mu będzie lat?

– Jak to ile? Co pan ma na myśli? – zdziwiłem się jeszcze bardziej. – Griń Czumak sam powiedział – dziecko urodziło się dwa tygodnie temu...

– Dwa tygodnie, powiadasz? – pan Stanisław odłożył fajkę.

– A ty byś sobie popatrzył teraz na tego bajstruka! Ma nie mniej niż pół roku! Niedługo zaczną mu się wyrzynać zęby!

Pół roku! Przypomniałem sobie zawodzące zawiniątko na ręku u pani Sale. Pół roku?

Gdybym był gojem, to bym się przeżegnał. Kim ty jesteś, Jeńcu?

– A z jego bratem, panie Judko, zrobimy tak... rankiem przybiegł do nas chłopina z Gontowego Jaru i coś niecoś nam opowiedział. Tamtejsze łapejuchy całkiem powariowały. Chatę, w której żył chłopak, spalili, a jego matkę wyrzucili z cmentarza...

– Co takiego? – wydało mi się, że źle usłyszałem. – Wyrzucili z cmentarza?

– Wykopali, przebili kołkiem, a potem spalili – żeby z grobu nie wstawała i z czortami się nie stykała. Czego chcieć od ciemnego chłopstwa? Durnie! O tym wszystkim powiemy czumakowi. Sam mówiłeś – będzie z niego serdiuk jak ta lala! Zostanie przy bracie – i przy mnie!

Doskonale to sobie pan Stanisław obmyślił. Teraz czumak sam szabli będzie szukał.

– Oto, jak będzie! A jak pójdziemy za Granicę, weźmiemy i jego – zamiast psa. Jak myślisz, przepuszczą nas twoi aniołowie?

Tym razem nie wytrzymałem i drgnąłem. Pan Stanisław uśmiechnął się przelotnie, ale uśmiech zaraz znikł z jego oblicza.

– Czy ich da się... przekupić – albo zastraszyć? Przekupić? Pani Sale próbowała – i teraz przyjdzie jej zapłacić głową. A nastraszyć...

– Rabbi Szymon bar-Jochai przepędził kiedyś Malacha-Niszczyciela – zacząłem ostrożnie – Przepędził i zabronił mu wracać. Ale ja nie jestem bar-Jochai, panie Stanisławie. I pan zresztą też nie.

– A... jakoś się dogadać? – zapytał szybko. – Przecież oni muszą czegoś potrzebować...

Zamknąłem oczy. Błogosławieni ubodzy duchem! Z kim się dogadywać? Z gromem, błyskawicą i z potopem?!

Z Granicznymi Malachami?!

Na mgnienie oka wszystko znikło – znów znalazłem się w zimnym, mokrym lesie przy starej drodze na Humań. Zapiekły mnie związane sznurem nadgarstki, zachłysnąłem się okropnym, duszącym smrodem palonego żywcem ludzkiego mięsa. W oczy uderzył mnie oślepiający blask – jaśniejszy od ognia i słońca: biały, przenikający przez powieki.

– ...twoje życzenie zostało wysłuchane, Judo ben-Josif. Niech będzie, jak chcesz. I wiedz, że za późno już na to, by żałować!

Jaryna Zagarżecka, córka setnika

Pełnej krwi bułanek niecierpliwie przebierał cienkimi w pęcinach nogami, nie bardzo pojmując, czego chce pani. Rozdymał gorące chrapy i uderzał kopytami w śnieg.

Jaryna obejrzała się z roztargnieniem. Oto jeszcze jedne sanie, załadowane po brzegi, za saniami biegnie ogłupiały koziołek, a baba trzyma na rękach rudego kota.

Uciekają!

Od samego rana uciekają – jedni do Połtawy, drudzy do bliższego Charkowa. Opuszczają Wałki!

Dziewczyna spojrzała z ukosa na Chwedira. Chłopak zgarbił się i siedział na koniu, trzymając się grzywy zdrową ręką. Koń, wyczuwając nastrój jeźdźca, zwiesił głowę i ponuro patrzył w zdeptany śnieg.

Podczas tego całego strasznego dnia chłopiec jakby się postarzał – a w kąciku ust pojawiła mu się zmarszczka. Nieszczęście – a nie masz kiedy się wypłakać.

Kolejne sanie, a na nich baba z dziećmi. Mąż tuż obok – siedzi na koźle w rozpiętym kożuchu.

Uciekają!

Ciało pana pisarza przywieziono późnym rankiem, porąbane szablami, z wypalonymi oczami. Paskudną śmierć miał Łukian Jenocha! Pozostałych złożono w Chitcach – w spalonej cerkwi. Nie miał ich kto zresztą opłakiwać – we wsi nie została jedna żywa dusza. Kto nie zginął porąbany i poszatkowany szablami lub zastrzelony, ten przepadł, wywieziony nie wiadomo dokąd.

Nie ma już Chitców! Na okolicę padł blady strach. Nie ma się do kogo odezwać, nie ma kto stanąć w obronie...

– Może wyjechać? – wyrwało się dziewczynie. – Chwedir, co robić?

Bursak pokręcił głową i zacisnął zęby.

– Dopóki ojca nie pochowam, nigdzie nie wyjadę. A zresztą... dokąd uciekać? Zima! W lesie pewna śmierć, a w polu dogonią.

Dziewczynie zrobiło się wstyd. Bursak w okularach udziela jej lekcji odwagi! I ma rację!

Rozległ się szybki tętent końskich kopyt. Zza rogu wypadł Achmet na swoim karoszu, podjechał i machnął ręką.

– Idą tu, hanum-panna! Powiedziałem, żeby szybko szli! Do ciebie, hanum Jaryna!

Jedyne oko Tatara płonęło złym ogniem. Achmet nie czuł strachu. Nie bał się – i pierwszy wpadł na pomysł, co trzeba zrobić. Jaryna uśmiechnęła się – a pewnie! Niech przyjdą, zobaczymy, co z tego wyniknie!

Tłum wlewał się już na majdan – chłopy, baby, młodzi chłopcy i nawet dzieci. Na czele ciężko przestępował z nogi na nogę wałecki deputowany – tęgi staruch, który – jak dziewczyna sięgała pamięcią – umiał tylko kłaniać się i przytakiwać. Dlatego wybrano go deputowanym.

Ludzie zapełniwszy majdan, otoczyli jeźdźców. Ktoś wyciągnął rękę ku wodzom bułanka, ale Achmet świsnął nahajką – i bezczelny śmiałek szybko się odsunął.

– Panno setniczanko! Co robić? Powiedz, co robić? Niech powie!

– A po co pytać? – odpowiadali natychmiast inni. – Uciekać! Natychmiast uciekać! Z Minkówki już uciekają, z Pierepilicowki też!

Jaryna czekała. Strach podchodził jej pod gardło i z tęsknotą myślała o ojcu. Pan Longin Zagarżecki szybko by powiedział tym kmiotom, co trzeba robić. Ale bat’ko był daleko, a nieszczęście – tuż za progiem.

Ponownie spojrzała na Chwedira. Chłopak patrzył w dół, pod końskie kopyta. Tak, żaden z niego wojak! Jego bracia, jeden w drugiego, czerkasi zawołani. Ale oni też są tam, za modrym Dunajem.

– Cisza! – Jaryna uniosła się lekko w siodle, jej ręka z karabelką frunęła ku szarym, nisko wiszącym chmurom. – Cisza, panowie zuchy! Czego się drzecie jak cały kahał parchów? Przyszliście słuchać, to słuchajcie, co powiem!

Wrzawa ucichła – zastąpiło ją zimne, ciężkie milczenie. Dziesiątki oczu skierowały się na szczupłą dziewczynę o płaskim nosku, odzianą w szary kożuszek i czerkaską czapkę z białym denkiem.

Jaryna odczekała chwilę i odetchnęła zimnym powietrzem.

Pora!

– I co, wałkowscy obywatele? Uciekać wam się zachciało? Wilki karmić po chaszczach? Wy uciekniecie, sąsiedzi uciekną – i kraj zamieni się w pustynię. Po to nasi pradziadowie zasieki tu stawiali i wycinali w pień tatarskie czambuły? Czyżby napłodzili samych tchórzy?

Odpowiedziała jej cisza. Chłopi uciekali spojrzeniami w bok, wbijali wzrok w ziemię, odwracali głowy.

– Panno setniczanko, twój bat’ko daleko – odpowiedział ktoś wreszcie. – On nad Dunajem, a my tutaj. I Tatarzy też. Zginął pan pisarz i wszyscy jego czerkasi. Kto ma Wałek bronić?

– A pewnie, pewnie – podchwycili inni. – Co tam słuchać smarkuli! Uciekać trzeba, uciekać!

– Cisza! – karabelka znów frunęła w górę. – Tchórzy nie zatrzymuję – droga wolna! A kto nie tchórz, niech mnie posłucha!

Umilkła na chwilę, dając przestraszonym ludziom możliwość zebrania myśli. Smarkula? A niechby i smarkula... ale mająca w żyłach krew, nie skiśniętą wodę!

– Ejże, panowie zuchy, wałkowscy obywatele, chłopy, świniopasy, gorzelnicy i smolarze! Dość chowania się pod pierzynami, dość zalewania strachu gorzałką, dość dygotania po zapieckach i czekania na świst tatarskiego arkana! Kto odważny – za mną, setniczanką Jaryną Zagarżecką do obrony Wałek! A kto tchórz, niech nabierze odwagi i też idzie z nami! Czy nie nasi dziadowie pod hetmanem Zenobim Starych Panów pogromili pod Piławcami, a Szlak Iziumski usłali tatarskimi trupami? Nie pójdziecie za mną, po wsiach się przejadę i zbiorę dziewki z widłami, ale powiem jedno: wrogów do Wałek nie wpuszczę! Daję na to czerkaskie słowo! Rozumiecie?

Dziewczyna zachłysnęła się i opuściła dłoń z szablą. W gardle ją piekło – pewnie sobie głos naderwała. To nic, byle usłyszeli!

Usłyszeli! Ciszę zastąpił gniewny pomruk i głosy chłopów zabrzmiały inaczej. Ocknęli się, opamiętali!

– A kto będzie setnikiem? – przed tłum wysunął się wysoki chłopak w przykrótkim kożuszku. – Panno Jaryno, nie można bez setnika!

Jaryna poznała w nim Misko Szwieca, golca bez żadnego majątku. Rok temu prosił się do czerkasów – ale go nie wzięli. Co to za czerkas bez konia?

Dziewczyna zamyśliła się na chwilę. Rzeczywiście, kto? Nie masz w Wałkach pisarza, esauła, i ani jednego rejestrowego czerkasa.

– A choćby on! – kiwnęła ręką, wskazując ponurego Chwedira. – Czerkas z urodzenia, a jego bat’ko, świeć Panie nad jego duszą, był sotennym pisarzem!

Chwedir nawet nie podniósł głowy – jakby w ogóle tego nie słyszał. W tłumie rozległy się śmieszki.

– Nie, tak się nie godzi! – Misko Szwiec odrzucił w tył bujną czuprynę. – Niech pan bursak na razie zajmie się, jak jego ojciec, sprawami pisanymi. On – człek uczony, znaczy, być jemu pisarzem. Dobrze mówię?

Tłum odpowiedział pomrukiem – przyjaznym i zgodnym. Jaryna odetchnęła z ulgą. Skoro zaczęli od przydziału funkcji, znaczy, nie uciekną!

– A setnikiem tyś powinna być, Jaryno Longinówna! Nie masz od ciebie nikogo lepszego!

Dziewczyna mimo woli zarumieniła się, a w jej skroniach szybciej zatętniła krew. O czymś takim nie myślała. Nie marzyła nawet. Co tam setnik! Żeby choć raz ją bat’ko wziął na wyprawę... ale nie, w domu siedzieć kazał!

– Ależ to dziewka! – rozległ się czyjś rozsądny bas. – Dziewczyna sławna, dzielna, do boju się rwie, ale czy można dziewczynę zrobić setnikiem?

Jaryna westchnęła. Wszystko to racja. Zamarzyło się jej, głupiej...

– Kto śmie tak mówić? – Misko rozejrzał się wyzywająco i parsknął pogardliwie. – Wszyscyśmy tu baby, ona jedna dzielna się znalazła, jedna na całe Wałki! Kto chciał uciekać i jak chomiki kryć się po norach, co?

Obok Szwieca stawali już jego rówieśnicy: jeden w drugiego rosłe, barczyste chłopaki. Niektórych z nich Jaryna nawet sobie przypominała. Wszyscy z biedoty – żaden nie miał na sobie porządnego kożucha.

– Jaryna Zagarżecka setnikiem! – huknął któryś, a cały majdan odpowiedział przyjaznymi okrzykami:

– Sława jej! Sława! Nie uciekniemy! Nie poddamy się! Dziewczyna szybko się opamiętała. Krzykami niewiele się wskóra.

Za dzień, czy dwa, z Połtawy przyślą kogoś z mianowania, ale tak czy owak czekać nie można.

– Teodorze Łukianyczu!

Chłopak podniósł głowę i spojrzał na nią nie bez zdziwienia.

– Jedź do zarządu sotni i zapisz wszystkich ochotników, potem otwórz magazyny z zapasami i piwnicę z prochami. Zrozumiałeś, panie pisarzu sotenny?

Bursak pomyślał i kiwnął głową. Jaryna odwróciła się do Szwieca.

– A ty, panie Misko, będziesz moim sotennym zastępcą i towarzyszem. Zadbaj o to, żeby na ulicach porządek był i żeby mi nikt nie strzelał na darmo! I pomyśl o tym, których mianować esaułami. Mianuje się ich wieczorem.

– A głowy golić? – zapytał ktoś kogucim falsetem. – Zimno, panno setniczanko!

– Golić, jasna sprawa! – huknęli wszyscy chórem. – Głowy golić, zostawiać tylko czuprynę i wąsy. Zrób sobie zapas pszenicy, sadła, i bierz łyżkę z kociołkiem. Trudno – nie jesteś już chłopem, tylko czerkasem!

Jaryna tylko się uśmiechnęła.

– Broni jest sporo, Jarynko – Chwedir westchnął ze znużeniem, odkładając gęsie pióro. – Tylko że wszystko to rupiecie. Nie ma sprawnych rusznic, nie masz janczarek. Same guldynki, fuzje bez sprężyn i skałkówki. Jedne zardzewiałe, inne bez krzemieni. Szable też pordzewiałe. Mamy i harmatę, ale bez kul.

Chłopak zdjął z nosa okulary zdrową ręką, przetarł je i rozejrzał się z roztargnieniem.

– Przetrzeć by je... Pomóż mi!

Jaryna sklęła w duchu swój brak domyślności i wzięła okulary – by wytrzeć do blasku szklane spodki.

Noc minęła, świtało. Zrobiono wiele, ale czy to pomoże? Ludzie są – zaciągnęło się osiemdziesięciu. Tylko co to za ludzie? Sama biedota – bez koni, bez broni i wyszkolenia. Tylko pięciu służyło kiedyś, ale nie w czerkasach, tylko na wschodzie, w miejskich formacjach strzeleckich. Czy to jest wojsko?

– Koni też mało – Chwedir ponownie włożył okulary na nos i spojrzał na spisaną pięknie listę. – Osiem koni bojowych, a reszta to wiejskie chmyzy, nie pojeździsz na nich...

– To nic! – dziewczyna zmusiła się do uśmiechu. – Nie w tym nasza siła!

Tak, trzeba przyznać, że wałkowscy obywatele nie byli szkoleni, broń była stara, a bojowych koni nie mieli. Ale na wszystkich drogach wjazdowych i wyjazdowych postawiono już zasieki, a za nimi chłopaków z fuzjami. W okolicy pozakładano skryte posterunki, żeby wróg z nagła nie zaskoczył miasteczka, a działo załadowano gwoździami i hufnalami. Trafi w korpus – skutek będzie straszny.

– Miskę Szwieca posłałam do Minkówki i Pierepilicowki, żeby ludzi organizował. – Dziewczyna przysiadła przy stole i szybko przejrzała sporządzoną przez Chwedira listę. – Trzeba by ten proch sprawdzić... Piszesz „trzy baryłki”, a co jest w tych baryłkach...

Bursak już otworzył usta, żeby się usprawiedliwić, ale nie zdążył. Niegłośno skrzypnęły drzwi.

– Hanum-panienka! Mówić trzeba!

Do komnatki wszedł Achmet, rozpiął żupan i rzucił nieufne spojrzenie na porozkładane papiery.

– Po co oczy psujesz, baczka Chwedir? Moja jedno oko ma, lepiej widzi niż twoje dwa!

Bursak tylko rozłożył ręce. Achmet nie zdejmując czapki, przysiadł na ławie i szeroką dłonią klepnął się w kolano.

– W Chitcach był. Wszystko patrzył, dobrze patrzył. Nie nasza to był. Nie Tatar!

Jaryna i Chwedir spojrzeli na siebie. Oboje nie bardzo chcieli wierzyć w ordyńców, którzy wzięli się nie wiadomo skąd. Ze wszystkich mieszkańców Chitców ocalała tylko trójka – którzy na samym początku uciekli w las. To oni opowiadali o Tatarach: mówili o tatarskich chałatach i łukach. Jaryna sama oglądała strzały – było ich wiele. Jedne powbijane w ściany, inne tkwiące w ciałach pomordowanych.

– Nie nasza, nie Tatarzy! – na posępnej twarzy Achmeta pojawił się przebiegły uśmiech. – Szejtan mądry, ale i moja nie głupi! Ślady patrzył – nie nasze konie! Luźnych nie było – a nasza bez luzaków na wyprawę nie idzie. A najważniejsze – rusznice! Skąd rusznica u krymski Tatar? Nasza z łuk i sajdak idzie, a rusznic wcale nie ma!

– Znaczy, nie Tatarzy – dziewczyna zamyśliła się, zacisnąwszy wargi. – Któż więc to mógł być?

– Może Moskale? – niezbyt pewnym głosem podsunął bursak. – U nich w wojsku służy wielu Tatarów, i mają rusznice.

– Wszystko jedno kto – Jaryna wstała i zmęczonym ruchem przetarła dłońmi twarz. – Przyjdą, to sami zobaczymy.

– Teraz sanie przyjechać – Achmet skinieniem głowy wskazał drzwi. – Od Dziki Pan przyjechać. Beczułek proch przywozić, rusznica pięć raz przywozić. Bar jakszi!

Dziewczyna ze zdziwieniem pokręciła głową. To tak? No, dzięki niech będą panu Macapurze!

– Oni od razu odjechać, a dwa tu zostawać. Ciebie, hanum-panienka, chcą widzieć. Kazałem ich straż pilnować, nigdzie nie puszczać.

– Dlaczego? Z pomocą przyjechali!

Nie wiadomo czemu od razu przyszedł jej na myśl pan Judka. On by się tu przydał, z tuzinem lub dwoma, serdiuków! Żadnych Moskali z Tatarami w pobliże by nie dopuścili!

– „Z pomoc”? – Tatar uśmiechnął się krzywo. – Znaj nasza tych „pomoc”! Hanum-panienka i pan Chwedir dobrze pan Rio pamiętać?

– Kogo?

Na majdanie zebrali się chłopcy – niektórzy z muszkietami, inni z fuzjami, a jeszcze inni po prostu z pikami. Niewielka, pociemniała od wieku beczułka z prochem stała prosto na śniegu.

Jaryna podeszła i pokiwała głową.

– Ej, kto tu dowodzi?

Podbiegł do niej nieznajomy chłopak bez wąsów i wyprężywszy się jak struna, stuknął końcem drzewca piki o zamarznięty śnieg.

– Mianowany esauł Klimko Czałyj, panno setniczanko! Dziewczyna westchnęła. I z takimi przyjdzie wojować! Esauł grubym strugiem ciosany...

– Kto tak proch marnuje? Nuże, szybko z nim do piwnicy i zamknąć dobrze, a straż pewną postawić! Gdzie goście?

– Tam! – podstrzyżony dziesiętnik westchnął i obrócił się wskazując kierunek. – O, tam!

Chłopcy się rozstąpili. Jaryna, nie bardzo jeszcze wierząc nowinie, ruszyła ku przybyszom.

Pan Rio? Czy to on?

Nie inaczej! On sam!

A dokładniej, oni.

Pan Rio nie miał już na sobie dziwacznego płaszcza i pancerza, ale drogi żupan i futrzaną czapę z niebieskim denkiem. Jego towarzysz też się przebrał. Tego chudego fircyka z nachmurzoną twarzą Jaryna już spotkała. Pod chatą Grinia Czumaka. Odjechał stamtąd galopem na karym koniu. Jakże go Griń nazywał? Ramol? Tak, lekarz Ramol. Ależ imię!

Dziewczyna miała ochotę przetrzeć oczy albo jeszcze lepiej – przeżegnać się. Patrzcie państwo! Sami przyjechali!

– Dzień dobry, panom. Przyjechaliście, żeby się oddać w ręce sądu?

Na urodziwej, nieruchomej twarzy pana Rio nie drgnął nawet jeden mięsień. Ukłonił się tylko – uprzejmie, ale niezbyt nisko. Ramol nie raczył się ukłonić, tylko kiwnął podbródkiem.

Pan Rio odczekał chwilę, a potem wystąpił naprzód.

– Dzień dobry, pani Ireno. Trzeba nam porozmawiać... porozumieć się... naradzić...

Niewidzialny tłumacz znów był na miejscu. Jaryna kątem oka zerknęła na Chwedira. Bursak zrozumiał nieme polecenie, kaszlnął i odezwał się wolno w dziwnej, gardłowo brzmiącej mowie. Pan Rio drgnął i wymienił szybkie spojrzenia z Ramolem.

Jaryna uśmiechnęła się – proszę bardzo, panowie!

Tym razem obeszło się bez tłumacza. Rozmawiali dość długo – i pan Rio, i bursak powoli wybierali potrzebne słowa. W końcu Chwedir kiwnął głową i odwrócił się do dziewczyny.

– Chodźmy do chaty, panno setniczanko. Jest o czym porozmawiać.

Goście wymówili się od poczęstunku. Rio po prostu podziękował, a Ramol nie wytrzymał – zmarszczył nos i odstawił kubek z miodem na bok. Jaryna poczuła się trochę dotknięta – znakomity miód, sycony! Mógłby się choć nie krzywić, prostak jeden!

– Mój przyjaciel jest lekarzem – pan Rio po raz pierwszy się uśmiechnął. – Uważa, że tutejsze napitki są niebezpieczne dla zdrowia.

– Jak wy to możecie pić? – Ramol westchnął i pokręcił głową. – Jeżeli zechcecie, pani Ireno, zostawię wam receptę... przepis...

Niewidzialny tłumacz miał problem co się zowie. Dziewczyna czekała. Czyżby mieli mówić o miodach i nalewkach?

– Pan Rio uważa, że proch w beczułce został celowo nasączony wodą – półgłosem odezwał się Chwedir.

– Co takiego!?

Gość kiwnął głową – już bez uśmiechu.

– Nie znam jeszcze dobrze waszego... systemu broni, pani Ireno, ale – o ile dobrze zrozumiałem, proch powinien być suchy.

– Skąd wiecie? No, o tym, że go zmoczono?

Pan Rio wymienił szybkie spojrzenia z lekarzem. Ten zmarszczył brwi.

– Nasza... znajoma zaprzyjaźniła się z panem Macapurą. Dziś rano... pan Macapurą sądząc... że ona jeszcze śpi... wydał rozkaz swojemu słudze. Ona... wszystko usłyszała... i mi opowiedziała...

Tłumacz najwyraźniej miał trudności – albo się zmęczył, albo sam Ramol miał trudności z odpowiedzią. Jaryna usiłowała zrozumieć, o kim mowa. Czyżby o smagłej wiedźmie? A, tak – teraz wszystko jest zrozumiałe. Jakże to ją nazywają? Sadło, zdaje się? Wychodzi na to, że kot Macapurą połaszczył się na zamorskie sadło! Czy nie dlatego pan Ramol marszczy brwi?

– I dlatego przyjechaliście, panowie? Przecież sami z pewnością byśmy ten proch sprawdzili.

Zaraz potem Jaryna zrozumiała, że niezupełnie ma rację. Kto wie, może tego prochu nikt by nie sprawdził? Gdyby baryłkę otworzono przed samą walką – to wszyscy mogliby tylko bezradnie rozłożyć ręce.

Pan Rio odpowiedział nie od razu. W końcu kiwnął głową.

– To nie był jedyny powód. Nasz towarzysz... nazywają go Chostik... on przebywa tu w miejscu zamknięcia... wiezieniu... areszcie... Przyjechaliśmy poprosić pannę Irenę, żeby... okazała łaskę... zlitowała się...

Aha! Dziewczyna chrząknęła – no, nareszcie zagranicznicy przeszli do rzeczy. Że towarzysza nie zostawili w biedzie – to jasne, tak się godzi, ale cała reszta...

– Rozumiemy, że wedle waszych praw... zwyczajów... reguł... nasze zachowanie wygląda na nieprawidłowe... błędne. Ale gotowi jesteśmy wszystko wyjaśnić... wyłożyć...

– To już naszemu panu pisarzowi sotennemu objaśniajcie! – Jaryna wstała i skinęła główką ku Chwedirowi, który podczas tej całej dziwnej rozmowy siedział i milczał. – Wasz Chwaścik zostawił mu po sobie znak na całe życie. Rozmowa będzie więc długa i poważna! Ale teraz na mnie czas. Porozmawiamy wieczorem!

– Pani Ireno! – Ramol szybko zerwał się na nogi i rzucił szybkie spojrzenie na Chwedira. – Jestem lekarzem. Niezłym lekarzem! Gotów jestem podjąć się kuracji... leczenia...

Jaryna tylko machnęła ręką – też się lekarz znalazł! Czymże to leczą u tych antypodów? Niechybnie przykładają do rany obdartego ze skóry szczura!

Do izby wszedł Achmet, łypnął nieufnie na gości i zamruczał coś gniewnie. Jaryna kiwnęła głową.

– Siodłaj konie! Jedziemy!

Do Wałek udało im się wrócić dopiero pod wieczór, kiedy w maleńkich okienkach zapłonęły żółte światełka. Straż była na miejscu, przy szablach i z rusznicami. Misko Szwiec postarał się i znalazł w jakiejś piwnicy dwie stare, żeliwne hakownice i rozstawił je tak, że możne było ostrzeliwać ulice kartaczami. Wiadomość sprawiła Jarynie radość, ta jednak nie trwała długo. Więcej radosnych wieści nie było.

W Minkówce i Pierepilicówce chłopi i podsiadkowie z podkomornikami nie próżnowali – też wystawili rogatki z rusznicami. To akurat nie było dziwne, wioski były czerkaskie z dziada pradziada. Ale w innych miejscach sprawy wyglądały gorzej. Znaczy, w ogóle nie wyglądały Chłopi krzywili się niechętni kręcili głowami, ale broni nie brali, wymawiając się, że nie są szkoleni, żony im zabraniają, i o dzieciach myśleć trzeba. W Gontowym Jarze było jeszcze gorzej – chłopi z deputowanym i ojcem Gerwasijem na czele poprosili „panieneczkę setniczankę” grzecznie, ale stanowczo, żeby się szybko stamtąd zabierała i więcej do nich nie przyjeżdżała, ponieważ są ludźmi nastawionymi pokojowo – a ich żony są przeciwne wojennym awanturom.

Jaryna nawet nie poczuła urazy, tylko się zdziwiła. Czyżby durnym chłopom przyszła ochota oddać żony i dzieci wrogom na pohańbienie?

Zdziwiła się, ale szybko jej wyjaśniono, w czym rzecz.

Nie zjawiła się tam pierwsza. Jeszcze rankiem we wsi zjawił się oddział krzepkich mołojców na szybkich koniach – serdiucy pana Macapury-Kołożańskiego. Przyjechali bez podarków, ale z dobrym słowem od swojego pana, który obiecywał bronić wieś pewną ręką przed wszystkimi wrogami. Dawał na to swoje słowo, prosząc w zamian o drobiazg – czwartą część przyszłorocznych plonów, wygon za wsią i prawo do łowienia ryb w rzece i stawach. Polecił, żeby to przemyśleli – i to szybko. Najważniejsze z zaleceń pana Macapury dotyczyło tego, żeby z czerkasami wałeckimi w żadne układy nie wchodzić, ponieważ sił u nich mało, a kłopotów ci czerkasi sprawiają co niemiara.

Sprawa się wyjaśniła – jeżeli nie całkowicie, to w dużej mierze. Serdiucy pana Macapury najpewniej nie tylko w Gontowym Jarze się zjawili. A przebiegłe chłopstwo zaczęło myśleć. Może i rzeczywiście lepiej broni do rąk nie brać, a wykpić się pastwiskiem i uratować karki, nie złażąc z pieca.

Jaryna nawet nie próbowała ich przekonywać. Wiedziała, że nic z tego nie będzie. Mugir to mugir – chciwy, a dusza zajęcza! I brońże takich!

Obok domu pana pisarza sterczała i nudziła się straż, na czele ze starym znajomym – esaułem Kliniko. Esauł dosiadał już konia – co prawda nie był to rumak bojowy, a klacz od pługa z owczą skórą zamiast siodła. Ujrzawszy pannę setniczankę, żachnął się tak, że niewiele brakło, a zwaliłby się na ziemię, ale jakoś utrzymał się w siodle, machnął spisą i podjechał, by się zameldować.

Niczego nowego Jaryna się nie dowiedziała. Wszędzie cisza, spokój, nagotowano kaszy ze słoniną; a pan Teodor Jenocha jest w domu – rozmawia z gośćmi.

Bursak rzeczywiście był w domu – w tej samej sali, w której lubił przesiadywać jego bat’ko. Prawda, krzesło pana pisarza było puste, a czytywana przezeń księga leżała zamknięta Chwedir przysiadł z boku, na ławie przy panu Rio. Pomiędzy nimi leżała pękata książeczka. Jaryna przyjrzała się jej i natychmiast ją poznała. Atlas Merkatora!

– A gdzie pan Ramol? – zapytała dziewczyna, z wysiłkiem ściągając kożuszek. Zdrewniałe z zimna palce nie bardzo chciały jej słuchać.

– On... – zbity z tropu pytaniem Chwedir, zamrugał niepewnie oczami. – Jest u pana Chwaścika, robi mu okłady z ziół na ranę.

– Rozumiem...

Przysiadła obok rozmówców i skinieniem podbródka wskazała atlas.

– I co? Wiecie już? Wy, panie Rio, naprawdę jesteście tym... antypodem?

Bursak nagle zmieszał się, a pan Rio błysnął w uśmiechu białymi zębami.

– Po części tak, pani Ireno! Pan Chwedir prawie odgadł, tylko że mój kraj... moja ziemia... znajduje się nieco dalej.

– I dlatego postanowiliście nas nawiedzić? A może już nie macie gdzie rabować i chodzić na rozbój? U siebie możecie dzieci kraść!

– Jaryna, nie trzeba tak! – zaczął Chwedir, ale dziewczyna go ofuknęła i bursak pokornie umilkł.

– Wedle naszych obyczajów i Statutu Litewskiego, trzeba by was, panie Rio, razem z Ramolem zakuć w żelazo i odstawić na sąd do Połtawy! To, żeście przybyli z daleka, w żadnej mierze was nie usprawiedliwia!

– Wiem! – pan Rio kiwnął głową, a uśmiech znikł z jego warg. – Wiem, pani Ireno! Dlatego właśnie przyjechałem, żeby złożyć wyjaśnienia. Zechcecie ich wysłuchać?

Dziewczyna westchnęła i ze znużeniem przymknęła oczy. Och, przespać by się choć z godzinę! Łatwo to nie spać przez całą noc, a potem cały dzień tłuc się w siodle?

– Dobrze, panie... antypodzie. Tylko krótko, proszę. Pan Rio znów kiwnął głową i na chwilę się zamyślił.

– Postaram się, pani Ireno! Przybyliśmy z bardzo dalekiej ziemi... dalekiego świata. Mój ojciec, jak i twój, był namiestnikiem... władcą. Dawno już zginął. A ja jestem żołnierzem... bohaterem...

– Szlachetnym? – dziewczyna parsknęła niczym kotka, przypomniawszy sobie treść pergaminu. – A kto was nim mianował?

Rio przez chwilę milczał, przysłuchując się słowom niewidzialnego tłumacza, a potem się uśmiechnął.

– A, zrozumiałem! To słowo... w naszym języku ma ono nieco inne znaczenie. Bohater, to wolny człowiek, który potrafi wojować... bić się. Biorą go na służbę...

– Panie Rio – westchnęła dziewczyna – U nas ktoś taki nazywa się najemnikiem albo serdiukiem. A u Niemców, to landsknecht albo żołdak. Znaczy, jesteście na służbie?

– Tak, pani Ireno, u naszego władcy... knezia. Dał mi Wielkie Zamówienie... zadanie. Powinienem dostać się na waszą ziemię... do waszego świata... i dostarczyć mu stąd pewne dziecko. Naszemu kneziowi jest ono bardzo potrzebne. Kneź powiedział, że dziecko z pewnych przyczyn... okoliczności... uwarunkowań... urodziło się w obcym świecie i grozi mu niebezpieczeństwo. I okazało się, że to prawda, pani Ireno! Chciano je zabić – dziecko i jego brata, pana Grinia! Więc wystąpiliśmy... obroniliśmy obu. Nie wiedzieliśmy, że nie chcecie go skrzywdzić! Przykro mi, że Chosta przez pomyłkę ranił pana Teodora.

Jaryna zamyśliła się na chwilę. Wszystko niby się zgadzało – ale to przecież wbrew prawu! Co oni sobie myślą, że tu Dzikie Pola czy co? Ot, przyjeżdżają sobie i zabierają dziecko?

– No, powiedzmy, żeście się wytłumaczyli, panie Rio. Pan Teodor Jenocha ma dobre serce – nie chce was ciągać po sądach! Jeżeli i Griń Czumak skargi na was nie złoży, to i ja nie będą wam krzywa. Zresztą, nie mamy czasu – wisi nad nami nieszczęście. Słyszeliście może?

– Słyszałem...

Pan Rio powoli wstał i spojrzał Jarynie prosto w oczy.

– Pani, dlatego właśnie przyjechałem! Weźcie nas na służbę. Nie prosimy o wiele – tyle, żeby starczyło na chleb.

W pierwszej chwili dziewczynie wydało się, że źle usłyszała albo że niewidzialnemu tłumaczowi wszystko się pomieszało. Tych włóczykijów – na służbę? Oszalał pan Rio czy co?

– Z powodu pewnych okoliczności... uwarunkowań... reguł... nie mogę żyć w jednym miejscu długo bez służby. A Wielkie Zamówienie... teraz nie jestem pewien... do końca. Nie mamy możliwości, by odjechać, trzeba nam poczekać... Pani Sale i pan Macapura obiecali, że znajdą nam szlak... drogę...

Jaryna parsknęła nieufnie. Akurat, pan Macapura! Ten, który mokry proch rozdaje! Tak, on z pewnością pomoże.

– No to idźcie na służbę do pana Macapury, skoro jesteście jego przyjaciółmi!

Rio pokręcił głową i odpowiedział, starannie dobierając słowa.

– My... My nie jesteśmy przyjaciółmi pana Macapury. Obiecał nam pomoc, bo to leży w jego interesie. Tak mi się w każdym razie wydaje. Pani Sale została z nim... to jej sprawa. Ale służyć panu Macapurze... nie chciałbym... nie życzę sobie...

– Jaryno, może się zgodzimy? – wtrącił się Chwedir. – Potrzebni nam są doświadczeni ludzie.

– Doświadczeni? – dziewczyna wzruszyła ramionami. – Więc powiedzcie, panie Rio, jeżeli waszą sotnię w otwartym polu zaatakuje jazda, jak najlepiej sprawić szyk? W „żmijkę”, w linię czy w czworobok?

Pan Rio pokręcił głową i roześmiał się.

– Ma pani rację, pani Ireno! W moim kraju bijemy się inaczej, nie mamy rusznic i harmat. Ale ja naprawdę wiele wojowałem, pan Chosta jest zawołanym rębajłą, a k’Ramol to doświadczony lekarz. Lekarza przecież potrzebujecie?

Dziewczyna zerknęła na Chwedira i na jego przewiązane ramię. Lekarz w istocie jest im potrzebny! A na szpiega pan Rio w żadnym razie nie wygląda. Może rzeczywiście ich wziąć?

– A jeżeli pan Macapura wezwie was do siebie?

Pan Rio ponownie się zamyślił, a po jego twarzy przemknął niezbyt wesoły uśmiech.

– Wrócimy do niego tylko wtedy, gdy pomoże pani Sale otworzyć potrzebne nam przejście... drogę. Służyć mu nie będę. Ostatnie wydarzenia... sprawy... obudziły moją podejrzliwość...

Jaryna i Chwedir wymienili porozumiewawcze spojrzenia. No tak! Napad „Tatarów”, zmoczony proch, objeżdżający wsie serdiukowie... Za rękę nikogo nie złapano, ale lepiej mieć się na baczności.

– Jeszcze jedno. Bardzo mi się nie podoba kamień, jaki on nosi na piersi.

– Jaki kamień, panie Rio? – zdumiał się bursak.

– Ciemny. Kiepsko rozróżniam barwy, ale wydaje mi się, że jest czerwony. Ten klejnot przypomina mi coś bardzo znajomego...

Judka Duszogub

– A tu, Grigorij, wzmocniona straż. Zmiana co sześć godzin. Zadanie – nie wpuszczać nikogo, oprócz pana, mnie i następnej zmiany.

Griń Czumak kiwnął głową i z ciekawością popatrzył na zamek. Posterunek wartowniczy umieszczono w odwachu przy bramie. Pomiędzy zewnętrznymi wrotami, dębowymi, okutymi żelazem, a przejściem do zachodniego skrzydła (jedynego, które teraz było zasiedlone) była pusta przestrzeń. Równa i gładka. Kiedyś był tu ponoć sad, ale pan Stanisław kazał drzewa pościnać i nawet wykarczować.

– Warta stoi w bramie. Do środka nie wchodzić. Zmiana – tylko na tajne hasło. Jasne?

– Jasne, panie nadworny setniku!

Spojrzałem na chłopaka z aprobatą. Zuch! W serdiuckim żupanie i z szablą u pasa niczym już nie przypomina tego wystraszonego wsioka, który szukał obrony u mojego pana. Szablą, co prawda, jeszcze bije się kiepsko i w bój brać go za wcześnie, ale do służby wartowniczej nadaje się w sam raz.

– Przez bramę nikogo nie wypuszczać, oprócz pana. Jeżeli nie będzie sam, poczekać, dopóki nie podejdzie do was. Wpuszczać tak samo. Zrozumiałeś?

Griń znów kiwnął głową i z ciekawością popatrzył na zamek.

– Zrozumiałem, panie setniku nadworny. A co to za twierdza? Westchnąłem. No i przechwaliłem tego goja! Zaczyna zadawać pytania. Zamek, co prawda, został odbudowany przez ojca pana Stanisława na miejscu dawnych ruin i wiejskiemu chłopakowi może się wydać twierdzą.

Jeżeli przyjrzeć się staranniej, to z baszt tylko jedna nadaje się do obrony; do naprawy murów zbieraliśmy się co roku, ale jakoś się nie składało... wzmocniliśmy je tylko i zostawiliśmy.

Tak czy owak, w razie poważnego oblężenia zamku utrzymać się nie da... brak dostatecznej ilości ludzi do obrony.

Ale to już nie te czasy.

– Jaka tam twierdza? Grigorij, tu nie ma żadnej twierdzy! Jest brama, wartownia i straż. Więcej nie ma niczego!

– Aaa...

Chłopak miał tak ogłupiałą minę, że z trudem ukryłem uśmiech. Ale śmiać się nie było z czego – sam kiedyś taki byłem. Dobrze chociaż, że nie mogę wchodzić do środka... Dobrze.

– Nie ma tu żadnej twierdzy – powtórzyłem. – I niczego tu nie widzisz, czumaku! Niczego! Ani muru, ani narożnych baszt...

Uśmiechnął się i kiwnął głową – zrozumiał, chwała Świętemu, Który Jest! Zrozumieć zrozumiał, ale znam ja tych młodych! Zacznie rozpytywać kogo popadnie, i ktokolwiek doniesie panu Stanisławowi.

– No dobrze, Grigorij! Po raz pierwszy i ostatni. Usłyszysz – i natychmiast masz zapomnieć...

O zamku można by długo opowiadać. Nie jest taki stary, zbudowali go mniej więcej półtora wieku temu poprzedni właściciele tych ziem. Ich miano poszło w zapomnienie, może jeszcze pamięta je tylko pan Stanisław. Ktoś ze Starych Panów – tych, co to chodzili w kapiących od złota kontuszach, a w wąsy wplatali brylanty. Ale nie pomogły im zamki i mury. Kiedy hetman Zenobi (niechaj za niewinną krew mojego ludu na wieki przeklnie go Święty, Który Jest!) przysłał tu swoich rzeźników, zamek zdobyto z marszu – któryś z chłopów otworzył chyłkiem wrota. Mówią, że zamek płonął cały tydzień – razem ze wszystkimi, którzy w nim się znaleźli. Krzyk był taki, że dreszcz przejmował tych, co słuchali. A potem, kiedy wojna się skończyła, zawładnął tymi ziemiami były setnik, Petro Macapura – dziad pana Stanisława, albo jego pradziad, nikt nie wie niczego pewnego. Zawsze tak się dzieje – przepadli Starzy Panowie, przyszli Nowi! Petro Macapura w martwym zamku żyć nie zechciał – pobudował dom i chutor wokół domu. I zamek został taki, jaki był – tylko ruiny i zgliszcza, puste od ognia i czarne... dopóki batiuszka pana Stanisława nie wezwał kamieniarzy z Połtawy. Pracowali długo i uparcie. Co mogli, zrobili. Powiadają, obiecał im pan Leopold miski napełnić bitymi talarami. Może i napełnił – ale przepadli gdzieś kamieniarze; stąd wyszli, a do Połtawy nie dotarli. A przy odbudowanych wrotach pojawiła się straż.

I stoi do tej pory.

Pan Leopold w zamku też nie zamieszkał – kiedy po europejskich krajach się włóczył, zajeżdżał tu czasami, czasami na chwilę, czasem na całą noc. I pan Stanisław też tu zachodzi. Bywa, że do zamku przywozi gości – rozmaitych. To wsiową dziewkę, to mołodycię krasawicę, to dziecko. Niewiele brakło, a trafiłby tam i Griniowy braciszek – a także pani Sale. Innym się za to udało – zostali zaproszeni do środka. Dobrze im się tam wszystkim widać żyje – bo jeszcze nikt nie próbował wyjść na zewnątrz... A może i próbują, ale pan nie puszcza. Lubi gości nasz pan!

Wszystkiego mu nie opowiedziałem – po co prostemu serdiukowi takie rzeczy wiedzieć? Przekazałem mu tylko najważniejsze: zamek należy do pana Stanisława, który odwiedza go czasami i zagląda do środka – i niczego więcej wiedzieć Griniowi nie trzeba. Przyjdzie – wpuścić, wychodzi – też przepuścić. Najważniejsze – o nic nie pytać, niczego nie mówić, nawet nie wspominać.

– Zrozumiałeś, czumaku?

– Tak jest!

Wydaje się, że zrozumiał. No i dobrze, dłużej pożyje chłopczyna!

– To pięknie, Grigorij! Jutro staniesz na warcie. Jak służba, podoba się?

– Podoba się, panie setniku nadworny!

Zabrzmiało to niezbyt raźno. Znów spojrzałem na chłopaka. Prawda, niezbyt tęgą ma minę. Jakby z pogrzebu wrócił.

– Co jest, czumaku? Z bratem coś nie tak?

Ciężkie westchnienie. Griń uciekł ze wzrokiem w bok, wargi mu drgnęły.

– Z bratem też...

Postanowiłem, że nie będę drążył tematu. Dziwnego brata zesłał czumakowi Święty, Który Jest! Przebywa tu nieco dłużej niż tydzień, a już przestał gaworzyć i próbuje mówić. I rośnie – w ciągu dnia tyle, ile inne dzieci wyciągają w dziesięć dni! Strach pomyśleć – baba, którą przysłano do karmienia, następnego dnia poprosiła, by ją uwolniono od tego obowiązku!

Straszne to i dziwne. Dziecko do tej pory nie ma imienia. Pan Stanisław ochrzcić go chciał, popa wezwać z Minkówki, ale Griń się sprzeciwił – za wcześnie, powiada. Dobre sobie – za wcześnie! Jak tak dalej pójdzie – chłopak za miesiąc na konia wsiadać zacznie!

I zrozum tu tych gojów!

– Panie setniku nadworny! Ja... nie wiem, jak to powiedzieć... No tak, chłopakowi coś doskwiera. Wiele się na niego zwaliło, ale widać to jeszcze nie wszystko. Nie na darmo ludzie powiadają: przyszło nieszczęście, otwieraj wrota...

– Wyście... wyście mnie uratowali, panie Judko! Mnie i braciszka. Ja za was będę się modlił przez całe życie!

Poczułem wstyd. Aj waj, nie módl ty się, chłopcze, za mnie do Świętego, Który Jest! Wcale cię nie uratowałem! I braciszka twojego też nie uratowałem! Może lepiej by dla was było, gdybyście obaj zginęli pod zwałem kamieni albo z panem Rio hulaką do obcego Naczynia się przesiedlili.

Dziwne... od wielu lat już nad nikim się nie litowałem.

Zapomniałem, jak to się robi!

– Panie Judko, spadły na mnie wielkie nieszczęścia! Chatę mi spalili, matkę z cmentarza wyrzucili, a teraz...

Z trudem wyrzucał z siebie słowa, a każde z nich było niczym armatni pocisk.

– Mam... miałem znaczy, kobietę. Oksana jej na imię. Przypadliśmy sobie do gustu... myślałem, swatów poślę...

Tak to? Zaczynałem rozumieć. Biednemu się żenić nie dali... No, ale co racja, to racja – jaki goj wyda córkę za czarciego pasierba!

Uśmiałbym się – ale śmieszne to wcale nie było.

– Nijak jej za mąż nie chcą wydać? Co, Grińka? Kiwnął głową, a w oczach błysnęły mu łzy.

– Wydają! Za Kasjana, naszego sąsiada! Panie Judko, ona go nie kocha! Ale to wiecie... ojcowskiej woli się nie sprzeciwisz.

Czy wiem? Oj tak. Mateczka długo namawiała ojca, żebyśmy z Humania uciekali, dopóki jeszcze można było. Nie zdołała go przekonać – choć wiedziała, co nas czeka. Uparty był mój ojciec, Josif ben-Szymon!

– Wesele... Jutro postanowili wyprawić. W niedzielę po Tłustym Czwartku. Chcą zdążyć przed Wielkim Postem.

Jutro? Znaczy, dziś szabat! Aj waj, Judo ben-Josif, zupełnie się w grzechu pogrążyłeś! Ileś ty razy micwy złamał? Czy można w szabat sprawdzać posterunki? Co prawda w Misznie powiedziano: jeżeli nie wolno, ale jest pilna potrzeba...

No, rzeczywiście nie wiodło się w życiu chłopakowi. Chociaż... zależy, jak na to popatrzeć. Jeżeli dogada się z panem Stanisławem... Akurat dziś rano polecił, by ponaglić głupie chłopstwo, żeby za długo się nie zastanawiało. Chcieliśmy zacząć od Kałandiejców, ale Gontowy Jar wcale nie gorszy. A Griń panu Stanisławowi jest potrzebny i jako stróż przy bracie, i jako wierny pies, który na słowo pana każdego chłopa zagryzie.

– Więc tak, mój sławny panie Grigoriju. Znaczy, ty ją kochasz, a i ona nie jest ci przeciwna... Pozostało tylko rodziców przekonać.

Ciężkie westchnienie. Czumak odwrócił głowę i machnął ręką.

– A gdzież ich tam przekonasz, panie Judko! Przedtem nie mogłem, a co dopiero teraz...

Spojrzałem na zamek. Czyżby to jego widok podsunął mi tę myśl? Nawet na ściany patrzeć było nieprzyjemnie. Próbowałem zamykać powieki, przeganiając Cienie precz, ale niczego nie mogłem zobaczyć – sam mrok i czerń.

– Przekonywać można na różne sposoby. Czasami słowem, a czasami szablą.

Drgnął i szybko się odwrócił. I ruszył ręką – jakby w rzeczy samej za szablę chwytał.

– A może, czumaku, żal ci twoich sąsiadów? Dobrzy sąsiedzi, takich ze świecą szukać...

W jego oczach rozbłysły wilcze ogniki. Błysnęły i zgasły. No tak, zmienił się chłopak.

– Nie, panie nadworny setniku, wcale mi ich nie żal. Tylko... że to gwałt.

– I jeszcze jaki! – uśmiechnąłem się. – Długo będą pamiętać! I to, jak was z bratem pozabijać chcieli, i to, jak waszą matkę...

– Tak.

Milczał... a na szczękach grały mu mięśnie.

– Tak! Niech zapamiętają! Na długo! Kiedy... kiedy ruszamy? Aj waj! Nie spiesz się tak, chłopcze! Nie pora ci jeszcze ruszać na takie wyprawy! I nie pora dowiadywać się, że nie zapamiętają twoi zbierający się do wesela sąsiedzi naszego okrucieństwa: nie będzie komu pamiętać!

Biada ci, miasto krwi! Biada!

Kopyta biły w zmarzniętą ziemię, a ja z trudem się powstrzymywałem, żeby nie pognać swojego deresza. Zimny wiatr w twarz, para z końskich chrapów, turecka szabla przylgnęła do biodra – czekamy!

Doczekamy się!

Już niedługo!

Dla tych właśnie chwil żyję. Dlatego nie umarłem wtedy, na zalewanej strugami deszczu drodze, obok ojca, matki, braci i sióstr. I teraz głos ich krwi dźwięczy w każdym uderzeniu mojego serca i w łoskocie kopyt mojego konia.

To mój czas!

Mój!

„Za późno na żal” – powiedzieli mi Malachowie, ale ja nie żałuję.

Biada ci, miasto krwi! Biada ci Babilonie, który zabijasz mój lud!

Biada!

I niech teraz nie liczą na łaskę ze strony Judy ben-Josifa, maleńkiego żydowskiego chłopaczka, którego nie zabili od razu, żeby się do woli nad nim poznęcać.

Nie zabili od razu – i popełnili błąd.

Konie rwą przed siebie, chłopcy w milczeniu szczerzą zęby, a prowadzę ich ja, Judka Duszogub; ten co wybłagał u Świętego, Który Jest jedno wielkie prawo – prawo Zemsty.

Za mój lud i za moją rodzinę.

Za mnie.

Biada ci, miasto krwi!

Błogosławiony, kto weźmie i porozbija główki dzieci twoich o kamienie!

Ocknąłem się, odetchnąłem czystym, zimnym powietrzem i poklepałem konia po zgrzanym kłębie. Spokojnie, Judka, spokojnie, wierny sługo dobrego pana Macapury! Twój krwawy chleb został już wypieczony. Trzeba odłamać kęs – i wgryźć się weń zębami, żeby najeść się do syta.

Chleb Wstydu – to, o co prosimy Świętego. Ale ja wcale się nie wstydzą.

Wyjechaliśmy pod wieczór. Tym razem nikt się nie przebierał w tatarskie chałaty – nie było potrzeby. Rację ma pan Stanisław – dość już ukrywania się! I tak się domyślają – o ile jeszcze wszystkiego nie pojęli. Tak będzie nawet lepiej – wszyscy, którzy ocaleją, opowiedzą innym, jak niedobrze jest wchodzić w spory z panem Macapurą-Kołożańskim!

Nasz pan obmyślił to wszystko już dawno temu! W innym okolicach, gdzie czerkasi są bardziej skłonni do współpracy, wszystkie wioski dawno należą do takich jak pan Stanisław. Tylko nam trafił się sąsiad wyjątkowo niepojętny. Dwa razy pan Stanisław rozmawiał z wałeckim setnikiem. Proponował podział wsi i chłopów. Ale pan Longin uparł się, nie chciał naruszać „wolności” – jakby hetman Zenobi do tej pory rządził Ukrainą. Uparł się – na swoje nieszczęście. Teraz on jest daleko, my tutaj i nikt się nie przeciwstawi naszym szablom!

A zresztą chłopi i wsie – to troska pana Stanisława. Ja potrzebuję czegoś innego. Zupełnie innego!

Michał, mój dziesiętnik, zaproponował, by pojechać na wprost, przez Minkówkę i Kopińce, ja jednak wolałem ostrożność. Minkówka leży tuż obok Wałek, a niepotrzebne nam poranne spotkanie z panną Jaryną i jej posiwiałymi w bojach czerkasami. I nie dlatego, że się ich boimy. Na wszystko jest odpowiedni czas. Najpierw alef, potem bejt...

A zresztą, dróg jest wiele, a chłopcy nie na darmo niemal codziennie ćwiczą jazdę. I konie mamy dobre. Każdy opłacony nie złotem, ale krwią!

Mój pan nie należy do skąpych!

Za mną – pole, ośnieżone i gołe; przede mną wzgórze, a za nim już Gontowy Jar. Polnymi drogami jechać trudno, ale za to nikt kmiotków nie uprzedzi.

Podczas pierwszych lat po tym, jak mi spadła z oczu purpurowa piana, zwątpiłem. Ci, dla których zwróciłem się do Świętego, Który Jest, już nie żyli, a moja szabla nasyciła się ich brudną krwią. Czy nie zjadłem już dość mojego Chleba Zemsty? Przecież głupie kmioty w głuchych wsiach nawet nie słyszeli o Humaniu i krwawym psie, Żeleźniaku!

Owszem, zwątpiłem. Zwątpiłem, ale potem zrozumiałem.

Są winni!

Wszyscy są winni – synowie, wnuki i prawnuki morderców. Tych, co mordowali mój lud. A ich dzieci? Czyżby one miały wzrastać bez grzechu? Nie, moja droga wcale się nie kończy! Wszystkich! Wszystkich, do siódmego pokolenia, jak każe Pismo!

Tym bardziej, że czasu zostało już niewiele.

Już się spotkali – Śmierć, Wtórnik i Jeniec.

Ziarenka piasku spadają, i nie będę się wahać. Słusznie mówił Jeshua ben-Pandira: ci galicjanie nie są bardziej grzeszni od innych, ale i oni pójdą na zatracenie – jeżeli się nie pokajają. Oni jednak się nie kajają, znaczy – nie mam czego żałować!

– Panie setniku! Panie setniku! Którędy teraz?

Ach tak! Przyjechaliśmy! Oto i Gontowy Jar!

Potrzebną nam chatę znaleźliśmy od razu – stała prawie w samym środku, niedaleko cerkwi. Nawet nie musiałem patrzeć na rysunek, który nam zrobił Griń Czumak. Zwykła chata, kryta słomą strzecha pokryta śniegiem, oszronione okna...

Chata zwykła, ale wokół niej ludno jak na jarmarku. Pospólstwo z zapadnięciem mroku kryje się i zamyka drzwi – przed złymi ludźmi i własnym strachem. Dziś jednak na ulicy stoi tłum. Widać sanie, obok nich drugie, w końskich grzywach zaplecione wstążki. Drzwi otwarte, obok nich zebrali się przyjaciele i druhny...

Znaczy, wszystko tak, jak mówił... Wesele!

– Z koni!

Obejrzałem się za siebie – serdiukowie jak zwykle zamykali ulicę, a Michał rozstawiał mołojców wokół chaty. Nikt nas tu nie napadnie, ale ryzykować nie należy. Licho nie śpi. A jeżeli mój wrażliwy pan Grigorij w ostatniej chwili się rozmyślił i posłał gońca do panny Jaryny? No, nic! Rusznice gotowe, a szable pod ręką.

– Michał! Czekać mi tutaj i nikogo nie przepuszczać! Poprawiłem czapkę i strząsnąłem śnieg z ramion. No, mimo wszystko, jedziemy na wesele!

– Pierwsza dziesiątka – za mną!

Ci, co tłoczyli się u drzwi, natychmiast pojęli, co się święci – i rozbiegli się, szukając kryjówek w nocnym chłodzie. Uśmiechnąłem się do siebie – niech uciekają! Ktoś przecież powinien zostać, żeby innym opowiedzieć.

Odwróciłem się i machnąłem ręką.

– Zarąbać wszystkich, którzy wyskoczą. I znajdźcie jakąś słomę!

– Panie setniku, a dziewki? – zapytał ktoś, nie bez oburzenia w głosie.

Oto, co im pachnie! Oczywiście, chłopcy chętnie by się zabawili, ale nie można się zatrzymywać. Tylko patrzeć, jak na weselisku zjawią się inni goście!

– Zabierzemy kilka ze sobą – postanowiłem. – I tak trzeba będzie gdzieś zatrzymać się na popas. Michał, znajdź ze dwie dla pana, poszukaj co gładszych.

– No, tak to co innego!

Dziś w zamku mojego pana będą nowi goście. I Griń Czumak się ucieszy – też pięknie!

Wyjąłem szablę i przestąpiłem próg. W twarz wionęło ciepłem i zapachem warzonego w domu piwa. Na ułamek sekundy poczułem się nieswojo Kimkolwiek byli ci, co mieli zaraz zginąć, to przecież ludzie, stworzeni przez B-ga. I wesele, też b-ża sprawa!

I w tej samej chwili wszystko mi się przypomniało.

Nie, nie przypomniało mi się!

Zawsze o tym pamiętam!

Zawsze!

Rachel, starsza siostra, wysoka, czarnooka, najpiękniejsza z całej rodziny. Też czekała na wesele – miało się odbyć za tydzień. Jej narzeczony był nie lada kim – Lew Akaem, ojcowski uczeń. Dobry chłopak, akurat wrócił z Krakowa, chciał zostać melamedem w naszym chederze.

Zarąbali go na oczach siostry. Początkowo krzyczała... a potem ucichła...

Poprawiłem czapkę i gorzko się uśmiechnąłem.

Biada wam, córki babilońskie!

Dziewczyna tańczyła na śniegu – naga, w jednym wianku na głowie z długimi wstążkami. Dzwoniąc naszyjnikiem z ciężkich dukatów, drobiła bosymi nogami w śniegu.

– Dalej, dalejże, suczko! Dopóki tańczysz, będziesz żywa!

Chłopaki rozhulali się na całego. Któryś poświstywał do taktu, inni zakładali się o to, jak długo jeszcze wytrzyma. Jej przyjaciółki leżały już pokotem, nagie, z bezwstydnie porozrzucanymi nogami. One już nie zatańczą.

Odwróciłem się. Czasami samemu robi mi się niedobrze od tego wszystkiego. Ale cóż zrobić – wyszkoliłem stado wilków. Wciąż jeszcze słyszałem wycie – okropne wycie palonych żywcem. I czułem smród – znajomy smród przypiekanych ludzkich ciał...

– Kręć się, kręć, ścierwo! Panie setniku, może weźmiemy ją ze sobą? Mocna jucha, wystarczy dla wszystkich!

Nie wytrzymałem i odwróciłem się precz. Dziewczyna (była to chyba przyjaciółka panny młodej, już sam nie pamiętam) nie krzyczała ani nie wyła – tylko popiskiwała cienkim głosikiem. Oczy miała zupełnie puste – nie było w nich nawet strachu. Ale tańczyła, nie zatrzymując się ani na chwilę. Tak, chęć przetrwania, przeżycia, jest silniejsza od wszystkiego – od bólu, strachu, wstydu. Nawet teraz, pobita i zhańbiona, chce żyć...

A piękna z niej dziewczyna!

Żal?

Nie, nie żal. I brać jej ze sobą nie można. Panu – taka jak jest – na nic się już nie przyda, a w majątku dla obcych miejsca nie masz.

No cóż... Konie odpoczęły, pora wracać. Ale przedtem...

– Michał!

Chłopak podbiegł do mnie, szeroko się uśmiechając. W dłoni trzymał naszyjnik – taki sam, jaki miała dziewczyna – z ciężkich, starych dukatów.

– Na rozkaz, panie setniku!

– Dawaj tu pannę młodą! Oksanę!

– Chyyy!

– I nie „chykać” mi tutaj! – uciąłem z miejsca. – Macie się z nią obchodzić uprzejmie! Zrozumiałeś?

Michał podrapał się po głowie, ale na sprzeciw się nie zdobył.

– A wy, chłopaki, zbierać się! I kończyć z tą... pospieszcie się! Dziewczyna chyba odgadła, co ją czeka – zachwiała się, padła w śnieg, wstała... I zaczęła krzyczeć – okropnie, przeciągle i ochryple.

– Panie setniku... A może ją puścimy? Niech sobie ucieka! Dotrze gdzieś do ludzi – jej szczęście!

Dotrze, a jakże! Dziesięć wiorst po śniegu, goła i bosa!

– Pospieszcie się! – powtórzyłem i nie oglądając się, ruszyłem w stronę, gdzie zostawiliśmy konie. Krzyk trwał jeszcze przez chwilę – i nagle się urwał.

Koniec!

Doigrała się!

Przy koniach sterczał znudzony i zły wartownik, który pewnie klął w żywy kamień swój los; niedaleko leżeli powiązani jak barany goście – ci jeszcze poigrają i zatańczą w zamku, szkoda, że tego nie zobaczymy...

– Oto ona, panie setniku!

W chacie nie zdążyłem się przyjrzeć pannie młodej. A zresztą, po co? Teraz... Teraz patrzeć na nią też mi się nie chciało. Dziewka, jak dziewka, tylko na głowie zamiast wieńca miała czepiec zawiązany pod brodą. Kiedyśmy weszli, akurat go jej wkładano...

– Ty jesteś Oksana? Narzeczona Grigorija Kiryczenki?

Nie odpowiedziała. W oczach miała pustkę, taką samą, jak tamta dziewczyna...

– Ogłupiała, panie setniku!

Spojrzałem uważniej. Nie ogłupiała – gorzej. Wyciągnęli ją z chaty, zanim wzięliśmy się za szable, ale dość było i tego, co zdążyła zobaczyć!

– To nic, panie setniku! Czumak narzekał nie będzie! Michał znów się uśmiechał. Fakt, świetna zabawa – porwać pannę młodą spod czepca. Pannę porwać, a pana młodego powiesić u powały na jego własnym, haftowanym pasie...

Blade wargi dziewczyny drgnęły, a w jej oczach błysnęło coś rozumnego, jasnego...

– Bestie! Potwory!

Opuszczał ją rozum, uciekając w głęboką przepaść, z której nie było powrotu. Tak, nie ucieszy się Griń! Ona zaś mu nie wybaczy! Tam, w chacie, została cała jej rodzina!..

– Cofnąć się! Wszyscy macie się cofnąć o dwadzieścia kroków! Ale już!

Zdziwieni chłopcy zaczęli się oglądać jeden na drugiego. Michał chrząknął znacząco. Konie zarżały niecierpliwie – dość już postoju, pora jechać...

Odczekałem chwilę i zamknąłem oczy.

Precz, Cienie!

Teraz przed oczami miałem biel i niejasną, rozmytą sylwetkę z ciemną plamą w okolicy serca.

To jej dusza – i jej szaleństwo.

Strach można przepędzić, ale to nie był strach, lecz coś znacznie gorszego. Znaczy, zwykłe środki na nic. Zostaje tylko jedno – Słowo Tasfet, Wielka Przydawka. Odrobiny cudzej duszy przepędzą szaleństwo i staną się częścią jej samej.

Owszem, tak się stanie. I nie będzie już Oksany, Czumakowej narzeczonej. Będzie ktoś inny... I Oksana.

Teraz tylko niczego nie pomylić i prawidłowo dobrać słowa. Kiedyś rabbi Lew z Pragi zażartował. Nakleił kartkę ze Słowem na glinianą kadź i otrzymał golema. Mój gospodarz też dla żartu stworzył pana Przekulczyckiego. Do tej pory nie wiem, czego użył – beczki, drewna czy świeżego trupa. Sama wygoda – stoi za krzesłem i nie żąda za to złota!

No, pora już!

Na bieli pojawiły się Słowa – kanciaste czarne litery. Z prawej ku lewej – jedna za drugą. Czerń znikała, zastępowana przez szarość. Jakby duszę spowijał kokon.

Jest!

Teraz ostatnie, ale bardzo ważne!

Otworzyłem oczy. Biel znikła, przepadły i czarne litery. Przede mną stała kukła – żywy golem z pustymi oczami. Dolna warga obwisła, z kącika ust zwisała niteczka śliny.

– Panienko Oksano!

W oczach dziewczyny coś błysnęło. Przypomniała sobie swoje imię.

Na razie – tylko imię.

– Jesteś Oksana, narzeczona Grinia Czumaka. Bardzo go kochasz. Wkrótce będzie twoje wesele. Zrozumiałaś? Jeżeli tak, kiwnij głową!

Głowa drgnęła – ruch był martwy, drewniany; znów sobie przypomniałem pana Przekulczyckiego. Coś takiego potrafi zrobić i pan Stanisław. Ale co komu po golemie?

– Pani Oksano! Gdy doliczę do trzech, ockniesz się i będziesz pełna radości i wesela. Wkrótce się spotkasz ze swoim narzeczonym, ale słuchać będziesz tylko mnie. Zrozumiałaś? Jeżeli zrozumiałaś, kiwnij głową.

Głowa znów drgnęła. Ech, gdybyż teraz zobaczył pan Grigorij swoją narzeczoną!

Teraz ostatnia część Imienia. Ta, której nie zna pan Macapura. Trzeba ją wyrecytować, patrząc prosto w oczy. W puste, szeroko rozwarte oczy nowo narodzonego dziecka.

– A teraz... Raz... Dwa...

– Gdzie? Gdzie ja jestem?

Głos był lekko zdziwiony, ale pozbawiony nuty strachu. Uśmiechnąłem się, podziwiając swoje dzieło. Ta, która była Oksaną, znów się nią stała. Prawie taką samą, jak poprzednio...

– Gratulluję, pani Oksano! Jestem Judka, przyjaciel waszego narzeczonego.

Uśmiechnęła się niepewnie i rozejrzała dookoła. Zdziwiona, nie poznawała nikogo i niczego...

– Dobry wieczór, panie Judka. A gdzie Griń? Ja chcę do Grinia!

Jaryna Zagarżecka, córka setnika

– Panno setniczanko! Panno setniczanko! Gwałtu!

Tego chłopca nie znała. Maleńki, z odstającymi uszami, w zsuniętej na nos futrzanej czapie i przywleczonej za sobą szabli. Ale żołnierz!

– Gwałt człowiekowi zadają!

Tego tylko jeszcze brakowało! Cały dzień w siodle, zmęczona, konia prawie na śmierć zajeździła, myślała, że choć w Wałkach będzie spokojnie...

– Gwałt, panno setniczanko! Ramola biją!

Jaryna z początku nie zrozumiała – jakiego ramola? Ale natychmiast sobie przypomniała. Konował!

– I gdzież to go biją, chłopcze?

Za co biją, nie zapytała. W Wałkach ludzie sprawiedliwi. Jeżeli biją, to był powód.

– U Pawki Garncarza! Za rogiem, blisko!

Dziewczyna westchnęła i przetarła twarz dłonią. Taki ciężki dzień, jeszcze tylko gwałtu brakowało!

– A beze mnie sobie nie poradzicie?

Z twarzy chłopaczka w lot wyczytała, że nie poradzą. A jak sobie poradzą – to w najlepszym wypadku z panem Ramolem.

– No dobra!

Wiedziała, gdzie szukać Pawki Garncarza. Zresztą co z niego za Pawka – dawno jest już Pawłem Sewastianyczem, mającym dwóch synów, z których każdy ma pięści jak bochny. Jeżeli to oni zaczęli bić...

Tłum był niewielki – wszystkiego ze trzy dziesiątki ludzi. Chłopaki, mołodycie i dzieciaki. Stali zebrani w krąg – i patrzyli.

A było na co.

Na śniegu leżał koński czaprak – stary i pogryziony przez mole, obok ktoś rzucił bezładnie niebieskie szarawary z tkanym pasem i smuszkową czapką. Właściciel tego leżał rozciągnięty na czapraku.

Bez spodni.

Leżąc w taki zimny wieczór bez spodni na czapraku pośrodku ulicy, można zamarznąć, więc pana lekarza przyjaźnie rozgrzewano.

Na dwie ręce.

Kańczugami. Porządnymi, skórzanymi kańczugami.

Jaryna mimo woli zjeżyła się. Och, piękna to rzecz – skórzane kańczugi. Od samego świstu dusza ucieka w pięty!

– Dwadzieścia pięć! – liczono w tłumie. – Dwadzieścia sześć! Gęściej walcie! Gęściej! Po pośladkach go!

Z czapraka niosło się stłumione pojękiwanie. Gołe nogi drgały w takt „rozgrzewki”.

– Dwadzieścia siedem! Dwadzieścia osiem!

Jaryna podrapała się po koniuszku nosa. Usilnie leczą pana lekarza! Nie chwyci go żaden zamróz! Wtrącić się? Czy poczekać, aż dojdzie do połowy setki?

– Trzydzieści siedem! – oznajmił ktoś. – Ach, jak prażą, aż miło popatrzeć!

– Dość! Dość, mówię!

Jaryna podjechała bliżej i zeskoczyła z konia. Poznano ją natychmiast – chłopaki zaczęli ściągać czapki i nawet Pawka Garncarz zatrzymał uniesioną w powietrze łapę.

– Cóż tu się wyrabia, dobrzy ludzie? Nie znacie porządku, czy co?

Pawka splunął i chciał odpowiedzieć, ale go uprzedzono.

– A gdzież to taki porządek, żeby dziewczyny na złą drogę sprowadzać? Mało mu swoich, paskudzie niewiernej? Co się gapicie, chłopy? Dajcie mu tak, żeby po wiek wieków popamiętał!

Przed tłum wysunęła się tęga baba w zsuniętym na bok czepcu. Wsparłszy się pod boki, błysnęła jasnymi, nieco wyłupiastymi oczami.

To tak? Jaryna mimo woli uśmiechnęła się. Ciotka Garncarzyna! No, teraz to się zacznie!

– Sama rozsądź, panno Jaryno! Córunia u nas jedyna, kochana, niczym jabłuszko wielkanocne! A ten poganin niewierny...

„Niewierny poganin” zorientowawszy się, że razów więcej nie będzie, wstał na czworaki i zaczął wciągać portki.

– Ej ty, nie wstawaj! – Ciotka Garncarzyna odwróciła się groźnie ku nieszczęsnemu Ramolowi i tknęła go drewnianym chodakiem w bok. – Nie puścimy, dopóki nie dostaniesz setki! Najpierw sto bizunów, a potem do popa, ikonę całować!

Wyglądało na to, że lekarz wpadł jak śliwka w kompot. Jaryna chciała zapytać o jego zbrodnię, ale nie zdążyła.

– Ratujcie, dobrzy ludzie, ratujcie! Och, co też mu, antychrystowi do głowy strzeliło! Och, dzieciątko moje, dzieciątko! I cóż teraz będzie?

Z chaty wyjrzało „dzieciątko” – piegowata dorodna dziewoja z piersiami jak dzwony, w narzuconym na koszulę kożuchu, zapłakana i z nabrzmiałymi wargami.

– Do chaty marsz, bezwstydnico jedna, nie śmiej się ludziom na oczy pokazać! – zagrzmiała Garncarzyna. – Na ławę się kładź i spódnicę ściągaj, sama po tyłku cię siec będę, paskudo! Rąk nie pożałuję! A jak się zmęczę, sąsiadów na pomoc zawołam!

„Dzieciątko” znikło, jak wichrem porwane. Tymczasem sąsiedzi, którzy zdążyli już trochę ochłonąć, zaczęli wyjaśniać „pannie setniczance”, w czym rzecz. Lekarza i dziewkę przyłapano w sianie na stryszku, przy czym jednego spojrzenia na koszulę Garncarzowej córy dość było, by stwierdzić, że na ratunek za późno.

Ramol tymczasem zdołał jakoś wciągnąć portki i już chciał czmychnąć w tłum – gdy w porę go pochwycono.

Na pana lekarza żal było popatrzeć. Jaryna nie wytrzymała i odwróciła się. Połaszczył się kot na śmietanę! I żeby śmietana była choć słodka!

– Więc tak, panno Jaryno! – Pawka Garncarz zdjął czapkę i pokłonił się z godnością. – Batożyć go, paskudnika, już nie będziemy, ale puścić – nie puścimy. Najpierw zaprowadzimy go do cerkwi, do ojca Nifonta – i ochrzcimy bisurmana. A potem niech ikonę całuje i przysięga, że ożeni się z moją Hapką. Po Wielkim Poście wyprawimy wesele. Niech bezwstydnik grzech odpokutuje!

Dziewczyna westchnęła. Spierać się nie ma co, Garncarz był w swoim prawie. Co tam kańczugi, mogli się wziąć i do dębowych kijaszków!

Z tyłu rozległ się tętent końskich kopyt. Achmet podjechał na karym inochodźcu i sfrunął z siodła, jakby go wicher zmiótł.

– Hanum-panienka! Czemu bez konia chodzi! Czemu od Achmeta uciekaj?

– Achmetku! Chodźże tutaj! – rozległy się głosy z tłumu. – Dawaj nahajkę, nahajką będzie wygodniej!

Okazało się, że Chwedir jest na miejscu – siedział w świetlicy na ojcowskim fotelu. Niemiecka lampa płonęła pełnym blaskiem. Lekko zgarbiony bursak wodził piórem po stronie otwartego kajetu. Pan Rio siedział obok i wyjaśniał mu coś po cichu.

Dziewczyna tylko pokręciła głową. Trafił swój na swego! Jeden bajki opowiada, a drugi je zapisuje! Jak dzieci!

– Jaryna! – chłopak zerwał się i zamknął kajet. – My tu...

– Widzę...

Czapka spadła na ławkę i ciemne włosy rozsypały się po ramionach. Jaryna westchnęła. Warkocz by zapleść, ale nie ma kiedy.

– Do Połtawy napisaliście, panie pisarzu?

– Jeszcze rankiem – odpowiedział pospiesznie Chwedir. – Posłałem przez umyślnego i dałem mu nawet dobrego konia. Myślałem, czy samemu nie pojechać, ale ty, panno setniczanko, przecież byś nie pozwoliła.

– To dobrze...

Jaryna nie bez trudu rozpięła kożuszek i spróbowała go zdjąć. Zmarznięte dłonie nie bardzo chciały okazać posłuszeństwo. Pan Rio podskoczył i pomógł.

– Dziękuję...

Dziewczyna podeszła do kominka, wyciągnęła ręce ku ogniowi i zmarszczyła brwi.

– Lepiej byście, panie Rio, zamiast opowiadać bajki panu pisarzowi, Ramola popilnowali! A może w waszym kraju każdemu nicponiowi wolno dziewki psować?

Dziwna sprawa: pan Rio się zmieszał – po raz pierwszy ujrzała na jego twarzy zmieszanie...

– Ja... ja mu powiem, panno Ireno! Ram... znaczy, pan k’Ramol niekiedy pozwala sobie...

Jaryna nie wytrzymała i parsknęła. Przypomniała jej się groźna mina ciotki Garncarzyny. No, z taką teściową skończy mu się używanie!

– Moglibyście z nim porozmawiać, panie Rio i go pocieszyć. Achmet was zaprowadzi.

– Hmm...

Rio zamyślił się i westchnął – najwyraźniej się czegoś domyślał. Dziewczyna poczekała, aż zamknie za sobą drzwi i zwróciła się do Chwedira:

– No i jakąż to bajkę usłyszał dziś pan Teodor?

Bursak, podobnie jak przed chwilą Rio, zrobił zmieszaną minę, ale szybko przybrał poważny wyraz twarzy.

– Nie bajkę, Jaryno Longinówna, ale starą legendę ze swojego kraju. I nie zajmowaliśmy się tym cały dzień, tylko godzinę, nie więcej. Za dnia nie próżnowaliśmy. Pokazywałem panu Rio, jak strzela się z fuzji, żeby mógł sprostać wrogom...

Jaryna tylko zamrugała oczami. Świat na głowie staje! Bursak i okularnik uczy „szlachetnego bohatera” władania rusznicą!

– I... jak poszło?

– Tak jak należało się spodziewać – chłopak z powagą pokiwał głową. – Pan Rio trafiał, ja nie. Dopiero teraz, w wieczornym czasie, opowiedział mi dziwną historię o przewrotnych wrogach ludzkiego rodzaju, zwanych Żyjawcami. Taki przeklętnik, Żyjawiec, opanowuje człowieka i wypiera zeń duszę, swoją osobą ją zastępując.

– Jak czart, gdy opęta człowieka? – dziewczyna parsknęła z niewiarą w głosie. – Ech, panie bursaku...

Chwedir tylko się uśmiechnął.

– No, przecież to folklor! Zapiszę, niechże się pan Grimm ucieszy. Zmęczyłaś się, Jarynko?

– Zmęczyłam...

Dziewczyna opadła na krzesło i zamknęła oczy. Chwedir niepewnie przestąpił z nogi na nogę, podszedł do niej i pogłaskał ją po ramieniu.

– No, co ty... Odpocznij!

– Gontowy Jar spalili... – Jaryna zacisnęła wargi i pokręciła głową. – Dwa dziesiątki zabitych na miejscu, dziewczyny uprowadzone do lasu. Znaleziono je rano, zgwałcone i pomordowane.

– Wiem...

– Wiesz? A wiesz ty, że wszyscy milczą? Pytam: czyje to dzieło?! – a oni tylko uciekają spojrzeniami w bok. Jakby to nie ich sąsiadów pomordowano, żywcem paląc! Matka, której porwano córkę, posiwiała w ciągu jednej nocy, staruchą się stała...

Zmęczona Jaryna zamknęła oczy. Ojciec mówił: wojna straszna rzecz. Czy miesiąc temu mogłaby przewidzieć, że zobaczy coś takiego własnymi oczami? I nie w obcym kraju – u siebie!

– Przyjeżdżał jeden podkomornik. – Chwedir obejrzał się i zaczął mówić szeptem. – Z Mierły. Znowu pojawili się tam serdiucy Macapury. Zapisujcie się w poddaństwo naszego pana, powiadali, on was obroni! Jak się nie zapiszecie, koniec z wami będzie. Byli w Kałandiejcach i w Cyrkunach. W Cyrkunach rada się zebrała i postanowili pójść pod pana Macapurę.

Dziewczyna kiwnęła główką. Szeroko otwiera paszczę pan Macapura! Najpierw chciał tylko pastwiska, a teraz – całą wieś z chłopami próbuje połknąć!

– Znaczy, oto kim byli ci „Tatarzy!”

Jaryna domyślała się już wcześniej, ale teraz wszystko stało się jasne. Oto dlaczego podesłano im przemoczony proch! Spłoną Wałki, zginą wszyscy, a potem, gdy z Połtawy przyjedzie mianowany setnik, Macapura tylko ręce rozłoży: Nie moja to wina, nawet proch im posłałem, od serca sobie odejmując. A to, że chłopstwo milczy – też jest zrozumiałe. Tatarzy daleko, a Dziki Pan nad karkami wisi!

– Śnił mi się bat’ko – westchnął Chwedir, który nagle posmutniał. – Cały czarny, oczy martwe, straszne... Widać, nie zaznał spokoju...

Dziewczyna usiadła obok, chcąc coś powiedzieć, ale jakoś nie mogła znaleźć słów. Jakże tu pocieszać? Jedyna pociecha – wroga dopaść i skąpać się w jego krwi. Ale czy dosięgniesz pana Macapurę?

– Bat’ko... chciał swatów do ciebie słać, gdy sotnia wróci. W imieniu Mykoły...

– Twojego starszego brata? – Owszem, jego...

Dziewczyna nawet się nie zdziwiła, bo czegoś takiego się spodziewała. Mądry był pan Łukian Jenocha! Nie ma synów pan setnik Longin, a przecie po jego śmierci ktoś setnikiem zostać musi. A zresztą, żeby wpaść na taki pomysł, nie potrzeba szczególnej przebiegłości.

Mykołę Jaryna znała niezbyt dobrze, choć wyrastali obok siebie. Chłopak jak chłopak: wesoły, z czarnym wąsem. Dobry czerkas.

– Za Mykołę, znaczy? A ty?

Natychmiast ugryzła się w język. I to nie ot tak sobie – ale do bólu.

– Ja? – chłopak uśmiechnął się niewesoło. – Mnie, Jarynko, znajdą jakąś wdowę popadichę. I nie ma o czym gadać.

Dziewczyna spojrzała na Chwedira z ukosa. Owszem, chłopak ma same zalety – ale nie jest czerkasem. Walnąłby pięścią w stół, aż drzazgi by się sypnęły z powały! Chociaż... co jej chodzi po głowie? Może pan bursak w ogóle o tym nie pomyślał?

Ot, do czego dochodzi, jak głupi człowiek zacznie sobie coś wyobrażać!

Wstała ostro, odwróciła się i spojrzała w ciemne okno. No, dość rozmów o głupotach! Nie po to ją okrzyknięto setnikiem!

– Jeździłam dzisiaj i wszystko obejrzałam. Nie wiem, za co się brać. Jesteśmy jak ślepcy, Chwedirze! Macapura może się tu zwalić w każdej chwili, a my nawet nie wiemy, do kogo zwrócić się o pomoc?

Bursak wzruszył ramionami, zdjął okulary, obrócił je w palcach zdrowej ręki i znów włożył je na nos.

– Pan Rio mówił bardzo podobnie. Ma tylko nadzieję, że zdoła przekazać wiadomość pani Sadło.

Jaryna zmarszczyła brwi. Dziwnie się sprawy układają. Pan Rio ćwiczy strzelanie z fuzji, a pani Sadło, mówią, pana Stanisława w pościeli raduje i hołubi. Po cóż jej czerkasom pomagać? Ma na oku inne sprawy. A może i pan Rio coś zamyśla? Przyjechali, by swojego Chwaścika z obieży wyciągnąć. A jak tylko ten będzie mógł na konia się dźwignąć...

– Jak myślisz, nie zdradzi nas pan Rio?

– On?!

Bursak pogładził się po podstrzyżonym karku i poprawił okulary.

– Jarynko, on nie jest taki! On jest jakby rycerzem, a tacy zdradzać nie umieją...

Rycerz! Dziewczyna się uśmiechnęła. W pancerzu i przy mieczu. Dziwny ten jego miecz. Widziała takie tylko na starych obrazach.

– Jak zrozumiałem – złożył przysięgę: Nie może żyć bez służby. Jak Don Kichot. Pamiętasz tę książkę?

Jaryna uśmiechnęła się i kiwnęła główką. Dobrze jeszcze, że pan Rio nie ma ochoty na bitkę z wiatrakami! Ależ byłby kłopot!

– Nie może też wrócić do domu. Mówi, że potrzeba do tego czarów. Otóż ten Żyjawiec... wiesz, pan Rio myśli, że i u nas mogą się trafiać takie Żyjawce. I dlatego...

– Chwedir! Przestań! – maleńki obcas ostro uderzył o podłogę. – Wciąż tylko ci bajki w głowie!

– Kto wie? – uśmiechnął się bursak. – Może to bajki, a może skomplikowane sprawy, o których mój nauczyciel...

Jaryna chciała sapnąć, ale nie wytrzymała i parsknęła śmiechem.

Co z nim zrobić? Folklorysta się znalazł!

Skrzypnęły drzwi. Wszedł pan Rio, zdjął czapkę i pokręcił głową. Usiadłszy przy stole, znów nią pokręcił Jaryna odwróciła się, by nie roześmiać mu się w twarz.

– Więc jak będzie, panie rycerzu? Może zechcecie przyjąć obowiązki drużby na weselisku pana Ramola?

Judka Duszogub

Serdiuk – bary na sążeń szerokie, niebieskie wytrzeszczone oczy – wyprężył się i trzasnął obcasami.

– Tędy proszę, panie setniku! Czekają!

Trzaskać obcasami i prężyć się nie ja go uczyłem. Tu nikt nie pyta, ktoś ty i skąd przyszedłeś, ale mówią, że służył chłop w gwardii samego króla Prus. Służył, uciekł i trafił akurat do pana Stanisława.

Też sobie znalazł schronienie, bałwan jeden!

Kiwnąłem gwardziście głową i otworzyłem znane mi drzwi. Jeżeli pan Macapura już jest...

– Dobry wieczór, panie Judka!

Rozejrzałem się – w bibliotece było pusto. Skąd...

– Tu jestem!

Zza krzesła wyłoniła się pani Sale, trzymająca w dłoni wielką księgę oprawioną w aksamit.

– Pan Stanisław prosił, żebyście poczekali, niedługo się zjawi. Zechciejcie usiąść, panie Judka!

Z trudem powstrzymałem uśmiech. Gdybym nie wiedział, kim jest, głowę bym dał, że przede mną knezini! Gesty, postawa... a jak głowę trzyma. Trafiła się gratka panu Stanisławowi! To nie jakaś tam wiejska dziewka, co tylko lamentuje z powodu utraconej niewinności! Ta umie się pokazać!

Dama!

Powiadają, że pan Stanisław już jej klucze od domu powierza. Nie wszystkie, oczywiście, ale jednak...

– Być może razem z panem Stanisławem będziemy potrzebowali waszej rady...

Aha! „Razem z panem Stanisławem!” Aj waj, szybko jej poszło.

Była pewna ważna rzecz, o którą chciałem ją zapytać, ale ściany – jak wszystkim wiadomo – mają uszy. Zwłaszcza tutaj.

– I co pani czyta?

W milczeniu podała mi księgę. Zerknąłem na otwartą stronę. Aha! To nie księga, ale album. Dziwne, ani razu go nie widziałem. Rysunki były bardzo dobre. Chociaż Święty, Który Jest, nie pozwala na pokazywanie synów Adama, ale portrety zawsze mi się podobały.

Jak ten, co wisi tuż obok.

W albumie nie było obrazów olejnych, a same akwarele. Nieznajome twarze, domy, morskie fale...

Dłoń pani Sale delikatnie musnęła moje ramię, a potem jej palce przewróciły kilka stron.

No, no!

Stary znajomy! I nie sam!

Podniosłem głowę, porównując rysunek z obrazem na ścianie. Dobre oko ma pani Sale! Natychmiast spostrzegła podobieństwo! Tak, to on, ten sam nieznajomy arystokrata, tylko nie w hiszpańskiej odzieży, a w wizytowym surducie i kapeluszu. A obok...

Drugim był dwunastoletni chłopiec. Nie trzeba było być wróżbitą, by w obu odgadnąć ojca i syna. I twarze, i oczy...

Podpisu nie było, ale z boku spostrzegłem maleńkie, ledwie widoczne literki. Przyjrzałem się pilniej i przeczytałem: Paris.

Paryż!

Szkoda, że nie było roku ani nazwiska. Ale jeżeli na wielkim płótnie jest tatko pana Stanisława, to i tu oczywiście powinien być on. A chłopak... Czyżby to był sam pan Stanisław?

Aj waj, zarżnijcie mnie, głupiego nierozumnego parcha, jeżeli to on!

Pani Sale podniosła paluszek do ust, zamknęła album i odłożyła na bok.

To znaczy, że nie tylko ja to zauważyłem!

No, dobra!

Zaryzykować?

Zaryzykować!

Język Wyjątku, mowa nie znana aniołom.

– Pani, czy wasze poszukiwania zakończyły się powodzeniem? Znaleźliście drogę?

Zamyśliła się i zacisnęła wargi.

– Prawie. W księdze Zadea opisano pewien obrzęd. Nazywają go „Purpurowe Wrota”.

I nagle poczułem, że powietrze w komnacie zgęstniało. Nie trzeba nawet przeganiać Cieniów, żeby zrozumieć, że jesteśmy podsłuchiwani. Opuszczenie Granicy jest dla Malachów niemal niemożliwe i związane ze strasznym ryzykiem, ale na przykład złowienie odgłosu wibracji, wniknięcie i zorientowanie się o czym mowa... Jedna korzyść – słuchają, ale nie pojmują. Tak, nie wszystko jest dostępne nawet dla Granicznych Malachów! Dlatego też Święty, Który Jest stworzył śmiertelnika Adama.

– To bardzo dziwny obrzęd i przerażający. W księdze zapisano, że otwiera drogę do Szeolu, ale według mnie jest to nielegalna droga przez Granicę do nas.

Mimo woli uśmiechnąłem się. Żeby trafić do Szeolu, nie są potrzebne żadne obrzędy. Zresztą wszystko to bzdury, bajki dla szewców i krawczyków. Nie masz Szeolu, nie masz i Raju. Jest coś innego... zupełnie innego.

– Ale... – pani Sale nachmurzyła się i pokręciła głową – tam napisano, że do obrzędu potrzebna jest „czysta krew”. Pan Stanisław uważa, że to krew dzieci. Powiada, że taka krew potrzebna jest do wszystkich obrzędów związanych z wyjściem poza granice tego Naczynia...

A owszem, tak uważa. Tymi dziećmi, które trafiły do zamku, można by całe miasteczko zapełnić. Potrzebne mu zresztą nie zwykłe niemowlaki, ale te najmniejsze, prosto od akuszerki. Ale to o nas, parchach, mówi się, że ciasto na macę zarabiamy krwią chrześcijańskich niemowląt!

– Panie Judka, popełniłam wielkie głupstwo. Kiedyśmy przechodzili przez Granicę, straż... Malachowie niemal zatrzymali pana Rio. Postanowiłam ich przekupić i oddałam swój amulet-haczyk, na który można łowić cudze zaklęcia.

Wtórnika nie chcieli przepuścić? Ot co... zapamiętamy sobie. Wychodzi na to, że Malachom nie w smak dodatkowa dusza! Znaczy, i ja się przez Granicę nie przedostanę – zwykłą drogą.

Zwykłą nie – ale są inne.

– I podjęła pani ryzyko, dobrodziejko?

Pani Sale nie odpowiedziała, ale zrozumiałem. Podjęła.

Nie przerażają jej „Purpurowe Wrota”. I krew też jej nie przeraża.

– Wydaje mi się, że mój pan chce wam towarzyszyć? Uśmiechnęła się nieznacznie i nie bez pewnej dozy pogardy.

– On jest bardzo ciekawy, ten pan Stanisław. I chciwy. Ale czegóż on tam może dokonać – sam? A nawet niechby i wziął ze sobą swoich żołnierzy.

Nie chciałem się spierać, choć mógłbym. Stu chłopaków z muszkietami w Naczyniu, w którym nie znają prochu! Zresztą, i jeden człowiek zawsze może coś zrobić. Życie uratować, na przykład. A do tego wszystkiego jeszcze ten dzieciak – brat Czumaka.

Jeniec!

Nie na darmo wysłali pana Rio, żeby go odszukał!

Posłali jego – a z dzieciakiem wróci pan Macapura-Kołożański. Wróci – ale malca nie odda. Przebiegły jest pan Stanisław. Żeby złapać za rękę, nie potrzebuje palca – cień palca mu wystarczy.

– A wasi przyjaciele, łaskawa pani?

Kolejny uśmiech, tak samo wyniosły i pełen nieuchwytnej pogardy. Zrozum, jak chcesz: albo zamyśla oszukać pana Stanisława, albo chce tu zostawić pana Rio czerkasom na pożarcie.

A może sprawa jest jeszcze bardziej prosta: kazano jej, żeby wróciła sama – tylko z dzieckiem.

Sama!

Oddała amulet? Nieszczęścia nie ma – odwróci się do niej pan Stanisław plecami w łożu...

Aj waj, ja bym się nie odwracał!

Cicho trzasnęły drzwi. On!

Nie wstałem – żeby pan Macapura nie powziął niepotrzebnych podejrzeń. W końcu nic złego się nie dzieje – siedzi sobie nadworny setnik i zabawia gościa rozmową.

A że Malachowie podsłuchują rozmowę i zębami zgrzytają, tego mój pan się nawet nie dowie.

– Hu-u! Hu-u!

A jednak podskoczyłem, takie to było niespodziewane. Co znaczy: „Hu-hu?”

– Hu-hu! Da... da! Daj!

Tupot drobnych nóżek. Ktoś maleńki, w krótkiej koszulinie, zataczając się lekko, przebiegł po komnacie i zatrzymał przy stoliku.

– Daj! Daj!

„Daj!” najwyraźniej odnosiło się do wachlarza. Ile razy tu zaglądałem, zawsze ten wachlarz leżał na tym samym miejscu. I nikt oprócz pana Stanisława już nie powie, skąd się tu wziął – lekki, delikatny, z motylami namalowanymi na cienkich, bambusowych płytkach.

– Daj!

Maleńka rączka wyciągnęła się w górę – i opadła, nie sięgnąwszy stołu. Maleńka dziecięca rączka o czterech paluszkach.

Jeniec!

Tak, źle jest być parchem – nie możesz się nawet przeżegnać! Przecież ten maluch przyszedł na świat niespełna miesiąc temu!

– Daj!

Spojrzenie nieludzkich – od skroni po garb noska – oczu niemal mnie spopieliło, jakby spojrzał na mnie Płomień Ein-Sofu.

Oczy dojrzałe.

Straszne.

I twarz... dzieci nie miewają takich twarzy.

Usłyszałem znajomy śmiech. Pan Stanisław podszedł do stolika i podał dziecku wachlarz.

– Trzymaj!

Chłopak sapnął zadowolony i przycisnął zdobycz do piersi.

– Hu-hu! Hu-Hu!

– Pani i panowie, proszę o wybaczenie! Ten chłopczyk zatrzymał mnie na chwilę.

Pan Stanisław się uśmiechał, a na jego policzkach występowały znajome mi już dołeczki. Ot, dobroduszny dziadunio, który radośnie wita pierworodnego wnuka.

Ciekawe, czy tak samo się uśmiecha, kiedy leje „czystą krew” w kąty pentagramu?

– Ten maleńki pan bardzo jest wszystkiego ciekaw. No, podejdź do pana Judki! Możesz go potargać za brodę, on się nie obrazi!

Powinienem się roześmiać. Po pierwsze dlatego, że pan Stanisław żartuje. Po drugie... dlaczego w końcu nie wytargać pana Judki za brodę?

Powinienem się roześmiać – ale nawet nie drgnęły mi usta.

On zrozumiał!

Dziecko, które widziało mnie zaledwie kilka razy w życiu – zrozumiało! Usłyszałem tupot maleńkich nóżek. Jeniec podbiegł do mnie – obce oczy spojrzały na mnie twardo, bez jednego mrugnięcia.

Przełamując strach, pochyliłem się i uśmiechnąłem sztywnymi wargami.

No, masz, ciągnij za brodę!

Malec wyciągnął rączkę ku górze. Tę drugą – nie z czterema, a z sześcioma palcami. Zacisnąłem zęby. Święty, Któryś Jest! Nie dopuść!

Sześciopalca dłoń zamarła w powietrzu i powoli opadła.

– Hu-u! Hu!

Czegoś ode mnie żądał. Jego dziwne oczy spojrzały prosto w moje.

I Cienie natychmiast znikły.

Byłem tutaj, jak przedtem.

Ale to już nie byłem ja...

W starym krześle siedział ktoś inny.

Nie! Nie siedział!

Stał!

Wokół był nieznany sad, obce twarze – i poznałem tylko starego znajomego; zapach spalenizny.

Palił się dom i płonął sad...

Magnolie nie chciały płonąć.

Dom, spowity czarnymi kirami dymu, nie zamierzał się poddawać. Wszystkie te stare gobeliny, naczynia ze srebra i porcelany, wszelkie tkaniny i rzeźbione drewno, dębowe wsporniki i belki stropowe, oraz malowany sklepień – wszystko jak umiało stawiało opór ogniowi, i różowe marmury ogrodowych posągów dawno już poczerniały od sadzy.

Szkatułkę z kolekcją szlifowanych soczewek przydeptano butem.

Psa zabito. Koty się rozbiegły. Odleciała gdzieś oswojona sowa, a białe myszy zostały w domu.

W poprzek wysypanej żwirem dróżki leży ciężkie, tęgie ciało ciotki. Nieco dalej babcia – a nianię dokądś wloką, wykręcając jej cienkie, ozdobione miedzianymi bransoletami ręce.

Na setki wiorst wokół nie masz ani jednego mężczyzny.

Ani jednego; tylko spocone hieny w stalowych koszulach, kilka kobiet, już martwych albo czekających na swoją kolej, płonące magnolie – i ja, który obmyśliłem sobie, że będę się bronił jedwabną siateczką na motyle.

I oto tamci sobie o mnie przypomnieli. W jednej chwili kilka mord odwróciło się w moją stronę, a spośród rzadkiego zarostu błysnęły białe zęby. Któryś z nich, na chwilę porzuciwszy zagrabione dobro, ruszył ku mnie – niespiesznie, normalnym krokiem, jakby mimochodem, bo w końcu cóż to za sprawa, złapać za kołnierz oniemiałego ze strachu chłopaczka, smarka, który nie potrafił uratować nawet swojego psa.

A ciocia leży w poprzek dróżki i niczego już nie widzi. Babce wszystko jedno. A niania...

Biały platan za moimi plecami poddał się wreszcie i zapłonął od dołu do góry, jakby go kto polał olejem. Razem z nim zapłonęła dziupla, gniazdo bagiennego bąka i mrowisko.

Wiedziałem, że nie zdołam odmienić tego, co się stało, ale na to, by zostawić wszystko jak jest, też się nie zdobędę. Po co tu w ogóle jestem i kimże jestem, skoro nie potrafię obronić swego domu, babki, niani i ciotki?

Cofnąłem się o krok. I jeszcze jeden. Siatka na motyle zadrżała mi dłoniach. Hieny wyszczerzyły kły w krzywych uśmiechach, ja jednak akurat ich się nie bałem.

Nienawidziłem siebie. Wstyd mi było własnej słabości... i zapragnąłem, sam do końca nieświadomy tego, że pragnę. Ale zapragnąłem ze wszystkich sił...

I wstąpiłem w ognisko...

Włosy natychmiast zajęły się ogniem, ból wpił się w policzki i w koniuszki palców...

Szarpnąłem się, spróbowałem wyrwać, wyburzyć z głębin strasznej wizji.

Szarpnąłem się...

– Panie Judka? Co wam jest?

Tuż obok siebie zobaczyłem twarz pani Sale – zatrwożoną i nieco zdziwioną.

– Zaraz coś zrobimy! Mam tu sole trzeźwiące...

No, no! Nigdy bym nie pomyślał, że w bibliotece pana Stanisława znajdą się trzeźwiące sole! Skąd?

Odetchnąłem głęboko, pozbywając się resztek koszmaru. Cudzego koszmaru. Cudzego – ale jakże znajomego.

Wstałem, uśmiechnąłem się i poprawiłem osuniętą na ucho czapkę.

– Proszę o wybaczenie dostojnego pana i szlachetną panią...

– To ja o wybaczenie proszę, panie Judka! – pan Stanisław uśmiechnął się i poklepał mnie po ramieniu. – Nie wstawaj, nie wstawaj! To moja wina, zagoniłem cię! Nie szanuję dnia sobotniego ani niedzieli...

Pan Stanisław kręcił głową, uśmiechał się przyjaźnie, ale ja nie wierzyłem ani jego uśmiechowi, ani uprzejmym słowom.

Obejrzałem się – Jeniec znikł.

Jasne...

Pan Macapura nie przestawał się uśmiechać i mówił coś o tym, jak niedobrze jest nie spać trzy noce pod rząd, ale ja już go nie słuchałem. Mądry jest mój pan! Najpewniej z nim było podobnie – spojrzał w oczy Jeńcowi, przypadkowo albo powziąwszy jakieś podejrzenia – i runął w przepaść.

W cudzą przepaść.

W bezdenne otchłanie czyjejś pamięci.

Tak, mądry jest pan Macapura! Nie przestraszył się i postanowił to sprawdzić.

Na mnie.

Na swoim wiernym psie, Judce.

Tak, tak...

Ciekawe, co zwidziało się mojemu panu. Nie! Nie zwidziało się!

Co on mu pokazał?

Kimże ty jesteś, Jeńcu?

Nie miałem ochoty na wąchanie soli, odmówiłem też wypicia kieliszka znajomej mi już gdańskiej „wódki”. Pan Stanisław zresztą nie nalegał. Usiedliśmy przy stoliku, na obrusie legła gruba księga z pokrytymi śniedzią miedzianymi okuciami.

Poznałem – księga Zadea.

Po to właśnie się zebraliśmy. Pan Stanisław i to dobrze sobie obmyślił. Pani Sale w swoim Naczyniu jest nekromantą i nie z tych ostatnich. Sam pan Macapura niejeden już rok takie księgi czyta. No i ja, głupi Judka...

O „Purpurowych Wrotach” niemiło było słuchać. Czytać też. A tym bardziej – patrzeć na rysunki. I nie tylko z powodu „czystej krwi”. Nie jestem człowiekiem przesadnie delikatnym; a ludzi, którzy trafiali do zamku i tak nie można było ratować. Mówią (a raczej mówili kiedyś), że w naparze z takiej krwi pan czasami nogi wygrzewa.

Żeby pozbyć się bólu w stawach.

Może ludziska łżą?

Nie podobało mi się co innego. „Purpurowe Wrota” są jak topór w rękach jubilera. Albo krawca. Zamiast delikatnej obróbki, zamach znad ramienia.

Chociaż...

Ponownie wpatrzyłem się w wymyślne zakrętasy pospiesznie kreślonych notatek, spojrzałem na gęsty cynober rysunków. Trzy kręgi: bluźnierstw, Imion i krwi. I droga – też z krwi. Prymitywne! Bardzo prymitywne!

Ale kto wie?

Nie zamierzałem pozbawiać ich nadziei. Może wyjdzie. Chwała Świętemu, Który Jest, za to, że czymś takim zajmować się nie muszę.

I nie będę!

Pani Sale zaczęła coś opowiadać o prawdziwych Wrotach – tych, których strzegą Malachowie – ale ja już nie słuchałem.

Zechcą ryzykować – niech sobie ryzykują! Na moją pomoc niech nie liczą. Co innego mnie dręczyło i niepokoiło.

Jeniec!

Czego on ode mnie chciał? Pomocy? Może mi po prostu groził? Albo?...

Drzwi skrzypnęły, a pan Stanisław odchylił się na oparcie krzesła i uśmiechnął się dobrotliwie.

– Panie Judka, naprawdę powinieneś odpocząć! Jutro pośpij, a pojutrze znajdę dla ciebie zajęcie.

Wzruszyłem ramionami. Nie pierwszy to raz. Macapura spojrzał na drzwi, za którymi znikła pani Sale i niespodziewanie mrugnął do mnie porozumiewawczo:

– Chytra baba. A przecież łże! Czuję – łże! I ty łżesz, panie Judka! Zrozumiał. Co prawda zrozumieć nie sztuka. Pani Sale, mimo wszystko jest kobietą – zagalopowała się i zdradziła o Granicy jakąś wiadomość, którą lepiej byłoby przemilczeć.

– Znaczy, twoi Malachowie niektórych przepuszczają za darmo?

Tak, czegoś tam się pan Stanisław jednak domyślił. Ale nie załapał wszystkiego. Tego, że ma przed sobą konsula Granicy, jednak się nie domyślił.

– Dobra, porozmawiamy później. A teraz o sprawie. Czas skończyć z Wałkami. I to szybko.

Kiwnąłem głową, przypomniawszy sobie szczupłą, nieładną dziewczynę, zgrabnie siedzącą w siodle. Moja Śmierć. Czy można skończyć ze Śmiercią?

– Rano przyjechał goniec – Cyrkuny godzą się iść pod moją rękę. I Mierła też.

– Winszuję łaskawemu panu!

Targnął szczęką, a jego ogromna łapa przecięła powietrze.

– Czego? Dwie wsie – czy tego akurat chcieliśmy? Przeklęte chłopstwo! Zaryli się w swoich norach i czekają, kto weźmie górę! A tylko patrzeć, jak z Połtawy nadjedzie mianowany setnik. Tamtejszy pułkownik nie jest durniem – wie, jak dźwięczą talary, ale i on przeciągać sprawy za długo nie może.

Zamyśliłem się. Łatwo panu rozkazywać!

– Wałek z marszu wziąć się nie da – zacząłem ostrożnie. – Minkówki też. Ale to też łaskawemu panu niepotrzebne. Czerkasów tam nie masz i wszystko się dzieje za sprawą panny Zagarżeckiej.

– O, toś w sedno trafił! – zachichotał pan Stanisław. – Ty, panie Judko, przywieź mi ją żywą! Zanim z niej skórę zedrę, chcę wiedzieć, jak ta skóra pachnie!

Przed moimi oczami znów pojawiła się jej twarz – płaska i niezbyt urodziwa. I oczy – ciemne jak noc. Jak tamta noc, kiedym spotkał wszystkich troje – Śmierć, Jeńca i Wtórnika.

Wtórnik!

Chłopczyk mi pokazał!

– Czemu milczysz, panie Judko? Zmusiłem się do uśmiechu.

– Potrzebna panu Zagarżecka? Pan ją dostanie. Ale ona nie będzie pieścić łaskawego pana.

Pan zachichotał – głośno, aż do łez. A potem machnął szeroką dłonią:

– Co ty nie powiesz! Spróbuję nahajki albo rozpalonego żelaza – i od razu nabierze ochoty! A nie – to ręce zwiążę i gębę zatkam. Nie w tym rzecz!

Owszem, nie w tym. Nie przeżyjesz swojej Śmierci. Znaczy? Znaczy, nadeszła moja godzina? Straszno ci, głupi Judka?

– Pan Stanisław powiedział: pojutrze... – wstałem i spojrzałem mu prosto w oczy. – Znaczy, będzie pojutrze. Pan mnie zna.

Chciał coś rzec, ale się powstrzymał. Owszem, zna mnie. Juda ben-Josif wykona pańską wolę. I nie dlatego, że jest mu oddany – zacnemu panu Stanisławowi Macapurze-Kołożańskiemu, wściekłemu psu, który moczy nogi w ciepłej krwi. Po prostu przed losem nie uciekniesz, a długi trzeba płacić.

Mój Los jest tuż obok – tylko wyciągnąć rękę.

I ja ją wyciągnę.

Ale przedtem...

A Dawid odpowiedział Filistyńczykowi: ty wyszedłeś do mnie z mieczem, oszczepem i z włócznią, a ja wyszedłem do ciebie w imieniu Pana Zastępów, B-ga szeregów izraelskich...

Średni trójkąt – Gewura, Teferet, Hesed. Gewura – gwiazdozbiór Szot, mocarny Byk. Teferet – Keszet, Strzelec-szyjący-z-łuku Hesed – Moznaim, B-ża Waga...

Niezbyt jasno płonie siedmioramienny świecznik, wyraźnie rysują się białe linie na drewnianej podłodze i wchłaniając w siebie uświęcony ogień, oddają blask z powrotem.

Pragnienie Oddawania – to, o co się troskał Święty, Który Jest, stworzywszy świat z samego Siebie.

Niższy trójkąt – God, Jesod, Niecah...

Nie spieszę się. Czas też jest posłuszny, można go ścisnąć albo rozciągnąć niczym nocne niebo.

A Dawid odpowiedział Filistyńczykowi...

Magen Dawid – Tarcza Dawidowa, wielki obraz Stworzenia, droga do Dwejkutu – Jedności. Sześć promieni – sześć dróg.

God – gwiazdozbiór Arie, Lew o bujnej grzywie.

Jesol – Betula, niebiańska Panna.

Niecah – Cdi, Koziorożec o szerokim czole.

Linie się zamknęły i światło, do tej pory powstrzymywane, wypełniło izbę Nie był to ogień świecznika, ale płomień Sfirot, odblask Wiecznego Ognia.

Sześć promieni, sześć gwiazdozbiorów, sześciu proroków. Jesteście ze mną, Izaaku, Jakubie, Abrahamie, Mojżeszu, Józefie i Aaronie!

Wspomnij o mnie i Ty, B-że moich ojców!

Pora!

Wstąpiłem na sam środek, do twierdzy Malhut, w ognisko Dawidowe, jaśniejące pod płomieniem Stwórcy. Kosmos rozpostarł się wokół – nieskończone słoje sfer. Od Świata Malhut – sfery Działania, do Świata Keter – Wielkiej Korony.

I objął mnie Kosmos.

Zamknąłem oczy – zwykły wzrok był już na nic. Cienie znikły i ujrzałem nieskończoną biel. Świat czekał na moje słowa i na mgnienie oka moją duszę przepełniła pycha, nieprawdopodobna, niezmierna, niczym morze, w którym do czasu krył się Lewiatan.

MOGĘ WSZYSTKO!

WSZYSTKO!

Ja, maleńki chłopczyk z Humania, ja, Juda ben-Josif...

Ocknąłem się.

Westchnąwszy głęboko wydobyłem się z Otchłani Lewiatana.

Święty, Któryś Jest, wybacz mnie grzesznemu!

Niepotrzebny był mi płomień sfer, niepotrzebne usługi aniołów. Czas mój bliski, a tak wiele jeszcze trzeba mi się dowiedzieć! Kiedy po raz pierwszy otworzyłem wielką księgę Zohar, to chciałem stać się równym samemu Szymonowi bar-Jochai, pokój niech będzie jego duszy, który wiedział wszystko o Ziemi i Niebiosach. Ale nie zdążyłem nawet poznać samego siebie – i pewnie już nie zdążę.

Czas mój bliski, a droga już mi się ściele pod nogami!

Pora!

Podniosłem rękę i skupiłem się na wizerunku tego, który powinien przyjść do mnie.

Wtórnik!

Twoją to duszę wzywam!

Przybądź!

Biel drgnęła i zaczęły po niej pełzać jakieś punkty. Usłyszano mnie – i mnóstwo dusz odpowiedziało na mój zew. Ale potrzebna mi tylko jedna – dusza tego, który jest do mnie tak bardzo podobny. Wtórniku! Zaklinam cię na Imię i Siłę B-żą!

Odezwij się!

Odezwij się Odezwij. Odezwij.

Niewidzialny wiatr sfer porwał obce dusze i przez biały blask zaczęła się przedzierać ku mnie nierówna plama, podobna do kokonu; wewnątrz niej, za na poły nieprzezroczystą błoną widać było ciemną plamę serca, niczym pestkę w dojrzałej wiśni.

Dobrze odgadłem.

To on!

– Jestem... Już jestem...

Głosu nie słychać, słowa pojawiają się same z siebie, ciężko i powoli.

– Ktoś ty, i po co mnie wezwałeś?

Przedstawić się? Wyjawić swoje imię? Nie, jeszcze za wcześnie!

– Jestem tym, który wie o płonącym domu i maleńkim chłopczyku, co nie mogąc znieść swej słabości, zwrócił się do Niepoznawalnego, prosząc o Siłę...

Ciekawe, czy on mnie widzi? Pewnie nie. Teraz noc, Wtórnik śpi i tylko jego dusza...

– Do kogóż więc się zwracasz? Do chłopczyka czy do mnie? Tak, nie pomyliłem się: w jego duszy, niczym w skorupie, zamknięta jest druga – dusza malca z płonącego sadu.

– Do ciebie. Chcę otrzymać odpowiedzi.

– Po co ci one?

Nagle wydało mi się, że słyszę głos starca. Zmęczonego życiem starucha, któremu jest już wszystko jedno. A przecież Wtórnik jest młody: dwakroć młodszy ode mnie!

– Już niedługo odejdę. Śmierć, Wtórnik i Jeniec już się spotkali. Ale nie chcę zniknąć, nie dojadłszy Chleba Hańby do ostatka.

Milczenie... Biały kokon ledwo zauważalnie się zakolebał, jakby popchnięty przez niewidzialny wiatr.

– O czym ty mówisz? Nie rozumiem...

Ależ tak! Próbowałem z nim mówić językiem niezrozumiałym w jego Naczyniu. Na dodatek jest młody – a mądrość przychodzi dopiero z wiekiem.

– Wtórnik, to ty – którego dusza tak jest podobna do mojej. Śmierć – to dziewczyna, którą znasz. A Jeniec? O niego właśnie chcę zapytać... Kim on jest?

Znowu milczenie. I nagle zupełnie odechciało mi się tej rozmowy. Od wielu już lat usiłuję poznać samego siebie. W czym mi może pomóc chłopiec, który spłonął żywcem w ogniu ostatniej błagalnej modlitwy?

Czy ja sam mogę sobie pomóc?

– Jeniec... to dziecko, po które mnie posłano? – Tak...

Przypomniały mi się oczy – straszne, niepodobne do dziecięcych, oczy zdolne do ciśnięcia duszy w głębiny cudzej pamięci. Nie wierzę w czartów, których się boją głupi goje. Ale w tamtej chwili gotów byłem uwierzyć choćby w rogatych biesów.

– Kneź mnie wybrał, żebym dostarczył dziecko do naszego świata. Myślę, że jest ono którymś z kniaziowych krewniaków. Może wnukiem.

Nie uwierzyłem. Wnuk drobnego książątka przebywa Granicę i przeszywa krańce sfer?

– Ale kniaź... on nie jest zwykłym człowiekiem. Może w ogóle nie jest człowiekiem. Wiesz coś o duchu, który potrafi żyć i w kamieniu, i w ludzkim ciele. Żyć – a potem zająć miejsce tego, w czyje ciało wtargnął?

Zrozumiałem, że stoję na brzegu rzeki. A na drugi brzeg nie przedostanę się – za późno już na to. Wtórnik poznał coś ważnego, ujrzał rąbek tajemnicy, która na razie jest niejasna i dla mnie samego.

– Usłyszałeś, co chciałeś? Jeżeli tak, to mnie uwolnij.

Miał rację. Otworzyłem oczy, żeby choć na chwilę odetchnąć od bezlitosnej bieli. Niczego się nie dowiedziałem i niczego już się nie dowiem. Tym razem Chleb Hańby dostał się nie mnie...

– Wybacz, że cię niepokoiłem. Odejdź, Wtórniku... i żegnaj! Jasny kokon drgnął. Pojmana dusza – maźnięcie czerni – podsunęła się na sam jego brzeżek i znów się skurczyła.

– Odejdę. Ale najpierw odpowiedz. Czy ty zrozumiałeś, co się stało z tobą – i ze mną?

On też jest ciekawy. Jak i ja. Wiele lat straciłem na próby zrozumienia – dopóki nie otworzyłem pierwszych stron wielkiej Księgi.

– Dobrze! Posłuchaj, Wtórniku! Nie wiem, czy zrozumiesz moje słowa, ale opowiem tak, jak to widzę. Wiele dzieci ginie, błagając Świętego, Który Jest, o Siłę i Zemstę. Wiele – i zostaje po nich tylko proch. Ty i ja jednak nie urodziliśmy się bez powodu. Każdy z nas niósł brzemię, jeszcze nam nieznane, ale ważne dla rodzimego Naczynia...

– Tak...

W jego bezdźwięcznym głosie był ból. Znów przypomniałem sobie moje widzenie – bezbronny chłopak wobec obleczonych w stal morderców.

– Ja byłem zwykłym chłopaczkiem z maleńkiego miasteczka. Nie wiem, kim bym został – ojciec hołubił nadzieję, że będę wielkim cadykiem, nauczycielem Tory i może nawet podejmę dzieło samego bar-Jochaia, niechaj będzie z nim B-że błogosławieństwo! Mówił, że właśnie mnie przypadnie w udziale budzenie Drzemiącego Lwa.

Urwałem, zmuszając się do milczenia. Po cóż opowiadać temu obcemu przybyszowi o moim narodzie, o jego wielkim i strasznym losie? To mój ból.

Kiedy spadło na nas nieszczęście, miałem dwanaście lat. Wiek, w którym Ziarno Duszy szykuje się do wzrostu i wypełnienia Łupiny. I kiedy zbliżyła się do mnie Śmierć – rzuciłem zew i zostałem usłyszany. Ziarno wyrosło, ale nie tak, jak się spodziewało. Dano mi drugą Duszę i drugi Los. Prosiłem o Zemstę – i dano mi się nią sycić.

Zabrakło mi sił, by mówić dalej. Mokra droga, zapach palonych ludzkich ciał, wrzynające się w nadgarstki pęta sznurów...

– Ja też miałem dwanaście lat – jego głos brzmiał spokojnie, ale gdzieś tam, w głębi duszy, jak przedtem dźwięczał ból. – Urodziłem się, by dokonać czegoś ważnego. Nie pamiętam już, co to miało być. Ale dano mi co innego – prawo do zwycięstw. Zwyciężam, nie mogąc zadawać śmierci!

Mimo woli uśmiechnąłem się – gorzko i bezgłośnie. To i tak bywa?

– Masz ode mnie więcej szczęścia, Wtórniku! Mnie dano co innego – mam prawo nieść zemstę bez miłości. Jestem Śmiercią – i będę nią, dopóki nie przyjdzie po mnie moja własna Śmierć.

Milczenie. Biały kokon zaczął tracić wyrazistość i rozpływać się w roziskrzonym tle. Wtórnik odchodził, a ja nie miałem powodu, by go dłużej zatrzymywać.

– Żegnaj – wyszeptałem samymi wargami. – Oby Święty, Który Jest, zesłał ci pokój, który dla mnie jest niedostępny!

W miarę jak świece gasły, białe linie na podłodze ciemniały, stając się zwykłym rysunkiem. Kosmos znikł, przekształcając się w nierówno nakreśloną sześcioramienną gwiazdę.

To wszystko...

Powoli opadłem na kolana i zakryłem twarz dłońmi. Czego się dowiedziałem? Prawie niczego. Droga, którą ukazał mi Jeniec, prowadziła donikąd. Szkoda mi było sił, daremnie utraconych. Nie wiadomo z jakiego powodu wydawało mi się, że Jeniec stanie się Kewalem – przewodnikiem do Naczynia, w którym będę mógł rozerwać straszną pajęczynę mojego losu.

Nie! Już tego nie dokonam.

Przed oczami znów stanął mi widok strasznego sadu, a w gardle poczułem drapanie gęstego, tłustego dymu. Kimże ty powinieneś zostać, Wtórniku? Wielkim uczonym? Wielkim władcą?

Nie zostałeś żadnym z nich – tak jak ja.

Tyle, że ja nie miałem sadu ani domu o kolumnach z różowego marmuru. Maleńka chatka na przedmieściach Humania, wiśniowe drzewo przy wejściu i jedyna wyświechtana kurtka z łatami na łokciach, którą dostałem od hojnego wujka Eli...

Wasz syn, szanowny rebe Josif, zostanie wielkim nauczycielem! Może nawet głównym rebem w samym Krakowie! Chciałbym, żeby te moje wyrośnięte drągale znały i rozumiały Torę choć w połowie tak dobrze, jak on. A przecież wasz syn ma, tfu, tfu, żeby nie zauroczyć, wszystkiego dwanaście lat.

Rzeczywiście, zdążyłem skończyć dwanaście lat, kiedy przeklęty Żeleźniak wdarł się do Humania.

Ojciec nie wierzył – i zrezygnował z możliwości ucieczki. A potem już było za późno. Rodzina zdążyła wydostać się za północną bramę tylko po to, by dać się ogarnąć przez kolejną hajdamacką watahę – ludzie Żeleźniaka spieszyli do płonącego, ginącego miasta.

– Patrzcie, chłopcy! Przecież to parchy! Nuże, brać to bydło! Ojcu się udało – zginął od razu cięty szablą. Matka też miała szczęście – przebito ją osadzoną na sztorc kosą. I Lew Akaem, narzeczony starszej siostry zginął bez mąk – rzucił się na wrogów i natychmiast go zarąbano.

A nam powiodło się gorzej – mnie, siostrom i braciom.

Lea, młodsza, umarła dość szybko – pod trzecim czy czwartym bydlakiem znęcającym się nad jej młodym ciałem. A Rachela żyła jeszcze długo – i przez cały czas krzyczała... och, jak krzyczała...

Kiedy jedni dobijali siostry, pozostali rozpalali ognisko. Drwa nie za bardzo chciały się palić, niedawno padało.

– No, Żydzięta, gadajcie zaraz, gdzie wasz tatko ukrył czerwonce? Bose nogi – i w ogień.

Straszny smród przypiekanego ludzkiego ciała.

I krzyk...

Do tej pory słyszę ten krzyk!

Najpierw skonał Izaak, najmłodszy, a potem Szlomo.

W końcu umilkła i Rachel – strasznie wyglądała, zupełnie nie była do siebie podobna. Ktoś machnął szablą, podniósł jej głowę i wsadził na spisę. Spojrzały na mnie jej szeroko otwarte martwe oczy...

Sznury wpiły mi się w nadgarstki. Zrozumiałem, że śmierć jest o krok. Strach jednak znikł, została tylko nienawiść i moja posępna, targana sprzecznymi uczuciami dusza, która zapragnęła Zemsty!

Za moją rodzinę. Za mój naród. Za mnie.

Roześmiane mordy zbliżyły się do mnie i ktoś mi plunął w twarz.

– Teraz twoja kolej, Żydziaku! No, ale może coś nam powiesz przed śmiercią?

I wtedy zwróciłem się do Nieba, do nisko zwisającego, pokrytego chmurami Nieba.

Do Niego!

Do B-ga Abrahama, Izaaka i Jakuba, do B-ga mojego ludu.

Sznury rozgorzały ciemnym płomieniem. Zapłonęły – i opadły na ziemię. Moja dłoń skoczyła ku przodowi i porwała czyjąś szablę.

– ...twoje życzenie zostało wysłuchane, Judo ben-Josif! Niech będzie, jak chcesz! I wiedz, że już jest za późno! Od tej chwili będziesz Śmiercią, Mścicielem twego ludu, dopóki się nie spotkają Śmierć, Wtórnik i Jeniec. Niech tak się stanie!

I oto – spotkali się.

Jaryna Zagarżecka, córka setnika

Podczas ostatnich dni Jaryna rzadko zaglądała do ojcowskiego domu. Co tam zresztą miałaby do roboty? Pusto, cicho, komnaty pozamykane, a z całej służby została tylko wiecznie zaspana Głaszka, której nigdy nie można było znaleźć, gdy była potrzeba. Nawet nocować było strasznie, jak w dzieciństwie, kiedy ze wszystkich kątów mrocznej komnaty wypełzały upiory z czartami, a nad łóżkiem zwieszała się Czarna Ręka. Trafiało się to najczęściej po wysłuchaniu strasznych bajek wielce wymownego Chwedira – a ten już umiał się postarać!

Tego wieczoru trzeba było jednak komnaty otworzyć i stół przykryć adamaszkiem. Głaszka – która i tak nie całkiem zdołała się ocknąć – wystawiła zieloną butelkę z reńskim winem, czajnik z wrzątkiem i słynny miód, sycony jeszcze przez nieboszczkę małżonkę pana Longina.

Do tego wszystkiego – poczęstunek jak się patrzy. Racuchy, pieczeń, kwaśny żur i pierożki z mięsem. Jest czym dogodzić brzuchowi!

A wszystko z powodu gości. A właściwie jednego – pana Rio.

Widywali się – co w końcu było zrozumiałe – codziennie, ale Jaryna pamiętała o starym obyczaju. Skoro wybrano ją setnikiem, to jej obowiązkiem jest zaproszenie do domu tego, kogo przyjmuje na służbę i ugoszczenie go całym sercem. A pan Rio nie był zwykłym serdiukiem. Pochodził z dobrego, szlacheckiego rodu i przybywał z daleka.

Dziewczyna zaprosiła też pana Ramola, ale lekarz się wymówił. Nie inaczej – nie mógł usiedzieć w krześle – kańczugi Petra Garncarza!

Jaryna nie przyjmowała gości sama, ale z Chwedirem Był także Achmet, który z nachmurzonymi brwiami stał za jej krzesłem. Brakowało może tylko armatnich salw po każdym toaście. Pito zresztą niewiele, a do potraw goście nie za bardzo się kwapili (Głaszka, która na tę okazję wdziała odświętny kubrak z nienoszonym wcześniej czepcem, wręcz się obraziła). Ale nastrój nie skłaniał do obżarstwa – Chwedir-Teodor milczał, Jarynie też nie chciało się mówić, a pan Rio, choć się uśmiechał i usiłował zabawiać gospodynię rozmową, też nie zdradzał oznak przesadnej wesołości.

Posiedziawszy zgodnie z obyczajem, podnieśli czarki i uderzyli denkami w stół.

Chwedir zaraz potem wstał i poszedł do siebie – szykował kolejne pismo do Połtawy. Achmeta Jaryna wysłała w miasto, żeby sprawdził warty i straże na posterunkach. Powinna była sama się tym zająć, ale w końcu miała gości!

I tak zostali we dwójkę. Zostali – i rozgadali się.

Dziwna sprawa – okazało się, że pan Rio potrafi opowiadać prawie równie ciekawie jak Chwedir. Tyle, że bursak mówił o tym, co wyczytał w mądrych księgach, a gość na własne oczy oglądał wszystko, o czym opowiadał. Jaryna słuchała i nie mogła się nadziwić. Każdy kraj ma swoje obyczaje i osobliwości. A tu jeszcze jeże wielkie jak wilki i leśne karły, i Dziwo Gliniane, które na ludzi straszne widzenia nasyła...

Słuchała i we wszystko wierzyła. Dlatego, że i sam pan Rio dziwił się wielu rzeczom, które zastał tutaj – ognistej broni, drukowanym książkom i czerkaskim porządkom oraz wolności. O czymś takim w jego dalekim kraju nie słyszano. A gdy Jaryna wspomniała o dziwie ponad dziwy, które powstało niedawno we francuskiej ziemi – montgolfierze-lataczu – gość tylko rozłożył ręce. Dziewczyna nie wytrzymała i przyniosła warszawską gazetę, gdzie dziwo pokazano na rysunku. Pan Rio zdumiewał się, Jaryna zaś aż pokraśniała z zadowolenia. U nas co prawda leśnych karłów nie znajdziesz, ale też mamy się czym pochwalić.

Potem zaczęli rozmowę o życiu. Pan Rio opowiedział jej o sobie, ona zaś jemu też opowiedziała o sobie.

I znów usłyszała dziwne rzeczy.

O tym, że bat’ko pana Rio był możnym człowiekiem, Jaryna wiedziała wcześniej. Wiedziała – i za nic nie mogła zrozumieć, dlaczego pan Rio po obcych krajach jeździ? Gospodarz powinien siedzieć w domu, nie na służbie wojennej!

Teraz zrozumiała – bat’ko pana Rio tamecznego hetmana rozgniewał, za co został pokarany na gardle. Ale teraz przecież banicja została chyba odwołana? Czemuż to pan Rio nie może wrócić do swego majątku? Że wrogowie dom spalili – nieszczęście, ale przecież ludziom gorsze trafiały się rzeczy. Dom można odbudować, a potem żonę sobie znaleźć, dzieci zaraz też się znajdą...

Może srebra mało? Czy nie dlatego pan Rio serdiukiem został?

Gość uśmiechnął się, zaczął wyjaśniać, ale i w tym przypadku niewidzialny tłumacz nie znajdował czasem słów.

– W naszej ziemi... w naszym świecie... są trochę inne porządki... – pan Rio zamyślił się, zastanowił nad doborem właściwych słów i westchnął. – Trudno to wyjaśnić. Ale wydaje mi się, że w moim świecie prawa czarodziejskie, magiczne mają... większą siłę niż fizyczne. U was coś takiego jest wyjątkiem – a u nas to reguła. Rozmawialiśmy o tym z panem Teodorem i on wysunął przypuszczenie, że mój świat leży bliżej Sfery Wewnętrznej, dlatego więcej w nim subtelnej materii...

Jaryna aż zamrugała oczami z przestrachu. No to koniec, doszło do subtelności! Dostanę cię ja, Chwedirze jeden! Gość zrozumiał i nawet się uśmiechnął.

– Powiedzmy, że nasz świat jest bardziej... czarodziejski. Dziewczyna nie odpowiedziała. Może i tak, ale mimo wszystko to dziwne.

– Chociaż kto wie, jak jest naprawdę? – pan Rio wstał, podszedł do okna i dotknął dłonią grubej szyby. – Dziś mi się coś śniło... Bardzo dziwny to był sen... wizja. Jak gdyby ktoś wypytywał... moją duszę... Ktoś czarny...

Jarynie zrobiło się nieswojo. Pogrążona na poły w mroku sala, gęste cienie po oknach, za oknami – siny wieczór. Brrr!

– Sny, oczywiście, bywają różne – gość podszedł bliżej i uśmiechnął się. – Czasami obce życie przyśni się jak swoje. Ale ten... czarny... On mi powiedział coś bardzo ważnego...

– Niechże wam będzie, panie Rio! – dziewczyna zmusiła się do uśmiechu. – Sny zsyła Bóg. A jeżeli niektóre nie od Boga pochodzą, to trzeba pójść do cerkwi i świeczkę zapalić. Jak wy tam u siebie bez Boga żyjecie?

Gość rozłożył ręce – jakoś żyjemy!

– Jak rozumiem, pan Teodor ma zostać kapłanem... człowiekiem świętym?

Jaryna kiwnęła główką.

– Słyszałem, że waszym kapłanom... bożym sługom... nie wolno się żenić. Jakiż to dziwny obyczaj!

– Wcale nie u nas – obruszyła się dziewczyna. – To u łacinników, a oni zapomnieli o prawdziwym Bohu i popadli w herezję. U nas tylko mnisi pozostają w stanie bezżennym, a kapłani się żenią. Pan Chwedir, na przykład..

Urwała w pół zdania, umilkła i ze zdumieniem stwierdziła, że się rumieni!

Skąd jej się to wzięło?

Gość uśmiechnął się, co tylko pogłębiło dziewczęce zawstydzenie.

Chciała wyjaśnić, że przecież wcale jej nie chodzi o Chwedira i tę głupią popadichę, która na niego poluje... Nie zdążyła.

– Hanum! Hanum-panienka!

Dziewczyna drgnęła. Achmet? Kiedy on zdążył wejść? No, widać, nieźle się zamyśliła!

– Mówić trzeba, hanum-panna – Tatar wyszedł z mroku, skłonił się i podejrzliwie łypnął jedynym okiem na gościa. – Skrycie mówić! Szybko skrycie!

Pan Rio zrozumiał – też się skłonił.

– Szanowna pani Ireno! Nie śmiem się dłużej narzucać...

– Ależ skądże! – obruszyła się dziewczyna. – Jesteście moim gościem! Zostańcie, szybko wrócę. A ty, Achmet, co mi chciałeś pokazać?

– Szybko skrycie! – sługa znów nieufnie spojrzał na pana Rio. – Chwedir czeka na bok!

Bursak nie był sam. Obok niego stał ktoś znajomy, w nowym żupanie i serdiuckiej czapce z niebieskim denkiem.

Ujrzawszy Jarynę, Chwedir otrząsnął się z zadumy. Błysnęły szkła jego okularów.

– Jarynko! Jaryno Longinówna! Przybiegłem natychmiast... Chłopak podszedł bliżej. I złożył ukłon – niski, uprzejmy.

– Panno setniczanko? Bardzo się cieszę...

Jaryna w pierwszej chwili zdziwiła się, ale w sekundę później go poznała. Griń! Griń Czumak!

– Griń, ja też się cieszę, że cię widzę. No, jak tam twoje sprawy? Co u brata?

– Dobrze! Wszystko dobrze, panno setniczanko! Zawdzięczam to wam i paniczowi Chwedirowi. A ja, głupi, nawet wam nie zdążyłem podziękować. Szczególnie wam, dobra panienko! To nawet dziwne, macie na imię tak samo, jak moja nieboszczka mama... nieprzypadkowo Bóg tak to urządził! Dziękuję!

Chłopak się uśmiechnął i dziewczynie, nie wiadomo dlaczego, od razu zrobiło się przyjemniej. Nie są sami! Dobrze, kiedy ludzie na świecie pamiętają o dobrych uczynkach.

I nagle twarz czumaka spoważniała i przybrała surowy wyraz.

– Służę teraz w serdiukach u pana Macapury. Nie bardzo mi to po sercu, ale nie mam się gdzie podziać, panno Jaryno. Więc tak – dowiedziałem się, że pan Stanisław zamierza spalić Kałandiejce. Jutro...

Dziewczyna drgnęła, ale zaraz potem poczuła przypływ gniewu – i nieznane sobie przedtem zdecydowanie. Szeroko zarzuca sieci Dziki Pan – ale może się przy tym potknąć!

– Pojedzie tam dziesięciu ludzi – z panem Judką. Wioska maleńka, pan Stanisław powiada, że dziesięciu będzie aż nadto...

Jaryna się uśmiechnęła – nie, nie będzie! Teraz wałkowscy nie będą już musieli działać na oślep! Teraz można uderzyć z całej siły!

– Kiedy to będzie?

Griń zamyślił się i nie wiadomo czemu, potarł podbródek.

– Myślę, że po południu albo pod wieczór. Pan Stanisław poczeka, aż wszyscy zbiorą się w cerkwi.

– Jasne...

Myśli goniły jedna drugą. Dziesięciu serdiuków to niewielu. Po drodze lepiej ich nie zaczepiać – uciekną, a zresztą chłopcy pana Macapury dobrze się biją na szable. Ale gdyby tak ukryć się w cerkwi, a przodem wystawić hakownicę... Dziesięciu ludzi w cerkwi, drugich dziesięciu ukryć za domami, żeby nikt nie uszedł...

– No, dziękuję ci, Griniu! Dziękuję ci też w imieniu tych, których od śmierci uratowałeś...

Czumak zmieszał się i pokręcił głową.

– To ja wam dziękuję, panno setniczanko! Pojadę już, bo jak się spostrzegą...

Znów się pokłonił, oddzielnie Chwedirowi-Teodorowi, oddzielnie Jarynie, zrobił krok w ciemności... I przepadł.

– No co, panie pisarzu sotenny? – Jaryna głęboko odetchnęła zimnym powietrzem i uśmiechnęła się do Chwedira. – Doczekaliśmy się...

Konie były kiepskie – i szły po głębokim śniegu. Jeźdźcy siedzieli w byle jakich siodłach, a niektórzy jechali na narzuconych na końskie grzbiety derkach. Jaryna obejrzała się i pokręciła głową – ależ wojsko jej się trafiło! Co prawda, nie można powiedzieć, że chłopaki się nie starają.

Sama jechała przodem, obok wiernego Achmeta. Nie w pierwszym szeregu. Tam jej nie wpuszczono – przeciwnie, przypomniano jej, że miejsce setnika jest za czujkowym, a jeszcze lepiej, z boku i bliżej ku środkowi. Trzeba się było zadowolić widokiem na szerokie plecy pana Rio. Ten sam się zaofiarował, że pojedzie przodem. Achmet skwitował tę propozycję gniewnym pomrukiem, gość jednak tylko łagodnie się uśmiechnął i przypomniał, że i on ma dwoje oczu.

Pan Rio nie jechał sam. Z jego lewej strony ciężko siedział w siodle barczysty Chostik-Chwaścik, a z prawej sterczał niczym tyka pan lekarz. Jarynka nie chciała ich zabierać na wyprawę: jeden – z nie do końca zaleczoną raną, drugi – kiepski jeździec. Obaj jednak – rzeźnik i drapichrust – oznajmili zdecydowanie: gdzie pan Rio, tam i oni. To rozstrzygnęło sprawę.

Kiedy wszyscy trzej wsiedli na konie, dziewczynie wydało się nagle, że gdzieś już widziała tych dziwnych wojaków. Nie przy chacie Grinia Kiryczenki, nie w lesie – ale wcześniej. Przypomniała sobie dopiero za Wałkami, gdy oddział skręcił w las. No oczywiście! Drzeworyt wiszący w ojcowskiej świetlicy! Wisi od tak dawna, że mocno już spłowiał. Sprzedał go im Moskal domokrążca, który przypadkiem trafił kiedyś do Wałek.

Tak, obrazek był drukowany i barwny. Widać na nim było trzech jeźdźców bohaterów, w kolczugach i z mieczami. Jeden dłoń przykłada do oczu, wypatrując czegoś w oddali, drugi ściska rękojeść obnażonego miecza...

Niewiele brakło, a Jaryna parsknęłaby śmiechem. W rzeczy samej! Pan Rio-Muromiec, Chwaścik-Dobrynia i Ramol-Popowicz! Mają miecze i kolczugi. Tyle, że za plecami pana Muromca – muszkiet, a pan Dobrynia ma szydło i fuzję. Poza tym – podobieństwo zdumiewające!

Nastrój od razu jej się polepszył. Przedtem zresztą też nie był zły. Cóż to, ona, setnikowa córka, miałaby się bać bitwy? Dość ma ludzi – dwudziestu chłopców przy szablach, mają rusznice i nawet hakownicę wloką ze sobą! A najważniejsze, że nie jadą na ślepo! Dzięki niech będą czumakowi! Zuch chłopak!

Niepokoiło ją tylko jedno. Tuż przed wyjazdem Chwedir odprowadził Jarynę na stronę i zaczął pleść jakieś bzdury, że jechać – mówił – niebezpiecznie, Griniowi ufać za bardzo nie można, a jej samej grozi niebezpieczeństwo. A jeżeli już jechać, to z całą sotnią i z nim, Teodorem, na dokładkę.

Dziewczyna nie chciała tego nawet słuchać. Jeżeli nie wierzyć Griniowi, to komu? A branie całej sotni nie ma sensu. Po pierwsze – do pełnej obsady jeszcze im trochę brakuje, mają wszystkiego osiemdziesięciu ludzi. Po drugie, nie można zostawić Wałek. W Wałkach jest miejsce i robota akurat dla Chwedira – niech siedzi, przeciera okulary i pilnuje porządku.

Pokłócili się. Doszło nawet do wymiany obelg. I tak wyjechała.

Teraz, za jasnego dnia, Chwedirowe obawy w ogóle wydały jej się śmieszne. Ot, przejadą przez las, a za nim już Kałandiejce. Przede wszystkim pchnąć zwiadowców naprzód, a potem do cerkwi...

Z tyłu ktoś się roześmiał, a potem świsnął zawadiacko.

– Panno setniczanko, a może piosenkę?

Jaryna uśmiechnęła się – dobrze, że chłopcy mają bojowy nastrój!

– Dalejże!

Znów ktoś tam świsnął przeraźliwie i młody głos wzbił się w powietrze – głośny i zadzierzysty:

Jedzie Kozak w obce kraje,

Pocałunek dziewce daje!

Hej wy, konie, wy cisawe!

Wieźcież wy mnie w świat!

Pieśń była swojska, wałkowska. Ułożył ją Maksym Klimowski, ten, co do Jaryny swatów przysyłał. Dziewczyna tylko pokręciła głową: – zarozumialec był z niego, że strach! Ale piosenka dobra, wszyscy ją teraz znają: i w Połtawie, i w Charkowie.

Czekaj, wstrzymaj się Kozacze

Twoja dziewka gorzko płacze.

Jakże możesz mnie porzucić,

I odjechać rad!

Śpiewali wesoło, na dwa dziesiątki gardeł, a dziewczyna pomyślała, że hulaka Maksym trafił w sedno. On sam teraz jest za Dunajem, z jej bat’ką i Chwedirowymi braćmi. I piosenka też tam jest...

Białych rączek nie załamuj,

Siwych oczek nie wypłakuj.

Kiedy wojna się zakończy,

Wróci do cię chwat!

Dziewczyna sama nie spostrzegła, kiedy też zaczęła podśpiewywać. Dobrze, kiedy ludzie śpiewają przed walką! Śpiewają – znaczy, nie boją się...

– Hanum!

Ostry głos Achmeta ciął jak batem. Jaryna aż się wzdrygnęła i odwróciła ku Tatarowi.

– Hanum-panna! Patrz!

Ręka z nahajką wskazywała gdzieś w przód. Dziewczyna uniosła się w strzemionach...

I ujrzała zaniepokojoną twarz pana Rio.

– Pani Ireno! Trzeba się zatrzymać... zastanowić się...

Pan Rio też patrzył w tamtą stronę! Las jak las, dochodzi do samej drogi, na skraju nie widać nikogo i niczego...

Pan Rio szeptem naradził się z Chwaścikiem i znów odwrócił się ku dziewczynie.

– Przejedziemy przodem. Chostik coś poczuł. Ptaki... Ptaki? Jaryna zdziwiła się i już zamierzała zapytać...

...kiedy gruchnęły wystrzały.

Najpierw drgnęła ziemia. Potem – runęła jej na spotkanie. Ramię boleśnie uderzyło o bruzdę skamieniałego i przyprószonego śniegiem błota. Wargi przeszył ból, a usta natychmiast wypełniły się czymś ciepłym i słonym...

...Wystrzały grzmiały blisko, zupełnie blisko...

– Hanum-panna! Hanum!

Achmet! Dziewczyna uniosła nieco głowę – i znieruchomiała. Prosto na nią patrzyło końskie oko. Oko było pełne bólu i przerażenia...

– Hanum!

Jaryna wreszcie się ocknęła. Zorientowała się, że leży na drodze, obok konia. Nieco dalej widziała czyjeś ciało w niebieskim żupanie...

Dźwignęły ją czyjeś mocne ręce i odciągnęły na bok, za przydrożny rów.

– Leż, hanum-panna! Leż!

Leżeć? Dziewczyna chciała się sprzeciwić, odepchnęła sługę...

I zamarła.

Oddziału nie było.

Na drodze poruszała się niemrawo jakaś straszna, bezładna kupa – byli w niej ludzie, konie i rusznice. Trzech jeźdźców, ledwo trzymających się w siodłach, gnało z powrotem do Wałek.

...Huk wystrzału! Jeszcze jeden... i jeszcze... Ostatni z jeźdźców zamachał rozpaczliwie ramionami...

...Nie wierząc jeszcze, że to wszystko, co widzi, dzieje się naprawdę, odwróciła się ku Achmetowi – i westchnęła ze zgrozą.

Tatar leżał na śniegu, trzymając w jednej zaciśniętej ręce pistolet. Jego szabla leżała tuż obok.

– Pani Ireno! Pani Ireno! Pan Rio? Żyje?

Coś świsnęło tuż obok jej skroni. Dziewczyna wtuliła się w zimną ziemię, ale zaraz lekko się uniosła...

...Martwe konie... Czyjaś uniesiona ręka. Pan Ramol? A oto i pan Chwaścik – ze swoim szydłem w dłoni. Jaryna poznała go po ubraniu – miał całkowicie zalaną krwią twarz.

– Pani Ireno!

Pan Rio upadł tuż obok i wysunął przed siebie lufę muszkietu.

– Zapomniałem... zapomniałem, jak to się zapala! Krzemień... Dziewczyna targnęła głową i wyrwała mu broń z ręki.

A tymczasem z lasu sypnęli się jeźdźcy.

Zwycięzcy.

Mocne, krzepkie chłopaki na koniach pełnej krwi. Znajome szare żupany i łatwe do rozpoznanie czapki – z niebieskimi denkami. Na czele – pan Judka, ryża, lekko posiwiała broda, w ręku – znajoma, turecka szabla.

– Dziewka, szukajcie dziewki!

Gardłowy głos jakby ją sieknął po uszach. Jaryna zagryzła rozbite wargi. Dziewki ci się zachciało, panie setniku?

Kątem oka spostrzegła, że pan Rio ma w ręku pistolet. Wziął od Achmeta, nie mogło być inaczej.

– Kurek odwieść trzeba – krzyknęła, nie bardzo nawet licząc na to, że ją usłyszy. – Z tyłu, ten wygięty!

Lekki szczęk. Usłyszał.

Serdiucy pozsiadali z koni i zabrali się do przeszukiwania zakrwawionych ciał. Do pana Judki podjechał na siwku ktoś bardzo znajomy.

– Szukać! – nadworny setnik gniewnie dźgnął szablą powietrze. – Pomóż im, Grigorij!

Grigorij? Griń Czumak?

Jaryna znieruchomiała, wciąż jeszcze nie wierząc. Wszystko mogło być dziełem przypadku: jeżeli Czumak służy u Macapury, mogli go tu przysłać...

Mogli, oczywiście!

Prawda jednak powoli zaczynała już do niej docierać – naga i straszna, niczym obnażony trup.

„A ja, głupi, nawet wam nie zdążyłem podziękować”.

Takież to twoje podziękowanie, czumaku?

Imię mam, znaczy, jak twoja mama?

Na chwilę zrobiło jej się wstyd – do bólu, do mrozu w sercu.

Uwierzyła! Nabrali ją jak głupią smarkulę!

Griń stał przy drodze – razem z tymi, co przeszukiwali trupy. Dziewczyna odwróciła się ostrożnie i dotknęła twardej, ciepłej dłoni pana Rio.

– Tego... czarciego pobratymca!

Rio uśmiechnął się posępnie. Ręka z pistoletem podniosła się powoli...

Jaryna przyłożyła policzek do zimnej kolby muszkietu. Gdzieś ty, panie Judko? Szkoda, że sam pan Stanisław nie zechciał się tu pofatygować...

Setnik odwrócił się.

Znieruchomiał.

Zobaczył?

Nagle coś jej się zwidziało... A może łzy zalały jej oczy?

Zamiast barczystego, siedzącego zgrabnie na koniu mężczyzny o rudej brodzie, z chłodnego, mroźnego powietrza wysnuł się ktoś inny, zupełnie nieznany...

Chłopaczek!

Chudy, rozczochrany chłopak z przerażeniem w oczach. Na kościstych nadgarstkach miał pęta z nadpalonych sznurów...

Strzał!

Griń czumak chybnął się w tył i chwycił za pierś.

Zuch pan Rio!

W tejże samej chwili i Jaryna spuściła kurek. Zdążyła tylko jeszcze zobaczyć, jak rozbłysły ogromne czarne oczy, jak dłoń targnęła się ku górze, by zakryć ranę...

I cały świat okrył się mrokiem...

Kap... kap... kap...

Miarowe, lekkie uderzenia drażniły, nie pozwalały zasnąć i znaleźć ukojenia w zimnym, głuchym mroku.

Kap, kap...

Jaryna jęknęła i odetchnęła głęboko.

Kap...

Poczuła nagłe uderzenie bólu.

Rozrywało jej głowę, w skroniach huczała krew...

– Proszę się nie ruszać, mademoiselle! Zaraz... tylko wzmocnię węzeł!

Niczego jeszcze nie pojmując, dziewczyna podniosła ciężkie, jakby wypełnione ołowiem powieki.

Światło!

Niezbyt jasne i jaskrawe, bardziej podobne do świetlistej mgły. Czyjaś ciemna sylwetka tuż obok, ciepłe dłonie...

– Lepiej niech się mademoiselle nie rusza. Rana jest niezbyt głęboka, ale uderzenie było bardzo silne.

Głos brzmiał dziwnie – był ochrypły i jakby... martwy. I słowa wymawiał dość osobliwie: zrozumiale, ale brzmiały jakoś obco.

Coś opasało jej pękającą od bólu głowę. Jaryna szybko się domyśliła – opatrunek. Ktoś ją mocno uderzył, pewnie rękojeścią szabli. Zaszli ją od tyłu...

Pan Rio? Gdzie się podział pan Rio?

I pozostali?

Chwedir?

Gdzie jest ona sama?

Kap... kap... kap...

Odwilż? Czyżby już była wiosna?

– Niech mademoiselle trochę poleży, zaraz przyniosę wody... Nagle jej się wydało, że mówiący jest bardzo stary. Jak granitowe głazy, które wiszą nad jej głową.

Dziwne, czemu akurat przyszły jej na myśl kamienie? Do jej warg przytknięto zimny, wilgotny brzeg kubka. Dziewczyna zachłysnęła się i z trudem powstrzymała jęk bólu.

– Dziękuję...

– Lepiej, niech mademoiselle nic nie mówi! Zaraz was okryję... Mgła już się rozwiewała. Ze świetlistej pustki powoli wyłaniały się ciężkie, nierówne występy stropu.

Ot, czemu jej przyszły na myśl kamienie! Jaryna wreszcie ocknęła się całkowicie. Pochodnia, niezbyt jasna i trochę skwiercząca. Lekki, przyjemny zapach smoły. Chłód... Chłód i wilgoć...

Zacisnęła zęby i spróbowała się podnieść.

– Mademoiselle, lepiej będzie leżeć! Chude ręce ostrożnie wsparły jej plecy.

Najpierw zobaczyła brodę, siwą, długą i starannie rozczesaną. Takie same włosy – długie i białe, opadały na plecy. Duże, jasne oczy... I wargi, wąskie i bezkrwiste.

– Gdzie jestem?

Blade wargi lekko drgnęły. Pojawił się na nich uśmiech; gorzki i bliższy raczej grymasowi.

– Mademoiselle, piekło ma dziewięć kręgów. To jest dziewiąty.

Mimo wszystko udało jej się podnieść. Potem usiadła i zaczęła się rozglądać.

Piekło było kamienne – miało nisko zwisający strop i połyskującą wilgocią podłogę. Pośrodku stropu widać było okrągły właz. Właz był wysoko – ani doskoczyć, czy dosięgnąć. W kącie, prawie niewidoczny w mroku, ział czarny otwór. Studnia?

Ten, kto jej pomógł, odziany był dość dziwacznie – miał na sobie gruby, wiejski kożuch, a pod nim delikatną koszulę z wzorzystym, kolistym kołnierzem. Na szczupłych palcach widać było złote pierścienie.

– To zamek pana Macapury, mademoiselle. Jesteśmy w lochu, na niższym poziomie.

Wszystko znalazło się na swoich miejscach. Znaczy, żyje? Ale czy długo to potrwa?

Dziewczyna ponownie się rozejrzała, szukając jakiejś drogi ratunku. Nierówne ściany, sączące się z nich krople wody, czarny otwór studni...

– Jest tu tylko jedno wejście i jedno wyjście – nieznajomy natychmiast pojął jej spojrzenie. – Wejście przez właz w sklepieniu. Wyjście może pani zobaczyć w tamtym kącie. To studnia na wypadek oblężenia – i bardzo głęboka. Nawet nie słychać plusku wrzuconego do niej kamienia.

– A wy... dawno tu jesteście? – spytała lekko drżącym głosem.

– Dawno...

Słowo padło ciężko, niczym kęs granitu.

– A co jest na górze?

Nieznajomy znów gorzko się uśmiechnął i pokręcił czapą siwych włosów.

– Naprawdę chce pani wiedzieć, mademoiselle?

Jaryna chciała, jak zwykle, potrząsnąć uparcie główką, ale tym razem nie mogła się powstrzymać od jęku.

– Naprawdę – udało jej się odpowiedzieć, choć nie obeszło się bez wysiłku. – Niech pan odpowie, dobrodzieju!

Ciężkie westchnienie. W jasnych oczach pojawił się ból.

– Tam umierają. Tutaj też. Mademoiselle się udało – dano jej możliwość wyboru. Strasznego, ale jednak wyboru.

Słowa brzmiały ponuro i ostro, ona jednak już się domyśliła. Studnia. Bezdenna studnia – jedyny wybór, jaki jej zostawiono.

– Dlatego ani was, ani mnie nie skuto łańcuchami. Mamy wolność – w tych murach. Ci na górze są w gorszym położeniu.

– W gorszym?

Jaryna wparła się łokciem w zimny kamień podłogi i spróbowała wstać.

– Co może być gorszego? Siwa głowa znów się chybnęła.

– Lepiej się nie dowiadywać, mademoiselle. Gorzej jest bezbronnym dziewczynom, przywiązywanym do posadzki i dręczonym, dopóki jeszcze tli się w nich choć iskra życia. Gorzej, kiedy krew leje się z żył, a ciało płonie na ogniu...

Jaryna nie uwierzyła. Brednie! Ten nieszczęśnik po prostu stracił rozum. Co zresztą nie powinno dziwić w tych ścianach.

– Ten właz u góry – to jedyne wyjście?

– Owszem. Czasami trafiają mi się goście – jak wy, na przykład. Tutejszy gospodarz nie chce, bym zwariował w samotności. Potem ich zabierają – o ile sami się nie domyśla w porę, że lepiej odejść. Nie śmiem doradzać, ale...

Dziewczyna nawet się nie rozgniewała. O nie, tak łatwo sobie z nią nie poradzą! Skoro żyje – to jakieś wyjście się znajdzie. Wydostanie się stąd! Nie może to być, żeby ona, Jaryna Zagarżecka, zginęła w tej idiotycznej, pełnej wilgoci piwnicy!

Przecież ma dopiero siedemnaście lat!

Strach gdzieś znikł, a razem z nim znikło poczucie zagubienia. Ból nie przeszkadzał jej w myśleniu. Owszem, do włazu się nie dosięgnie. Ale przecież ktoś tędy schodzi, pewnie spuszczają z góry drabinę – sznurową albo drewnianą. Ten straszny starzec powinien to wiedzieć...

– Jeszcze się panu nie przedstawiłam – dziewczyna spróbowała się uśmiechnąć. – Proszę zatem o wybaczenie. Jestem córką wałeckiego setnika...

– Wiem, kim jesteście, mademoiselle – blade wargi znów wykrzywił gorzki uśmiech. – Pozwólcie zatem, że was przywitam w murach mojego zamku. Stanisław Macapura-Kołożański, do waszych usług, panno Ireno!

Wielkie jasne oczy patrzyły bez drgnienia... Uwierzyła.

Uwierzyła – i nie wiedzieć czemu, nawet się za bardzo nie zdziwiła.

Zdumiał ją za to własny brak zdumienia.

– Pomyśleliście sobie pewnie, mademoiselle, że macie przed sobą szaleńca?

– Nie...

Dziewczyna ruszyła przed siebie i gorącym czołem wparła się w lodowato zimne kamienie.

– Nie wyglądacie na szaleńca... panie Stanisławie. Znaczy, ten na górze jest uzurpatorem?

– Niestety, nie do końca... tymczasem radzę usiąść.

Dziwne, ale w tym lochu było krzesło – ciężkie, z ciemnego, polerowanego drewna. Od masywnych poręczy ku oparciu i podgłówkowi wiły się rzeźbione liście.

– Nie wiem, ile mamy czasu, mademoiselle. Myślę, że on postanowił poznać nas ze sobą, kierowany – jakby tu rzec – pychą. Przecież ja trochę znałem waszego batiuszkę. Jesteście dla niego cenną zdobyczą. A zresztą, jeżeli chcecie, opowiem. Doprawdy, to historia wzięta żywcem z utworów pana Cazotte’a. Nie czytaliście? I bardzo dobrze, to opowieści nie dla młodych dziewcząt...

Mówiący umilkł na chwilę i zacisnął wargi. Jego oczy pociemniały. Jaryna zrozumiała nagle, że ten człowiek wcale nie jest stary – ma nie więcej, jak czterdzieści lat i gdyby nie siwe włosy i broda...

– Przed trzydziestu laty byłem z ojcem w Paryżu...

Pan Stanisław umilkł, jakby wspominał. Wychudzona dłoń zwinęła się w pięść, długie paznokcie wbiły się w skórę.

– Pewnego razu ojciec zaprowadził mnie na Plac Greve. Odbywała się tam egzekucja – ćwiartowano jakiegoś zbója. Jeden Bóg raczy wiedzieć, dlaczego ojcu zachciało się zaprowadzić mnie akurat tam. Nie bałem się i nawet nie przymykałem oczu. – Opowiadający znów umilkł i westchnął. – Nie powinno się nigdy prowadzić dziecka, by mu pokazywać, jak się zabija ludzi! Ten zbój był prawdziwym niegodziwcem. Wyrzekł się spowiedzi, odepchnął mnicha i cisnął krzyż na pomost. Straszny człowiek! Bardzo silny, barczysty, z czerwoną gębą... nawet się ucieszyłem, kiedy zaczął krzyczeć. Długo krzyczał, bo kat umyślnie robił wszystko powoli. Najpierw odciął mu rękę... potem nogę... potem drugą rękę...

Słowa padały ciężko, miarowo, a dziewczyna poczuła, że po plecach przebiega jej dreszcz. A może po prostu zrobiło jej się zimno w kamiennym lochu?

– Wreszcie wszystko się skończyło. Pospólstwo zaczęło się rozchodzić, ale myśmy zostali. Ojciec podszedł do oprawcy i zaczął z nim o czymś rozmawiać. Odrąbana głowa leżała tuż obok, na kole. Wiecie, to takie wielkie, drewniane koło, jakie robią do wozów. Było mi straszno, ale mimo tego podszedłem bliżej. I nagle zobaczyłem, że głowa otworzyła oczy...

CZĘŚĆ TRZECIA

ZNIKACZ I CZAROWNICA

PROLOG POMIĘDZY NIEBEM I ZIEMIĄ

Tym razem na niego czekano.

Długo wznoszono ściany pułapki. Na jej podstawę złożyło się wszystko: doniesienia Straży Granicznej, meldunki posterunków na styku Naczyń, kosę, zwodnicze przelotne spojrzenia, jakie rzucano za nim, gdy błyskawicznie przenosił się przez portale.

A dziś pułapka się zatrzasnęła.

Naprzeciwko, zamykając wyjście, świecił kłębiącym się tumanem ten, którego nazywano Samaelem. Ten, który swoją i cudzą siłą od dawna trzymał Granicę zamkniętą, który wszelką swobodę, nie mogącą znieść zakazów i przedziałów traktował jak osobistą, głęboką obrazę.

Samael się śmiał.

Przejrzysta dawniej Granica niespodziewanie przekształciła się w splot grubych, sprężystych lin, obstawionych zasiekami z kolczastych, żelaznych drutów, stała się ścianą błękitnego mrozu, blaskiem, z którego z trzaskiem uderzały błyskawice o siedmiu kłach, nie pozwalając na zbliżenie i odrzucając wstecz. Burzliwą chmurą u wyjścia kłębiła się beznadziejność.

A Samael wciąż się śmiał.

Dlatego, że daleko stąd, nad taflą wody zwlekał czumak, który szykował się do wrzucenia oseska odmieńca, przęklętnika, syna swojej przewrotnej matki i jej piekielnego kochanka. Czumak stał daleko, a Samael był tutaj, zagradzając drogę; trzeba się było pospieszyć, ale też spieszyć się nie było dokąd.

– Zabrałbyś syna... – doniosło się z daleka, niczym zimny, drwiący świst przeciągu – uduszę go niechybnie... zbiorę siły – i uduszę!

Po raz pierwszy w życiu poczuł nienawiść i ból. Po raz pierwszy w zdumiewającym życiu, w którym jedynym bólem była niespodziewana śmierć Jaryny, a nienawiści nie znał w ogóle. Jego wewnętrzny blask wylał się na zewnątrz, czyniąc go podobnym kłębiącej się lawie. Poprzednio odszedł lekko i bez wysiłku, a młody strażnik Granicy, który zaciekle się weń wczepił, w materialnym świecie rozpłynął się nagłym, drżącym i migotliwym błyskiem. Potem nawet zrobiło mu się żal głupiego smarkacza, co prawda nie za bardzo i nie na długo.

Teraz nie było mu żal nawet samego siebie.

Zetknęli się na Pograniczu, uderzyli piersią o pierś i natychmiast zrozumiał, że odejść się stąd już nie da. Mrok dławił i odcinał wszelkie drogi, dokładnie zadeptując wszelkie iskierki; Samael miał na swoje usługi załogi celnych składów wszystkich Granic, nabitych po brzegi zajętymi dobrami przemytników. Imiona i Słowa chlastały na odlew, a czarna tafla w dali milcząc, czekała na swój łup. Sprężyste wici krępowały go kolejnymi pierścieniami, dławiąc wolę... nie, stąd już nie ucieknie...

W takiej postaci i taki jak jest, nie ucieknie.

Wiedział, że nie zdoła zapobiec nieuniknionemu – ale też wiedział, że nie zdoła wszystkiego zostawić tak, jak jest. Kimże on w końcu jest, skoro nie potrafi uratować swojej śmiertelnej kochanki? Skoro nie może uratować swojego syna?! Nienawidził samego siebie. Wstydził się swojej obecnej słabości i niemocy; i zapragnął – sam do końca nie pojmując istoty swojego pragnienia... Zapragnął ze wszystkich sił. I wypowiedział zakazane Imię. Wyostrzonym czuciem umierającego poczuł, że wrota losów stają otworem, pojął że Ktoś daje mu posłuch – i wykrzyknął to najgłębsze pragnienie, które jeszcze go trzymało na krawędzi istnienia.

I zachłysnął się własnym krzykiem.

– Zabierz małego, słyszysz... – wplątało się echem w jego krzyk.

– Czarcie jeden...

W chwili zrozumienia wyraźnie pojął, że i ta, ostatnia igiełka została przygotowana zawczasu, że była ukrytą sprężyną pułapki – ale ułamek migającej świadomości niczym meteor wleciał w otwierające się rozprucie Granicy, łapczywie plusnęła tafla wody wypuszczająca zdobycz; a w ślad za uciekinierem poleciał głos, który rozbrzmiewał ze wszystkich stron:

„W złą godzinę, włóczęgo, usłyszane zostało twoje życzenie. W złą godzinę...”

Marnotrawny kaf-Malach, znikacz z Gontowego Jaru

Złoto.

W górze, w dole, z lewej, z prawej... wszędzie. Złote okręty płyną po złotych przestworzach, złote chmury płyną po złotych niebach, złote pyłki tańczą w złotych promieniach, nici drogocennego deszczu ciągną się ku ziemi, pęki żółtych liści dzwonią na żółtych drzewach, na złotym Drzewie-Sfirot, uwięzione zostały w martwym metalu sfery Malhut-Królestwo, God-Wielkość i Niech-Wieczność, nie pozwalając się podnieść, poruszyć, a sfera Jesod starannie zakuła w złoty pancerz płodne łono, zamykając ośrodek, jądro niższego trójkąta... wyżej, wyżej, szybciej w górę, dopóki jeszcze ogień zmierzchu niczym oszalały linoskoczek tańczy na szczycie drzewa, ozdabiając żywą purpurą wyższą sferę Keter-Koronę, dopóki słońce jeszcze nie zwaliło się za złoty horyzont! Wyżej! Ale pustka kłuje w pierś, w ręce, w ręce moje mocarne – bezmyślne ciążenie, ponieważ średni trójkąt Gewury-Siły, He-sed-Miłości i Teferet-Piękna spoczywa w sarkofagu, z którego nie masz wyjścia i tylko w zwieńczającym całość trójkącie, w potrójnej jedności sfer Biny-Rozumu, Hohmy-Mądrości i purpurowej Korony tańczy jeszcze konający przybój, targany skurczami roni ostatnie krople i opada w pianę...

Ciągnę na tym, na czym jeszcze mogę – na resztkach woli.

Z pluskiem wydostaję się ze złota – dokąd?

Niczym ognisty szlak pełznę i czołgam się po tajnych kanałach obcego i jednocześnie osobliwie znajomego mi własnego ciała, podczas gdy chciałbym lecieć niczym pustynny samum, przecinając trzysta dziewięćdziesiąt nieboskłonów, napełniając sobą wszystko i wszystkim – siebie; pełznę, ciągnę się, namawiam, by mnie przepuszczano, gdzie wcześniej łamałem zapory i zamki; przesączam się po kropelce, gdzie wcześniej wdzierałem się jak fala; a spojrzeć na świat cudzymi oczami jest trudniej, niż przedtem ze śmiechem przebijać Granice i uchodzić przed pościgiem.

Patrzę.

Krzyczą z moich oczu – w oczy.

Przede mną – Zaklęty.

...co?! Rio, to ty? Czyżbyśmy nie skończyli rozmowy?! Cudze oczy kiepsko widzą.

Szamoczą się w nich, jak szamotała się kiedyś wyschnięta mumia w grzebnych bandażach (było!... pamiętam!... stałem wtedy i śmiałem się w głuchej ciszy piramidy...). Ale mrok w nie moich oczach jest czysty i chłodny, nie ma w nim nawet odrobiny, śladu pyłku przeklętego złota.

Z tej zbawczej zimnicy ciskam w Zaklętego garściami widzenia-błagania, jego własne wspomnienia ze starannie zamkniętej, nieczułej skrzyni pamięci z podwójnym dnem. Rzucam w oblicze jego duszy dym z magnolii i chrzęst rozgniatanej butami porcelany, światło białego platanu i nienawiść przerastającą poczucie nieuniknionej zguby; ze wszystkich sił błagam go, by naruszył warunek Zaklęcia, żeby dokonał wyboru, ratując siebie i mnie. Krzyczę bezgłośnie, jak krzyczałem doń i wcześniej, umierając nie w złocie, ale w kretyńskiej klatce po nierównej walce ze sforą Samaela, dumnego Malacha, którego władza zasadza się na sile...

Krzyczę resztkami sił.

Dopóki nie dociera do mnie straszna prawda: wszystko się zmieniło.

To zupełnie inny Zaklęty. Nie głupi heros Rio, a z jego klingi najmniej ze wszystkiego potrzebna mi śmierć – od jego klingi potrzebuję zmiłowania...

Każdy Zaklęty ma swój Zakaz... i swój sposób jego naruszenia.

Milknę i wracając, pogrążam się w płynnym metalu niepamięci.

Na dno.

Za późno.

Złote okręty płyną po złotych toniach, złote chmury suną po złotych niebach, złote pyłki tańczą na złotym promieniu, nici drogocennego dżdżu ciągną się ku litej skale, pęki żółtych liści dzwonią na żółtych drzewach, na złotym Drzewie Sfirot... nie, już jest za późno.

– Panie Judka? – huczą echa pytania znikąd. – Co wam jest?

„Już nic!”, chcę odpowiedzieć, ale nie mogę.

I wcale nie dlatego, że pytanie skierowane jest nie do mnie, ale do Wtórnika, w którego daremnie ciskałem dymem magnolii i chrzęstem porcelany, kiedy trzeba było weń walić strasznym smrodem palonego ludzkiego mięsa i milczeniem siostry Racheli, która na swoje nieszczęście wykazała większą niż zwykła kobieta wytrzymałość...

Nie.

Mimo wszystko za późno.

Nie dosięgnę...

Przy kominku siedzi bardzo stary człowiek, który kołysząc się monotonnie w przód i w tył, nuci pieśń bez celu i sensu. Stoję obok, na poły pogrążony w ścianie.

– Ale dlaczego? – mówię ponownie. – Raw Elisha, dlaczego nazywasz mnie kaf-Malachem, podczas gdy wszystkich pozostałych z Granicy nazywasz bejt-Malachami? Odpowiedz! Odpowiedz mi, a przyniosę ci pełne garście światła!

W kąciku płonie maleńki kaganek, rzucając ruchome cienie. Wewnątrz i na zewnątrz panuje upał, który obojętny jest mnie i starcowi przy kominku.

– Głupi kaf-Malach – w nie mającą sensu i celu pieśń wplata się ochrypły śmieszek, a cień na białym tynku, kołyszący się jakby targał nim ukryty podmuch przeciągu, powiększa się i maleje. – Po cóż mi twoje światło, po cóż mi twoje dłonie? Odejdź w ścianę, nie przeszkadzaj staremu w umieraniu. Mało ci, że i bez tego nagrodzili mnie przezwiskiem „Obcy”, a sługa w synagodze pluje za mną, kiedy przejeżdżam na ośle? Mało? A przecież mój osiołek wcale nie jest gorszy od oślic rabbiego Pinchasa i poganina Balaama i niewiele brakuje, żeby wygłaszał kazania i cytował ludowi pismo! Odejdź w ścianę, niezguło, i zapomnij drogę, która do mnie wiedzie...

– Dlaczego? – gotów byłem odejść i nie przeszkadzać staremu w rozpamiętywaniu przeszłości, ale dopiero po usłyszeniu odpowiedzi.

– Głupi kaf-Malach – cichutko chichocze pieśń. – Zna sto języków i jeszcze jeden, Język Wyjątku, którego używają mędrcy, by się kryć przed gniewem i zazdrością aniołów! Przechodzi z Naczynia do Naczynia, jak prawnuk zmurszałego rawa Elishy-Obcego, hula i bawi się wśród drzewek granatu za miastem! Kręci sobie laleczki z tronów i wrót, z czasu i przestrzeni... Ale nie: mało mu tego, musi jeszcze pomęczyć biednego rawa Elishę głupimi naleganiami! Zrozum, drwino z materii, której nigdy nie miałeś – pierwsza z ksiąg Pentateuchu zaczyna się właśnie od litery Bejt, podstawy wszystkiego, co istnieje, a oznacza ona: „Właśnie tak!”. A Wielka Kabała, droga poszukujących Tego, Który Jest, leży pod znakiem litery Kaf, oznaczającej: „A jeżeli...” Oto dlaczego ty, niegodny zabójco starców, nazywasz się kaf-Malachem, a Istoty Służby Granicznej nazywają się bejt-Malachami, ponieważ oni są czymś stałym, a ty jesteś osobliwym przypadkiem! Przepadnij w ścianie i daj odpocząć przed śmiercią...

Cień kolebie się na białym tynku, to zmniejszając się do małej kropki, to rosnąc do ósmego nieboskłonu, ja zaś pojmuję: raw Elisha tylko żartuje...

Dlatego, że ja przechadzam się tam, gdzie on tkwi zawsze, nie wstając z przeżartego solą cynowego wiadra.

– Więc dlaczego wdajesz się w rozmowę tylko ze mną? – nie ustępuję. – Dlaczego ani razu nie odpowiesz na zew Granic? Ty, który wszedłeś do Sadu Sensów i wyszedłeś nie z pokojem, ale z wiedzą?!

– Dlatego, że myląc Bejt i Kaf można naruszyć Fundamenty Świata – z nagłą surowością odpowiada pieśń. Więcej już nie udaje mi się z niej niczego wycisnąć.

Odchodzę w ścianę.

Mimo wszystko przyniosłem mu dłonie pełne światła – to jedyne, co ode mnie przyjmuje.

I znów – złoto.

Dziecięce paluszki (na lewej dłoni – cztery, na prawej – sześć) obracają moim ciasnym więzieniem, przewracając je z boku na bok... Promień słońca, bijący ku zenitowi gdzieś daleko – może o tysiąc Granic stąd, nurkuje w witrażu okiennego szkła (czuję!... klnę się na Trzech Rozmówców, czuję!... tak się cieszy ślepiec z jasnego punktu w mroku) i wchłania tworzącą wszystko tęczę. Szkarłat aspektu Bria zlewa się z delikatnym błękitem aspektu Jecira, trzecim z ukrytych barwników; zachodni kraniec ich stopu lekko zasnuwa się łupkową czernią Asii, i chłód rozsądku parzy złotą osę w złotym medalionie, przeszywając drżeniem złoty odwłok.

Osa – to ja.

Ostatki.

Wszystko, co zdołałem odrzucić precz w chwili śmierci, kiedy na mgnienie oka udało mi się wyrwać spod ciężaru Samaelowej sfory.

Palce nieustannie obracają, kręcą, i bawią się; palce mojego syna, poczętego przez głupiego kaf-Malacha w łonie śmiertelniczki! Co ty robisz, dziecko?!

Odskakuje zatrzask.

Owiewa mnie czyste powietrze. Błyskawicznie unoszę się i wsłuchuję – na wylot, jak bywało przedtem. Z trwogą pojmuję, jak mało ze mnie zostało. Przedtem bez najmniejszego wysiłku chwytałem grzechot używanych do gry kości w woreczku, kiedy dwunastoręki Góral w którejś z tawern Kajlasy napomykał o doskonałej okazji, by przegrać do niego jedną lub dwie garści pyłku Drzewa Życzeń; o, przedtem...

A jednak medalion otworzył się nie na próżno.

Obok – całkiem niedaleko – drgnęły trzy sfery z dziesięciu, jakby dzięki sile Świata Zewnętrznego szykowały się do naruszenia wpływu wierzchu na podstawy, co z perspektywy Naczyń stwarza możliwość narodzin Malacha, a z perspektywy Wielobarwia – nadzieję na błysk Cudu.

Raw Elisha ben-Abuja, Obcy prześmiewco z nocnika, na pewno skląłbyś mnie sążniście za takie potraktowanie Najcenniejszej Księgi Sfiry de-Cniuta.

Wybacz mi, mędrcze, ale w tej chwili nadzieja potrzebna jest mi stokroć bardziej od wszelkich ceremonii.

A zresztą, cóż mi zostało oprócz nadziei?

Sfery drgnęły raz jeszcze, znieruchomiały na dobrą chwilą, jakby się wahając, a potem huknęły gromko – po czym znów zapadła cisza.

Czy się ośmielę? Ja, taki, jakim teraz jestem?

– Leć...

W pierwszej chwili nie uwierzyłem samemu sobie. Przejrzyste skrzydła pchnęły powietrze, rozbryzgując pył i stęchliznę drogocenną miką. Po raz pierwszy w życiu, zdumiewającym życiu, w którym czas znaczył mniej niż garść pyłu, a odległość ocierała się o nogi niczym posłuszny pies – po raz pierwszy poczułem strach. Wracać, natychmiast wracać w ciepłą złotą mgiełkę, do nory schronienia, w którym nie znajdzie mnie Samaelowa sfora, gdzie pstry jastrząb nie zdmuchnie w locie mojej ostatniej iskierki, gdzie lekko się żyje i nie umiera – bez myśli, bez bólu... Wracaj, głupi kaf-Malachu!

– Leć...

Widział mój strach. Widział go, mój syn spłodzony ze śmiertelniczką z Adamowego plemienia, widział strach swego ojca, słyszał ten strach, wdychał go z powietrzem, odczuwał go ze mną całym swoim jestestwem i pojmował, nie wydając sądów. Raw Elisha często mi mówił o Chlebie Wstydu, pokarmie silnych; a ja kiwałem w odpowiedzi głową, myśląc, że to po prostu piękna alegoria...

Teraz okazało się to równie proste, jak błyskawicznie użądlić aż do chrzęstu pod ciężką podeszwą losu. Złota osa wyrwała się z medalionu i zakręciła się po komnacie.

Mój syn podszedł do łóżka, zasłanego atłasową pościelą i położył się na plecach na haftowanych żar-ptakach. Otwarty medalion spoczywał na jego wąskiej piersi, on zaś bezmyślnie bawił się moim otwartym na oścież więzieniem i schronem, a twarz dzieciaka była w tej chwili podobna do oblicza jego matki. Tak wyglądała Jaryna, kiedy nie patrząc na mnie, leżała na wznak, a ja śmiejąc się, sięgnąłem za Trzy Granice i wyjąłem kubek z poranną rosą prosto z rąk... czyich rąk? Nie pamiętam... wtedy się nie przyglądałem.

Nie było warto.

Osa krążyła po komnacie, nie mogąc zdecydować się na wyfrunięcie za częściowo uchylone okno.

Jak długo mógłbym utrzymać się na zewnątrz?

Ale tam, tuż obok, jak ręce zagorzałego pijaka, drży trzecia sfera, obiecując Cud w aspekcie Wielobarwia! Czyż nie dlatego siedmiobarwni bejt-Malachowie, Istoty Prawdziwie Służebne, ze wszystkich barw rozróżniają tylko biel i czerń, ponieważ dla nich nie ma i nie będzie żadnych cudów?

Zatrzymałem się nad okiennym parapetem, znów oblekłszy się w szkarłat, zieleń i czerń; a potem wyfrunąłem precz.

Złota osa leciała nad równiną pokrytą twardym śniegiem, nad rzadkimi zaroślami rosnącymi w pobliżu zasypanej po sam zrąb studni, gdzie głodny pies nieufnie podrapał się w ucho tylnią łapą, i na wszelki wypadek skwitował jej przelot leniwym szczeknięciem.

Pies doskonale wiedział, że te kąśliwe bestyjki zimową porą nie latają.

Najmniej zaś psa interesowało to, że pod złotą osą mknął po śniegu zdumiewający cień – podobny do długiej, czarnej sylwetki człowieka, który miał cztery palce u lewej ręki i sześć palców u prawej.

Kiedy gruchnęły strzały – nie pierwsza salwa, która poderwała z gałęzi wrony, ale dwa samotne, jeden nieco wcześniejszy od drugiego – drzewo Sfirot drgnęło tak mocno, że niewiele brakło, a byłbym zaczął sobie roić, że wszystko jest jak przedtem. Nawet skutą błękitnawym lodem rzeczułkę, nad którą akurat przelatywałem, ujrzałem nagle na wskroś. No, niezupełnie na wskroś, ale tak gdzieś na dziesięć, dziewięć Granic – na siódmej przebitce był czerwiec, po wodzie brodzili rybacy, a jakiś gruby wodnik przyglądał się spod kamienia tęgim łydkom praczek.

Widzenie pojawiło się i znikło, pozostawiwszy mi tylko gorzkie rozbryzgi smutku.

Okazało się, że nie, nie jestem już tym, kim byłem kiedyś – ot, wrona wśród innych wron, poderwę się do lotu i usiądę, może na inne Drzewo, nieco dalsze, ale to wszystko.

Nie dociągnę, nie schronię się w obcym czerwcu.

A nawet jeśli dociągnę i ucieknę – to kimże się tam stanę? Osą na kolczastym krzaku? Pyłem, gdy byłem już wiatrem? Dożyję do jesieni i padnę w liście, złotem w złoto?

W odpowiedzi na moje rozterki sfery targnęły psem, okropnie zachwiawszy przy tym poziomem portali. Trzeba się było pospieszyć. Czyżby rzeczywiście szykowało się złamanie Zakazu, na co nie mogłem namówić gruboskórnego bohatera Rio, który niegdyś zamienił barwny świat na możliwość dostrzegania jedynie czerni i bieli?!

Tym bardziej należało się spieszyć.

Osa zamachała skrzydełkami i brzęcząc, groźnie pomknęła przed siebie – tam, gdzie śmieszne ołowiane osy żądliły znacznie mocniej, niż ja mógłbym to zrobić w mojej obecnej postaci.

Tam, gdzie nad okrwawionymi ciałami niósł się teraz gardłowy okrzyk:

– Żywcem! Żywcem brać oboje – pana i pannę!

Krzepcy chłopcy w niebieskich żupanach zeskakiwali z siodeł, z chrzęstem łamiąc skutą mrozem powierzchnię śniegu, spokojnie wyjmowali z pochew krzywe szable i rozstawiwszy się łukiem, ruszyli na przydrożny rów. Tam, gdzie leżała zwinięta jak dziecko w matczynym łonie zgrabna panieńska figurka, a nad nią, jak na obrazie kiepskiego salonowego pacykarza, spokojnie stał z mieczem w ręku bohater Rio. Bohaterski od pięt po czubek głowy, ponieważ taki był warunek jego Zaklęcia, które kiedyś przekształciło cudownego chłopaczka we własny pancerny kurhan – po trzykroć niestety, ponieważ mógłbym go namówić już podczas naszego pierwszego zetknięcia.

Szkoda.

Nie cierpię bohaterów – nieustannie świerzbią ich miecze w pochwach.

Włochaty arkan śmignął w powietrzu niczym czarna żmijka. Za nim pofrunął drugi... ale pierwszy chybił, a drugi trafił na śmigłe ostrze i przecięty w locie, opadł na dno rowu.

Widziałem wszystko bardzo wyraźnie: aura wokół atakujących, początkowo zalana gęstą, zdrową szkarłatną kipielą, powoli blaknie i pokrywa się coraz ciaśniejszą siecią niebieskich żyłek niezdecydowania – tak właśnie więdną piwonie i gladiole. Proste istoty o prostych pragnieniach, i dusze w ich młodych ciałach żyły prosto, zabarwiając zewnętrzne światło piękną bezmyślnością – rozkaz to rozkaz, rąb z ramienia, dopóki krew gorąca, ale po co głupio pchać się na rożen w zręcznej dłoni przybyłego z daleka zabijaki.

Jeden z serdiuków nagle przeskoczył przez rów, na ułamek sekundy łamiąc krzywiznę łuku. Przykucnąwszy na szeroko rozstawionych nogach, skulił się w kłębek i chytrze spróbował dosięgnąć kolana wroga, miecz jednak zręcznie śmignął w dół, niczym wicher targnął podstępnie uderzającą szablę zimnym błyskiem kunsztownego młynka – zgrzyt, brzęk – i zabijaka odrzucony na poprzednie miejsce z rozmachem siada w śnieg.

Bez broni, ale za to z rozciętą górną wargą.

Rio noskiem szykownego buta trącił złamaną szablę i zrzuciwszy ją do rowu, na leżący już tam rozcięty arkan, rozciągnął wargi w paskudnym uśmiechu.

Może te niezdarne tłuki w końcu jednak zirytują mojego herosa? Nie ma przy nim kata ani lekarza – zawrze w nim dusza, nie wytrzyma... Ach, pięknie by było! Szkoda, że w Rio dawno już nie ma duszy, został tylko jej pozór, nie ma co wrzeć, wszystko dawno już spłonęło w ogniu białego platanu i w płomieniu ostatniego życzenia. Resztki tego, co zostało, chętnie bym rozpalił w solidny ogień, ale na razie jakoś mi nie wychodzi...

Któryś z chłopaków nie wytrzymał, zaklął ordynarnie i wyszarpnął zza pasa pistolet.

– Żywcem, psie syny!

Psie syny spojrzały jeden na drugiego i doszły do wniosku, że nie ma się co spieszyć.

Przysiadłszy na gałązce kolczastego krzaka, patrzyłem na tę dziecięcą zabawę i zastanawiałem się: co może zmusić sfery do drgnięcia? Co?

I chyba niczego bym nie spostrzegł, gdyby drugi z Zaklętych nie wymówił w tej chwili osobistego znaczenia szóstego z dziesięciu Nieścieralnych Imion. Jeszcze jeden ranny, nic więcej. W zawieruchę się nie pcha, siedzi na śniegu obok swego konia i trzyma się za ramię. Krzywi się z bólu. To właśnie on, Wtórnik, wołał przed chwilą: „Żywcem brać!”. I mimo wszystko... Pora, nie bez wstydu, przypomnieć sobie dawnego siebie, kiedy nawet mistrzowskie płaszcze osłon narzuconych na wewnętrzne światło nie mogły skryć przed moim przenikającym na wskroś wzrokiem istoty osobowości. A teraz, kiedy Wtórnik na mgnienie oka odsłonił się do wymówienia Imienia, prawie niczego nie zdążyłem zauważyć! Niczego! A przecież Nieścieralne Imiona... to stopień wtajemniczonego rawa! Raw Elisha zawsze mi powtarzał: jeśli w jednym z takich Imion zostanie popełniony błąd przy jego wymawianiu, wypowiadający je straci pięć lat życia za błąd w wymowie „sensu” i dziesięć za błąd przy wymowie „korony”! Jeżeli pomyłki dopuści się niezdarny pisarz – musi natychmiast rozpocząć czterdziestodniowy post, a zwoju nie można oszukańczo poprawiać, ponieważ jeszcze przed zachodem słońca musi zostać oddany ziemi z całym pogrzebowym ceremoniałem...

Nie, mimo wszystko rudobrody Wtórnik nie jest rawem... a w każdym razie nie jest rawem wyświęconym i wtajemniczonym.

Widzę to wyraźnie.

Jak i to, że nazywają go... Jehuda?

Owszem, Jehuda ben-Josif.

„Panie Judka? Co wam jest?!”

Pamiętam, pamięci moja, cholerę ci w bok! – i dym magnolii pamiętam zamiast smrodu palącego się ludzkiego mięsa, moją przypadkową pomyłkę...

Patrzyłem z niedowierzaniem, jak Judka wstaje. Wyglądało na to, że rana już mu nie dolega – i nie będzie dolegać aż do wieczora, a potem trzeba posłać po lekarza, jeżeli życie miłe. Na ułamek sekundy chwyciłem spojrzenie rudobrodego na wskroś: tam, w czarnej otchłani chlupało zaskoczenie trzykrotnie większe od mojego! Jak gdyby pan Judka, znawca Nieścieralnych Imion, zdziwił się jak małe dziecko: żyję? Jeszcze żyję? Jakże to?

„...przecież jeżeli Śmierć, Wtórnik i Jeniec...” – złowiłem urywek myśli, który wymknął się spod osłony, ale pokrywy zaraz potem ponownie zatrzasnęły się z głuchym szczękiem. Niestety, trzeba kogoś większego, niż mizerna osa, by się przez nie przebić.

Widziałem kiedyś boga, który usnął na wieki.

Teraz śmiertelnie mu zazdrościłem – on mógł chociaż wybierać sny.

Serdiucy ochoczo się rozstąpili, przepuszczając dowódcę naprzód. Pan Judka – teraz imię Jehuda ben-Josif nadawało się dla niego mniej więcej tak, jak mnie myśli o zemście nad Samaelem – stanął nad rowem i rozłożył ręce, demonstrując swoje pokojowe zamiary.

Heros Rio nie opuścił miecza.

Ryża broda lekko się nastroszyła – pan Judka się uśmiechnął.

– Mój zacny panie! – śmiech przekształcił się w słowa, ale pozostał śmiechem. – Mój sławny panie! Po cóż nam zbędne swary? Nie proszę nawet, byście złożyli broń, zachowajcie ją sobie na zdrowie, sami przecież jesteście bronią, czy z żelazem w ręce, czy bez... Posłuchajcie starego Żyda, dobrze znającego życie: jedźcie z nami z dobrej woli! I panienkę weźcie ze sobą, inaczej dobry pan Longin krwawymi łzami będzie opłakiwać córunię! Co wy na to, sławny panie?

Bohater odmownie pokręcił głową.

– Wdzięczny wam jestem, panie Judko, za tak wspaniałomyślną propozycję. Ale wstąpiłem na służbę do pani Ireny, a obowiązkiem...

Umilkł. Albo szukał potrzebnego mu słowa, albo chciał zastąpić jedno drugim, bardziej zjadliwym niż czerwony pieprz.

Rudobrody go nie ponaglał, kryjąc uśmieszek w splotach zarostu.

– ...obowiązkiem najemnika – jest służba aż do końca. Raz jeszcze proszę o to, byście mi wielkodusznie wybaczyli... i wydajcie ludziom rozkaz! Czekam!

– Aj waj, szlachetny panie! A może jeszcze podkręcicie wąs i powiecie: „Po moim trupie!” – a ja zatańczę frejlechs, jak na weselu rodzonej córki! Ale zechciejcie mi rzec: czy staremu Żydowi się wydaje, czyście już wcześniej mieli okazję najęcia się na służbę? Czy to nie wam polecono dostarczenie waszemu kniaziowi pewnego niemowlęcia? Nie wyście otrzymali do tego wizę przez Granicę? A może się mylę?

Miecz w dłoni bohatera drgnął.

– Macie rację, panie Judko. Ale...

– Mój drogi panie, jakież tu mogą być „ale?” Sami wiecie: jednego tyłka w dwóch siodłach posadzić się nie da. To nieszlachetne... i mówiąc po ludzku, niewygodne!

I nagle Judka spoważniał, błyskawicznie przeistaczając się w Judę ben-Josifa; a ja znów nie zdążyłem spostrzec zmiany jego zewnętrznego światła – a świat wewnętrzny miał taki, jak każdy Zaklęty.

Jak grób, w którym pogrzebano kogoś żywcem – taki jest ich świat.

– Miłościwy panie Rio! Myślę, że dość już tej jałowej dysputy. Skoro nam obu sądzone było zostać wśród żywych, składam następującą propozycję: razem z panną setniczanką zdajecie się na łaskę pana Macapury-Kołożańskiego, mojego seniora. Miejscowe sprawy nie powinny pana dotyczyć. Po przyjeździe do pana Stanisława dołożę wszelkich starań, żebyście z panną setniczanką nie doznali żadnych krzywd. Co wy na to?

Przez chwilę wyglądało na to, że heros gotów jest odmówić i szykuje się do skoku przez rów.

Ale stało się coś nieprzewidzianego, o czym zdążyłem już zapomnieć: drżenie sfer. Przy czym rozwiązanie niższego Zjednoczenia trwało dostatecznie długo, by aspekt Ukrytej Mądrości spocząwszy na białym ogniu, zdążył przybrać postać Głosu Wielkiego – jeszcze tylko chwila, a ujawniłaby się energia Wyroku.

Dziwne było, że nie ja jeden to spostrzegłem.

Pan Judka natychmiast się sprężył, zapomniawszy o herosie Rio i jego śmiesznym mieczu, a sam heros zachwiał się i aż do krwi zagryzł wargi. Spojrzenie Rio na oślep zaczęło błądzić po twarzach chłopców z szablami, mimochodem przemknęło po gębie rudobrodego i przesunęło się dalej – gdzie były konie i nieruchome ciała na śniegu...

Tak ślepiec szuka rozsypanych w pyle monet jałmużny...

I nagle spojrzenie herosa zatrzymało się, znieruchomiało – i buchnęło od środka niezrozumiałym strachem i męką...

– Ratujcie... ratujcie go! – głos bohatera pełen był rozpaczy, chłopięcej rozpaczy, która niekiedy zmusza do odpowiedzi nawet Granice. – Zgadzam się! Na wszystko się zgadzam, tylko go uratujcie! Albo nie! Ja sam... sam!

Rzuciwszy się przed siebie, Rio bez wysiłku roztrącił serdiuków, którzy chcieli zastąpić mu drogę i w następnej chwili runął na kolana obok leżącego w głębi ciała w szarym, znajomym żupanie.

Obok, parskając czasem, pasł się deresz.

– Nie umieraj! – krążące po niebie wrony odpowiedziały na okrzyk drwiącym krakaniem. – Nie umieraj, przeklętniku jeden! Gdzie jesteś, k’Ramol? K’Ramol!

Przed panem Rio leżał do połowy zanurzony w rowie pierworodny mojej Jaryny – czumak Griń. Którego kiedyś omal nie zabiłem – i darowałem mu życie tylko ze względu na jego matkę. To nad nim teraz kręcił się huragan sfer, który chwiał Drzewem aż do samych korzeni, to nad nim, nad konającym młodzieńcem płonął teraz biały ogień wlewający się w portale Wielkim Głosem, to jego rana i utrata przytomności wyrwały mnie z medalionu i pchnęły na poszukiwania upragnionego.

Klnę się na Trzech Rozmówców – błogosławiona niech będzie kula, którą tak celnie wymierzył bohater! Po trzykroć niech będzie błogosławiona, ponieważ Czumak zaraz umrze od wystrzału Rio i Zakaz zostanie złamany, śmierć zaś zeskoczy w świat nie z głowni, ale z rąk Zaklętego. I stanę się taki, jakim byłem przedtem! I będę...

– Nie umieraj!

Na twarzy herosa zaczynały już dominować rysy chłopaczka z ognistej kąpieli. Jego krzyk momentami załamywał się w dziecięcy falset, i serdiukowie mimo woli zaczęli odstępować, niezbyt wprawnie się żegnając.

– Nie umieraj, mówię ci! Żyj!.. Ratujcie go! Albo chociaż niech go który dobije!

Czekałem, czując, jak powoli budzi się dolny trójkąt, a echo kolebanych portali wpływa we mnie ożywczym strumieniem... Teraz! Teraz...

– Pan Rio przysięga, że zda się na łaskę pana Stanisława? Jeżeli tak, to stary parch gotów jest do rokowań.

– Przysięgam! Przysięgam na pamięć ojca! Ale zróbcie cokolwiek!

Z Tehudy ben-Josifa spadły nagle pokrywy, obnażając blask zewnętrznego światła – i woda słów obficie wdarła się pod korzenie Drzewa, kojąc bicie oszalałego pulsu.

– Zaprawdę powiadam wam: rozkazał Święty, Który Jest kościom suchym: „Oto składam w was ducha, a wy ożyjecie!” Imieniem Aw, którego liczba siedemdziesiąt dwa i imieniem Sag, którego liczba sześćdziesiąt trzy, i jeszcze imionami Ma i Ban, których macierze dają czterdzieści pięć i pięćdziesiąt dwa...

Rozbryzgując topniejący już lekko śnieg, Griń zaczął się nagle miotać, jak wyrzucona na brzeg ryba. Z jego krtani rozległo się gardłowe charczenie.

– Żyj! – szeptał klęczący nad czumakiem Rio, dramatycznie przewracając przy tym oczami, jak ojciec nad ciałem konającego syna.

– ...i nie skryje się prawda przed wzrokiem twoim, pobiegniesz i się nie potkniesz, i pewnie powiedzie cię droga... albowiem Hesed – ręką jest prawą, a Gewura – lewą, Malhut – ustami, i Bina – sercem; a szlak świata Acilut to rosa Drzewa, jego korzeni i gałęzi, ono zaś od tego rośnie...

Sfrunąłem z gałązki i odleciałem precz. Z powrotem w medalion. Zakaz pozostał nienaruszony.

Pode mną, niczym drwiące przypomnienie losu, ciągnął się cień mojego dawnego jestestwa.

Stary, bardzo stary człowiek, owinięty w pasiasty pled z frędzlami, siedzi przy kominku, od czasu do czasu popijając coś z wyszczerbionego kubka.

Ma mokre wargi.

Stoję obok, na poły pogrążony w ścianie.

– Ale dlaczego? – pytam. – Dlaczego nie pozwoliłeś mi zadrwić z tego parszywego psa?

Mokre wargi rozchylają się, poruszając siwymi pasmami wąsów.

– Głupiś ty, głupi, kaf-Malach! – śmieją się wargi. – Mądry nauczyciel Tory wobec wszystkich oznajmił, że w dniu śmierci rawa Elishy będzie miał na ustach pieśń zamiast łkań i płaczu, a w sercu radość zamiast smutku! I co z tego? Nawet jeżeli zebrani kiwali głowami i trzęsąc brodami twierdzili, że heretyk-Obcy zapomniał o Świętym, Który Jest – to co z tego? Nawet jeżeli ludowi izraelskiemu oznajmiono głośno, że raw Elisha narusza wszystkie dwieście czterdzieści osiem przykazań „tak” wedle liczby mięśni Adama i łamie trzysta sześćdziesiąt pięć przykazań „nie” wedle liczby ścięgien Adama, i pluje na świętość szabasu – to co z tego, pytam? Czy to powód, by urządzać pośmiewisko z tych, którzy i bez twoich sztuczek śmieszni są w swoim gniewie?

Milczę.

Nie rozumiem tego starca.

Gdyby nie jego zakaz, mądry nauczyciel Tory już dziś przygryzłszy swój podwójny język, chrząkałby jak świnia i srałby koszernymi kiełbasami.

Albo krwawymi kiszkami z czosnkiem.

Ach, gdyby...

– Jestem twoim uczniem – mówię. – Powinienem...

– Nic nie powinieneś! – mokre wargi już się nie śmieją. – Nic nie powinieneś, dziecię przypadku i naruszenia reguły; i nie jesteś moim uczniem!

– Kimże więc jestem dla ciebie?

– Jesteś ptakiem, który stanął przed osłem z żądaniem, by osioł mu wyjaśnił, dlaczego on, ptak, lata. Nie nauczył go latania, bo ptak zrodzony jest do lotu, ale wyjaśnił, jak to się dzieje, że lata?! Jesteś rybą, która kiedyś podpłynęła do trzciny, żeby trzcina jej wyjaśniła, jak to się dzieje, że umie pływać? Tyś jest ten, który umie, a chce wiedzieć. Tyś jest światłem zewnętrznym, które zapragnęło władać światłem wewnętrznym! Tyś jest duchowy potomek Azy i Azela, krnąbrnych Malachów, którzy przychodzili do ludzi w ludzkiej postaci, którzy brali sobie nasze córki za żony i za to do Sądnego Dnia tkwią skuci żelaznym łańcuchem w Górach, które nie mają nazwy! Zrozumiałeś?

Kręcę głową.

Niczego nie zrozumiałem. Raw Elisha nie ma racji.

– I ty umiesz latać – mówię. – Latasz, nie wstając ze swojego nocnika. Latasz, nie ruszając się z miejsca, latasz, męcząc się ze swoimi na poły sparaliżowanymi nogami, a gdy ci proponuję, że je uleczę, miotasz we mnie przekleństwa, z jakich byłby dumny poganiacz mułów. Ja tak nie umiem.

– I nie trzeba – wargi starego znów zanurzają się w kubku, potem rozciągają się w uśmiechu. – Gdybyś nauczył się kląć jak poganiacze mułów, uschłoby Drzewo Sfirot.

Milczę.

– Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu – ledwo słyszalnie mamrocze staruch, ja jednak mogę złowić uchem szelest trącanych wiatrem trzcin nad jeziorem o dwadzieścia Granic stąd; co znaczy, że słyszę wszystko. – Przyleciał raz ptak do osła, przypłynęła raz ryba do trzciny... a kiedyś jeszcze, znacznie wcześniej, pewien Zaklęty przestąpił linię Zakazu lewą nogą, przestąpił i prawą i przestał być łonem dla zarodka Malachów, przestał być swoją własną mogiłą, zgniłym mięsem, w którym Istoty Służby składają larwy...

Milczę. Czekam.

– ...i zamiast bejt-Malacha na świecie pojawił się kaf-Malach. Zamiast służby – wolność, zamiast obowiązku pojawił się wiatr, dmący w uszy starego raw Elishy... O Święty, Któryś Jest, B-że ojców moich, oni przecież nie wiedzą, jak jesteś dobry, nie wiedzą, że w Tobie nie masz niczego, oprócz dobroci – oni po prostu zaślepieni fałszywymi prawdami wznoszą Granice, daremnie próbując uporać się z zadaniem podczas sześciu tysięcy lat naprawy; oni...

Wychudzonym ciałem starca wstrząsa kaszel, a z jego warg lecą do kubka bryzgi śliny.

Odchodzę w ścianę.

Przyniosę mu muszlę, z której krzyczą mewy i zalatuje słonawym zapachem przyboju – zawsze udaje, że nie dostrzega mojej muszli, odwraca się i marszczy gniewnie czoło, ale przestaje kaszleć, a na jego wargach pojawia się cień uśmiechu.

A potem zasypia.

Mógłbym go zrobić młodym... ale wtedy spaliłby mnie Imionami.

...szczęka zatrzask medalionu. Złoto.

Sale Kewal, zwana Laleczką

Już po obudzeniu i otwarciu oczu leżała przez pewien czas nieruchomo, patrząc w pustkę nieobecnym wzrokiem. Człowiek? Ciało bez duszy, bez rozumu? Lalka w pomiętej pościeli?

Nie ma odpowiedzi.

W tych wlokących się nieznośnie porannych chwilach, kiedy zimne, rozproszone światło jakby znikąd wpełzało do sypialni przez szczeliny w pospiesznie zaciągniętych zasłonach, pozwalała sobie na niezbyt długie pozostawanie bez ubrania. Ubranie to banalna codzienność. Pozbawiona osobowości. W tej chwili nikt jej nie widział – pan Stanisław, odwróciwszy się do niej plecami, pochrapywał słodko przez sen, a puchowa pierzyna miarowo się podnosiła i opadała w takt potężnego oddechu zacnego i dobrego pana... który zresztą prosił, by go nazywać po prostu Stasiem, szczególnie przy obcych.

Ciekawe, co się stanie, jeżeli w istocie spełni jego prośbę? Pan Stanisław roześmieje się dobrodusznie czy rozepnie ją na kole? Sprawdzać jakoś jej się nie chciało.

Śpi. Niech sobie śpi. A jeżeli udaje (Sale nie mogła tego wykluczyć) i podstępnie zdoła jej zajrzeć w oczy w chwili wewnętrznej nagości – pomyśli co najwyżej, że wszystkie baby są głupie.

Ot, zagapiła się i tyle...

A w rzeczywistości Sale czuwała – zimna i niewzruszona, niczym rzeka pod lodem. O tym, jaką była naprawdę, wiedziały tylko dwie osoby – ona sama i jej pan. Człowiek, któremu z rozkoszą wetknęłaby w serce sztylet. A lepiej nie w serce – lecz w wątrobę. Żeby zdychał długo i boleśnie. Nienawidziła pana, jak nikogo na świecie – to przecież przez niego stracono Klika! Ale nienawiść – jedyne wyraziste uczucie w jej życiu, jeżeli nie brać pod uwagę... nie brać pod uwagę!... zapomnieć, zamknąć się, bo inaczej... mówiąc zwięźle, nienawiść była obezwładniająco bezsilna, ponieważ... ponieważ. A pan o tym wiedział.

Dlatego też dał jej przezwisko – Laleczka.

Miał, jak zwykle, rację; choć wielu nie uznawało tego żartu za osobliwie zabawny. Mylili się – żart był zabawny. Od czterech już lat Sale chodziła w masce. Karnawałowa suknia z ludzkich uczuć, wad i zalet, błyski uśmiechów, serpentyny trwogi i strachu, konfetti roztargnienia, naiwności i szczerości, fajerwerki namiętnych westchnień w pościeli... wszystko to było niemal prawdziwe. Niemal. Cekiny, po których depczemy, gdy ciężkim łbem rankiem wracamy z zabawy. A wewnątrz tego kokonu, w tym niezbyt urodziwym ciele, czasami czującym, czasami skłonnym do czułości, żyła druga Sale.

Ta, która teraz patrzyła w pustkę nieruchomym spojrzeniem, dlatego, że przebudzone o świcie wszystkie baby okazują się głupie.

Prawdziwa Sale rzadko wynurzała się na powierzchnię i obserwowała z boku, jak jej ciało jedzie gdzieś konno albo niczym namiętna kotka przeciąga się na łożu. Czasami bywało to nawet interesujące. Nauczyła się nawet wybierać niektóre z przyjemności doznawanych przez ciało i później, gdy jej się nudziło, przeglądała je w pamięci, jak garść ładnych, ale tanich szkiełek.

Czasami zadawała sobie pytanie: dlaczego w ogóle jeszcze trzyma się życia? Dlaczego wykonuje polecenia swego pana zabójcy? Po co nosi maskę, je, pije, śmieje się, kładzie się do łoża z rozmaitymi mężczyznami. Po co to wszystko? Czyżby wewnątrz tej prawdziwej, pustej, wypalonej Sale, coś jednak jeszcze się tliło? A może ta pustka też jest swojego rodzaju otuliną? Kokon w kokonie, w którym gąsienica nie kryje się przed innymi, ale przed samą sobą?

Przed głębiną w głębinie? Nie, inaczej – przed otchłanią w głębinie?

Ale jeżeli tam, za tymi zasłonami kryła się nawet prawda, to Sale nie mogła do niej dotrzeć. Próbowała – i za każdym razem traciła oddech. Jakby zanurzała się w mroczną, lodowatą wodę – chwyta człowieka kurcz, ręce zaczynają uderzać na oślep i zwierzęcy strach wypycha na powierzchnię. Znaczy, może odczuwać strach? Znaczy, tam, w otchłani jest coś, czego należy się bać?

Brak odpowiedzi.

Trzeba było żyć. Nosić przyrośniętą do twarzy maskę, wykonywać rozkazy, dokądś jechać, ratować siebie, towarzyszy... i czekać.

Na co właściwie miała czekać... Sale nie wiedziała. Próby odgadywania już ją zmęczyły, teraz więc po prostu starała się nie nabijać sobie głowy podobnymi myślami. Żyła w smutnym półśnie, instynktownie podążając za niosącym ją potokiem wydarzeń.

Trzymała się z boku.

Na razie.

Ta, która przyczaiła się w zapomnianym zakątku jej duszy, czekała na swój czas...

Kobieta zamrugała oczami i w jej oczach, bez żadnych etapów przejściowych, pojawił się wyraz skupienia. W kukiełkę-laleczkę tchnięto duszę – i ożyła. Jak pierwszy, stworzony z gliny człowiek, o czym piszą w miejscowych świętych księgach. Jak ten martwiak, który stoi za krzesłem miłego Stasia podczas posiłków. Jak... ciekawe, czy ona już udaje, czy jeszcze nie?

Sale przeciągnęła się słodko i wysunęła spod pościeli.

Wiecznie zziębnięty gospodarz zawsze zamiast kołdry przykrywał się drugą pierzyną. A przecież nie widać po nim, że zmarzluch – na oko chłop jak tur! Każdego przeżyje.

Ranek, jak się okazało, nie był wcale rankiem, a już na pewno nie wczesnym. Żyjąc z panem Stanisławem, który z każdego punktu widzenia był wielkim oryginałem, bez trudu można było pomylić noc z dniem! Sam zacny pan Macapura-Kołożański dawno już przywykł do wysypiania się za dnia i czuwania po nocach, ale Sale jakoś nie mogła się z tym słowiczym życiem pogodzić. W połowie dnia zwykle wyglądała jak zaspana mucha – dopiero pod wieczór jako tako wracała jej energia. A gospodarz dopiero wtedy zbierał się do życia – i cała karuzela zaczynała się od nowa.

Zanim sługa zdążył podgrzać wodę do mycia i napełnił nią ogromną beczkę, zanim Sale doprowadziła się do porządku, zanim podano jej zimny szponder, jak tu nazywano szpikowany czosnkiem boczek, od którego wykrzywiało szczęki, słońce zdążyło już minąć zenit. Gdzieś w głębi domu słychać było tupot nóżek – rosnący nie w ciągu dni czy tygodni, ale z godziny na godzinę chłopczyk, hulał po korytarzach przyległych do przydzielonej mu komnaty. Głośno tykał wysoki, stojący zegar w kunsztownie rzeźbionej, bejcowanej dębowej obudowie. Więcej głosów sienie słyszało; służba pojawiała się i znikała niczym bezcielesne widma, które jak wiadomo, nóg nie mają i mieć nie będą – wesoły Staś doskonale wyszkolił swoją czeladkę!

A może faktycznie otaczają ją widma?

Do przebudzenia pana Stanisława należało przejrzeć kilka ksiąg, których jeszcze do tej pory nie miała w rękach. Co prawda księgi nie uciekną, a i sam pan Macapura nie będzie jej w tym przeszkadzał. Ale wyjść na zewnątrz, odetchnąć mroźnym, czystym powietrzem, żeby w głowie ostatecznie się rozjaśniło – a, to trzeba było zrobić koniecznie!

Narzuciwszy lekką szubę z czarnego, podpalanego srebrem lisa (w domu można byłoby kupić za nią dobrą wieś!) prosto na cieniutką niczym papier bluzeczkę, Sale wyszła na ganek.

Dwaj wąsaci serdiukowie, którzy do tej pory zaciekle rżnęli zatłuszczonymi kartami w „chlusta”, natychmiast przerwali grę i z szacunkiem jej się pokłonili. W innych warunkach, być może, nawet by się jej to spodobało. Tam, gdzie miała nieszczęście się urodzić, niezbyt często jej się kłaniano. Ale teraz... dość miała innych trosk, by przejmować się tym, co myślą o niej inni!

Mroźne powietrze szczypało w policzki i jakby parzyło. Po tamtej stronie Granicy nigdy nie bywało tak zimno. Sale zręcznie przykucnęła, nabrała w garść chrupiącego śniegu i ulepiwszy twardą śnieżkę, cisnęła nią we wrota, czemu towarzyszyło dobroduszne pochrząkiwanie serdiuków.

Trafiła.

Nożami i klinami do miotania też rzucała bardzo celnie, choć niewielu ludzi wiedziało o tym jej talencie. Ci, co wiedzieli, z wielu powodów woleli o tym milczeć.

W głębi ulicy rozległ się stuk końskich kopyt i wesołe poświstywanie. Wracali chłopcy, posłani rano na zasadzkę w lesie. Wygląda na to, że nie poszczęściło się czerkasom setnikowej córeczki! Przebiegły jest pan Judka, w tajnych sprawkach wykazuje ogromny spryt... Doskonale wiedział, czym kupić Grinia! Widzisz swoją Oksanę? Zdrowa, żywa, z tęsknoty za tobą usycha. No, to teraz podjedź bez przymusu do panny setniczanki, przekaż jej co trzeba – ale postaraj się, by uwierzyła! – i zabieraj sobie dziewkę. Wesele wyprawimy choćby jutro!

I nie jej, Sale Kewal, chłopaka sądzić! On oddał się Śmierci i zdradził obcych, by uratować swoją ukochaną, a ona sama co? Co zrobiła, żeby uratować swojego Klika? Co tam na obcych śmierć sprowadzać, świat cały by spaliła – i wszystko na nic. Rób co chcesz, pal, siecz, na pół się przerwij – nie można było pomóc chłopakowi o odstających uszach... nijak nie można było.

Dość! Dość tego! Nie wspominać!

Jej oczy chyba na moment znów ożyły – nie bez powodu starszy serdiuk dziwnie spojrzał na stojącą na ganku babę. Ze współczuciem? Ze strachem? Podejrzliwie?

No i co? Niech sobie patrzy!

Sale zmusiła się, by spojrzeć na nadciągających jeźdźców z odwieczną babską ciekawością – i niewiele brakło, a byłaby krzyknęła. Tak krzyczy dziecko, które niespodzianie dla samego siebie wetknie rączkę w pokrzywy; tak reaguje ktoś, kto przypadkiem nastąpił na żmiję. Zwykły wzrok nieco się spóźnił i dopiero w sekundę później Sale uświadomiła sobie, co ją przestraszyło; sinoczarna zorza nad jeźdźcami, która i bez tego ją niepokoiła – jest podwójna! Pierwszy język kłębił się nad saniami z których wystawały dwie pary nóg, a drugi łapczywie oblizywał rudobrodego mężczyznę, jadącego na czele kawalkady.

Judka!

Konsul był ranny – a rana była poważna... Jeżeli w porę nie udzieli mu się pomocy.

Spojrzenie kobiety niemal natychmiast przeniosło się na długonogiego wojaka z prostym, niepodobnym do tutejszych szabel, mieczem u pasa. Obok niego, trzymając dłonie na rękojeściach pistoletów, jechało trzech, uśmiechających się pod wąsem serdiuków.

Rio!

Znaczy, gdzieś tu powinien być i k’Ramol, któremu ci miejscowi szarlatani i znachorzy nawet butów czyścić nie byli godni. Judkę trzeba ratować, on koniecznie musi żyć. Konsul jest im potrzebny jak powietrze, bez niego...

W zasadzie nie bardzo rozumiała, co dokładnie oznacza owo „bez niego”, ale serce jej podpowiadało: stracić konsula w obcym Naczyniu, i to takiego konsula, który wbrew przepisom uprzedził przybyszów o spisku Malachów – to głupota i poważny błąd.

I żeby tylko...

– Rio?! Gdzie jest k’Ramol?

W pierwszej chwili wydało jej się, że spojrzała w zaczarowane zwierciadło – takie puste i wypalone było spojrzenie, które wybiegło jej naprzeciwko z oczu bohatera.

– Zastrzelili go, Sale. Rozumiesz... zabili go. I Chostę... też.

Na mgnienie oka straciła nad sobą kontrolę. Wewnątrz niej niemal stopił się oblany łzami kawał lodu – nie pomogły ani maska, ani pustka. Weź się w garść! Natychmiast weź się w garść! Teraz potrzebny tu lekarz. I jeżeli z woli niebios pożeracza serca, k’Ramola, nie ma już wśród żywych...

Odwróciła się ku jadącym za wozem i zadowolonym z siebie, nie podejrzewającym niczego serdiukom.

– Sprowadźcie lekarza, piorunem!

– Dzięki za troskę, łaskawa pani – nie bez wysiłku uśmiechnął się Judka. – Temu chłopakowi na saniach też przyda się jakiś medyk!

Kogo on chce oszukać? Sale doskonale wiedziała, że konsul trzyma się resztką sił. A, tam do kata! Idiotka nieszczęsna! On przecież podtrzymuje jeszcze i rannego serdiuka, nie tylko siebie...

Zbiegłszy z ganku, zatrzymała się przed zmieszanym jeźdźcem w sinym żupanie, szerokich czarnych szarawarach i atłasowej czapce.

Wbiła spojrzenie w wybałuszone w nią, zdumione jasne oczy.

Nie cofnęła wzroku.

– Jedź po lekarza! W skok!

Konny ruszył tak, że spod kopyt trysnęły kłęby śniegu.

Tak, jej niewielkie siły marnieją tu jak mleko na słońcu, ale na coś takiego, grzech ich skąpić... w przeciwnym razie ten bałwan dziesiętnik do wieczora nie byłby się zdecydował na sprowadzenie jakiegoś medyka!

Z konia konsul zsunął się sam.

– Panie Judka, ależ ty jesteś ranny!

W drzwiach stał sam pan Stanisław w pogniecionej koszuli nocnej i narzuconej na nią niedźwiedziej szubie, bez czapki i w spiczastych domowych kapciach włożonych na bose nogi.

Zatroskany ojciec rodziny! Jak oni mówią? Ach tak, pan dobrodziej.

– Aj waj, panie Stanisławie, czy niezamężne dziewki potrafią ranić? Śmiech, nie rana...

– No, no... – pan Macapura-Kołożański w lot wszystko zrozumiał – i to, że rana jest poważna, i to, że Judka nie chce niczego pokazać po sobie przy serdiukach. – I jak, udane było polowanie?

Gęby serdiuków natychmiast się rozjaśniły. No, nareszcie: wrócili zwycięsko, a zadowolony ze sług pan, raczy żartować!

– Udane, panie Stanisławie, a jakże! Zechciejcie spojrzeć, jaką sarenkę złowiliśmy!

Judka powoli, noga za noga, powlókł się ku domowi. A Sale nie wytrzymała i za panem Macapurą podeszła do stojących sań.

Na pomiętych płaszczach leżały dwie osoby: Griń, brat małego odmieńca i setniczanka, którą Sale raz już widziała. Czumak i panna byli nieprzytomni. „Dziewczyna po prostu została ogłuszona i szybko do siebie dojdzie – stwierdziła w duchu. – Ale z chłopakiem kiepsko. Trzyma go tylko Słowo konsula”.

– Ależ to panna Jarynka! – pan Stanisław rozłożył ręce z tak naturalnym zaskoczeniem, że zwiódłby każdego, kto nie znał wesołego Stasia: ot, zacny pan jest szczerze zdziwiony i zasmucony przykrym położeniem, w jakim znalazła się dziewczyna. – Nuże chłopcy, żwawo! Rannego do chaty, niech się nim zajmie medyk, a o pannę Jarynę już ja sam zadbam...

Pan Stanisław już siadał na saniach, tak jak stał w koszuli, papciach i futrze. Usadowiwszy się na ławeczce, wziął w dłonie bat i odwrócił się ku stojącej obok Sale.

– Do zamku ją odwiozę, tam się nią zajmą – wargi pana Macapury rozciągnął dobroduszny uśmiech. – Opatrzą ją i winem napoją, żeby się nie wykrwawiła. Krew młoda, czysta, nie wolno dopuścić do tego, by panienka ją straciła – nijak nie wolno!

I Sale zrozumiała, co pan Stanisław ma na myśli.

Wtedy, przy pierwszym spotkaniu, poznała konsula od razu. No... mało powiedziane, że go poznała! – wyprowadziła towarzyszów prosto na niego, jak gończy pies, idąc po niewidocznej niteczce szybko niknącego śladu. Tak, tu jej zdolności wsiąkały niczym woda w piasek – zdążyła jednak dociągnąć górnym węchem. Zdążyła i potem pozwoliła sobie na to, by rozluźnić czujność, doszedłszy do wniosku, że jej misja – ostatnia misja! – jest praktycznie zakończona.

Akurat!

Okazało się, że to dopiero początek!

Co prawda, wszystko zaczęło się pewnie jeszcze wcześniej.

Kto mógłby się na przykład spodziewać, że ten ironiczny piękniś Rio, dobroduszny rębajło, nieśmiały dobroczyńca wielodzietnych żebraczek – jest człowiekiem o podwójnej duszy?

To znaczy, że heros jest pod wpływem Zaklęcia, Sale oczywiście wiedziała – ale do głowy by jej nie przyszło, że sprawa jest aż tak poważna! Przecież wtedy, podczas Odprawy, gdy rozległo się surowe: „Usiłujecie przewieźć przez Granicę drugiego człowieka? Drugą osobowość?” – kompletnie się zgubiła. I przestraszyła się. Wtedy, kiedy Malach-Nadzorca zapytał: „A czy wam wiadomo, że osoby przyłapane na naruszaniu reguł przyznawania wiz, podlegają karom administracyjnym?”

Zdarzyło jej się kiedyś zobaczyć, co dzieje się z tymi, którzy próbują przejść nielegalnie przez Granicę. W uszach do tej pory słyszy jeszcze czasami wycie nieszczęśnika, któremu się wydawało, że może bezkarnie minąć odprawę. Był pewny siebie. I przemycał towar, za który każdy czarodziej ochoczo opróżniłby swój skarbiec; liczył na... no, przeliczył się.

Długo wrzeszczał i próbował się opierać. Potem na tę stronę Granicy, na którą tak bardzo chciał się prześlizgnąć, przeleciała jego pusta powłoka.

Jak rybi pęcherz, z którego ktoś wypuścił powietrze.

Wielkim magom z pewnością udaje się czasami przemknąć przez Granicę – na siłę albo dzięki oszustwu. Sale niekiedy słyszała niejasne plotki o takich wyczynach, choć Malachowie bardzo nie lubią rozprawiać o swoich niepowodzeniach. Ale żywego osobnika, któremu udała się taka sztuka, nie spotkała.

Na chwilę wpadła w paniką i ogromnie ją zaskoczyły skierowane tylko do niej słowa Malacha-Nadzorcy:

– W zasadzie, moglibyśmy dla waszego towarzysza pójść na pewne odstępstwo od reguł...

Sale nie uwierzyła swemu wewnętrznemu słuchowi. Malach proponował jej...

– Macie pewną rzecz, która mogłaby nam pomóc w pracy. Z jej pomocą znacznie łatwiej moglibyśmy odszukiwać przedmioty i wibracje, których nie wolno przewozić.

Sale natychmiast zrozumiała, do czego pije Malach. Kobieciarzowi k’Ramolowi i prostodusznemu Rio rzuciła pierwsze kłamstwo, jakie jej przyszło na myśl: „Haczyk do łowienia salamandrzaków”! Co prawda w istocie był to haczyk, ale łowiła na niego zdobycz znacznie cenniejszą. Obce Słowa, nawet te niewypowiedziane na głos (albo, jak je nazywa konsul – Imiona). Artefakt, który można było przewieźć przez Granicę jedynie bardzo naciągając przepisy; a i to tylko wtedy, gdy się go wpisało do deklaracji z warunkiem okazania przy powrotnym przekraczaniu Granicy.

Nie zawahała się nawet na mgnienie oka, ponieważ tego mgnienia jej po prostu nie dano. I nawet się nie spostrzegła, kiedy razem z towarzyszami znalazła się za Granicą – bez haczyka, ale (jak się później okazało) nadziana na haczyk. W tamtej chwili nie mogła myśleć o niczym, a w głowie niczym natrętna mucha, tłukła się jej jedna myśl: „Udało się!”.

Potem była obca wieś, biegający wokół ludzie, pobity młodzieniec z dziwacznym dzieckiem na rękach, chata, uzbrojeni goście, grzmot ognistych samostrzałów (coś takiego Sale widziała nie po raz pierwszy, w jednym z oddalonych Naczyń mieli podobne sztuczki i to znacznie bardziej niebezpieczne); i na koniec spotkanie z konsulem.

Powodzenie?

Klęska?

Konsul, oczywiście, knuje coś na własną rękę – dobrze jeszcze, że ją uprzedził! Dopiero teraz Sale zrozumiała, jak zręcznie ich wystawili! I to kto? Sami Graniczni Malachowie! Przypięli się do Rio o podwójnej duszy, zmusili do wręczenia łapówki – i masz! Zamknięto im powrotną drogę! Przekleństwo, dała się podejść jak płaczliwa smarkula, która ze strachu gotowa się zgodzić na wszystko wobec wszystkich. Kretynka! Dubeltowa kretynka! Trzeba było machnąć ręką na Rio, wrócić i wziąć tego łysawego Smokobójcę albo, gdyby zlitowano się nad Rio, wypisać na niego drugą wizę. Czas... owszem, straciliby trochę czasu, ale za to załatwiliby wszystko tak, że największy skrupulant nie mógłby się do niczego przyczepić! Chociaż... jeżeli tamci postanowili ich wystawić, to i tak by wystawili.

Jedna rzecz jest dziwna: kto jest powodem całego zamieszania? Ona? Sale-Laleczka? Ale komuż ona jest potrzebna, niedouczona czarownica? Bohater o dwóch duszach? To czy nie prościej byłoby od razu zastosować „karę administracyjną”; z miejsca byłoby po wszystkim! Towarzysze Rio w ogóle się nie liczyli...

Znaczy, został tylko dzieciak...

Malachowie nie chcą, żeby został z tej strony granicy!

Tyle że przedtem ci sami Malachowie wydali polecenie, by dzieciaka dostawić do miejscowego Naczynia!

Od tego wszystkiego może się zakręcić w głowie... No co, Laleczko, poskaczemy jeszcze?

Sale uśmiechnęła się krzywo. Doskonale zdawała sobie sprawę z tego, że mogą jej też nie dać czasu na „poskakanie”.

– Nu, kto tu wołał o medyka?

W drzwiach komory, w której leżał złożony niemocą nadworny setnik, stanął gruby, owczy kożuch obszyty wełną. Z dołu i z góry kożuch uzupełniały odpowiednio: rozdeptane łapcie z grubego filcu i zuchowato przekrzywiona barania czapa z nausznikami. Wewnątrz tych obszerności, niby kaczan w główce kapusty, krył się zdumiewająco rumiany dziadyga, który chytrze łypał maślanymi oczkami spod oszronionych krzaczastych brwi.

„Kiedy on tu zdążył trafić? – przeleciało przez głowę Sale. – Posłaniec ledwie zdążył odprowadzić konia do stajni, a ten już tutaj! Drugi raz nie słychać było tupotu kopyt! Przybiegł na piechotę? Przyleciał na tym pęcherzu z powietrzem, o którym konsul opowiadał?”

– Ty jesteś lekarzem? – zapytała, niezbyt przyjaźnie.

Z tonu jej głosu od razu można było się domyślić, że mówiąca nie ma za grosz zaufania do medycznych umiejętności dziadygi.

– W życiu! Jaki tam ze mnie lekarz, jasna pani! – szczerze zdziwił się dziad, który tymczasem zdążył się wydostać z kożucha i teraz pociągał raźno bulwiastym nosem. – Pasiecznik jestem, Rudy Pańko i oprócz was zna mnie tu każda psina! I pan Judka mnie zna, my pana Judkę z Bożą pomocą już trzeci raz za pejsy z cmentarza wyciągamy! Ty, jasna pani, nie trap się serdeńko, ja nie lekarz, i nijak mu nie zaszkodzę!

– Wpuść go! – wychrypiał leżący na łóżku Judka i Sale natychmiast go usłuchała.

Pasiecznik, który – jak się okazało, pod kożuchem miał bardzo przyzwoitą i nawet – można powiedzieć – fantazyjnie uszytą czamarkę na wacie, migiem znalazł się przy łóżku. I natychmiast zaczął wyjmować z przyniesionej przez siebie torby jakieś szklane buteleczki, torebki i węzełki, ustawiając je na stoliku w sobie tylko znanym porządku.

– Nieźle cię postrzelili, parchu, nieźle, łysy bies kichał im w kaszę! – burczał dziadyga, zręcznie zdzierając przyschnięty opatrunek z rany i oglądając ją fachowym okiem. – Kto to tak cię trafił? Aż zazdrość bierze...

Sale przysiadła w kacie, patrząc i słuchając. Dziad z pewnością nie był zwykłym dziadem, ale kobiecie nie chciało się wierzyć, że ten omszały chytrus zdoła postawić konsula na nogi. Lepiej zostać na miejscu. Nie wiadomo, co się może zdarzyć. A nuż znachor zażąda pomocy? Na lekach Sale trochę się znała, choć z pewnością nie na tyle, żeby wytaszczyć konającego – co do tego akurat wątpliwości nie miała – konsula z tamtego świata.

– Setnikowa córka, Jaryna, z muszkietu mnie dostała – Judka się rozkaszlał i na wargi, plamiąc przy okazji wąsy, wystąpiła mu krwawa piana.

Sale porwała się na nogi, ale Rudy Pańko nawet się nie odwracając, machnął w jej stronę ręką.

– Siedźcie, jasna pani, porzućcie smutek i żal, wszystko dobrze będzie! Pan Judka taki orzeł, że choć słoniny nie je, za to gorzałkę kuflami goli i ani chrześcijańska, ani żydowska śmierć go nie weźmie – udławią się!

Zdumiewająca rzecz: w tych stronach Słowo Przejrzyste, obowiązkowo dodawane do każdej wizy, działało nienajlepiej, a już w przypadku starego pasiecznika prawie całkowicie zawodziło. Trzecia część tego, co mówił, była nie za bardzo zrozumiała i wielu rzeczy trzeba się było domyślać.

Sale usiadła, ale siedziała nadal jak na szpilkach.

– Krew ni z popa, ni z diaka, a jakby z buraka – terkotał jak młynek Pańko, wtykając niemal brodę w otwartą ranę. – Taką krwią by leczyć rany młodego junaka... Pierwszy niech w góry spieszy... trzeci w oczerety niech leci... a piąty – diabłu w kąty...

Sale wsłuchiwała się z coraz większym zdumieniem i nawet bez udziału woli przyswajała sobie rytm... Pasiecznik recytował zaklęcie! I to nie z tych prostych! Takiej sztuce nie sprostałby chyba i nieboszczyk k’Ramol... żeby nie zniekształcając obcego Słowa, kontynuować swoje!

– Nieźle ci dziewczyna przyłożyła, szczęścia jej za to i chłopa zacnego... – wyciągnął Pańko dość nieoczekiwaną konkluzję, zakończywszy poszeptywanie i zająwszy się wreszcie samą raną. W drzwiach tymczasem pojawił się sługa, który bez słowa ustawił obok łóżka miskę z gorącą wodą i tak samo bezszelestnie znikł. Sale nie słyszała, żeby Rudy Pańko kogokolwiek wzywał. Albo sługa sam się domyślił, czego trzeba staremu, albo dziadyga wydał polecenie jeszcze na ganku.

W ruch poszły teraz rześko pachnące maści, miodowe plastry i szary proszek o zapachu kwiatowego pyłku. W torbie znalazły się też zaskakująco czyste bandaże do opatrunku.

Kula z muszkietu, która nie wiadomo jak trafiła do ręki dziadygi, została przezeń starannie owinięta w chusteczkę i ukryta za pazuchą.

– No, a teraz przygotujemy wywar, napoimy cię, panie Judka – i jeszcze zatańczysz ty hopaka u mnie w chacie!

Pańko odwrócił się ku buchającej parą misie i mimochodem musnął spojrzeniem znieruchomiałą w kącie Sale. I dopiero teraz dotarło do niej, że woda w misce wrze i nawet nie myśli, żeby się uspokoić! A to ci dziadyga!

Dziad tymczasem pilnie wrzucał do wrzątku garści suszonych trawek, jednocześnie terkotał bez przerwy, zwracając się na przemian do Sale i do miski (wyglądało na to, że konsul zna na pamięć wszystkie opowieści Pańki, bo beztrosko stracił przytomność):

– Jasna pani niech się o pana Judkę nie troska! Rudy Pańko żywego wyleczy i martwego z trumny podniesie! Chociaż martwiaki – inna to sprawa, o nich najbardziej pan Stanisław lubi słuchać... wezwie do siebie i prosi (zważ, jasna pani, nie rozkaże – a prosi!): „Nuże, dziadu, opowiedz mi jakąś straszną bajkę o upiorcach!”. Znaczy, o utopcach albo o łysym didku, lub czarcie-niemcu... Rudy Pańko zna wiele bajek: o tym co sam widział, o tym co jeszcze jego dziaduś wieczorami bajał, o tym co tatko... Lubi on, pan Macapura, bajki o martwiakach, bardziej od bab i gorzałki lubi! Tak samo, jak panicz z Wielkich Soroczyńców – pamiętam, wciąż mnie o te bajki wypytywał i gęsim piórem w małej książeczce coś malował. Potem pojechał do Moskali, aż do samego Peterburka; mówią, że bajki moje tam drukuje, o duszach martwych, a ludziska czytają i nachwalić się nie mogą: „No popatrz, mówią, jak ci to zmalował!” No i panicz w dumę się wbił: płaszcz wdział, nos w górę zaczął zadzierać i po tamecznym Newskim Prospekcie łazi dumny jak gągoł – hop, kumie, nie chmurz czoła, dziewka hoża już cię woła!

Sale mało interesowała historia niegodziwego panicza z Wielkich Soroczyńców, i niezbyt jasna dziadowa gadanina. Znacznie bardziej zajmował ją stan pana Judki – a wyglądało na to, że konsulowi zaczyna się poprawiać. Policzki ponownie mu się zaróżowiły, smętnie obwisła broda dziarsko się nastroszyła, po chwili zaś pan Judka otworzył oczy, zakaszlał, a potem podniósł się na łokciu:

– Ty, Pańka, samemu tureckiemu sułtanowi mógłbyś baki kręcić! Wywar gotów?

– Gotów, gotów, panie Judka! Pij na zdrówko! A powiedzcież, panie Judko, wielu ludzi dzisiaj pobito?

– No, ze dwie dziesiątki by się zebrało – konsul lekko się zakrztusił i na moment oderwał usta od ogromnej michy, z której hałaśliwie siorbał lek.

– A prawda to, co ludzie gadają? Że położyliście tam dwóch cudzoziemców? – w tenorku pasiecznika niczym piskorze w strumieniu mignęły osobliwe nutki, jakby nie mające nic wspólnego z jego poprzednim bełkotem. – Powiadają, że dusze to przepadłe, niechrzczone... bez urazy szanownego pana...

– A owszem, Pańko, położyliśmy dwóch obcych. Zostali na przecince w śniegu.

– Dobrze, dobrze – dziad pokiwał głową. – Trzeba tam będzie zajechać, popatrzeć... może się na co przydadzą. Kożuszki im pod głowę podłożyć, żeby ich później mole nie żarły albo łoziną obłożyć do nowych uli...

„A to ci dziadyga! – zdumiała się Sale w duchu. – W tym Naczyniu sami nekromanci się zebrali, czy co?!”

– A przejedź się – obojętnie kiwnął głową Judka, zwracając pasiecznikowi pustą misę. – Czekaj! Krzyknij tam po drodze na kogoś, niech mi przyniosą kubek wódki i naleśników z nadzieniem... mogą być z karasiami. I chrzanu niech nie żałują, goje nieobrzezane!

„Wyżyje!” – westchnęła z ulgą Sale.

Mimo wszystko pogrzebała trochę w księgach i coś niecoś znalazła. Dość wcześnie tu zmierzchało, ale domyślny sługa milczek w porę przyniósł trzy kute w srebrze kandelabry, każdy na siedem świec, i tak zręcznie je poustawiał, że Sale nawet nie musiała przerywać poszukiwań, choć co prawda tym razem na nic szczególnie ciekawego nie trafiła. O ile nie liczyć dwu wzmianek, pośrednio wskazujących na to, że pan Macapura pomylił się, przekładając dosłownie pojęcie „czystej krwi”. Piszący o czystej krwi w opisie obrzędu „Krwawych Wrót”, autorzy mieli raczej na myśli krew dziewicy.

„No, mnie to przynajmniej nie grozi” – krzywo uśmiechnęła się Sale.

Niedawny wyjazd milutkiego Stasia z ranną dziewczyną na saniach mówił o jednym: zacny i dobry pan zdążył już sobie ten błąd uświadomić. I jeżeli zdoła jakoś opanować swoją iście zwierzęcą chuć.

No, jutro wszystko się wyjaśni.

Kobieta zabrała się do gaszenia świec. Zamierzała podjeść co nieco na kolację – czy może było to śniadanie? – wszystko już się jej pomieszało – i położyć się samotnie spać. Gospodarz postanowił najwyraźniej zanocować w zamku, co jej bardzo odpowiadało. Niepokoiło ja co innego: wiersz na stronie, założonej od góry piórkiem:

...noc, podczas której zaświatowe siły na krótko przenikają do świata człowieczego, a moc wszelkiego czarodziejstwa wielokrotnie wzrasta...

Pospiesznie zatrzasnęła księgę. Płomienie świec drgnęły, zakołysały się cienie na ścianach i Sale na ułamek sekundy wydało się, że zadrżał cały dom, od fundamentów po dachy. Oczywiście, było to tylko złudzenie.

O cudownej nocy mówił jej już Macapura. Jak to on powiedział? „Noc na Jana Kupałę?” wyglądało na to, że pan Stanisław dobrze wie, o czym mówi: w tę noc ich szansę na nielegalne przedostanie się przez Granicę znacznie wzrastały. Tyle że... dzięki niezbyt skomplikowanym obliczeniom Sale zdołała ustalić, iż noc Kupały, na którą trzeba było czekać jeszcze z pół roku, nastanie równo na jedną dobę przed wyczerpaniem terminu ich wizy. Oczywiście ani heros o dwu duszach, dzielny Rio, ani jego obecnie martwi towarzysze nie wiedzieli, co się kryje pod pojęciem „wyczerpania terminu wizy”.

Ukłuty złotą igłą, który nie wracał o czasie, po prostu umierał. A śmierci tej nie nazwałby lekką nawet dobroduszny pan Macapura.

Obudziła się, gdy było jeszcze ciemno – dwie godziny przed świtem, jak to sobie nakazała, zasypiając. W alkowie panował kompletny mrok: świece pogaszono, drzwi było zamknięte, zasłony na oknach szczelnie pozaciągane – żeby do środka nie wpadła nawet iskierka światła gwiazd!

Pora.

Pora wcielić w życie obmyślony wcześniej plan.

Kilka razy głęboko odetchnęła. Zamykanie oczu w tych ciemnościach nie miało sensu – ale zrobiła to z przyzwyczajenia. Powieki się zetknęły, myśli jedna za drugą popłynęły w dół, w ciemną otchłań wewnętrznego bezmiaru, i znikły w nim bez śladu; w mrok przed oczami powoli zaczęło się sączyć zewnętrzne światło, padające stamtąd – zza krawędzi materialnego świata. Kewal – oznacza „Przewodnik”.

Marnotrawny kaf-Malach, znikacz z Gontowego Jaru

...zostaw mnie!

Nie słyszy.

Odejdź! Daj mi zdechnąć!

Nie chce słyszeć.

Nie jesteś mi synem! Jesteś katem, zabójcą matki, który mi odebrał Jarynę; jesteś podłym wyrodkiem, który urągliwie rozgrzebuje grób swego ojca, bawi się jego nagim czerepem, siłą budzi w resztkach potworną podobiznę życia... odejdź ode mnie!

Ciepłe paluszki ostrożnie, ale władczo otwierają zatrzaski drogocennej muszli; wyjmują złotą osę z medalionu.

Czego ty chcesz, mały potworku?

Za jedynym oknem kłębi się sinawa mgła. Do wschodu słońca brak jeszcze co najmniej dwóch godzin, Drzewo Sfirot spływa mętnym kisielem, sokiem, który nawet zastygłszy, nie stanie się na pniu kroplą bursztynu – mgła powolutku obleka wszelkie śpiące życie, w dali ledwo widać czarne szkielety topoli, które wystają z sawanny jak bezsilnie wyciągnięte w górę ramiona trupa.

No, wypuść mnie... błagam!

Pozwól nie być...

Pod przeciwległą ścianą, na dębowym łóżku z rzeźbionym oparciem, na zmiętej pościeli siedzi naga kobieta. Nieznana, obca. Siedzi, bezwstydnie skrzyżowawszy nogi. Ciasno zamknęła ciężkie powieki, poprzecinane niebieskimi nitkami żyłek. Pod oczami ma ciemne woreczki. Śmieję się bezgłośnie. Synu mój i wrogu, co ty robisz w tych komnatach, razem z tą kobietą? Nie odpowiada. Zamarł w drzwiach jak mały posążek, trzymając w dłoniach złotą osę i co chwila oblizuje wywinięte wargi. Synu mój i wrogu, nie tylko z twarzy jesteś do mnie podobny, nieprawdaż? Tobie też się podobają córy Chawy? Nie odpowiada. Oczywiście, przecież nie dano ci jeszcze kochać naprawdę, nie skończyłeś jeszcze trzynastu miesięcy, odpowiadających trzydziestu latom śmiertelników, po których ich „nerdakik”, duchowe jądro, staje się prawdziwą duszą, podsumowaniem pełnoletniości... więc po co tu przyszedłeś i po co patrzysz? Dlaczego i mnie zmuszasz do patrzenia?.

Dłoń ciepła, pewna, o sześciu delikatnych palcach lekko zgiętych w stawach, jakby trzymała nie osę, a dojrzałą brzoskwinię – aż się boję, że za chwilę zgnieciony, bryznę wonnym sokiem.

Dlaczego?

W odpowiedzi część synowskiego ciepła wlewa się we mnie niczym nieoczekiwany podarunek. Sprzeciwiam się. Jak mogę, jak potrafię stawiam przegrodę za przegrodą. Niestety, moje wysiłki są daremne – ciepło płynie wbrew mojej woli. Poddaję się i ogrzewam, przełknąwszy dumę; jem Chleb Wstydu, parzy mnie, dławię się nim, i iskierka zewnętrznego światła sama się budzi w resztkach... tego, co zostało z kaf-Malacha.

Węgielek w popiele ogniska pogrzebowego, który zaczyna się czerwienić, pod wpływem przypadkowego promyka miłosierdzia.

Patrzę.

Kobieta jest brzydka. Nie tylko z twarzy; ciało też ma niezbyt kształtne. Białe piersi zezują na boki oczkami sutek, które nie zaznały dotyku warg noworodka, gęsto pokryte jasnym puszkiem ręce leżą na kościstych biodrach niczym dwa strącone w locie ptaki, a fałda prześcieradła ledwo tyka odsłoniętego łona. Aura nad kobietą też jest niepiękna: znajomy kisiel, matowy, blady, jakiego pełno za oknem – bez lazurowych marzeń, bez krwawego piętna żądzy, bez ażurowej zieleni tęsknot...

Pustka, pomiędzy północą i wschodem.

Przyglądam się uważniej.

Owszem, prawda. Kobieta przebywa gdzie indziej. Tu jest tylko jej ciało, kruche, którego nagość jest bezużyteczna i przypadkowa. Tknij to ciało rozpalonym żelazem, rzuć na plecy i zgwałć, uderz na odlew w twarz – nawet nie zauważy.

W jakim celu tu przyszliśmy, mój synu?

– Leć...

Dokąd?!

Dłoń rusza do przodu. Wczepiam się łapkami w linie życie i we wzgórki zalet, jakbym chciał zmienić los dziecka; wściekle biję skrzydłami, burzę powietrze w śmiechu warte wiry; i wstrząsam przestrzeń gniewnym brzęczeniem.

Daremnie – po prostu mnie strząsają.

Siedzę na kobiecym obojczyku. Nade mną – podbródek. Niespodziewanie twardy i ostro zarysowany Skóra pode mną jest jeszcze sprężysta, ale nie na długo. Wszystko nie na długo – i ja też. Nagle czuję, że całego i bez reszty napełnia mnie rozdrażnienie, płynie we mnie mętny jad, mętna mgła pozbawiająca nadziei na świt, suche ręce mnie-poprzedniego wyciągają się z urazą ku pokrytemu chmurami niebu i czuję, że nie mam już sił na powstrzymywanie gniewu.

Żądło wbija się w nieczułą skórę.

Tnę tym, czym mogę!

I nie kryję ulgi.

Aura wokół kobiety zwija się nagle w potężny wir, wciąga mnie w swoje jądro, ale ułamek sekundy przed ostatecznym zachłyśnięciem się tą mętną zgnilizną spostrzegam jeszcze, że mój syn stoi na progu z przechyloną ptasio głową na ramię.

Uśmiecha się.

Pod nogami mlaska błoto. Lekkie pantofelki na szpilkowych obcasach nie nadają się do chodzenia po moczarach, wilgotnych zboczach i zwałach osuwającej się gliny – ale mimo to i lepka gruda nie wiedzieć czemu nie przylega do atłasowej, lakierowanej skóry. Nieco dalej, do połowy pogrążone w grzęzawisku, stoją rzędem płaczące wierzby – zwiesiwszy żółknące warkocze aż do ziemi, zdumione patrzą za idącą...

Patrzę i ja.

Na lekkie pantofelki, na białą pianę koronek na fiszbinowej siateczce, na przepych sukni z różowej tafty, której szmizetkę pokrywa haft z szafirów i brylantów, a nad wszystkimi tymi wspaniałościami króluje blask perłowych sznurów wplecionych we włosy. Patrzcie i podziwiajcie – młodziutka ślicznotka biegnie po kępach mchu i kałużach, niczym wiśniowa iskra pomyka nad zaroślami ostu, jak motylek przefruwa nad zdradliwymi miejscami i śmieje się nad rozpostartymi witkami kolczastej tarniny..

Owszem, rozumiem...

Ona – ta brzydka niewiasta w pościeli, taką się widzi tutaj, na Pograniczu.

I tego jej zazdroszczę – mnie nigdy nie udało się zobaczyć siebie poprzedniego nawet w marzeniach...

Zobaczyć, to znaczy takim się stać, a to już utraciłem bezpowrotnie.

Nieco dalej, nieopodal leszczynowego zagajnika, wychylają się z mgły drewniane słupy. Długi, nieskończony szereg; kolejni brodzący katorżnicy. Współczuję im; niedawne drzewa, jesteśmy jednej krwi, przelanej na pociechę wrogom. Pomiędzy słupami rozciągnięto metalowe żyły, najeżone ostrymi kolcami Ogrodzenie mocno już ponadgryzała rdza, która wszystko zaciągnęła rudą skórą, a dolny rząd żył tonie w błocku, stopiwszy się z nim w jedność. Z tamtej strony tak samo ciągną się błota, wzgórza, drzewa i uschnięte krzewy. Wszystko jest takie, jak tutaj, ale kobieta w balowej sukni patrzy tam z tęsknotą w oczach. Dałaby życie za to, żeby znaleźć się tam, za żyłami z metalu, za kunsztownie plecionymi stalowymi rzepami.

Owszem, rozumiem.

Ona – ta brzydka niewiasta w pościeli, tak widzi z zewnątrz Granicę.

Zaśmiałbym się, ale nie mam czym.

Przecież mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem, jako żądło w cudzej aurze.

Pantofelki fruną jak dwie oszalałe łódeczki, rękawy sukni niczym sztandary trzepoczą na wietrze – szybciej, jeszcze szybciej! I dopiero teraz słyszę odległe szczekanie licznych psich pysków, w którym gra falująca i bardzo wyrazista groźba: tam, we mgle, ślad podjęła już gończa sfora. Sfora tropi dziewczynę ze sznurami pereł we włosach, brzydką kobietę siedzącą w zmiętej pościeli; istotę, która nie mając nadziei na to, by się przedostać i uciec, zaryzykowała pojawienie się na Pograniczu.

Córo ciekawej Chawy, cóż ty tu robisz?

Szczekanie nagle cichnie, jakby niewidoczne psy straciły ślad. Ale powodów do radości nie ma; z tamtej strony Granicy, zza przysadzistego pagórka wyjeżdża samotny jeździec. Jego czarny jak łupek rumak dumnie stąpa po ziemi; sam jeździec nie wiadomo dlaczego odziany jest w paradne szaty kastylijskiego szlachcica, jakich wielu przyjeżdżało, iżby patrzeć, jak płoną na stosach współplemieńcy starego rawa Elishy. Niczego niby mu nie brakuje: jest skóra i jedwab, aksamity i atłasy, sprzączki i epolety, u biodra pochwa długiej szpady, lakierowane cholewy butów i pyszne pióro nad kapeluszem o szerokim rondzie. Ma nawet płaszcz barwy świeżych róż, jaką uzyskuje się, jedynie mieszając karmin z perskim kobaltem... ale brak mu najważniejszego.

Nie ma twarzy i rąk – zamiast odsłoniętego ciała, pustka wypełniona drżącym, niebieskawym blaskiem.

Światło odziane w materialną odzież, jadące na rumaku utkanym z mroku.

Owszem, i to rozumiem.

Ona, ta brzydka kobieta w zmiętej pościeli, tak widzi Samaela, dumnego Malacha, którego władza opiera się na sile... Owszem, rozumiem.

I z trudem powstrzymuję się od krzyku, choć krzyczeć nie mam czym.

Mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem...

Samael podjeżdża do najbliższego pnia. Zsiada z konia. Spod mankietu kurtki leniwie wycieka światło, które muska metal drutu i pieści rdzę. Przestrzeń pomiędzy krawędzią kołnierza a kapeluszem bucha blaskiem niczym płomień świecy o białym szczycie – którego istotą jest Dobro, błękitnym środku, którego istotą jest Unicestwienie i czerwonej podstawie, której istotą jest – Wsparcie. Mgła wokół Malacha rzednie, rwie się na strzępy, ale na niebie, zamiast gwiazd, pojawiają się migotliwe litery. Jod, Szin, znowu Jod i znowu Szin, i jeszcze raz – słowo Istnienie, wielokrotnie powtórzone na nieboskłonie.

Piękna dziewczyna staje.

Jej bieg się skończył.

– Podejdź, Przewodniku, nie bój się – mówi Samael. Echem wtóruje mu rżenie karego źrebca.

Balowa suknia jest już przy słupie. Po tej stronie. A we mgle zupełnie ucichły psy. Jakby doświadczeni szczwacze targnęli za smycze i odciągnęli drapieżnych wychowanków od zdobyczy. Rozmówcy patrzą na siebie, ale rozdziela ich kłująca pajęczyna: Istota Służebna i jedna z cór Chawy.

Wszystko wokół wygląda tak, jak chce to widzieć śmiertelniczka.

– Ty się jednak boisz, Przewodniczko? – pyta Samael. – Nie spodziewałaś się, że mnie tu spotkasz?

– Owszem, boję się – odpowiada piękna dziewczyna.

Jej głos jest przytłumiony. Jak światło przenikające przez upstrzone muszymi odchodami szkło.

– Dlaczego?

Szkło łamie się z trzaskiem i z ust dziewczyny wyrywa się krzyk rozpaczy.

– Dlatego, żeś mnie zdradził! Dlatego, że wypełniając twój rozkaz, o potężny Samaelu, wyprawiłam się tutaj po to dziecko! A ty... ty mi obiecałeś, że będzie to moje ostatnie, najbardziej bezpieczne i spokojne ze wszystkich dotychczasowych zadanie, że potem mnie zabierzesz z martwego świata, z pękniętego Naczynia. Obiecałeś, zaklinając się na niewymawialne Imię Stwórcy, które składa się z pięciu liter! I co? Teraz Granica została na głucho zawarta przed przestępczynią, a mnie od śmierci dzieli mniej niż połowa roku! Gdzie sprawiedliwość?! Jesteś kłamcą, wielki Malachu! Słyszysz? Ja, Sale Kewal, Przewodnik, rzucam ci w twarz: Aniele Siły, jesteś kłamcą!

Cisza.

Tylko ogień Samaelowego oblicza nabiega purpurą.

– Czy to wszystko, Przewodniczko? Wszystko, co mi chciałaś powiedzieć, ty, która zjawiłaś się na Pograniczu podstępnie?

Sale Kewal (teraz już wiem, jak nazywa się brzydka kobieta siedząca na pomiętej pościeli) milczy. Wygląda na to, że się wypaliła.

Do cna.

Naprzeciwko niej stoi wysoki wojownik: podwójny pancerz z purpurowymi sznurami wdziany na czarno-błękitny kaftan, rogaty hełm z pięciorzędowym kołnierzem typu „dziczą grzywa”, na błyszczących płytach nabioderników pysznią się po trzy motyle z polerowanej miedzi. U pasa – miecz w pochwie obleczonej w niedźwiedzią skórę; na plecach łuk, ciasno obciągnięty lakierowanym palmowym włóknem.

Pomiędzy okapem hełmu a górną częścią kołnierza – światło.

Martwe, zimne światło liter na niebie.

– Nigdy nie kłamię, Przewodniczko. Nie umiem, nie jestem do tego zdolny. I nigdy się nie usprawiedliwiam – zapamiętaj to sobie, jeżeli nie chcesz śmierci straszniejszej niż zwykle umieranie. Ja, towarzysz Gabriela, książę z książąt Lewicy, który niejeden raz zamykałem Granicę własnym blaskiem, jak przedtem, żądam od ciebie jednego. Żebyś sprowadziła szczenię Zbłąkanego Malacha tam, skąd pochodzi. Właśnie dlatego, że czas życia Naczynia, które nazywasz ojczystym, policzony został i odmierzony. Właśnie dlatego, że tęcza już nie pierwszy rok wisi na waszym niebie, i nie tylko po deszczu. Znaczy, umowa zerwana, a obrońcy nie ma...

Ogromny nietoperz za panem wydaje złowrogi jęk i niecierpliwie trzepocze skórzastymi skrzydłami. Przedtem był karym źrebcem.

– Tak być powinno i tak będzie – konkluduje Samael po długim milczeniu. – Ale Jutrzenka w postaci tego starowierca-Rahaba, tego wcielenia tchórzostwa i oczekiwania, którego istotą jest Nadzór i szperanie w cudzych kieszeniach... a zresztą, to nie twoja sprawa, Przewodniczko. Zapomnij. Zrozumiałaś mnie?

– Zrozumiałam, wielki Malachu – Sale zagryza wargę i nieśmiało kiwa głową.

Bunt kobiety dobiegł końca, zanim się zaczął. Tak milknie zniewolony bluźnierca, gdy nad jego głową zbierają się ciężkie, kosmate, brzemienne gromami chmury.

– Zapamiętaj, Przewodniczko – to, co się wam przydarzyło podczas Odprawy, to pomyłka. Pomysł ostrożnego Rahaba i moje mimowolne niedopatrzenie. Mam wielką władzę, ale niestety nie mogę tego naprawić. Dlatego zwykła droga powrotna jest dla ciebie zamknięta. Czy znasz inne drogi? Czy potrafisz poprowadzić towarzyszów przez Pogranicze?

– Purpurowe Wrota – szepce kobieta ledwo dosłyszalnie, ale Samael słyszy i z zadowoleniem kiwa głową.

Słucham i ja... ale przecież mnie tu nie ma, mnie w ogóle nie ma.

Słucham, dławiąc się Chlebem Wstydu, ponieważ rad jestem, że Anioł Siły nie widzi mnie w mojej obecnej postaci.

Rację miał raw Elisha, po tysiąckroć miał rację, klnąc mnie najgorszymi słowami i nazywając gadułą! Wykrakał! – podsłuchali. Graniczni bejt-Malachowie zaczęli pościg za moim synem w tym samym niemal momencie, w którym się urodził.

– Dobrze, Przewodniczko. Nie zwlekając, otwórz Wrota dowolnym sposobem. Rozkażę całej Lewicy, żeby bez przeszkód przepuszczono cię przez pas Pogranicza. Ciebie, dzieciaka i tych śmiertelników, których wskażesz mi wcześniej. Pozostali... przypuszczam, że wiadomo ci, co dzieje się z tymi, którzy próbują przekroczyć Granicę bez zezwolenia. Sama przecież w pewnym sensie do nich należysz...

Naprzeciwko Sale – surowy żołnierz, opięty w mundur barwy błota, którego pagony zdobią błędne gwiazdy: litery Jod i Szi. Skórzany pas z mosiężną klamrą, cienkie skrzyżowane na piersi rzemienie, lakierowana kabura niewielkiego pistoletu i lśnienie butów z wysokimi cholewami.

Między stojącym kołnierzem i daszkiem kolistej czapki – blask.

Ciepły, różowy – jak suknie bezcielesnej piękności.

– Śmiej się! Przewodniczko! Śmiej się ze mną, ponieważ czas już bliski! Zaprawdę, czy nie jest to śmieszne? Skarbnice Granicy trzeszczą od skonfiskowanych Imion, zdolnych aż do Dnia Sądu podnosić martwych z grobu, a Rahabowi słudzy ścigają cię z powodu jakiegoś haczyka do śledzenia astralnego pyłu! Śmiej się, powiadam ci! Istoty Służebne spiskując, zniżyły się do podstępnego oszustwa, czyniąc tobie podobnych wspólnikami waśni – a to mi dopiero radość! Rozkazuję: śmiej się!

Z piersi Sale Kewal wyrywa się nikły śmieszek. Nadlatujący znikąd wiatr porywa go, jak palce staruchy targają batystowe płótno; coś warczy ponuro w brzuchu żelaznego potwora, który stoi za Samaelem.

Cisza.

Pod nogami kobiety zaczyna kipieć błoto, zatapiając łódeczki pantofelków, wspina się po wyszywanej srebrem krawędzi sukni... mlaskająca łapczywie błotna paszcza unosi się ku kasakowi, szmizjerce... dusi krzyk mdlącym, lepkim pocałunkiem. Cięgnie się ku perłowym sznurom we włosach...

Cisza.

Litery Jod i Szi patrzą z niebios z potępieniem w dół.

Mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem... mnie tu nie ma.

– Co... co ty tu robisz, mały draniu?! Brak odpowiedzi.

– Podpatrywałeś? Nigdy nie widziałeś nagiej kobiety?!

Mój syn kiwa głową, szczęka zatrzaskiem medalionu i rusza korytarzem, zostawiwszy za sobą komnatę, gdzie kobieta, która powróciła, wciąż jeszcze siedzi w zmiętej pościeli.

Ja jestem już w środku.

Przebieram, niby gałki liczydeł, słowa Samaela, tego Dumnego Malacha, którego władza opiera się na sile:

Ja, towarzysz Gabriela, książę z książąt Lewicy, który niejeden raz zamykałem Granicę własnym blaskiem, jak przedtem, żądam od ciebie jednego. Żebyś sprowadziła szczenię Zbłąkanego Malacha tam, skąd pochodzi. Właśnie dlatego, że czas życia Naczynia, które nazywasz ojczystym, policzony został i odmierzony. Właśnie dlatego, że tęcza już nie pierwszy rok wisi na waszym niebie, i nie tylko po deszczu. Znaczy, umowa zerwana, a obrońcy nie masz...

Wygląda na to, synu mój, że teraz trzeba mi przeżyć nie tylko ze względu na siebie samego.

Czy to nie śmieszne?

Bardzo stary człowiek siedzi w sadzie na kamiennej ławeczce, bezmyślnie obracając w palcach suchą gałązkę wiciokrzewu. Ja siedzę naprzeciwko, na brzeżku basenu fontanny.

– Dlaczego ja? – pytam. – Czemuś nie kazał wstać jemu i pójść! „Mój prawnuk umarł” – milczy w odpowiedzi żal na ławeczce.

– Przecież mógłbyś?..

„Mój prawnuk umarł – odpowiada milczenie. – Jakież ma teraz znaczenie: mogłem czy nie?”

Nie rozumiem.

Kiedy mogę, znaczy, czynię.

„Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu... Sądzisz, że wolność, to działanie? Sądzisz, że to, co ukryte, koniecznie powinno się ujawnić? Tak kiedyś uważał zapalczywy syn Josifa i Miriam, który odszedł z Sanhedrynu, by otwarcie wykorzystywać znajomość Kabały: „Ten, co Mnie szuka dla Mnie samego, nazywa się Synem Stwórcy, godnym słów: – Oto Człowiek!” Dla tej prawdy nakarmił tysiące ludzi pięcioma bochenkami chleba i zmuszał umarłych, by wstawali z mar! Dla tej prawdy rozrzucał Imiona na lewo i prawo, jak niedoświadczony oracz ciska ziarna na ugór, co nie zaznał lemiesza! Daremnie nauczyciele prawili mu: „Dopiero w 5755 roku od Stworzenia Świata, w dwa tysiące bez pięciu lat po twoich narodzinach, synu Josifa i Miriam, kiedy oblicze pokolenia upodobni się do psiej mordy, wiedza Kabały otworzy się dla wielu!” On zaś odpowiadał nauczycielom: „Nie troskajcie się o dzień jutrzejszy, ponieważ on sam zadba o siebie, dość ma każdy dzień swoich własnych trosk”. I co? Kto dostrzegł jakiś sens w tych wszystkich cudach, które tworzył? Jednostki, jak zawsze i wszędzie, jednostki... Słowo „Kabała” znaczy „Otrzymanie”, a ten, co otrzymał, nie ma prawa na oślep rozdawać tego, co dostał, niczym szaleniec rozdający lekarstwo na ból w stawach tym, których dręczą skrofuły! Sprowadzi to światłość? Nie, takie dary prowadzą tylko do Chleba Wstydu...”

Milczę.

On płacze bez łez, a ja milczę.

Chciałem rozpiąć tęczę na nieboskłonie nad pogrzebowym orszakiem prawnuka raw Elishy, starzec jednak mi tego zabronił. Powiedział, że wystarczą mu słowa, którymi odpowiedział mądry nauczyciel Tory na pytanie, zadanie mu przez jego własnego syna.

Zapytał syn:

– Czy po mnie będą tak samo żałośnie rozpaczać, jak nad prawnukiem tego heretyka i odstępcy?

– Nie – odpowiedział nauczyciel. – Tyś jest lwem, synem lisicy, on zaś jest lwem, potomkiem wielu lwów.

Sale Kewal, zwana Laleczką

Gdybyż Sale choć rozumiała... ale nie. Niczego nie rozumiała, absolutnie niczego; a nawet jeszcze mniej – skąd, z jakiej brudnej kloaki wypełzł ten koszmar.

A początkowo wszystko szło bardzo dobrze.

Ocknąwszy się z transu i przegoniwszy z pogardą bezczelnego dzieciaka odmieńca, który ośmielił się podglądać jej obnażone ciało, znużona do cna natychmiast ponownie zwaliła się na pierzynę i pogrążyła we śnie. W zwyczajnym, przywracającym siły i dającym ukojenie śnie. Zwykle po wizytach na Pograniczu spała bez żadnych snów, dziś jednak, po złośliwej sztuczce Samaela z błotem, która zastąpiła zwykły powrót, stało się inaczej: przyśniły jej się ręce. Ciepłe ręce, boleśnie przypominające ręce Klika – niewidzialne, lekko muskające nagie ciało, zwilżone balsamem dłonie niczym płatki róż wnikały w najbardziej sekretne miejsca. Sale ogarnęła męcząca rozkosz, pogrążając ją w delikatnym mchu przyjemnego niebytu, w mgiełce zapomnienia, a dłonie nieustannie się poruszały, pieściły, zwilżały ją wonną cieczą – potem rozległ się trzask okiennej ramy, owionął ja powiew świeżego powietrza i Sale wcale się nie zdziwiła, odkrywszy, że leci.

Leci w gwiezdnej kąpieli.

Na zewnątrz, w niebiosach, królował zamiast świtu nieprzenikniony mrok.

„Sny mają swoje prawa i swój czas” – zdążyła leniwie pomyśleć Sale, zanim oddała się ramionom wiatru włóczęgi, który unosił ją nad senną ziemią. Tęskniła za dłońmi, wzywała, żeby wróciły, one jednak już się nie pojawiły, a ciszę rozdarł odległy gwar, w którym słychać było setki głosów i nie wiadomo dlaczego – wyraźne chrząkanie wieprza. „Nie chcę!” – żachnęła się Sale, mając pretensje do snu o wyraźny brak smaku i taktu. – „Nie chcę! Precz ze świnią! Szumu też nie chcę!”

Sen, niestety, upierał się przy swoim, tocząc się dalej wedle własnego uznania.

Niebiosa dość nagle i boleśnie przekształciły się w ziemię, zimną i kamienistą, a spokój zastąpiło szaleństwo błazeńskiego karnawału. Dla uzyskania sił Sale kilka razy wespół z mistrzem brała udział w żywiołowych orgiach, ale tu, w przeklętym śnie-malignie, działo się coś absolutnie niedozwolonego, i co ważniejsze, zupełnie bezmyślnego. Wokół niej nieustannie kłębiły się wszelkiego rodzaju oślinione mordy i to takie, że w innych warunkach dałby człek nie wiadomo co, byle tylko uniknąć znajomości; nad samym jej uchem ktoś nagle dziarsko świsnął w kułak i roześmiał się perliście. – „I bez twoich łap zimno, plucho złośliwa!” – pisnął tuż obok jakiś dziewczęcy głosik. – „Widzisz ją, jędzę!” – padło w odpowiedzi. -”Aria rogi nie chcesz, wiercipięto?!” Sale odskoczyła odruchowo i prawie natychmiast potknęła się o pęk wideł, najwyraźniej zaklętych do samego rdzenia, bo ich dotyk odezwał się jej natychmiast kłuciem w boku. Z czarnej paszczy niebios jedna za drugą zwaliły się na ziemię i rozpadły z trzaskiem trzy trumny. „Nowicjuszka? Przyniosłaś Szefowi kiełbasę? Uważaj, żeby była bez soli! – pospiesznie zapytał Sale jeden barczysty umarlak, który znacząco zadzwonił łańcuchami, rzucając przelotne spojrzenie na brzuch swojej rozmówczyni. „Nuże, dziewko, podnieś mi powieki!” – przysadzisty, prawie kwadratowy brzydal, podobny do przesadnie otłuszczonego karłowatego krunga, wsunął w ręce Sale odkute z jednego kawałka żelaza grabie i natychmiast podstawił jej białawą mordę. Wykręciwszy grabiami chwyt „Potężna wiewiórka kradnie orzech Jor” dziewczyna odrzuciła natręta precz i zaczęła gwałtownie rozpychać tłum, myśląc tylko o jednym: żeby się obudzić, natychmiast obudzić – i nagle okazało się, że stoi w pustym miejscu.

Sama, samiusieńka.

Tuż przed nią wznosiło się krzesło z wysokim oparciem, odlane jeśli nie z czerwonego złota, to z pewnością z czerwonej miedzi, wypucowanej do niemal nieznośnego połysku. W krześle rozwalił się – oparłszy kopyta na maleńkim, czerwonym podnóżku – rosły kozioł, który butnie spoglądał na Sale mądrymi, przenikającymi ją na wskroś oczami.

Na kudłatej koźlej piersi wisiał łańcuch zakończony cynowym talerzem, na którym wycyzelowano jakiś herb; Sale nie mogła jednak rozpoznać, jaki.

– Podarki! Podarki dawaj! – zagwizdał jej wprost do ucha znajomy tenorek. – Dawaj gorzałkę! Pieróg z cebulą! Kiełbasę! Michę gołąbków! I kłaniaj się, kłaniaj! Masz ci los, durna baba! Nie wzięła niczego!

Rogacz czekał, leniwie kiwając koźlą bródką. Na koniec znudziło mu się czekanie i tupnął kopytem o podnóżek. Sale poczuła, że chwytają ją silne łapska, które błyskawicznie powlokły ją za oparcie krzesła, spocona dłoń mocno naparła na jej kark, ktoś kopniakiem załamał pod nią kolana – i dziewczyna z trwogą odkryła, że klęczy nago, na czworakach, a gwałciciele wciskają jej głowę pod siedzenie krzesła. „Całuj! No, całujże, koci pomiocie!” – warczał tuż obok kastrat-doradca, bryzgając jej śliną w policzek. – „Całuj!” – piszczał natarczywie. Krzyk zamarł Sale w krtani, dziewczyna szarpnęła się jak piskorz, usiłując się wyrwać: z góry, przez specjalny otwór w krześle, zamiast koziego zadka spoglądała na nią zimno jej własna twarz, a z lekko rozchylonych ust zalatywało bimbrem.

Wilgotne wargi zbliżyły się do niej... i reszty Sale już nie pamiętała.

– Durnie! Jełopy! Trzy setki czartów wam w bok! Gdzie pan Macapura, pytam!

Krzyczą. Głośno, niezrozumiale. To na zewnątrz. A co wewnątrz? Wewnątrz błądziło żałosne echo koszmaru, napełniając ciało odrażającą słabością. Sale otworzyła oczy i przez pewien czas leżała w bezruchu.

Cisza.

Potem przyszła jej do głowy osobliwa myśl: „Jeżeli milutkiemu Stasiowi co noc śni się taka obrzydliwość, to nic dziwnego, że woli się wysypiać za dnia!”

Myśl mignęła i znikła, zostawiwszy posmak nieprześcignionego głupstwa.

Posmak kwasu.

– Żeby wam klepki we łbach popękały, bałwany jedne! Biegnijcie za panem, mówię!

„Patrzcie go, jaki ważny!”, chlipnęło ledwo słyszalnie pod samym oknem. – „Przeklina, aż ręce swędzą!...”

Czując się całkowicie rozbitą, Sale zsunęła się z łóżka i pokaszlując wstydliwie jak starucha, zaczęła się ubierać. Z półotwartego okna ciągnęło przenikliwym chłodem; co zresztą akurat nie było złe, bo powoli zaczynało jej się przejaśniać w głowie. W stawach nieznośnie ją łamało, koszulę wdziała kosztem wielkiego wysiłku, a już wciągniecie na nią kaftanika i zapięcie wszystkich licznych guziczków było męką. Mordując się z kaszmirową suknią, odkryła, że jej nogi do samych bioder pokryte są siniakami i śladami uszczypnięć.

Myślenie o przyczynach tych okaleczeń było bolesne i przejmowało ją grozą. Kobieta wsunęła stopy w buciki, wzięła półszubkę i postękując, wyszła na ganek.

Dzień miał się ku wieczorowi.

Oprócz tego na zewnątrz darł się na całe gardło podstarzały dziadyga, który co chwila wycierał rękawem podobny do niebieskawej śliwy nos. Klnąc w żywy kamień, nazywał wartowników „durniami” i Jełopami”, obiecywał ich ojcom solidne „przetrzepanie” na tym świecie, a matkom plamistą „trastię” i sto czartów z widłami na dodatek. Dziadyga żądał natychmiastowego widzenia z panem Macapurą-Kołożańskim, widzenia – jak mówił „niezwłocznego”, a jeżeli pan Macapura jest zajęty, to niech do niego, dziada o pijackim nosie, wyjdzie osobiście pan nadworny setnik; a jeszcze lepiej – niech go, dziadka, wpuszczą do ciepłej chaty, do pana Judki, to on już opowie coś bardzo ważnego.

Stojący na warcie serdiukowie patrzyli jeden na drugiego i chrząkali w wąsiska. Pan Stanisław do tej pory nie wrócił z zamku, a posyłać tam kogoś po zacnego i dobrego pana mógłby chyba tylko ktoś bez rozumu. Co się zaś tyczyło pana setnika, to wątpliwe było, czy po otrzymanej ranie może wysłuchiwać najważniejszych choćby doniesień od podejrzanego dziadygi.

O ile w ogóle był jeszcze żywy.

Branie odpowiedzialności na siebie, wysłuchiwanie doniesień i podejmowanie potem jakichkolwiek decyzji... to akurat żadnemu z serdiuków się nie uśmiechało.

– O, otóż i pani! – pojawienie się Sale wlało radość w serca wartowników. – Słyszysz, pyskaczu, pogadaj z jaśnie panią! Albo zmiataj stąd, pókiś cały, jeżeli łżesz!

Dziad pociągnął swoją śliwą i niepewnie łypnął okiem na Sale.

– O co chodzi?! – z nieco przesadnym grymasem niesmaku spytała Sale, wkładając w swoje pytanie całe rozdrażnienie spowodowane dzisiejszą zwariowaną nocą. – Słucham.

– Chwedir pisarczyk do samej Połtawy pojechał – ni z tego, ni z owego oznajmił dziadyga po chwili namysłu, ponuro wlepiwszy wzrok w najbliższą zaspę, jakby zobaczył w niej dawno niewidzianego kuma. – Pojmujesz, pani? Ot tak, wziął i pojechał z drużyną chłopaków. Tym tu mówisz: „Wezwijcie pana Macapurę!”, a ci durnie milczkiem patrzą, żeby ich w piekle smażyli...

– I co z tego?

Wyprawa jakiegoś tam Chwedira interesowała akurat Sale najmniej.

– A to, łaskawa pani, że do Wałek dwóch jeźdźców przyjechało. Jeszcze wczoraj, pod zachód. Konie ochwacili, i te pod siodłem i luzaki, ale przyjechali. Gońcy od setnika Longina: esauł Ondrij Szmalko, a z nim ataman kurzeniowy, bat’ka Diaczenko. Powiadają, że na Dunaju z Turkami antychrystami pokój zawarto, czy coś tam jeszcze... I sotnię longinowską na czas Wielkiego Postu odesłano do domu, żeby się odkarmili. Na miejsce poległych regestrowych wpisano dwa tuziny młodych dżuraków, a na dodatek za pozwoleniem pana hetmana dodano jeszcze watahę siczowych. Oto jak wyszło, łaskawa pani! Siczowcy wszyscy jeden w drugiego zabijaki zawołane, z niejednego pieca chleb jedli, w niejednym ogniu byli, a i czerkasi pana Longina też nie palcami robieni. Gońcy sotnię wyprzedzili o dwa tygodnie, może półtora... znaczy, setnik Longin teraz się przez Dniepr przeprawia. Już niedługo w domu się zjawi, z pierożkami i gołąbkami. Jasne?!

Nie trzeba było mieć pięciu piędzi w czole okrytym futrzaną czapą Rudego Pańki, by pojąć, do czego pił dziadyga. Powrót do domu dzielnego setnika Longina na czele posiwiałych w bojach weteranów, którzy przeszli przez ogień, wodę i miedziane kotły, tym bardziej, że w sotni, według tego, co mówił sam pan Stanisław, wojaków było ponad dwie i pół setki... Niech no tylko zjawi się tu pan Longin i trafi w najgorętszy war terytorialnych podbojów Macapury-Kołożańskiego, a jeszcze do tego się dowie, że jego córka siedzi w pańskich lochach – z zamku Macapury nie zostanie kamień na kamieniu!

Usta Sale drgnęły w niedostrzegalnym uśmiechu.

Jakakolwiek przyczyna, w związku z którą najmilszy Staś nie zechce zwlekać z otwarciem „Purpurowych Wrót” do nocy Kupały, bardzo jej odpowiadała.

– Masz coś jeszcze? – kobieta z udaną troską wbiła wzrok w dziada. – Mów!

– Ten ci Chwedir, powiadam... Do Połtawy pojechał z pokłonami. Wałki zostawił na głowie esauła i pognał. Jaki tam, powiada, ze mnie wojak, śmiech jeden i to... jak to on?... dziwne umysłów pomieszanie! On, bursacza jego dusza, jak czasami coś palnie, to aż człeka w dołku ściśnie! Razem z chłopcami i bat’ką kurzeniowym wysmarował papier do Połtawy. Opowiadał, że w pierwszym rzędzie złoży skargę pułkownikowi na Macapurzą samowolę; a potem – do samego władyki pójdzie. Niech, powiada, każe władyka popom rzucić na pana Macapurę anatemę po wiek wieków, za ciężkie jego grzechy niech go ogłoszą upiorem, krwawym łotrem, i za to także, że wdał się w konszachty ze Złym! Chwedir, on człek uczony, potrafi składnie mówić, tylko patrzeć, jak przekona władykę...

– A nie słyszałeś przypadkiem, czy z Połtawy nie wybierali się na spotkanie panu Longinowi? – spytał ktoś słabym głosem zza pleców Sale.

Kobieta odwróciła się.

W drzwiach, trzymając się futryny, stał pan Judka. „Popatrzcie tylko! – rozległy się szepty wśród serdiuków. – Biały, jak kreda!”. Faktycznie, wyglądał pan setnik jak niedawno ożywiony nieboszczyk, ale na nogach się trzymał, nie padał, a czarne na bladej twarzy oczy Jehudy ben-Josifa żyły swoim życiem, jasnym i strasznym.

Dziad aż się żachnął i natychmiast się przeżegnał.

– Toż słyszałem, panie Judka, jakże nie słyszeć – zabębnił, nisko się kłaniając. – Chwedir na radzie mówił wyraźnie: on zatrzyma się w Połtawie, a bat’kę kurzeniowego pośle z powrotem do pana Longina! Niech się pan setnik pospieszą, jeżeli nie chcą córce na pogrzeb, zamiast na wesele przyjechać!

– To oznacza dziesięć dni – stwierdził pan Judka po chwili namysłu, zaciągając szary żupan na piersi. Widać było, że w tej chwili mróz jest ostatnią z trosk pana setnika i gest ten był raczej machinalny, odruchowy. – A jeżeli konie będzie ostro poganiać...

– Będzie! – ochoczo potwierdził dziadyga. – Będzie gnać, a jakże! Kurzeniowy Diaczenko w siodle się urodził, i w siodle go chrzcili, pod nim armagaki jak muchy zdychają!

– Znaczy, tydzień – bezbarwnym głosem podsumował Judka. – Aj waj, nie w porę...

Sale kiwnęła głową, kryjąc radość głęboko tam, gdzie nie mógłby jej wyśledzić posępny wzrok konsula, który cudem wstał z martwych.

Podniosły go z nich cud, Imiona, i starania Rudego Pańki, rumianohcego dziada gaduły.

– ...no, chodź, chodź do mnie, gołąbeczko moja! Hopsa-sa! Rozkulbaczcie konie, chłopcy, i kładźcie się na odpoczynek... do Sądnego Dnia! Hopsa-sa!

Kolano pana Stanisława było twarde i grube, jak każde pańskie kolano. Poruszało się pod Sale, siedzącą na nim bokiem, miarowo, jak ławeczka chłopskiej ciężkiej fury, co czarnowłosa wiedźma kwitowała wymuszonymi uśmiechami. Tuż obok połyskiwały grube szkła okularów. Cała scenka do złudzenia przypominała zabawy kochającego tatki z rozpieszczaną przezeń córką w domowej bibliotece, tuż przed lekturą grubego foliału, który pęka od nadmiaru mądrych i szlachetnych myśli. Uśmiechaj się, Laleczko, uśmiechaj... i baw się, oby cię pokrył Cień Korony! Słyszysz!

– I co, panie Judko, podłożył nam pan pisarczyk świnię co się zowie, prawda? Jesz słoninę czy nie, a trzeba ją będzie przełknąć! Turcy też dobrzy... pokoju im się zachciało, oby im się wszystkim Mahomet powtórnie obrzezać kazał! No, dobrze, w kancelarii u pułkownika mam swoją łapę... Piękna łapa, włochata, ze złotymi cekinami w garści. Szkoda, że władyka Połtawski ma łapę trzy razy bardziej włochatą! I urazę do Pana Macapury-Kołożańskiego, który mu drzazgą w tej łapie tkwi! Uraza dawna, zdążyła nieźle się rozjątrzyć... A jak rzeczywiście anatemę rzuci, stary pijaczyna? I na ciebie, panie Judko... Słyszysz? Będziesz pierwszym pejsatym, na którego władyka z ambony klątwę rzuci! Jak mi herb Abdank miły! Wszystkie parchy zawyją z radości! Żartuję... żartuję... Hopsa-sa, koniki po śniegu!

Lampa z zielonego szkła płonęła bezszelestnie, rzucając cienie na ozdobioną sępim nosem twarz Judy ben-Josifa. Z rozkazu pana serdiukowie przytaszczyli do biblioteki zbity z desek tapczan i postawili go przy ścianie, pod rodzinnym portretem, narzuciwszy nań niezbyt grubą pierzynę i kołdrę z wiśniowego atłasu. Judka długo protestował i się sprzeciwiał, argumentując, że nie godzi mu się wylegiwać w obecności miłościwego pana, ale Macapura by nieubłagany. W rezultacie tego wszystkiego ranny konsul leżał, pan Macapura zamiast na ulubionym krześle rozsiadł się na dębowym taborecie, a Sale, spełniając prośbę niewyczerpanego w pomysłach Stasia, zmuszona była usiąść mu na kolanie. Kiedyż on, u licha, zmęczy się i będzie miał dość tej idiotycznej zabawy?

Wyglądało na to, że jeszcze nieprędko.

– No dobrze, będziemy się spieszyć. Nie lubię, ale będziemy... Hop-sa! Szybciej konie! Przyjdzie ci, moja milutka, drugą noc beze mnie spędzić – ja do zamku wrócę, dróżkę ku Wrotom tworzyć będę! – I z pierwszym śnieżkiem siekniemy konie batożkiem. Nie bój się, miła, bez ciebie do nich nie zastukam. Bez ciebie, bez pana Judki, a i serdiuków tuzin weźmiemy, i bez naszego kochanego maluszka! Hop-sasa, koniki... a powiedzże mi, milutka, twój kniaź da jakiś majątek panu Macapurze za malucha? Nieduży majątek, na koci pazur, żeby tylko chatkę postawić?

Sale kiwnęła głową – i omal sobie nie przygryzła języka, tak mocno podrzuciło ją kolano.

– Koronę da z białej kości, nie poskąpi – powiedziała, stosując się do nowego rytmu. – Prawdę mówię, da...

– Z kości? Kość – to dobrze, to wspaniale... ale czyja to kość? No, zobaczymy... znaczy, do Nocy Kupały czekać nie będziemy! Cieszysz się, moja krasawico? Nie zsiadaj, daj się staremu Stasiowi nacieszyć! Ej, panie Judko, nie pamiętasz, jakież to nas niedługo czekają znaczniejsze święta?

Oczy konsula patrzyły w pułap. Sale zebrała się na odwagę, spojrzała z ukosa i wydało jej się, że w zdumiewająco czarnej głębinie, na samym jej dnie, aż do tej pory kryje się niegasnąca iskierka zdumienia: „Jeszcze żyję? Jak to? Dlaczego?” Delikatne palce, które zamiast trzymać rękojeść broni powinny wtykać gęsie pióro w kałamarz, w zadumie gładziły płomieniście rudą brodę.

– Święta, panie Stanisławie? Tak od razu trudno mi odpowiedzieć... Miesiąc luty, ósmy dzień? W tym tygodniu był „Tubi Szwat Erec Izrael”, „Nowy rok Drzew”, do marca cicho, a tam już zaraz „Purim”! „Adamowe uszy” piec trzeba, podarki hołocie rozdawać...

– A cóż ty mi wasze parchate święta pod nos podsuwasz!? Rozwalił się przed panem, koci wypierdek, żarty głupie sobie stroi... Wstać!

Sale poczuła, jakby rzucił pod nią zadem narowisty rumak. Odleciała ku ścianie, cudem utrzymawszy się na nogach, i boleśnie uderzyła ramieniem o krawędź ramy portretu. Chuderlawy młodzianek z portretu uśmiechnął się współczująco: „Cierp, laleczko, cierp, mnie się gorzej trafiło – tyś żywa, a ja...” Szyję młodzianka obciążał łańcuch z białym kamieniem, przywodzący Sale na myśl nie ozdobę, a ciężar, jaki kat przywiązuje do szyi skazanemu na topiel. Głęboki wdech, powolny, opróżniający wydech; i gdy wreszcie Sale poczuła gotowość do odwrócenia się w tył, za plecami zahuczało uspokajająco:

– No dobrze, panie Judko, nie bierz sobie urazy do serca! Sam rozumiesz, jak to teraz jest... czasami nie wytrzymasz i z rozpędu obsobaczysz wiernego sługę. Leż, leż... nie drażnij rany.

Obrazek, który ujrzała Sale, był taki sam, jak przedtem: pan Stanisław na taborecie, pan Judka na tapczanie. Szczęśliwy, rodzinny wieczór. Cicho pali się lampa, w milczeniu spogląda na wszystko chłopiec z portretu. Choć w powietrzu wisi cierpki, oszałamiający zapach... niebezpieczeństwa? Krwi? Brak odpowiedzi. Wygląda na to, że im dalej, tym mniej odpowiedzi, a więcej pytań.

Pan Stanisław wstał i poprawił okulary na nosie.

– Sam pan powiedział, panie Judka – rzucił z dobrodusznym uśmiechem – na dworze miesiąc luty. Znaczy, w jego dzień trzynasty, w poniedziałek, baby podadzą na obiad placki postne i same postawią przed mężami gorzałkę – do płukania gęby, żeby ni okruszyny nie zostało! Wielki Post trzynastego się zaczyna, panie Judka, od Chudego Poniedziałku, jak to u nas, dobrych chrześcijan mówią... A słyszałeś ty, panie Judko, jak to święto tutejsi, i jeszcze mieszkańcy Taurydy po swojemu nazywają? Kiedy boży ludzie nie słuchają?

– Martwy Wielkodzień – obojętnym głosem odpowiedział konsul, poprawiając się na poduszce. – Inaczej Święto Nawii.

– Pięć dni zostało, znaczy... Nam pięć dni, setnikowi Longinowi – pięć; i władyce połtawskiemu też pięć, na to, żeby anatemą mnie obłożyć za... jak to mówił nasz niuchacz?

– Za ciężkie jego grzechy niech go ogłoszą upiorem, krwawym łotrem, i za to także, że wdał się w konszachty ze Złym, wrogiem rodzaju ludzkiego – ze skrytą uciechą słowo w słowo powtórzyła Sale i nagle przypomniała sobie, że chciała zadać miłemu Stasiowi jedno pytanie. – Panie Stanisławie, a co to znaczy „upiór”? Ktoś w rodzaju Glinianego Szakala?

Odpowiedział jej gromki śmiech. Wyśmiawszy się, pan Macapura podszedł drobnym kroczkiem do lewego regału, długo w nim grzebał, skrywszy się z głową, bo sięgał do drugich rzędów i wreszcie cisnął kobiecie podniszczoną księgę, założoną na środku jedwabnym paskiem.

– Czytaj, milutka, czytaj! Czytaj na głos; tak, żebyśmy się mogli pośmiać razem z panem Judką.

– „Promemoria wojskowej kancelarii generalnej w sprawie Siemiona Kaliniczenki – zaczęła Sale, klnąc w duchu siebie za zadane nie w porę pytanie – i klnąc Przejrzyste Słowo za dość częste błędy w przekładzie. Gdybyż wiedziała, że dalszy tekst będzie zrozumiały zaledwie w jednej trzeciej...

– Daj no!

Niecierpliwy Macapura wyrwał jej z rąk księgę i zaczął czytać sam, głośno, na całe gardło, udając placowego herolda:

– „Roku tego, piętnastego dnia czerwca, pułkownik Antonij Tański przysłał do wojskowej kancelarii generalnej człowieka Siemiona Kaliniczenkę, a przy tym jego zeznania, w których Siemion przyznał, że jest upiorem i jakoby na miasta Głuchowo i Łochwicę, w przeddzień święta Zbawiciela tego roku spadnie morowe powietrze. Przeto z generalnej kancelarii wojskowej rzeczony Kaliniczenko i jego osobiste zeznania do kolegium się posyła. Co się tyczę upiora onego, wojskowa generalna kancelaria orzeka, iże jest umysłu niestałego, i dlatego jego zeznanie świadczy o pewnym rozumu pomieszaniu. O czym kolegium wiedzieć powinno”. Pojęłaś, milutka? „...jego zeznanie świadczy o pewnym rozumu pomieszaniu”. Otóż i masz oświecenie! I płody jego słodkie.

Leżący na tapczanie konsul chrząknął znacząco. Najwyraźniej pojął z tego bełkotu znacznie więcej, niż Sale.

Ciężkie cielsko Macapury opadło na taboret i biedny mebel jęknął boleśnie, ale wytrzymał. Książka szeleszcząc stronicami, poleciała w kąt – po ścianie przemknął cień ogromnego motyla, który rozbił się o krawędź regału. W okularach błysnęło zielonkawe odbicie światła lampy, przekształcając twarz Stasia w owadzie oblicze ważki; Sale machinalnie osłoniła się uśmiechem – i bardzo surowo rozkazała sobie w duchu, by nigdy, przenigdy nie prowadzić z panem Stanisławem zbędnych rozmów o czymkolwiek; w każdym razie przed powrotem do ojczyzny.

A tam się zobaczy, kto kogo pobuja na kolanie.

Wsłuchana w oddalający się tętent koni najmniej ze wszystkiego żałowała tego, iż drugą już noc przyjdzie jej spędzić bez kochającego miłosne zapasy Stasia.

Do nocy, co prawda, zostało jeszcze trochę czasu. Zatrzymawszy się na chwilę prze zewnętrznych drzwiach, Sale zastanowiła się: wyjść czy nie? Odetchnąć świeżym powietrzem przed snem czy pomyśleć spokojnie o przyszłości? – ale jej rozmyślania przerwał znajomy, rozlegający się na ganku tenorek.

Aż dreszcz ją przeszył. „Podarki! Podarki dawaj! Dawaj gorzałkę! Pieróg z cebulą! Kiełbasę! Michę gołąbków! I kłaniaj się, kłaniaj! Masz ci los, durna baba!...” Zamrugała oczami, uspokoiła oddech i pchnęła drzwi, klnąc w duchu swoje głupie serce za bezpodstawne lęki.

Przedtem zawsze była spokojna... a może to ta druga, skryta Sale, otchłań w głębinie, zaczęła objawiać się częściej?

Na ganku grał w durnia z dwoma stojącymi na warcie serdiukami nie kto inny, jak Rudy Pańko we własnej, rumianolicej osobie. Spod jego zuchowato rozchełstanego kożucha widać było czerwoną niczym poranna zorza świtkę, rzadka bródka pasiecznika nastroszyła się zapałem hazardu, a słone od potu karty z trzaskiem uderzały o deski ganku.

– Koronny tromf! – bryzgając śliną, wrzeszczał dziad, a jego oczka spod krzaczastych brwi błyskały niczym bagienne ogniki, sprowadzające podróżnych na manowce. – Co, wziąłeś? A, koci wypierdku! A asa nie chcesz? As, dupek! Dureń jesteś, chłopie, dureń jak ta lala, a i kompan twój to dureń z dziada pradziada. Nadstawiaj nos!

Pojawienie się Sale uratowało nos pechowego serdiuka od egzekucji. Wcale się nie zmieszawszy, Rudy Pańko wstał, obciągnął kożuch i ukłonił się kobiecie do ziemi, wcześniej zdjąwszy czapę ze łba.

– Możesz mnie, jasna pani, obwinie o hultajstwo i chełpliwość! Kocham, stary szelma, w karcięta rżnąć, och, jak ja to kocham! Przechodziłem sobie... no i pomyślałem, zajrzę i zapytam o zdrowie pana Judki. Jak on tam?

Mowa pasiecznika dziś była znacznie bardziej zrozumiała. Albo Słowo zmądrzało, albo stało się coś jeszcze...

– Pan Judka już wstał – odpowiedziała zimno kobieta, całą swoją postawą dając wyraz niechęci do jakichkolwiek rozmów z dziadygą.

– Teraz zasnął i przykazał, żeby go nie budzić. Przyjdź jutro. Co, nie zapłacono ci jak należy?

Biorąc rzecz na rozum, Sale doskonale wiedziała, że powinna być dziadowi wdzięczna za uratowanie konsula. Nijak jednak na wdzięczność zdobyć się nie mogła. W pasieczniku drażniło ją wszystko: kretyńska świtka, która bardziej pasowałaby do błazna, bezczelny sposób prowadzenia rozmów, porozumiewawcze mruganie okiem, i... no, krótko mówiąc – dosłownie wszystko!

– Ha? – Rudy Pańko przyłożył dłoń do ucha, udając że nie dosłyszał. – Śpi? No i niech sobie śpi na zdrowie! A ja już sobie idę, pani jasna... precz idę... hop i już mnie nie ma...

Cofając się tyłem ku wrotom, nie wiadomo po co wsunął sobie lewą dłoń pod pachę i ten idiotyczny gest wywołał u Sale wybuch furii. Nie pojmując przyczyn ogarniającej ją niczym ogień kupę chrustu wściekłości, skoczyła za dziadem, dopadła go już za wrotami i chwyciła za połę kożucha.

– Czemu tu przyłazisz, stary puchaczu? – z niezrozumiałą dla niej samej satysfakcją syknęła prosto w rumianą twarz Pańki.

– Podsłuchiwać przyszedłeś? Podglądać? Precz stąd i żebym cię tu już nie...

Pańko wyrwał się bez najmniejszego wysiłku, czy oznak strachu, i wyciągnąwszy rękę spod pachy, pokazał Sale potężną figę. Dziwna sprawa, kobieta natychmiast zapomniała o gniewie, po którym zostało jej tylko zdumienie: to ja krzyczałam? Przeklinałam? Ja? Naprawdę ja?

– Więc ty, jasna pani, nie jesteś wiedźmą urodzoną, tylko urobioną? – zapytał Pańko, patrząc Sale prosto w oczy. – Urobioną, ulepioną, za trzy kopy kupioną? Nu, tak właśnie zrozumiałem... urobiona, a jeszcze wołociuga – telepiesz się tędy i owędy, biedaków za nos po bezdrożach wodzisz...

– Co? O czym ty mówisz?

– Co mówię, to moje, pani jasna... Nie zdarzyło ci się słyszeć, że jeżeli przy urobionej wiedźmie kułak z figą wsuniesz sobie pod pachę, to ona natychmiast wpadnie we wściekłość? Kto cię urabiał, że tego nie powiedział... a jeszcze trzeba cię było nauczyć, że podnieść rękę na wiedźmistrza – to już lepiej w piec ją wsadzić! A ty dziada za kożuch... Czyżby pan Macapura cię urobił dla swojej zabawy? Przecież tyś sama z dobrej woli na szabasie się nie zjawiła, Pana naszego nie uszanowałaś i upierałaś się, niczym durna koza... no, teraz czekaj, jasna pani, nieszczęście cię nie minie. Podziękuj, że kijaszka nie wziąłem i po wsi nie pogoniłem! Och, panie Macapuro-Kołożański, mało ci, żeś ziemię zagarnął, jeszcze i cudzej siły ci trzeba?! Czy to darmo Pan nasz w twoją stronę szczyptę soli rzucił... no, znaczy, co ma być, to będzie.

Sale słuchała starucha z sercem zamarłym z trwogi.

– Uciekaj, pani jasna – niespodziewanie zakonkludował Rudy Pańko. – Zbieraj manatki i natychmiast się stąd wynoś. Inaczej... Czekaj niedługiego rewanżu. Pan Macapura niechby się lepiej bał Pana naszego niż połtawskiego władyki... ech, przekorne panisko!

Staruch machnął ręką i szybko odszedł, nie oglądając się za siebie.

Jego sylwetkę oświetlała wieczorna zorza, przekształcając kożuch w coś podobnego do purpurowej świtki, skrytej teraz pod podwójnym owczym tołubem.

...serdiukowie, w milczeniu przepuściwszy kobietę między sobą, spojrzeli pytająco jeden na drugiego.

Warto powiedzieć jasnej pani, że Rudy Pańko, chwilę przed grą w durnia, dobre pięć minut bawił się na podwórku z czarcim dzieciakiem?

Może nie warto?

E, chyba nie warto.

Marnotrawny kaf-Malach, znikacz z Gontowego Jaru

Złota ciemnica lekko się trzęsie.

Ciasno obleka ją eteryczny dreszcz niczym jakaś istota, iskierkami zewnętrznego światła przypomina nieco mnie w mojej poprzedniej postaci, usiłuje nie ciałem, ale samym swoim jestestwem przeniknąć przez lśniące martwą wspaniałością ściany sarkofagu.

Nikły dreszcz drgań na granicy najbliższych sześciu portalów poziomu Malhut – na poziomie Bria ich liczba wzrasta dziesięciokrotnie i stukrotnie na czarnym poziomie Asii. Wcześniej nie zwróciłbym na to uwagi, tak jak potomek Adama nie zwraca uwagi na tchnienie wietrzyku wywołanego przez skrzydła przelatującego obok motyla. Ale teraz... O, teraz to drżenie przenika mnie na wskroś niczym klin, porusza tajne głębiny i staram się odpowiedzieć, puściwszy echo przez ruiny samego siebie, łowiąc słodki oddźwięk wibracji – rozpaczliwa próba wyciśnięcia czegokolwiek z przypadku, nakarmienia mizernego ciałka osy choć kruszyną miłosierdzia.

Podobnie pijak odwraca puste naczynie dnem do góry, błagając los o choćby jedną kroplę jeszcze.

Po części mi się nawet udało. Gasnąca już iskierka zamigotała znowu i ostrożnie się rozjarzyła. Nie, z tej iskierki płomienia nie będzie, do płomienia potrzebne mi Nieskażone Światło, w porównaniu do tych oblewających mnie teraz kropli rosy podobne do wielkiego oceanu. Ale mimo wszystko, dziękuję ci, nieznany dobroczyńco, który dałeś mi choć te krople...

Dałeś?

Porzuć nadzieję! – mizerne resztki siły raz jeszcze potwierdzają: mam rację, nic się nie dzieje przypadkowo.

Ten, kto próbuje dotrzeć do mnie po omacku, jest po prostu ciekaw: co to za niezwykły medalion wisi na szyi niesamowitego malca? I postukuje w moje więzienie po swojemu, szukając pustki, tak jak w pełni sił potrafiłem robić i ja, jak w potrzebie potrafią czynić Graniczni bejt-Malachowie; i jak w pewnym stopniu – prymitywnie, z trudem, jak ślepiec stukający kosturem o drogę – potrafią to robić niektórzy ze śmiertelników.

Ludzie.

A ja po prostu pochłonąłem, skradłem, przyswoiłem sobie część skierowanej na mnie cudzej uwagi!

Interesuje się mną człowiek... Człowiek? Wibracja jest zbyt słaba i nieuporządkowana, żeby...

– Ale piękne masz cacko, chłopcze! Dobre cacko! A w środku pszczółka! – czyżby bat’ko synkowi podarował?!

Światło. Ale nie to, Prawdziwe – zwykłe, słoneczne. Trochę już przyćmione, bo na zewnątrz panuje wieczór; choć po tym złotym śnie i ono wydaje się niemal oślepiające. Niedaleko – człowiek.

Widziałem go już wcześniej.

Jak to mówią śmiertelnicy: „trochę się już zdążyliśmy poznać”.

Niezbyt trafne słowa.

– Oj, czego też ludzie nie wymyślą! Takie piękno! Jak żywa, prosto ją do ula... a może, chłopcze, ona jeszcze miód daje?

Nie, wiedźmistrzu. Nie, Rudy Pańko, wodzu miejscowego Konwentu, nie dam ci miodu. Marszcz gębę, ile chcesz, uśmiechaj się w swoje kłączaste wąsy, mrugaj okiem – nie dam. Tym bardziej, że wcale nie żartujesz, doskonale wiesz, z kim masz do czynienia, łowisz echa tych wibracji eteru, których nie potrafiłem pochłonąć całkowicie. Dla każdego członka Konwentu, nie mówiąc o jego wodzu, cielesny wygląd nie ma żadnego znaczenia.

Poznałeś mnie przecież, prawda, wiedźmistrzu?!

– Daj dziadkowi zabawkę, chłopcze! No, daj obejrzeć, nie zabiorę ci przecież!

Mój syn w odpowiedzi przecząco kręci głową i cofa się o krok.

– No daj, dziadek jest pasiecznikiem, pszczółki dziadka lubią, że strach!

Zuch synek... nie dawaj. Nie jestem wrogiem miejscowego Konwentu, dokładniej rzecz biorąc, nie byłem nim, kiedy mogłem – ale takiemu jak ten dziad lepiej nawet palca nie podawać. Szczególnie, jeżeli nie został ci nawet palec... Może wczoraj jeszcze byłoby mi wszystko jedno, ale dziś gotów jestem zapłacić każdą cenę, byle tylko przeżyć!

Kocham życie nie tylko ze względu na mnie samego... kocham je za dwóch.

– Widzisz go, jaki chytrus! – Pańko żartobliwie grozi mojemu synowi palcem jak z drewna wyrzeźbionym; ale nie idzie za nim.

– No, dobra, jak tam sobie chcesz, chłopcze. Stój tam sobie, a ja z twoim bat'ką i stąd pobałakam!

Krzepki staruch! Nie tylko mnie poznał, ale i rozumie, że go słyszę. I pewnie mogę odpowiedzieć. Mogę? Czy...

„I co, znikaczu, podstawił ci haka twój los? – uśmiech znikł nagle z gęby wiedźmistrza. Milczy, serdiukowie na ganku nudzą się śmiertelnie, a ja słucham jego milczenia. – Niewiele z ciebie zostało, och, wszystko prawie schrupano i zjedzono. Ale mimo wszystko poznać można... Pańki nie oszukasz... Wiem, wiem, nie zamierzałeś mnie wyprowadzić w pole...Pamiętasz, mówiłem ci: niepotrzebnieś się do Jaryny przyczepił, niepotrzebnie jej dziecko zmachałeś... nie uwierzyłeś Pańce, i z tego się wzięły twoje kłopoty i przypadłości. Znów mi nie wierzysz? No i nie wierz sobie, twoja sprawa! Niech ci będzie, przysługa za przysługę, ty mnie pomożesz, i ja dla ciebie, kumasz, coś wymyślę! A potrzebuję od ciebie byś dziś w nocy, około północy, zajrzał, co się w komorze u przyjezdnej panienki wyprawiać będzie. Popatrz tylko, a potem rozgryź rozumkiem. Dla ciebie to żadna sprawa, a mnie przysługę oddasz. A ja nie zostanę ci dłużny! Wiele nie obiecuję, ale coś niecoś potrafię ci podsunąć. No jak, umowa stoi?”

Milczę.

„Stoi, czuję, że stoi. Więc masz Słowo na zakąskę; możesz z jego pomocą przez trzy dni po niebie się bujać!” – i Pańko jednym tchem wyrzuca z siebie niezrozumiałą serię szybko po sobie następujących sylab, która dusi chichot serdiuków, a całe moje osie ciało przenika na wskroś dreszczem.

Istotnie, na trzy dni wystarczy.

Jedno mnie smuci: czy się zgodzę pomóc wiedźmistrzowi w nadziei na przyszły rewanż i pomoc, czy nie – istoty sprawy to nie zmienia. Ukryć niczego przed nim nie zdołam. Ot i teraz – wystarczyło, że pomyślałem, co chcę mu powiedzieć – a on już wiedział, co mu powiem.

Straciłem znacznie więcej, niż początkowo mi się wydawało.

Dlatego z pewnością znów nocą nawiedzę komnatę, w której śpi kobieta o imieniu Sale Kewal; ale częściowo i dla swoich własnych pobudek.

To, co interesuje wodza Konwentu, niewątpliwie może zaciekawić też resztki kaf-Malacha.

...wciąż jeszcze nie wiem, kim jest to dziecko, które przychodząc na świat zabiło Jarynę.

Mój syn.

Czy wątpię w to, że jest moim synem? Nie. Zewnętrznie jest bardzo podobny do mnie, gdy byłem mały, taki kaf-Malach; ja jednak, jak nikt inny wiem, że wygląd zewnętrzny jest niczym. Po części dlatego, że w ogóle może być złudzeniem, a jeżeli nawet nie jest, to może się pod nim ukrywać wszystko, co chcecie, aż do kompletnego braku czegokolwiek wewnątrz.

Czy mój syn pojmuje wiele z tego, co się wokół niego dzieje? I najważniejsze, jak on to pojmuje? Jak dziecko? Jak dojrzały człowiek? Jak ja? Ja ten, jakim byłem, czyja ten, jakim jestem obecnie? A może po prostu nie mam z czym porównywać jego sposobu pojmowania?

Ale w każdym razie mój syn nie działa przeciwko mnie. Można by rzec, że nawet mi pomaga. Gdybyż nie ta podła myśl: „On prowadzi swoją grę! Od samego początku, od łona kobiety, która umarła po to, by mógł żyć! Czy to możliwe, że dziecię kaf-Malacha i córy Chawy nie wtrąca się w bieg wydarzeń tylko dlatego, że jak na razie wszystko się dzieje po jego myśli?

A może właśnie się wtrąca?! Przecież chyba nie bez powodu wypuścił mnie z medalionu w komnacie kobiety imieniem Sale Kewal, kiedy jej dusza zmierzała na Pogranicze?! Widziałem Judę ben-Josifa synowskimi oczami, potem swoimi własnymi, potem widziałem pogranicze i Samaela oczami kobiety-Przewodniczki... Co z tego wszystkiego widział mój syn? Czyimi oczami to widział?

Brak odpowiedzi. Po pierwszym, przypadkowym przebiciu, jego jaźń jest dla mnie na głucho zamknięta.

A czy moja dla niego?

A przecież i Rudy Pańko jego nie widział na skroś! Mnie widział, a jego nie! Wzdrygam się nagle, dojmująca i nieprzyjemna świadomość obcej władzy nad sobą nieoczekiwanie miesza się z nowym, niezwykłym i nieznajomym mi wcześniej uczuciem.

Uczuciem dumy za mojego syna.

Rodzice są pierwszymi zabawkami dzieci.

Wygląda na to, że po raz pierwszy poczułem się ojcem.

Wieczko medalionu lekko się uniosło.

Północ.

Pora wykonać swoją część umowy z wiedźmistrzem.

Drzwi do komory, w której śpi kobieta, nie są zamknięte; widać wąską szczelinę. Ciągnie stamtąd niemiłym chłodem. Podtrzymywane zaklęciem wodza Konwentu ciało osy lekko zawisa w powietrzu i na mgnienie oka czuje dziką radość. Radość – i wstyd z tego, że się cieszę. Na Trzech Wielkich Rozmówców! – jakże niewiele trzeba do tego, żeby się cieszyć. Ja, który jak wolny wiatr przenikałem przez portale, który wzdłuż i wszerz przemierzałem koronę drzewa Sefirot, który się pławiłem w blasku Prawdziwego Światła, czerpałem je garściami i obdarowywałem nim, kogo tylko zapragnąłem; ja, który śmiałem się z Granic i ich straży – teraz cieszę się właściwie z niczego: okazuje się, że moje mizeme resztki chwilowo mogą pokonywać dziesiątki kroków i nawet – przekleństwo! – osa może latać!

Jestem śmieszny.

Jako skrzydlaty podpatrywacz jestem nie mniej śmieszny niż człowiek, który akurat pełznie teraz od schodów wzdłuż korytarza. Chciałeś wiedzieć, wiedźmistrzu, co tu się będzie działo o północy? – o północy po korytarzu pełzają jacyś ludzie. A właściwie jeden człowiek. Dziwny. Nieruchomy. Wewnętrznie nieruchomy. To znaczy, że chyba nie powinien się poruszać i na zewnątrz. A jednak porusza się...

Pełznie z uporem, którego można by mu pozazdrościć.

Nogi mu odjęło, nieszczęśnikowi, czy co?

Zatrzymał się.

Skrzypią drzwi, za którymi śpi kobieta w zmiętej pościeli – przeciąg z ulgą wygwizduje się na wolność.

Człowiek na progu komory odwraca głowę i bojaźliwie ogląda się przez ramię – a ja podchwytuję jego spojrzenie. Wzrok ma martwy, jak ryba od dwóch dni leżąca na zalewanym słonecznym blaskiem piasku. Zgniły wzrok.

I razem ze skrzypnięciem, razem z martwym spojrzeniem nocnego gościa, nagłym błyskiem oświeca mnie zrozumienie: trzeba się pospieszyć. Wiedźmistrz posłał mnie po to, bym obserwował, tylko obserwował i niczego więcej nie robił, ale jeżeli tylko do tego się ograniczę, nigdy już nie zostanie mi przywrócona dawna postać i moc! A dziwny człowiek-robak pełznie powoli – trzeba mu jeszcze pokonać próg, a potem się przeczołgać przez całą niemal komnatę.

Zdążę!

Lecę – korytarze, schody, pierwsze piętro... Na zewnątrz, przed drzwiami, śpią wartownicy – nie widzę ich, ale odczuwam migotanie mnogiego snu w śpiących ciałach; na piątym poziomie śni im się, że uczciwie pełną straż przy wrotach, a na szóstym i siódmym – że piją na umór u jakiejś szynkarki Baśki! W sumie oznaczało to spokój płynący z dobrze wypełnionego obowiązku i niechęć do przebudzenia.

Mądrze.

Wodzu Konwentu, nie uprzedziłeś mnie o tym, że ktoś tu się zechce tak zabawiać!

Oto są... drzwi, za którymi mieszka Zaklęty, towarzysz Przewodniczki – i cel mojego lotu. Zamknięte! Nie mogę, nie zdołam przeniknąć do środka! Ja, którego przedtem nie mogły zatrzymać granice sfer, nie mogę przeniknąć przez zwykłe, i chyba nawet niezamknięte drzwi! Ja, który...

Bez paniki.

Tylko bez paniki.

– Leć...

Dłoń o sześciu palcach lekko popycha drzwi. Patrzy na mnie mój syn – długim, uporczywym spojrzeniem – a potem w milczeniu odwraca się i odchodzi. Idzie bezszelestnie – ani jedna klepka nie śmie skrzypnąć pod jego stopami.

On już wcześniej tu na mnie czekał, stojąc w niszy za portierą.

Wiedział.

W tej chwili prawie kocham mojego syna.

Nie mogąc już stłumić pełnego podniecenia bzyku, złota osa błyskawicznie wleciała w otwarte drzwi.

Pod lecącą ku łożu iskierką, wbrew brakowi światła, mknął po podłodze zdumiewający cień – czarna sylwetka człowieka mającego ręce o różnej ilości palców.

Zaklęty spał. Spał ciężko, niespokojnie, a jego rozdwojoną niczym język żmii buntowniczą duszą targały dzikie widziadła z przeciwstawnych aspektów. Bezcielesne, delikatniejsze od duchów czy tworów eteru śnione obrazy często przychodzą zza Granic. Dlaczego posępna jaźń Zaklętego przyciąga ku sobie wciąż tę samą wizję: dym płonących magnolii, chrzęst porcelany, białą świecę platanu? I dlaczego po obudzeniu kryje on to w sobie do kolejnego snu?

Zresztą, to akurat nie jest ważne. Kiedy Zaklęty się zbudzi, czeka go koszmar na jawie!

Wbijam żądło. Jad sączy się w człowieka o imieniu Rio, pod obronne pokrywy, jednocześnie i od razu w obie splecione ze sobą dusze (choć to wcale nie są dusze!) – jad rzeczywistości. Patrz!

– czujna straż pogrążona w mnogim śnie, po korytarzu pełznie człowiek o martwym spojrzeniu, a bezbronna kobieta śpi, miotając się bezsilnie w pościeli na dębowym łożu... patrz, herosie!

W innych okolicznościach można by rzec: „Bohater podskoczył jak użądlony!”. Innych okoliczności jednak nie miałem – niewiele brakło, a bym się spóźnił. Niełatwo było pochwycić moment przebudzenia, a jeszcze trudniej pojąć, w którym okamgnieniu Zaklęty, tak jak stał – nagi – znalazł się na korytarzu, porwawszy pierwej miecz ze ściany. Mimo wszystko dobry jest ten pogrzebowy kurhan! I jeżeli uda mi się sprawić, żeby stał się taki, jak przedtem, a jego...

Kiepsko mi się myślało. Potrzebowałem wszystkich sił do jednego, jedynego celu: by nie zostać z tyłu za bohaterem...

Straciłem siły, ale zdążyłem.

– Puść ją! Słyszysz, bydlaku?!

Mimo wszystko minęło trochę więcej czasu, niż myślałem. Chciałeś, wiedźmistrzu, wodzu tutejszego Konwentu, żebym tylko patrzył?

Proszę bardzo: patrzę.

Nieruchomy od środka zdążył jednak dobrać się do łóżka. Teraz zwalił się na Sale całym ciałem i przylgnął ustami do zagłębiania pomiędzy szyją i ramieniem, martwym chwytem objąwszy szamoczącą się rozpaczliwie kobietę. Gwałci? A może... A zresztą heros Rio jest tuż tuż. W mroku widzi znacznie gorzej ode mnie, ale bohaterom, jak wiadomo, wystarczy widok sylwetek i własna wyobraźnia. Szarpnięcie za włosy, uderzenie pod żebra rękojeścią miecza, a właściwie jej graniastym, ciężkim zwieńczeniem – i obcy, brudny, kosmaty, leci w kąt.

Tylko po to, by błyskawicznie wstać, niczym gliniany golem.

Wstać?!

Człowiek o martwym spojrzeniu nie zwraca żadnej uwagi na Rio – niezginające się niczym drewniane szczudła nogi znów go niosą ku łożu. Palce herosa jak kleszcze wpijają mu się w ramię, ale człowiek o martwym spojrzeniu macha tylko ręką – i tym razem w kąt leci bohater, cudem tylko nie nadziawszy się na własny miecz. No, dalej, Rio, wstawaj! On wstał, znaczy, potrafisz i ty! Nie widzisz, że nie można go zatrzymać, nie zabijając! Zabij! spuść na świat szczodrą śmierć ze swojej klingi! Złam Zakaz! Inaczej... spójrz, kobieta ma krew na szyi! Krew! Ty co, do cna oślepłeś?

Zaklęty odpowiada uderzeniem z podłogi; rzuca mieczem – i znów trafia miedzianym jabłkiem zwieńczającym rękojeść. W plecy.

Gdyby cios dotarł do celu – człowiek o martwym spojrzeniu runąłby na ziemię ze złamanym kręgosłupem, sparaliżowany – ale żywy!

Ale szczęście wreszcie uśmiechnęło się i do mnie: nocny gość jakby wyczuł niebezpieczeństwo i w ostatniej chwili zaczął się odwracać, wobec czego cios poszedł bokiem i rozerwał mu tylko ubranie razem ze skórą grzbietu. Ku twarzy Rio wyszczerzyły się żółtawe kły, a z przypominających jamę grobu ust wysączyła się niteczka krwawej śliny. Ostrze miecza groźnie wparło się w pierś obcego, tuż pod sercem – wstrzymaj się! stój! zginiesz! poddaj się! – dwie łapy w odpowiedzi chwyciły klingę, ale nogi, niepokorne nogi, zawiodły swego pana.

Człowiek o martwym spojrzeniu runął do przodu.

I miecz wynurzył się pomiędzy jego łopatkami.

Fundamenty świata drgnęły nagle! Wichry eteru uderzyły ze wszystkich stron, zmiatając zasłony, przenikając Granice, łącząc możliwe z niemożliwym! – teraz, zaraz woda naruszenia zakazu runie pod korzenie Drzewa Sfirot, otworzą się nabrzmiałe pączki na gałęziach, torując drogę Prawdziwemu Światłu – jak to się już kiedyś zdarzyło – i wreszcie odzyskam dawną postać... Szybciej, szybciej, zmęczyło mnie już czekanie!

Ale dlaczegóż to niewidzialny wicher słabnie i zamiera, czemu marnieje woda cudu, dlaczego ponownie się zamyka zaczynająca już pękać skorupa, dlaczego... Nie, nie! Czyżby ponownie...Oto macie zabitego, leży na podłodze z mieczem w sercu, a nad nim zamarł oszołomiony bohater Rio, który złamał, złamał – ZŁAMAŁ! – warunek Zaklęcia!

Dlaczego?!

Zaklęty pochyla się nad leżącym.

– Martwy – mówi, i drga mu przy tym policzek – Dziwne, zdążył już nawet zesztywnieć...

Zesztywnieć?

Zabity przed chwilą zdążył zesztywnieć?

Leżąca na podłodze istota drgnęła i Rio mimowolnie odskoczył. Przerażona śmiertelnie kobieta w pościeli pisnęła przenikliwie, i przyłożyła dłoń do szyi. Człowiek o martwym spojrzeniu jednym szarpnięciem wyrwał sobie z piersi miecz, starannie ułożył go pod ścianą i usiadł.

– Uciekaj, Sale! – w głosie herosa zabrzmiała prawdziwa rozpacz.

– Sale? Nie! Sale, to ty?

Noc nagłym zgrzytem rozdarł głos – ochrypły i jednocześnie przenikliwy – i nawet Rio znieruchomiał, jakby wpadł nagle na niewidzialną ścianę.

Tego głosu nie sposób było nie poznać.

– Chosta?! – sapnął heros, a ja przekląłem szczęśliwy traf, który się nagle okazał potworną drwiną losu – dwakroć prosić Zaklętego o śmierć tego samego człowieka i dwakroć nie osiągnąć zamierzonego celu.

– Chosta?!! Co z tobą? Ty... ciebie przecież zabili, sam widziałem!

Nagi Rio przysiadł w kucki przed żywym trupem. Kobieta chyba zaczęła powoli odzyskiwać rozsądek, ale jak przedtem nie mogła wymówić ani słowa. Zamiast zbędnych słów wyciągnęła rękę ku wezgłowiu łoża, gdzie stał ciężki siedmioramienny świecznik i leżało krzesiwo.

Ja tymczasem zdążyłem się usadowić na haku ściennego wieszaka i nie musiałem się już bać, że ktoś mnie spostrzeże w rozjaśnionej blaskiem świec sypialni.

– Zabili – wyszeptał ten, którego kiedyś nazywano Chosta, starając się stłumić nieprzyjemne brzmienie swego głosu. Nie bardzo mu to wychodziło. – Zabili mnie, Rio. Zimno mi. Jestem martwy. Myśli... zgniły... Sale... a ty zostałaś przy życiu?

Zapłonęła świeca, potem druga i dwoje ludzi mogło się wreszcie przyjrzeć martwiakowi.

– Żywa – zaskrzypiał martwiak i w jego mętnym spojrzeniu niczym dwa robaki splotły się ulga i ból. – Straciłem rozum... Po śmierci tak bywa. Jestem katem; słyszałem. Dobij mnie, Rio! Ja dla ciebie dobijałem, dobij i ty mnie... dla mnie. Krwi wypiłem niewiele. Lada moment pamięć znów mnie opuści – i ponownie się na was rzucę. Odrąb mi głowę, Rio... proszę. Nie bój się, odrąbać głowę nieboszczykowi, to głupstwo! Wiem, byłem katem...

– Ja... nie mogę, Chosta! Nie mogę!

– Dobij! – były kat niespodziewanie wczepił się w rękę swojego niedawnego towarzysza iście martwym chwytem. – Obdarz spokojem moją duszę! Nie chcę tak...

– A jakże ty chcesz, katowski pachołku? – rozległo się wesołe pytanie od drzwi. – Do bożego raju ci się zachciało? Niechrzczona dusza, pochowana w obcej ziemi, zabita przez obcych – nie, nie masz raju dla takich...

Na progu stał stary wiedźmistrz. Chytrze mrużąc oczy, patrzy na nieprzyzwoite widowisko – nadzy mężczyzna i kobieta, oraz ożywiony martwiak na podłodze.

Jedna rzecz jest dla mnie niejasna: do czego ci, Pańko, potrzebny jestem jako świadek?

– No i co, wiedźmo urobiona, sama nie poradziłaś sobie z moim upiorcem? – uśmiechnięty pasiecznik drapie się grubym paznokciem po brodzie. – Mówiłem ci, żebyś się stąd wynosiła, a ty się upierasz, leziesz w piekło przed swoim bat’ką! Niech będzie, jasna pani, tym razem Pańko cię tylko straszył, żebyś na drugi raz się zastanowiła, gdy ci przyjdzie chętka za kożuch wiedźmistrza targać... Dam ci tydzień, ani dnia więcej, na pozbieranie manatków. Zrozumiałaś, jasna pani?

– Dlaczego... dlaczego tyś go... – zamiast odpowiedzieć na otwartą groźbę, kobieta kiwa w stronę skulonego w kłębek i milczącego Chosty. – Dlaczego?!

– Ja? – wódz miejscowego Konwentu wzrusza ramionami.

– Toż wasz przyjaciel i bez Pańki był gotowym upiorcem, kiedy tam przyszedłem. Nu, trochę mu pomogłem, bez tego się przecie nie obeszło...

– A drugi? Lekarz? – bohater miał coraz większe trudności z utrzymaniem siebie w ryzach.

– A, ten chłop, co go Ramolem nazywali? Ten umarł zupełnie. Jak porządni ludzie. Zdążyli go ochrzcić, więc umarł jak każda dusza chrześcijańska. Lekarzem był, mówisz? Jeżeli dobrym, to teraz w raju pierożkami się objada!

– Może mu ucho odrąbać? – znudzonym głosem zwrócił się Rio do kobiety. – Albo jęzor mu wyrwę, żeby głupot nie gadał? Co o tym myślisz, Sale?

No, zdaje się, że wreszcie do Pańki dotarło. Zrozumiał: zabić go heros nie zabije, ale język mu wykroi i nawet okiem nie mrugnie.

– Ty, chłopcze, pomyśl, zanim coś palniesz – mruknął, uciekając spojrzeniem w bok. – Żebyś jeszcze nie pozazdrościł temu bursakowi, co trzy noce modlił się w cerkwi nad martwą panienką...

– A ty myśl o tym, co robisz, gdy nieboszczyków niepokoisz! Mów zaraz, jak teraz można Choście pomóc?

– A jak można pomóc upiorcowi? – szczerze się zdziwił pasiecznik.

– Chyba że naprowadzić go na kogoś, by sobie krwi popił? No, to go naprowadziłem!

– A pokój możesz mu dać? – Nu...

– Nie „nukaj”, ale rób, co ci kazano!

– Aleś ty chybki, chłopcze! Dobry upiorzec zawsze się przyda w gospodarstwie! Pokój, widzisz go... Może i dam mu ukojenie, jeżeli się stąd wyniesiecie bez ceregieli i nie będziecie za dużo gadać. A waszemu przyjacielowi i tak się poszczęściło! Był katem, rezunów rozmaitych na tamten świat wyprawiał – a teraz co? To samo robi! Nie musi się nawet przyzwyczajać. No, dobrze, dobrze, już idę. – Pańka najwyraźniej spostrzegł, jak Rio zmienił się na twarzy. – No co, zgoda? Wy się stąd wyniesiecie do tygodnia, a ja jego może i uspokoję!

Wiedźmistrz przysiadł, zręcznie zarzucił sobie na plecy chylącego się ku niemu nieboszczyka i podreptał ku wyjściu.

Wyleciałem za nim.

Zrozumiałem, co chciał osiągnąć stary wiedźmistrz, zapraszając mnie na świadka. Miejscowy Konwent wydał wyrok na nieskłonnego do kompromisów pana czarnoksiężnika, zaczynając od rzeczy pierwszej i najprostszej – przeszkodzenia mu w jego planach, i były kaf-Malach powinien o tym wiedzieć.

Po co?

Żebym przekazał coś synowi?

Bardzo stary człowiek przeklina.

– No proszę, i tak zawsze: wystarczy, żeby chory Żyd, któremu dawno już pora na tamten świat, zechciał się zdrzemnąć, a natychmiast zjawiasz się ty! I swoją głupią gadaniną pozbawiasz go chęci do snu. Co cię tym razem gryzie, hańbo Stworzenia Świata? Może chcesz, bym przed tobą odsłonił wszelkie tajemne zamiary i pragnienia Świętego, Który Jest? Od razu cię więc rozczaruję: nie wiem, jakie są Jego myśli i dążenia! – z popękanego dzbana starczego mamrotania kapią krople złośliwej nadziei. – Jeżeli akurat tego chciałeś, z miejsca możesz się wynosić, a ja zdołam ukraść Wieczności choć odrobinę snu...

Rozmawia ze mną, leżąc na cyprysowym tapczanie, obitym cynową blachą i narzuconą na nią derką z wielbłądziej sierści. Nie chce mu się nawet wstać i doskonale go rozumiem. Wyłaniam się z kolumny portyku i przysiadam obok u wezgłowia, by nie wznosić się nad starcem niczym Wieża Babel.

Woskowe powieki zwierają się jeszcze ciaśniej; ale on nie śpi, oczywiście, że nie śpi. Mimo wszystko ciekaw jest przyczyny, dla której dziś się zjawiłem.

– Powinszuj mi, raw Elisha. Już niedługo urodzi mi się syn!

– Zawsze podejrzewałem, że nie jesteś osobliwie mądrym kaf-Malachem – jedno oko się otwiera i spogląda na mnie z wilgotnym smutkiem. – Ale dziś potwierdziłeś moje podejrzenia z nadmiarem! Kto się chwali głośno nie urodzonym jeszcze dziecięciem, bez obawy, że skusi licho! Każde słowo ma swój oddźwięk, a gdy mowa o tym, co się jeszcze nie zdarzyło, szczególnie o skrytych narodzinach... Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu! Kim ona jest, skoro się już o tym zgadało?

Nie od razu pojąłem treść pytania. Z szanownym raw Elishą tak zawsze: przed chwilą mówił zupełnie zrozumiale – a oto już milczy, pozwalając zaskoczonemu rozmówcy tępo mrugać oczami.

– Kobieta. Śmiertelniczka. Nie stąd.

– Oczywiście, oczywiście – staruch kiwa głową z satysfakcją, znów skrywszy oczy za zasłonami powiek.

– Co jest oczywiste?

– Że to kobieta. Śmiertelniczka. I nie stąd. Takich jak ty, zawsze ciągnęło ku córom człowieczym.

– Masz rację, raw Elisha. Ale czemu tak jest? Widziałem te, które zwano boginiami – były istotnie piękne! Spotykałem się z tymi, które nazywano demonicami – i były czułe, pełne żądzy i biegłe jak nikt w szukaniu i dawaniu cielesnych rozkoszy. Widziałem te, dla których jeszcze nie znaleziono imion i nazw w ludzkich językach, i wiem, że ich wygląd może każdego oczarować. Ale gdy tylko w pobliżu znajdowały się śmiertelne córy człowieka...

– I ty się z tym pytaniem zwracasz do starego człowieka, przepełnionego szlachetnością?! Odejdź precz, bezwstydny wyrzutku nie wiedzieć czyjego łona! Odejdź ode mnie! Myślałem, że chcesz mnie spytać o zamysły Świętego, Który Jest – i miałem nadzieję, że się ciebie łatwo pozbędę! A ty... – Starzec wreszcie pozwolił sobie na otwarcie oczu – jedno i drugie się ze mnie śmieje. – No, dobrze, ze względu na twojego pierworodnego, po trzykroć tfu! tfu! tfu! w stronę jego biednej matki!... i niestety, nadmiernie gadatliwego ojca! – przyjdzie mi zacząć jednak od jego zamysłów...

Oto, co powiedziano w wykładni kabalistów Cfatu, których imion nie wypowiada się na głos i Księdze Bereszit, inaczej zwanej Księgą Bytu:

„Kiedy przystępował Święty, Który Jest, do stworzenia Adama, zobaczył sprawiedliwych i łotrów, którzy się z niego zrodzą.

I powiedział: „Jeżeli go stworzę, zrodzą się zeń źli. A jeżeli go nie stworzę, to skąd wezmę sprawiedliwych? Cóż więc zrobił Święty, Który Jest? Odwrócił swe oblicze od drogi złych ludzi. A tworząc Adama dał mu Miłosierdzie. Napisano o tym w Tegilimie, inaczej w Psałterzu: „...Ponieważ zna Pan drogę sprawiedliwych, a droga złych wiedzie ku zatraceniu...”. A przystępując do tworzenia pierwszego Adama, poradził się bejt-Malachów, inaczej Aniołów Służebnych. Powiedział im: „Oto stworzę człowieka na obraz i podobieństwo Swoje”. I spytali Go: „Adama? A jakiż on będzie?” I jeszcze Go spytali: „Kimże jest ten człowiek, że o niego pytasz?” On zaś im odpowiedział: „Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy będzie od was”. I jeszcze im powiedział: „Wynijdą zeń sprawiedliwi”. Powiedziano zaś o tym: zaprawdę zna Pan drogę sprawiedliwych. I ukazał Pan drogę sprawiedliwych bejt-Malachom, inaczej Aniołom Służebnym. A „droga złych przepadnie...” znaczy, że nie odsłonił przed nimi Święty, Który Jest, iż wynijdą z Adama niesprawiedliwi. Bo gdyby odsłonił przed bejt-Malachami, że wynijdą niesprawiedliwi z niego, którego stworzono na obraz i podobieństwo, nie pozwoliłaby mu Sprawiedliwość na stworzenie Adama...

Kiedy Adam zgrzeszył, porzuciwszy wespół z Chawą ogrody Edenu, i zaczęli się rozrastać po Ziemi potomkowie Adama, wśród nich zaś sprawiedliwi i grzesznicy – ujrzawszy to powiedzieli dwaj z Istot Służebnych, zwani Azą i Azelem: „gdybyśmy byli na Ziemi, nie bylibyśmy zgrzeszyli!”. I przybrawszy na zawsze cielesne postaci, iżby nie kusił ich powrót w światłość, zstąpili na ziemię Aza i Azel, a przychodząc do córek człowieczych, płodzili z nimi gigantów.

A patrzący na to ze światłości Ein-Sof mówili inni będący Istotami Sądu: „Oto potomstwo Azy i Azela siłą rządzi synami Adama. Czyż taki był zamysł Świętego, Który Jest?!” I w pysze swojej uznali, że zgłębiwszy jego zamysł, naprawić muszą pomyłkę. Pozostawszy światłem, spadły Istoty Sądu na świat materialny i rozdzieliły go na części Granicami, iżby w miarę sił swoich odgrodzić wolnych synów Adama od dziedzin i władzy gigantów. A samych Azę i Azela w ich cielesnej formie przykuły Istoty Sądu żelaznym łańcuchem (ponieważ uznały, że mają prawo sprawować sądy w Jego imieniu) do skały Kaf, żeby nie płodzili więcej potomstwa; i po dziś dzień stoją tam spętani buntowniczy aniołowie, a świadomi ludzie, którzy poszukują sekretnej wiedzy, przychodzą do nich, by uczyć się tego, co zakazane.

Ale ogarnięci zapałem bejt-Malachowie, nawet zostawszy światłem, pozbawili się możliwości powrotu, dopóki istnieją ludzie, i dopóki jest co i przed kim ochraniać. Smutny to los: służyć potomkom Adama, nie kochając ich, jako że powiedziane zostało: „Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy będzie od was”. Krom tego zaś wiadomo Istotom Sądu o tym, że z końcem czasu zniknie świat materialny, a razem z nim ludzkie ciała, dusze zaś wrócą do światłości Ein-Sof, sprawiając, że zbędne staną się Granice i służba bejt-Malachów. Teraz zaś opiera się świat na sprawiedliwych, i gdy tylko ich liczba stanie się mniejsza od koniecznej – nastanie koniec ziemskiego padołu.

Takie więc były rachuby Istot Sądu: „Podzieliliśmy świat Granicami, żeby oddzielić jednych od drugich, siły od sił, a wiedzę od wiedzy. Ale przecież może się zdarzyć, że wewnątrz którejś z oddzielonych cząstek znajdzie się mniej sprawiedliwych, niż potrzeba do podtrzymania świata na krawędzi otchłani? Wtedy zniknie ta część w ogniu Jego gniewu, a ludzkie dusze, uwolnione od brzemienia grzesznych ciał, podążą ku Światłu – i otóż mamy sposób, by pomóc w spełnieniu zamysłu Świętego, Który Jest! Wybawimy całość od brzemienia grzesznych ciał, oczyszczając ją część po części!

Mnożąc powody odgradzania – króla od króla, demona od demona, kapłana od ofiary i mędrca od głupca – bejt-Małachowie zaczęli mnożyć Granice, i w rzeczy samej działo się tak, iż odgrodzone cząstki ginęły w ogniu Jego gniewu, ponieważ brakło sprawiedliwych, by ratowali cząstkę od jej losu.

Kiedy rozdarły się niebiosa w powszechnym potopie, uradowały się Istoty Służby, mówiąc: „Oto się stało! Teraz się uwolnimy od służby!” Wody jednak wysychały, odsłaniając nowe połacie ziemi. „Idźcie i rozmnażajcie się!” – brzmiało nad światem i zaczęło bejt-Malachom brakować sił, by podtrzymywać wszystkie istniejące Granice, a cóż dopiero tworzyć nowe! I wtedy właśnie poczuli głęboką zawiść wobec buntowniczych Azy i Azela, i ich potomstwa, dzieci wolnego wyboru. Ponieważ ten, kto wybrał Wolność zamiast Służby, bliższy jest Adamowi niż Istotom Sądu, dlatego też ciągnie dziedziców Azy i Azela, spadkobierców ich buntu, do śmiertelnych kobiet, a nie do bogiń, demonie czy bezimiennych stworzeń! Samym zaś Istotom Sądu potomstwo nie zostało dane: pozostające światłem są bezpłodne!”

– Jesteś zadowolony?

– Nie, o mądry raw Elisho. Nie jestem zadowolony. Dla odpowiedzi na proste pytanie: „Czemu mnie ciągnie ku śmiertelnym kobietom?” powiedziałeś zbyt wiele. I jednocześnie zbyt mało – ponieważ twoja odpowiedź zrodziła we mnie kolejne pytania. Jeżeli liczba Granic nieustannie rośnie” a bejt-Malachowie nie mogą mieć potomstwa z córami człowieczymi, to jak oni, Aniołowie posługi, wypełniają przykazanie: „Idźcie i rozmnażajcie się”?!

Brak odpowiedzi.

Słychać tylko ciche pochrapywanie.

Cofam się w głąb kolumny.

Przyniosę mu najbardziej kojący sen, jaki zdołam znaleźć – oczywiście, o ile zdążę.

Sale Kewal, zwana Laleczką

Przeciąg szeleścił stronicami. Sale wyciągnęła rękę i ten bastard wiatru i szczeliny przylgnął do niej, chłodząc nadgarstek.

„I cóż tam u was, najdroższa Sale?” – bezdźwięcznie zapytał przeciąg, pieszcząc gładką skórę.

Kobieta odpowiedziała tylko uśmiechem.

Chłód okazał się nawet przyjemny.

Jeżeli do tej pory nie bardzo rozumiała, czym Chudy Poniedziałek albo Martwy Wielkodzień różni się od zwykłych piątków, czwartków czy wtorków razem wziętych, to dziś wszystkiego się dowiedziała. W skroniach nieustannie odczuwała suche łupanie, bez przerwy chciało jej się pić i uporczywie drgała jej żyła pod lewą powieką – co nadawało Sale wygląd mrugającej kokietki.

Sale zmusiła się do przejrzenia jednego, a potem drugiego rozdziału. Mowa była o pechowym szlachcicu, niejakim Matkowskim, którego spalili przesądni mieszkańcy wsi Humeniec, obwiniając o sprowadzenie zarazy. Ponieważ biedny szlachciura nieustannie się tłumaczył, że po prostu chodził po polach, szukając zbiegłego konia, postanowiono zatkać mu gębę wilgotnym jeszcze nawozem, a oczy zawiązać szmatką zmoczoną w dziegciu. Jedno z drugim pomogło i Matkowski przestał wydziwiać. Sprowadzony do niego ksiądz oznajmił Humeńczakom co następuje: „Ja się zajmę duszą, a wy ciałem – i palcie, byle szybko!”

Kobieta ziewnęła i przerzuciła kilkanaście kartek.

Zabijanie czasu nie za dobrze jej wychodziło. Minuty ciągnęły się jak godziny, a godziny rozwlekały się w tygodnie. Z trudem udało jej się przeczytać jeszcze jeden rozdział, którego treścią były perypetie czernihowskiego pułkownika, a później generalnego oboźnego, Wasilija Burkowskiego. Zasłynął on w dwóch sprawach: za życia, pod rozkazami hetmana Mazepy, którego za uleganie kobietom nazywano Martytańcem, brał udział w rozgromieniu pod Połtawą wojsk „Moskiewskiego Smoka”, a po śmierci w sześciokonnej karecie rozbijał się po Czerwonym Moście, dopóki pod ciężarem klątwy nic zwalił się do Stryja.

Życiorys chwackiego pułkownika (włączając w niego część jego życia pozagrobowego), a także wyliczenie niektórych jego dziwnych zwyczajów, także nie zainteresowały Sale. Po bliskiej znajomości z wesołym Stasiem... Z pewnością dobrze jednak było, że podczas tych wszystkich dni pan Stanisław praktycznie nie wysuwał nosa z zamku. Ciekawe, co on tam je, pije, i z kim śpi?

No nic, dziś to wyjaśnimy, chyba że mnie zemdli.

Zatrzasnąwszy nudną księgę, Sale podeszła do znajomego portretu.

Chuderlawy młodzik tym razem patrzył jej w oczy z irytującym współczuciem. Niewidoczny ręcznik wokół jej głowy nagle się zrobił lodowato zimny, młociarze pod czaszką ostro zastukali oskardami. Plac Greve... – podchwyciła nagle Sale dzięki osobliwie wyczulonej od samego rana intuicji; a potem znacznie ciszej, dotarło do niej ponownie: – Plac... Greve...

Zmrużyła powieki i jak zwykle skupiła się.

Istotnie, pan Stanisław miał rację: dzień był dziś szczególny. Od czwartku ani razu nie udało jej się naprawdę wyjść poza przedziały własnego ciała. Przez cały czas rozpaczliwie, doprowadzając się do otępienia i utraty przytomności, usiłowała nawiązać kontakt z Samaelem, uprzedzić Anioła Siły o czasie nielegalnego wyjścia na Pogranicze i o towarzyszach, których należało przepuścić bez wyboru, w odróżnieniu od innych. Wszystkie wysiłki spełzły na niczym. Za każdym razem wynosiło jej duszę wysoko pod nocne niebo, gdzie bezmyślnie unosiła się na bezmyślnym wietrze. Świecił księżyc, duchy żywiołu prześladowały ją chichotem, a wokół niej kłębiły się jakieś rogate błazny o psich mordach. Świta, gapie, eskorta? Na koniec jeden z nich, najbardziej zuchwały i natrętny, odziany w mundur z drugimi połami, chwycił księżyc i wsadził go sobie za pazuchę – zrobiło się ciemno, że choć oko wykol, i Sale z krzykiem runęła w mrok.

I tak raz za razem.

Nie trzeba było zgadywać, czyja to sprawka.

Plac Greve... – rozległo się znowu. I prawie natychmiast mrok się rozjaśnił. Ala zamiast Pogranicza Sale zobaczyła plac pełen ludzi. Ludzie już się rozchodzili, zaciekle o czymś rozprawiając. Obok, na wysokim, zbitym z desek pomoście, z katem w czerwonym kapturze rozmawiał jakiś człowiek, trzymający za rękę mniej więcej dwunastoletniego chłopaczka, bardzo podobnego do młodzika z portretu. Rozmowa miała się ku końcowi, kat wyciągnął dłoń i wziął pękaty aksamitny woreczek – a mężczyzna odwrócił się do koła tortur.

Sale poczuła, że przeszywa ją dreszcz. Obok koła leżało bezgłowe ciało, a odrąbana głowa, która odturlała się trochę w bok, leniwie mrugała powiekami.

Ciało było mocne i krępe. Nawet gdyby nie grube, mięsiste wargi żywej głowy, krzywiące się w znajomym uśmiechu, jaki przystoi szanownemu ojcu rodziny...

Ścięty skazaniec podobny był do zacnego i możnego pana Macapury-Kołożańskiego, jak podobni są do siebie rodzeni bracia. Nie bliźniacy – nie można było o nich powiedzieć, że mają tę samą twarz – ale podobieństwo było niewątpliwe.

– Pójdziesz do mnie na łańcuch? – ochrypłym głosem zapytał człowiek, który zapłacił katowi.

Powieki leżącego obok koła znowu drgnęły – i opadły jakby w znaku potwierdzenia.

Więcej Sale niczego już nie zobaczyła.

Za oknem bezlitośnie poganiał serdiuków pan Judka, rześki jak nigdy. Wydawało się, że jest wszędzie: przed chwilą jego gardłowy głos słychać było w stajniach – i oto grad straszliwych przekleństw sypał się na głowę leniwego kucharza, który do tej pory nie napełnił juków suchym prowiantem. Można by pomyśleć, że Judka nigdy w życiu nie był ranny i do tej pory byczył się na łożu, gromadząc siły i energię na ten jeden występ.

Sale wzruszyła ramionami, odegnała wizję publicznej kaźni i wyszła z biblioteki na korytarz.

Młodzik z portretu smętnie popatrzył za nią w ślad. Jakby liczył na pomoc i został podle oszukany...

Plac – ledwie słyszalnie tchnęło jej w plecy. – Plac Grev...

Sale wyszła, nawet się nie odwracając.

Rzeczy spakowała jeszcze przed obiadem. Prawdę mówiąc, nie było tego za wiele... Wziąć nudną księgę, która kiepsko, ale jakoś pomagała jej zabić kilka godzin czas? W domu będzie mogła zabawiać chętnych do słuchania bajkami o spalonych bez powodu szlachcicach i pułkownikach, którzy po śmierci rozbijają się karocami. Boki pozrywają ze śmiechu...

Nie tylko w tutejszym Naczyniu lubią „bajki o upiorach”; co prawda tu kochają je bezinteresownie, miłością czystą i szczególną.

Wszystko na to wskazuje.

Do wyznaczonego czasu wyjazdu zostało najwyżej dwie godziny: za oknem zapadał już zimowy zmierzch, okrywający świat liliowym mrokiem. Sale westchnęła. Odczuwała w duszy pustkę obojętności i nic więcej. To w zasadzie dobrze. Zawsze tak czuła się przed poważną akcją. Inni starali się zapamiętać każdy, najdrobniejszy szczegół, planując i obmyślając wszelkie możliwe posunięcia wytężali wyobraźnię albo palili się z niecierpliwości, chciwi działania i przedsmaku akcji, ona zaś...

Ona w tym czasie przekształcała się w postać z sennego widzenia i snuła się z kąta w kąt z nieruchomą, pozbawioną wszelkiego wyrazu twarzą...

Potrafiła mądrze czekać, od środka i z zewnątrz otuliwszy się kokonem obojętności. Tego nauczył ją pan, oby go przeklęto...

Z komory, w której usadowił się heros Rio, rozlegał się dźwięczny szczęk metalu. Bohater od samego ranka walczył ze swoim żelastwem, szykując się do włożenia zbroi. To też było zgodne z porządkiem rzeczy. To także uspokajało. Brać trzeba tylko swoje – zwykłe i od dawna znane. Cudzemu się nie wierzy – każdy Przewodnik doskonale zna tę banalną prawdę. Tym bardziej, że przed obiadem jeden z serdiuków wybranych przez Judkę do eskorty, okazując przypływ niespodziewanej hojności, przyniósł przybyszowi pistolet, długo go namawiając, by wziął ze sobą „wierną i niezawodną broń”. Kiedy przyjezdny pan uprzejmie, ale stanowczo odmówił przyjęcia prezentu, usłużny serdiuk długo naradzał się szeptem w kącie z kompanami, dochodząc w końcu do osobliwego wniosku: podarowanie takiego wielkiemu panu małokalibrowego pistoletu, choćby i tureckiego, stanowi dlań ciężką obrazę, jaką zmywa się krwią. Przyniesiono rusznicę skałkówkę z rurą jak armata i róg z prochem. W rezultacie Rio nie mówiąc słowa, wypchnął darczyńcę za próg razem z jego darem. Narada oczywiście nie została przerwana i z arsenału na boży świat wytaszczono przedpotopową hakownicę o niespotykanym kalibrze, razem z ogromnym forkietem.

Serdiuk odchrząknął, dumnie podkręcił wąsa i poszedł z podarunkiem.

Nieco później rozległ się trzask, łoskot, sypnęły się przekleństwa... i serdiuk wyfrunął na dziedziniec przez okno. Dość długo jeszcze potem chromał i z niedowierzaniem opowiadał kompanom o pańskim rozdrażnieniu.

– Nie masz u nas garłacza! – serdiuk unosił ręce ku niebu, wzdychając i demonstrując jednocześnie niezłą znajomość broni palnej. – I moździerza nie ma! Skądże ja mu...

Kiedy o całym wydarzeniu zameldowano panu Judce, konsul długo chichotał, ocierając łzy, ale niczego nie powiedział.

Sale przez jakiś czas stała jeszcze na korytarzu.

Wreszcie wróciła do biblioteki, do natrętnego portretu, ten jednak już milczał. Obraził się.

Bez widocznej przyczyny przypomniało jej się, że poprzedniego wieczoru bohater upił się na umór. Sale nie wiedziała, czy zrobił to Świadomie, czy przypadkowo. Choć dobrze byłoby wiedzieć. Po prostu w niedzielę, pod wieczór, na niskich szerokich saniach zaprzężonych do kosmatej kobyłki, przyjechał przeklęty wiedźmistrz. Rudy Pańko zachowywał się jakby nigdy nic, nisko się pokłonił „jasnej pani” i natychmiast podreptał do kuchni. Zaraz potem serdiukowie przytaszczyli tam dwa worki z solą i mnóstwo glinianych dzbanów z miodem. Pańko kręcił się jak fryga i darł się, żeby gryczany stawiono oddzielnie, lipowy oddzielnie, a jakiś „sasannik” – zupełnie gdzie indziej, do osobistego użytku pana Stanisława.

W chwilę później na zewnątrz wytoczył się gruby kucharz i rozpoczął z dziadem długi i niezwykle hałaśliwy spór.

– Półtora karbowańca? – ryczał, rzuciwszy czapką o ziemię i depcząc ją buciorami. – Oszalałeś, dziadu? Toż za półtora karbowańca dobrze wypasionego wieprzka kupię! Kożuch podwójny kupię i do tego czapkę smuszkową!

– A sól, sam popatrz, jaka?! – nie poddawał się Pańko, któremu rozweseleni serdiukowie dobrodusznie podbechtywali kupiecką ambicję. – No, popatrz, błaźnie ty jeden, czyż to „krymka?!” To sama „bachmutka”, oczyszczona! Popatrz, weź na język! Widzicie go, kożuch kupi... papachę kupi... figę z makiem kupi za półtora karbowańca, albo i tego nie!..

Kucharz po raz setny wysuwał jęzor, krzywił się... i zaciekły targ rozpoczynał się od nowa.

Kiedy wreszcie jakoś się dogadano w kwestii pieniężnej, Pańko zaczął się zbierać do powrotu. Dziadyga najwyraźniej był rad z wyniku transakcji, bo na koniec wysunął ku serdiukom butelkę z...

Sale wydało się, że z wodą.

– Wypijcie, chłopcy – mruknął wiedźmistrz z zadumą w głosie, targając się za rzadką bródkę. – Wypijcie za spokój duszy, nie baczcie na to, że to samogon... dobra gorzałka, podwójnie pędzona...

– Czyjej duszy? – kilka rąk od razu wczepiło się w butlę tak, że nie sposób było ją im wyrwać.

Rudy Pańko tylko głębiej wcisnął na łeb kosmatą czapę i polazł ku saniom.

Jak to mówią: Co wy, chłopy! Byle gorzałka była, bo jakaś dusza do wypicia za jej spokój zawsze się znajdzie!

Kiedy dziad wyniósł się, a serdiucy zdążyli już na początek wygolić po kubku lub dwóch, na dziedzińcu pokazał się pan Rio. Postał przez chwilę, patrząc przed siebie, jakby zapomniał, po co wyszedł z komory, a potem podszedłszy do serdiuków, obiema rękoma podniósł butlę. Pił z gwinta, obficie oblewając sobie pierś, a w oczach zebranych wokół zuchów rodził się nieogarniony, czysty, niczym niezakłócony zachwyt.

Podwójnie pędzona...

Sale pomyślała, że takimi oczami wiejskie dzieciaki patrzą na linoskoczków i wędrownych żonglerów.

– Słoniną, słoniną zagryźcie, wasza miłość!

Nawet kucharz wyłonił się ze swego królestwa, by wziąć udział w tym cudzie: pan zabawia się wespół z serdiukami!

– Zagryźcie! Wasza miłość nie pogardzi...

Heros zagryzł, otarł łezkę i przysiadł się do gromady. Z okna u góry wysunął głowę pan Judka, obrzucił całą scenę dość ponurym spojrzeniem, ale niczego nie powiedział.

Ma on bary niby baba, I oczyska jakby żaba, Niby rak wąsaty jest, A zły niczym wściekły pies! – ogłuszającym rykiem skwitowali serdiucy reakcję pana setnika, znacząco łypiąc oczami w stronę okna.

A zły niczym wściekły pies! – radośnie wtórował im bohater do wynajęcia, ocierając łzy.

Nieco później cała kompania opuściła dziedziniec, śpiewając na całe gardło i omawiając soczyście wszystkie wspaniałości szynkareczki Baśki, a także wesołej wdówki Sołochy, do których właśnie się wybierali, zamierzając kontynuować zabawę we wszystkich jej aspektach. Wrócili mocno po północy, a kiedy dokładnie, tego Sale nie wiedziała, bo położyła się wcześniej spać. Rozbudziło ją miarowe sapanie i łoskot na korytarzu. Wyjrzawszy tam w nocnej koszuli, ujrzała odzianego w kompletną zbroję herosa, który bez celu i bez sensu maszerował uporczywie z jednego krańca korytarza na drugi.

– A... S-Sale... – bohater chciał się uśmiechnąć i niespodzianie czknął. – Jeżyca Sale o stalowych igiełkach... N-nie możesz zasnąć? J-ja też nie m-mogę... ż-żeby to pokręciło!

I maszerował dalej.

– Połóż się lepiej – w pierwszej chwili Sale chciała powiedzieć Rio, co sądzi o jego odbywanych jakże nie w porę wędrówkach, ale ugryzła się w język.

Powstrzymanie się od kąśliwości przyszło jej bez trudu – co ją samą lekko zdziwiło.

Gdzieś tam przemknęła myśl: w końcu i jej samej przydałoby się spić do utraty przytomności! Czemuż wcześniej nie wpadła na tak proste wyjście ze ślepego zaułka? – upić się, zapomnieć o wszystkim i po prostu bezmyślnie błąkać się po pustym korytarzu, nie pozwalając uczciwym ludziom na pogrążenie się nocą w uczciwym zapomnieniu.

– Zamówienie! – oznajmił nagle heros, siadając z łoskotem wprost na podłodze. – Wielkie Zamówienie! Nie uwierzysz, Sale, jak bardzo go pragnąłem... jak czekałem... no i się doczekałem! K’Ramol też się doczekał... i Chostik... T-teraz pewnie się cieszą! Nagła śmierć w bok! Powiedz, Sale... komu ja przeszkadzam na tym świecie? Komu? No, powiedz? Jechałem i myślałem sobie: zarobię trochę grosza... i na obce światy się napatrzę... A jakże! Napatrzyłem się! Dość już mam tych widoków, uszami mi się wylewają! Przecież i ty przeze mnie zdechniesz, a ja zostanę i będę żył, błąkając się po świecie i pilnując, by nie złamać tego mojego zakazu zabójstwa! Te chłopaki poszły na baby, a ja poszedłem z nimi... Sale, powiedz mi, po co ja z nimi poszedłem?!

– Rio, uspokój się... – kobieta usiadła obok, czując ciągnący od posadzki chłód.

Żeby się tylko nie przeziębić przed samym wyjazdem!

– Uspokój się i połóż spać. Po co mężczyźni chodzą na baby? Też sobie znalazłeś pytanie, głupi! Jutro wyjeżdżamy, wracamy do domu i wszystko wróci na swoje miejsca. Idź spać, bohaterze.

– Wszystko wróci na swoje miejsca, powiadasz? I Chostik wróci? I Ram? I my z tobą?! Łżesz, Sale, doskonale wiesz, że łżesz... i ja też to wiem. No dobra... faktycznie pora spać... bohaterowi pora spać...

Zgrzyt i jęk metalu – Rio wstał i ruszył ku schodom. Stanąwszy na pierwszym stopniu, odwrócił się nagle.

– A ja przecież... – zupełnie już niezrozumiale dodał, patrząc gdzieś obok Sale. – Ja z kobietami jeszcze nigdy... ani razu. Przecież ja tak naprawdę nie mam jeszcze trzynastu lat... Chłopaczek ze mnie... Sale. Mały chłopczyk...

I zupełnie bezgłośnie poszedł do swojej komnaty.

Wysoki wojownik obleczony w bojowe żelastwo; zmęczony chłopczyk, pochowany za życia w ciele zabójcy, któremu nie wolno zabijać...

Ostatnia myśl, która pojawiła się znikąd, rozpaliła Sale tak, że ciągnący od podłogi chłód stracił znaczenie.

Gdy po mniej więcej dziesięciu minutach podeszła na palcach do drzwi komory, w której spał heros, okazało się, że są od środka zaryglowane.

Zastukała cichutko, ale nikt jej nie otworzył.

– ...panie setniku! Panie Judka, strzelanina w okolicy!

Z zadumy wyrwały Sale krzyki licznych głosów.

Z daleka, od zachodnich, porośniętych gęstym lasem rubieży chutoru ciszę zmierzchu rozdarł trzask wystrzału, przypominający smagnięcie wilgotnego ręcznika; zaraz potem rozległ się drugi wystrzał, nieco bardziej na północy, nieopodal zamarzniętego stawu.

Sale za późno zrozumiała, że nie są to bynajmniej pierwsze wystrzały.

Na pierwszy, niezbyt donośny jeszcze huk dwóch, trzech wystrzałów po prostu nie zwróciła uwagi; co należało przypisać nieznajomości takich metod prowadzenia wojny.

Natychmiast zapomniała o ostentacyjnie obojętnym, okazywanym przez nią braku pośpiechu. Piorunem rzuciła się do biblioteki, gdzie leżały zebrane wcześniej węzełki i kopnęła zbędne przedmioty nogą na bok – niech przepadną, wcale ich nie żałuje! Zapięła wokół kibici pas z ostrzami do miotania i wsunęła za niego dwie klingi bez pochwy, a potem narzuciła na siebie krótką szubę i wypadła na dziedziniec.

Zdumiało ją to, że nikt nie okazuje paniki.

Kierowani krótkimi, ostrymi rozkazami nadwornego setnika wybrani do eskorty serdiukowie wyprowadzali ze stajen osiodłane konie, dwóch silniejszych zuchów ustawiło się w gotowości przy zasuwach bramy, a kilku strzelców z gwintówkami zręcznie wyskakiwało z okien na poddaszu dworu, układając się i kryjąc starannie za kominami i oblodzonym okapem.

Obronę domu najwyraźniej przećwiczono wcześniej i to niejednokrotnie.

Oprócz tego wielu serdiuków kwaterowało w chatach po całym chutorze (liczni mieszkali z żonami i dziećmi), i po prostu mieli obowiązek zatrzymać lub choćby opóźnić natarcie napastników.

– Co to za jedni, panie konsulu? – kobieta chwyciła Judkę za rękaw żupana. – Pisarczyk sprowadził pomoc z Połtawy?

Odpowiedziało jej pochmurne spojrzenie spod oka.

– Czerkasi pana Longina – odparł Judka, upewniwszy się pierwej, że konie czekają w gotowości, wrota można w każdej chwili zatrzasnąć, a strzelcy na dachu zręcznie dobijają ładunki stemplami. – Sprawnie biją, salwami. Aj waj, kto to mógł przypuścić? No, jedno w tym wszystkim jest dobre – konie mają z pewnością zgrzane do cna! Powinniśmy się przedrzeć do jaru, a tam...

Sine, jakby nabrzmiałe gniewem po pijackim, głębokim śnie chmury zwiesiły się nisko nad horyzontem. Widoczność i bez tego była nie najlepsza, a tu jeszcze jak na złość wiatr rzucił Sale w twarz garść mokrego śniegu. Rzęsy jej się skleiły; kobieta osłoniła twarz grzbietem dłoni i nagle poczuła, że nie zdobędzie się już na żaden większy wysiłek.

Nadciągała zamieć.

A z nią rozmaite rzeczy...

– Czerkasi?! Sotnia Longina Zagarżeckiego?

– Jakaż tam, mać ich taka i owaka, sotnia! Z sotnią szedłby jeszcze trzy dni! Widać, że Longin zostawił obóz za Dnieprem i ruszył tu z małym oddziałem... chciał zdążyć na początek Wielkiego Postu! No, dość o tym, chwytaj bajstruka – i na siodła! I ruszaj się, bo ci kat poświeci, czerkasi pograniczne posterunki w mig pozdejmują!

– A zdążymy?

– Powinniśmy! Zanim tu dotrą, zanim dom wezmą i chutor przeszukają... powinniśmy zdążyć!

Tuż obok brzęknęło żelastwo.

Heros Rio trzymał wodze podprowadzonego mu już wierzchowca.

Patrzył gdzieś w bok; biec za Sale i pomagać jej w łapaniu dzieciaka najwyraźniej nie zamierzał. No, jak sobie chcesz, potem się zobaczy, kto był herosem, a kto zarył w trawę nosem...

Sale na łeb, na szyję, kopnęła się w głąb domu. Próba przedarcia się z chutoru do zamku pana Stanisława, a stamtąd chyłkiem przez Pogranicze, zostawiwszy tu na pastwę losu dzieciaka odmieńca, który był głównym celem Wielkiego Zadania? Takie żarty były śmiertelnie niebezpieczne. Tyle, że śmierć mogła się odwlec na pewien czas, aby skazaniec zdążył się przygotować na nieuniknione spotkanie.

Uderzywszy się kilkakrotnie i boleśnie ramieniem o ściany, niczym czarny cień przefrunęła korytarze.

Zewnętrzna zasuwa ze szczękiem odskoczyła w bok. Trzasnęły drzwi i Sale, ciężko oddychając, rozejrzała się dookoła.

Komora, w której zamknęła dziecko zaraz po obiedzie, była pusta.

Gdzież on przepadł?! Przecie nie zapadł się pod ziemię?!

Co prawda po tym, czego ostatnio była świadkiem, nie dało się wykluczyć i tej możliwości.

– Ej, maleńki, gdzie jesteś?

Pod łóżkiem rozległo się ciche chlipnięcie, jakiś szelest – i znów zapadła cisza. Sale padła na podłogę, jak wąż wsunęła się pod łóżko i po sekundzie namacała ręką kruche ciałko.

– Chodź... chodź tu, kochany! Chodź do mamusi...

– Puszczaj! – nieoczekiwanie wrzasnęło dziecko, zajadle się opierając. Sale prawie rozluźniła palce; tak wstrząsające było wrażenie, jakie zrobił na niej ten wyraźny i zupełnie niepodobny do dziecięcego okrzyk. – Puszczaj mnie!

Dzieciak nie powiedział już niczego więcej, tylko zaczął się zaciekle opierać i sapać. Niestety, siły były nierówne. Gryzącego i drapiącego odmieńca wywleczono spod łóżka i wzięto na ręce. Ale wsiąść z nim na konia i utrzymać się w siodle z szarpiącym się brzemieniem oczywiście by się nie dało, tym bardziej że Sale nigdy się nie uważała za dobrego jeźdźca.

Oddać zaś chłopczyka w cudze ręce... choćby to były ręce bohatera czy pana konsula... Nie, na to za nic nie mogła się zgodzić!

Serdiuków w ogóle nie brała pod uwagę.

Zapominając na chwilę o szarpiącym się w jej ręku chłopaczku, Sale prawą ręką z całej siły szarpnęła okienną zasłonę.

Rozległ się trzask, któremu zawtórował huk wystrzałów.

Po drugim szarpnięciu część haczyków puściła. Po trzecim, zasłona spadła Sale na ręce – i dzieciak błyskawicznie został spowity w grubą tkaninę.

Spod tkaniny zamiast płaczu wydobywało się teraz ochrypłe skomlenie – jakby Sale zechciała zanieść podrośniętego szczeniaka do przerębli.

– No, cicho... cicho...

Cicho nie wyszło. Żadną miarą. Co prawda patrzącemu z boku mogłoby się wydawać, że to oszalała z trwogi matka wynosi z pożaru śmiertelnie przestraszone dziecko, ukrywszy swój skarb przez żarem i iskrami pod suknem. Choć na razie dom nie płonął. Biegnąc korytarzem, Sale uśmiechnęła się krzywo – na ogień długo nie będzie trzeba czekać. Niedługo już wpadną tu czerkasi pana Longina, który zajeździł spienione konie, by zyskać dwa dni.

Ogień buchnie, jak się patrzy... no, cicho, cicho, przestań się szarpać, koci wypierdku... no, przestań, mówię!

– Szybciej, Przewodniczko! – rozległ się gardłowy okrzyk za oknem, i prawie natychmiast zawtórował mu dźwięczny niczym bojowa trąbka głos: – Sale, pospiesz się!

Wypadłszy na ganek, kobieta na moment zmrużyła oczy. Zamieć rozhulała się nie na żarty, śnieżne baty cięły na odlew, nie wybierając kto winien, kto nie winien, i komu dostało się przypadkiem. Patrzeć zwykłym wzrokiem było trudno, a na coś więcej brakło sił. To Naczynie nie zostało stworzone dla takich jak Sale Kewal. Dla kogóż więc zostałeś stworzone?.. Czyżby dla takich jak Rudy Pańko i wesoły Staś? Choć to wątpliwe, po prostu kniaziowym wysłannikom nie powiodło się z miejscowymi...

Ktoś podprowadził jej już osiodłaną klacz i podstawił dłonie dla oparcia stopy. To ostatnie bardzo się przydało – pchnięcie w górę i Sale znalazła się w siodle, na oślep szukając wodzów.

Kokon, który trzymała przyciśnięty do piersi, początkowo zachowywał się cicho, teraz jednak nagle zaczął się wściekle szamotać. Spomiędzy fałdów portiery, jak gąsieniczka z kapuścianych liści, wysunęła się najpierw zaciśnięta w piąstkę rączka owinięta zwojami złotego łańcuszka, a potem wyłoniła się twarz. Rozchyliły się wąskie niczym okopy i długie do skroni oczy, i Sale poczuła, że owiewa ją straszny płomień wcale nie dziecięcego spojrzenia.

Niewiele brakło, a puściłaby swoje brzemię.

Nagły zamach rączki – i drogocenna iskierka poleciała, wirując w śnieżną zamieć.

– Bat’ko! Leć, leć, bat’ko!

Krzyk przeklętego berbecia zlał się w jedno z gwizdem wiatru, który zdradziecko zaciął z boku. Zamrugawszy kilkakrotnie powiekami, by oczyścić je z płatków śniegu, Sale zobaczyła obok siebie herosa Rio, też już w siodle. Kniaź nie pomylił się w wyborze: trzymając jedną ręką w ryzach rozhukanego wierzchowca, bohater pokazywał Sale pochwycony w locie medalion.

Ten, który dzieciak odmieniec cały czas nosił na szyi, wybuchając okropnym wrzaskiem, gdy tylko ktoś chciał się przyjrzeć cacku, albo – chrońcie niebiosa! – go dotknąć...

Skarb, rozumiesz...

– Zostaw! – Sale omal nie naderwała sobie głosu, przekrzykując wycie wichury. – Sobie go zostaw!

Bohater kiwnął głową. Plunąwszy przez zęby sążnistym i piętrowym przekleństwem, Rio rozciągnął łańcuszek, który jak żywa istota wydłużył się pod naporem jego palców; przymierzył na oko – i zdecydowanym gestem wsunął głowę w powstałą pętlę.

W następnym mgnieniu oka medalion już postukiwał o lśniące zwierciadło zbroi.

– Bat'ko, leć! Leć!... leć...

Zasłona bez trudu stłumiła krzyk dziecka.

Konie ostro ruszyły z miejsca, a za plecami uciekinierów złowrogo szczeknęły rygle.

„Czumaka... szkoda czumaka – schwytała Sale urywek myśli konsula. – Przecież go zarżną bez pardonu...”

Sale mocniej przycisnęła do siebie zawiniątko z dzieckiem.

Nie żałowała czumaka zdrajcy, który leżał nieprzytomny w niewielkim pokoiku oficyny, pod opieką ukradzionej kobiety.

Nikogo jej nie było żal, nawet siebie.

Ta szalona nocna jazda przez zamieć i wystrzały miała na zawsze zostać w pamięci Sale.

Klacz niosła jak wiatr, uderzając o ziemię drobnymi kopytami i wszystkie wysiłki Przewodniczki szły na utrzymanie się w siodle, utrzymanie w ręku zawiniątka i utrzymanie się za gnającym przed nią Rio. Gdzieś w tej śnieżnej zawierusze czerwonawymi oczami potworów płonęły okienka nielicznych chat; dwukrotnie konie przeskakiwały ponad płotami, na które powtykano jakieś garnki, rozpryskujące się zabawnie od uderzenia końskim kopytem – wszystko to razem zapierało dech w piersiach, ale na złapanie tchu nie było ni czasu, ni sił. Potem z mgły, niczym oszalały meteor, błysnęła twarz konsula. Judka szczerzył zęby, jego pejsy przy skroniach wisiały jak dwie rude rurki, a wypukłe zwykle oczy teraz niemal wyskakiwały mu z orbit. – „Za mną!...” – Sale nie pojęła nawet, czy ten straszny szept należał do przywidzeń, czy usłyszała go na własne uszy.

Czyjaś ręka szarpnęła wodze kłaczki, kalecząc koński pysk wędzidłem, a z boku, z jakiejś chaty, wypadł w kalesonach i rozpiętym kożuchu serdiuk osadnik, paląc z dwóch luf gdzieś w zamieć. Trzymany przez Sale na ręku dzieciak ucichł, zwinąwszy się w ciepły kłębek; i wiedźmie wydało się, że wiezie własne, wyrwane z piersi serce.

Serce, którego dawno już nie miała.

Pod końskimi kopytami ziemia drżała i tętniła, jak rozkołysany dzban. „Tak giną Naczynia!... tak giną...” – dokończyć tej myśli jej się nie udało. Na kołnierzu krótkiej szuby narosła śnieżna zaspa, której ciężar gniótł ją ku ziemi, lodowate strugi topniejącej wody spływały jej na kark i plecy, szalona jazda ciągnęła się bez końca... zadymka, ucieczka... szaleństwo... w oddali czekał zamek, wesoły Staś... i urażony w milczeniu Samael, Anioł Siły, który niczym nie mógł jej pomóc w tej wściekłej gonitwie przez zamieć...

Wiatr ukośnym uderzeniem skrzydła rozdarł zasłonę zamieci z lewej i przed nimi.

W pierwszej chwili Sale wydało się, że kaprys losu zaniósł ją na czoło kawalkady i że to właśnie na nią z kłębów zamieci wypada ogromny jeździec bez czapki, z czerkaskim kosmykiem na głowie, wymachujący krzywą szablą.

Z boku wyskoczył jeden z serdiuków eskorty, który błyskawicznie zerwał z ramienia rusznicę.

Wystrzał niemal ogłuszył Sale, ale czubaty znikł i przepadł w zamieci, a zamiast niego pojawiła się na jej drodze dwukonna bryczka. Lekki wóz, z tych, jakie Sale już tu widywała – pan Stanisław i miejscowi nazywali je „czortopchajkami”. Konie zarżały, czortopchajka błyskawicznie zawróciła w miejscu, i z jej tyłu błysnęły ku Sale ślepia zespolonych hakownic, gotowych lada moment pociąć świat rojem drobnych kartaczy.

„Zawracaj! Zawracaj, pani!”, zasyczało coś i zabulgotało tuż przy uchu Sale, klacz zaniosła się przeraźliwym rżeniem i zdążyła wcisnąć się w prześwit na ułamek sekundy przed hukiem salwy.

Serce Sale runęło w przepełnioną gwizdem i chichotem przepaść, otchłań w bezdennej głębinie, tę samą, w której do tej pory kryła się dawna, prawdziwa Sale – a nawisła zaspa przyjęła w siebie kobietę i dziecko. Tuż obok szamotała się w agonii nieszczęsna klacz, a przy płocie heros Rio siłą utrzymywał swego konia na nogach – najwidoczniej jego rumakowi też się dostało. Zza najbliższego chlewa, który przylegał do chaty z kładzionych na zrąb belek, słychać było gardłowe wołanie, ale wiatr rwał je na kawałki.

Podnosząc się ze śniegu i mocno przyciskając do siebie rozgrzane zawiniątko. Sale Kewal zrozumiała: nie uciekną.

Nawet jeżeli Rio wstrzyma pogoń, a ją z dzieckiem weźmie ktoś na siodło – nie uciekną.

Decyzja pojawiła się sama.

– Za chlew! – krzyknęła, licząc na to, że jej okrzyk usłyszą ci, dla których był przeznaczony. – Kryć się za chlewem!

W następnej sekundzie rozchełstana, z rozwianymi włosami i trzymając w ramionach dziecko, pognała na spotkanie prześladowców.

Czortopchajki – jak się okazało – były dwie, i przednia omal jej nie rozjechała.

– Panowie! Panowie czerkasi!

Rżące głośno konie, wstrzymane wprawną ręką zatrzymały się w miejscu, a kobieta zobaczyła jeźdźców (dwóch? trzech?) gnających za bryczkami.

– Panowie czerkasi! Ratujcie! Te potwory, bydlaki przeklęte, pojechali tam! Mateńkę moją, staruszkę, postrzelić chcieli! Burka stratowali... ratujcie! Oni tam... tam się chowają!

– A nie łżesz ty czasem?

– Na Chrystusa, Pana naszego! – przypomniało jej się w porę miejscowe porzekadło, które od niedawna słyszała przy każdej okazji, sypali nim wszyscy, poczynając od kucharza, a skończywszy na serdiukach; może tylko pan Judka i wesoły Staś używali innych słów.

Ręka kobiety raz jeszcze wyciągnęła się ku czarnemu wylotowi przejścia pomiędzy chatą a chlewem.

– No, babo! Co za baba! Nuże, chłopcy!

– Panie esaule, z czortopchajką nie przejedziemy!

– Diabli z nią! Zaraz wrócimy!

Czerkasi zeskakiwali z bryczki, gniewnie ciskając na podłogę wypalone pistolety i guldynki o krótkich lufach; krzywe klingi szabel połyskiwały skąpo, opuszczając pochwy. Jeźdźcy kopnęli się pierwsi, a piesi tuż za nimi.

Trzech czerkasów z ostatniej bryki trochę zamarudziło. Młody woźnica niezbyt zręcznie zeskoczył na ziemię, a nabrawszy w buty kilka garści śniegu; serdecznie klepnął Sale po ramieniu.

– Ech, ty, babo! Niech cię Bóg strzeże! No, babo...

I nagle umilkł, przez chwilę tylko oddychał ciężko i ze świstem.

Wzrok woźnicy wbił się w zawiniątko, trzymane przez kobietę.

W całym tym zamieszaniu Sale zapomniała o malcu – i oto tkanina się rozsunęła, a na młodego czerkasa spojrzały wąskie, długie oczy – od garbka nosa, do skroni.

A pomiętą tkaninę trzymała dłoń o sześciu palcach.

– Babo! Przecież ty w tych pieluchach masz małego czarta... słyszysz? Babo...

Sale Kewal, nazywana Laleczką uśmiechnęła się do oszołomionego czerkasa i postąpiła do przodu.

Marnotrawny kaf-Malach, znikacz z Gontowego Jaru

Złote Drzewo Sfirot nabrzmiewało kwiatami zamysłów Świętego, Który Jest. Kwiaty opadały zamiecią płatków, tworząc zawiązki Naczyń; zawiązki szczodrze syciły się sokiem włożonego w nie Światła, rosły, ale szybko zaczynały czernieć, podgryzane od wewnątrz przez czerwie – robactwo przeciwstawnych dążeń i pragnień, które rozdzierały Naczynia na części. I oto już sadzonki-portale nie mogą utrzymać ciężaru owoców, nabrzmiałych gęstymi sokami grzechu, a Naczynia jedno za drugim odrywają się od gałęzi i lecą w dół, w antracytową czerń niebytu, a podczas lotu zapadają się same w siebie i obracają w nicość.

Owoce zostały dwa, może trzy, ale te ostatnie trzymały się ze wszystkich sił. A na samym szczycie, zapomniany w szeleście wiecznie zielonej korony, kurczowo trzymał się życia maleńki kłębek, beznadziejnie marszcząc się w oczach. Podmuch wiatru, muśnięcie skrzydłem przelatującego mimo ptaka – i spadnie, zamieni się w proch i przestanie istnieć...

Wiedziałem, że śpię i oglądam sen. Dawniej, kiedy byłem sobą, nigdy nie spałem – i nie umiałem zrozumieć, po co to komu potrzebne. Teraz jednak... Za odpowiedź na to pytanie zapłaciłem koniecznością oszczędzania swoich mizernych sił, tak jak nędzarz skrzętnie zbiera w garść okruszki chleba.

Siły wkrótce mi się przydadzą.

Wszystkie, bez reszty.

Skąd to wiem? A skąd wiatr wie, że jeżeli przestanie dąć, to umrze? On tego nie wie. On po prostu dmie, leci, bawi się liśćmi drzew; nikt mu nie wyjaśniał, że odpoczynek, zatrzymanie się w locie, to dla niego śmierć... Śmierć? koniec? odpoczynek?.. Znaczy, że umarłem. Nauczyłem się spać jak śmiertelnicy – ale przecież coś jeszcze z dawnego, wolnego kaf-Malacha we mnie zostało. Czuję, przeczuwam, ponieważ niedawno jeszcze minuty-lata-wieki nie miały dla mnie żadnego znaczenia, tu jednocześnie oznaczało teraz, a tam mogło być jutro i wczoraj.

A teraz zabrano mi „wczoraj” (zostawiwszy tylko pamięć – nie da się stamtąd niczego wywlec, wyciągnąć, ani tam odejść!) – pozostało mi tylko „teraz” i „jutro”. Zamiast wolnego „tam”, zostałem skazany na wieczne „tutaj” i nawet jeżeli gdzieś lecę jako złota osa – to cały czas pozostaję „tutaj”, przenoszę się tylko na kilka kroków w lewo albo w prawo.

W lewo, w prawo, niżej, wyżej...

Ubogie słowa, ciasne pojęcia...

Przywykaj, marnotrawny kaf-Malachu, bo innych już nie poznasz.

Śpię.

Ciekawe, czy ludzie śpią inaczej?

Widzę sny.

Niepokoję się – pokryty zmarszczkami owoc coraz słabiej trzyma się portalu i gałązki drzewa Sfirot... śpię, pojmując, że śpię... znani mi ludzie opisywali sen inaczej.

I kolejne pytanie: czy we śnie można odczuwać niepokój?

Nie wiem.

Skorupka snu miota się jak łódka na wodzie, pęknięcia na jej powierzchni poszerzają się coraz bardziej – ale złoty zaczep jeszcze się trzyma. Złoty? Czemu skorupa snu też jest ze złota? Jak ścianki mojego medalionu-schronu? A może moim wiezieniem w rzeczywistości coś trzęsie, i to wcale nie jest sen, a po prostu...

Naprężam wszystko, co mam – wolę...

Resztki woli.

Wynurzam się ze złota – dokąd?

Rwę się na zewnątrz, spodziewając się zetknięcia ze zwykłą barierą, którą wzniósł wokół mnie mój syn. I nie nadążam nawet z uświadomieniem sobie, że żadnej bariery nie ma, a jest ktoś znajomy, kogo pamiętam... on także potrafi stawiać bariery, tylko teraz nie ma czasu, żeby się mną zajmować, ponieważ...

Wyrwałem się! Nie, wdarłem się!

Otwiera się przede mną szalony, czarno biały świat – świat, na który patrzą znajomym spojrzeniem.

Wiatr chłoszcze w oczy śnieżną kaszą.

Zamieć rozdarł oślepiający błysk.

Przede mną ktoś pada – pan Judka nie chybił.

To nie moja myśl! Po prostu nie mogę pamiętać...

Uderzenie miecza łamie szablę czerkasa na dwie części. Stalowa błyskawica dwukrotnie przecina przeciwnika, stawiając na nim krzyż – i jego ręce zwisają bezwładnie. Dobiją go serdiucy – a nie dobiją, to wyżyje.

Zna swoją robotę, ten heros o imieniu Rio, mocno trzyma w dłoni wodze śmierci, która rozsiadła się na sztychu jego głowni.

„Zabij!” – chcę mu krzyknąć bezgłośnie w głowie, ale opamiętawszy się, w porę dławię w sobie ten krzyk. Każde wmieszanie się w jego myśli w tej chwili doprowadzi tylko do tego, że heros najzwyczajniej w świecie zginie, nie złamawszy wcale Zakazu. Rio daje koniowi ostrogę, zwala na ziemię pieszego wąsacza, skręca za róg brudnego, krytego słomą chlewu... i widzę...

Raczej... widzimy...

Razem.

– Babo! Przecież ty w tych pieluchach masz małego czarta... słyszysz? Babo...

Czerkas, który przed sekundą zeskoczył z bryczki, patrzy ze zdumieniem w oczach na szpetnego chłopczyka, którego trzyma na ręku kobieta o imieniu Sale. Poryw wiatru rozwiał kotarę, odsłoniwszy dłonie o różnej liczbie palców i ostre rysy smaganej huraganowym śniegiem twarzy...

– Toś ty, zarazo, wiedźma!

Przekrzykując wycie zamieci, młody chłopak wznosi szablę do cięcia.

Rzucamy się z koniem naprzód, pojmując, że możemy nie zdążyć – czerkasów przy bryczce jest trzech, a wystarczyłby i jeden...

My.

Razem.

Kobieta o imieniu Sale wciska sobie dziecko pod ramię, jak niemy tobołek. Krótki ruch oswobodzoną ręką – na twarzy czerkasa nieruchomieje zdumienie i osłupienie, uniesiona szabla zamiera w śnieżnej karuzeli, a kobieta o imieniu Sale robi krok ku przodowi i pistolet, który wróg wiedźm zatknął sobie za pas, zmienia właściciela.

Wystrzał.

Kobietę osnuwa obłok dymu, który wiatr w następnym ułamku sekundy unosi precz. Dwaj ludzie jednocześnie walą się na ziemię – pieszy zuch ze sterczącą z piersi rękojeścią noża, a jego przyjaciel na bryczce leci w dół z przestrzeloną głową.

– Ach ty, wiedźmo przeklęta! Chłopcy, ta baba Ostapa zastrzeliła! Zaraz ci ten czarci czerep na kawałki rozwalę!

Wystrzelony pistolet leci w głowę trzeciego czerkasa, ale ten zręcznie się uchyla. Kobieta mocniej chwyta dziecko i odskakuje w bok, a potem daje nura pod bryczkę; szabla wtóruje wiatrowi i tnie ze świstem powietrze, spóźniając się może o uderzenie serca...

– Nie uciekniesz, ścierwo! Dostanę cię!

Czemu ta bryczka i bawiący się wokół niej w śmiertelnego berka ludzie zbliżają się tak wolno? A może ta zdradziecka śnieżyca umyślnie gromadzi przed koniem śnieżny mur, siecze twarz lodowymi igłami, stara się odepchnąć precz, nie dopuścić?

Wychodzę wprost z siebie, żeby Rio zobaczył na skroś.

Choćby odrobinę, choćby trochę...

...Czerkas już jest na bryczce. Czeka, z której strony wychynie kobieta z czarcim odmieńcem. Ale mądrala Sale wcale nie zamierza się pokazywać – także czeka, na która stronę zeskoczy jej przeciwnik.

W uszy wali huk gromu.

Policzek muska gorąca fala. Czerkas bezwładnie pada na bryczkę i drgnąwszy kilka razy, nieruchomieje.

Odwracamy się wstecz.

Za nami stoi jeden z serdiuków, który uśmiechając się krzywo opuszcza lufę fuzji, z której wije się smużka dymu.

Kiwamy mu głową z uznaniem.

My.

Jest mi absolutnie obojętne, kto tu z kim wojuje i z jakich przyczyn. Mojego syna przed chwilą uratowano od niechybnej śmierci, co oznacza, że jest potrzebny żywy kobiecie o imieniu Sale i obu Zaklętym.

I to mi wystarcza.

Całkowicie.

– Stój! Kto idzie?!

Droga była straszna. Konie ślizgały się na oblodzonych zboczach, z rozjarzonego mroku sypały się śnieżne osy, które kłębiły się wokół grupki śmiałków, co się odważyli na rzucenie wyzwania wściekłej zawierusze. Bryczka dwukrotnie omal się nie wywróciła. Ranny w udo serdiuk, który podjął się powożenia, klął barwnie na czym świat stoi – i nieustannie łypał na boki przebiegłym spojrzeniem zielonych oczu. Czego wypatrywał w tej zamieci, wiedział jedynie Święty, Który Jest, a może i to nie. Końskie pęciny więzły w zaspach niczym w paszczach gończych psów, chwytających nogi biegunów lodowatymi szczękami szronu, z tyłu zamieć niosła echo okrzyków i huk wystrzałów, które wiatr chwytał i w locie rwał na strzępy.

– Naprzód, naprzód – uporczywie mamrotał obok biedny Judka, z chrzęstem obrywając lód z wąsów i brody. – Trzeba się spieszyć, chłopcy... spieszyć... aj waj, czerkasi, obrzydłe plemię, kisz mirin tuches zaj gizunt! Naprzód!

I maleńki, otulony wściekłą mgłą orszak uparcie pełzł przed siebie, dopóki spomiędzy zabudowań chutoru nie wyłoniła się czarna bryła zamku, która zapytała ze strachem:

– Stój! Kto idzie?! – i natychmiast potem dodała: – Stać, mówię! Będę strzelał! Masz ci los, strzelam!

Dopiero w tym miejscu razem z herosem Rio oderwaliśmy się od niewesołych rozmyślań.

Każdy z nas myślał o swoich sprawach, ale nasze myśli nie były przesadnie optymistyczne. Herosie, jesteśmy do siebie podobni... tyle, że ty jesteś jeszcze, a ja – już! Co prawda, gdybyś... no, dobrze, zmilczę! Zostawmy to na lepsze czasy, nie będziemy sobie truli tym dusz, których ty masz dwie, a w sumie ani jednej. Pozwól, że spróbuję ci pomóc w utrzymaniu się przy życiu, uratować... chcesz? Milczysz? Czyżbyś zamierzał się targować, jak uliczny przekupień: „A co potem?”. Potem nic, zupełnie nic, a jeżeli się uda – to gdzie ty się przede mną podziejesz, bohaterze? Otom i jest – jarzmo na twym karku i piętno na twym czole, pieczęć na sercu i ogień w twoim losie.

– Ja ci tu strzelę, durna pało! Nadworny setnik ze swymi ludźmi! Wrota otwieraj, a żywo – mamy na karkach longinowską sotnię!

Nikt się nie ważył sprzeciwić Judce. Przez nasilającą się zamieć, która zasnuwała wszystko białym całunem, zarysowała się ogromna, szara ściana. Z położonej na uboczu wartowni wyskoczyli jak oparzeni trzej serdiukowie, którzy natychmiast pospiesznie rozsunęli dębowe skrzydła okutych żelazem wrót.

– Czortopchajkę na dziedziniec! – rzeczowym tonem zarządził Judka. – Koło ganku stawiajcie! Ech, bryczko-siostrzyczko, odwróć się do nas przodkiem, a ku wrogom zadkiem! Hakownice na wrota wymierzyć! Aj, tępaki, dajcie... ja sam!

Zuch z waści, panie nadworny setniku! Gdybyś miał więcej ludzi, ani chybi byłbyś się obronił. Mając taką broń, trzeba by pochodnie na mur; a do szczelin serdiuków z rusznicami... ale ludzi mało! Nie utrzymacie się...

To nie ja! To nie moje myśli! A może moje? Nasze? Wygląda na to, że z trudem już rozróżniam, gdzie Rio, a gdzie ja! Jeżeli tak dalej pójdzie...

– Panie Judka? Co tu za brewerie wyprawiasz? Na mgnienie oka wszystko zamiera w bezruchu. Odwracamy się.

U wejścia do zachodniego skrzydła, przylegającego do narożnej baszty, stoi pan Macapura-Kołożański we własnej osobie. Dzisiaj, w Martwy Wielkodzień, pan-dandys. Ma na sobie kontusz o długich połach ze szkarłatnego atłasu zapinany na brylantowe guzy, każdy w cenie dobrej wsi. Pod kontuszem żupan z błękitnego jedwabiu, opasany takim pasem, że gdyby się pan owinął w tęczę, nie zrobiłby lepszego wrażenia. Na tym wspaniałości jego stroju się nie kończyły; patrzcie tylko! – pąsowe szarawary i podbite złotymi blaszkami buty ze lśniącego, żółtego safianu.

Dłoń wspierał wesoły Staś na wyłożonej sobolową skórką rękojeści rodowej karabeli w ozdobnej pochwie, zakończonej kitą białej czapli.

Co prawda, pawia wspaniałość stroju Macapury zwróciła na siebie moją uwagę w daleko mniejszym stopniu niż łańcuch na jego byczym karku. Łańcuch z kamieniem o głębokiej, ciemnoczerwonej niczym wino, barwie. Wiatr targa włosy na głowie pana Stanisława, nawiewając na kędziory śnieżne kryształki, śniegiem obsypało cały kontusz, plecy, rękawy – a na łańcuchu i kamieniu nie masz ani jednej śnieżynki. Tak, nie mylę się – ten kamień to Naczynie. Niewielkie, ale nie mniej interesujące od innych. Wokół mnie wzdryga się, mrugając z niedowierzaniem oczami, heros Rio; wsłuchuje się w samego siebie – a ja mimo woli zamieram ze zdumienia.

Czyżby on był zdolny do tego, żeby choć w części chwytać moje wibracje, jak ja chwytam jego?!

Czyżby na chwilę zobaczył ten cały przepych barw?! A przecież zdążył już przywyknąć do świata czarno białego...

– To żadne brewerie, panie Stanisławie – odpowiedział ponuro Judka, który oparł się o bok czortopchajki. – To pożar, potop i trzęsienie ziemi w jednym, longinowscy czerkasi spadli jak grom z jasnego nieba... kto mógłby się spodziewać, że zjawią się akurat dzisiaj? Z trzech stron wdarli się do chutoru. Ze mną siedmiu ludzi, w tym dwóch rannych, a oprócz tego pan Rio, pani Sale i ten bajstruk z gołym tyłkiem. Pozostali już pewnie w piekielnej smole siedzą, chyba że który uciekł!

– Jasne... – twarz zacnego i dobrego pana na moment skamieniała i wionęło od niej gorszym chłodem niż od walącej na zamek zamieci. – Jak myślisz, setniku – ile mamy czasu?

– Z pół godziny... zanim dom przeszukają, zanim tu się zjawią... no, a potem, to już zależy, jak długo zdołamy zamek utrzymać.

– Ludzi, powiadasz, mało?

– Mamy tych, o których mówiłem i jeszcze trzech na posterunku przy bramie. Kazałem zdjąć wartę i zamykać wrota, o, tam są, co prawda łydki im się trzęsą...

– Mało. Ach, jak mało... A u Longina?

– Nie wiem, panie Stanisławie. On widać obóz z młodymi czurakami porzucił, a ze sobą wziął starych wygów, a i to nie wszystkich... musiał kilku zostawić, ludzi zawsze brak. No i chyba wziął siczowców, tych których im przydzielili. Ja bym na jego miejscu wziął, choć siczowcy nie lubią szybkiej jazdy. Myślę, że ma przynajmniej ze trzy, cztery dziesiątki ludzi, a może nawet pięć.

Pan i jego sługa rozmawiali teraz półgłosem, żeby ich nie słyszeli serdiukowie, ale ja się zatroszczyłem o Rio, by heros przypadkiem nie został w nieświadomości.

Pańko, wiedźmistrzu, czemuś ty poskąpił i nie dodałeś mi jeszcze odrobiny miłosierdzia? Wstyd, aj, jaki wstyd.

– Pół godziny, mówisz... – pan Macapura mówił przeciągle i lekko zagryzał wargi. – A potem, możesz jeszcze utrzymać zamek przez następną połowę godziny, setniku?

– Ręczyć nie mogę, panie Stanisławie... ale się postaram. Bardzo się postaram.

– Ty się w rzeczy samej postaraj, mój parchu. Bardzo się postaraj. Wtedy my z panią Sale też się postaramy. Jak dobrze pójdzie, uciekniemy i Longin z niczym zostanie. A jak nie... sam rozumiesz.

Judka kiwnął głową i przez chwilę obaj milczeli.

– No, to wydawaj rozkazy. Obrona na twojej głowie.

– Trzeba pochodnie na mury – Judka z kolei, jakby czytał w myślach moich i Rio. – Jest tylko jeden problem: wiatr je będzie gasił...

Macapura uśmiechnął się szeroko i klepnął swojego setnika po ramieniu.

Ten aż się zakołysał.

– Nie pogasi. Co, ja mam cię uczyć, jak wiatrodmucha zaklinać? No, dobrze, tobie jeszcze siły się przydadzą... Sam się tym zajmę.

I znikł za drzwiami. Sale z moim synem na rękach pospiesznie ruszyła za nim. Niewiele brakło, żebym pchnął Rio za nimi, ale nam przeszkodzono.

– No cóż, panie bohaterze, przyszła pora, by odpracować chlebek – spod ryżej brody Judki błysnął lód wyszczerzonych w uśmiechu zębów. – Tam na górze, myślę, obejdą się bez Żydów i bohaterów. No, chyba że jesteście czarownikiem...

Pan Rio czarownikiem nie był.

Pan Rio poszedł za nadwornym setnikiem, który zajął się rozstawianiem serdiuków.

Pan Rio gotów był odpracować chlebek.

Bardzo stary człowiek jest rozdrażniony. Przeklina.

Co prawda ostatnio prawie zawsze jest rozdrażniony i przeklina.

– Nie mam czasu na to, by rozprawiać z tobą o koszałkachopałkach, ty natręcie! – słyszę od progu.

„Od progu”, to raczej poetycka metafora niż prawda. Ani razu jeszcze nie przestąpiłem progu jego chatki, ni podczas odwiedzin, ni wtedy, gdy odchodzę. Zwykle wynurzam się ze ściany albo z kolumny. Osobliwa sprawa – im twardsze zewnętrznie są materialne przedmioty tego Naczynia, tym łatwiej mi przez nie przenikać! Trzeba się będzie tym kiedyś przy okazji zainteresować.

– Dlaczego? – pytam, wiedząc, że pytanie to działa na starego raw Elishę jak zapach wina na pijaka nałogowca.

– Co: „Dlaczego?”, pomyłko Świętego, Który Jest? No proszę, przez ciebie zaczynam bluźnić... Co „dlaczego”, pytam się ciebie?

To dobrze.

Teraz to on mnie pyta. Czyli, wszystko idzie dobrze.

– A przy okazji, można ci już składać powinszowania? – bardzo stary człowiek żachnął się jak ktoś, kto popełnił gafę. – Masz już potomstwo?

To nie takie proste. On zresztą sam wie doskonale, że czas nic nie znaczy ani dla mnie, ani dla niego. Dla niego moja Jaryna wiecznie będzie brzemienna, i on się nie doczeka urodzin – tylko dlatego, że dla jednych czas płynie, dla drugich gna jak szalony, a dla jeszcze innych...

– Co to takiego: „czas”? – pytają tamci.

– Głupi, głupi kaf-Malach, który jeszcze nie wypełnił przykazania: „Idźcie i rozmnażajcie się” – śmieję się, na poły zanurzony w ścianie – Ale ten głupi kaf-Malach chciałby wiedzieć, jak owo przykazanie wypełniają inne Istoty Służebne, które gromadzą Granicę na Granicy!

– Jesteś pełnoletni? – pyta w odpowiedzi starzec. Wzruszam ramionami.

– Wiedziałem, wiedziałem...

– Co dokładnie?

– Że czekasz, żeby stary człowiek zaczął ci opowiadać nieprzyzwoite rzeczy, żebyś mógł słuchać i brzydko się uśmiechać! Nic z tego! Ponieważ bejt-Malachowie rozmnażają się na sposób (z ich punktu widzenia!) absolutnie przyzwoity. Czy ci wiadomo, że do trzynastego roku życia w człowieku nie ma jeszcze duszy, a jest jedynie jej zarodek, iskierka „nerdakik”, która w dniu osiągnięcia dojrzałości przyciąga ku sobie duszę z kręgu „gilgulim”, gotową do wcielenia dla poprawy?!

– Owszem, rawie Elisha. Raz mi już o tym mówiłeś, mówiłeś też, że wyjściowa liczba dusz jest skończona, niekiedy zmuszone są one do tylko częściowego wcielania się... – ale pozwól, pytałem przecież o coś innego!

– On pytał! No nie, dobrzy ludzie, posłuchajcie tylko, o czym mówi ten niezguła! On pytał! A o to, że świat opiera się na sprawiedliwych, na tych cadykach, którzy – sami o tym nie wiedząc – usprawiedliwiają istnienie świata w oczach Świętego, Który Jest – o to nie pytałeś?! O tym, że większość sprawiedliwych w oczach innych ludzi to jawni grzesznicy, jak faryzeusz Saul, który bardzo lubi rzucać kamieniami albo rabbi Akiba, który trzecią część życia traci na pijaństwo i rozpustę – o to także nie pytałeś?!

Milczę.

W przeciwnym razie zamilknie on.

– A to, że przyszły cadyk, przed osiągnięciem pełnoletniości, przed przyjęciem prawdziwej duszy, znajdzie się w sytuacji bez wyjścia, która grozi mu śmiercią, jeżeli będzie przy tym odczuwał udrękę nie tylko na ciele, ale i na duszy, nie mogąc pomóc sobie i swoim bliskim, i jeżeli bardzo silnie zapragnie... Pytałeś, co wtedy?! Pytałeś, co się stanie, jeżeli krzyk takiego chłopaczka sięgnie niebios – i w odpowiedzi uzyska spełnienie życzenia?! Ty... ty...

Bardzo stary człowiek długo kaszle.

Po raz pierwszy nie odtrąca mojej ręki, kiedy sięgam za dwanaście Granic i wyciągam ku niemu czarę napełnioną chłodną wodą z wodospadów Dżur-Dżur.

Krople wilgoci spływają na zmierzwioną brodę.

Cisza.

– On pytał... głupi kaf-Malach! – darmowy ser trafia się tylko w pułapkach na myszy! Za spełnienie życzeń przychodzi płacić i najczęściej płaci się samym sobą. Naiwni ludzie! Trzeba mieć bardzo bogatą wyobraźnię, by wymyślić Diabła i jego służalców. Trzeba nadać swej duszy ogromną wartość – w tym mają rację, choć nieustannie nurzają ten skarb w błocie! – żeby sobie wyobrazić rogatego handlarza używanym towarem.

Czekam.

– Zrozum, bezcielesny włóczęgo: taki chłopiec nigdy, przenigdy już nie osiągnie dojrzałości. Nigdy nie przyjmie w siebie prawdziwej duszy, a to gniazdo jego duszy, ta iskierka „nerdakik”, która tliła się w jego ciele, przekształci się w kukiełkę, larwę, zarodek Istoty Służebnej! Od tej pory niegdysiejszy chłopiec będzie musiał żyć z Zakazem. Może zostać wielkim wojownikiem, mędrcem o rozległej wiedzy albo... Ale samym sobą być przestaje, a świat przyoblecze się w jego oczach jedynie w czerń i biel – bo tak widzą go bejt-Malachowie. Głupcze, i na cóż ci ta wiedza? Po co ci to wiedzieć?!

Rzucam się do ucieczki.

Ale i za stoma Granicami słyszę cichy, rwący się głos starego człowieka, który kaszle w duchocie swojego domu.

– ... a i kiedy brzemienne ciało Zaklętego umiera, wyłania się z niego bejt-Malach, żeby samym sobą wzmacniać Granice między Naczyniami... a świat staje się o jednego sprawiedliwego uboższy, a na niebie coraz częściej zawisa tęcza, która mówi bezgłośnie: „Umowa naruszona, a następcy nie masz”.

Uciekam.

Nie, nie zdołam uciec od tej wiedzy: jak się rodzą tacy jak ja?

Jeżeli Zaklęty naruszy Zakaz, jakim by on nie był, jeżeli niegdysiejszy chłopiec zamieni Służbę na Wolność, znowu stając na krawędzi unicestwienia, jeżeli...

Uciekam.

Sale Kewal, zwana Laleczką

Sala była pięciokątna i miała okrągłe sklepienie.

Na poziomie mniej więcej drugiego piętra opasywała ją galeryjka, z dołu też widziana jako ażurowy pentagram i taki sam pentagram, tyle że znacznie mniejszy, był pośrodku, w postaci inkrustowanej posadzki.

Wewnątrz drugiego znaku, bliżej rogów, wbito pięć zaostrzonych osinowych kołków.

W witraże strzelistych okien dęła zamieć.

Jakby oszalała wiedźma starała się roznieść na strzępy tęczowy przepych, zaskakujący w miejscach, w których należałoby się raczej spodziewać wąskich szczelin strzelniczych.

Pan Stanisław klasnął w dłonie. Prawie natychmiast w odległym kacie otworzyły się niewidoczne drzwi i wyszedł z nich człowiek. Nie, nie człowiek. Były człowiek, od dawna już człowiekiem nie będący. Drewnianym krokiem imć Przekulczycki podszedł do swego pana i jak zwykle stanął za jego plecami.

– Pójdziesz ze mną – pan Stanisław nawet się nie odwrócił do martwiaka. – Do lochów. Ja zabiorę dziewkę, a tego, który tam zostanie... zabij. Nie trzeba, żeby znaleźli go czerkasi. Tylko...

Tubalny głos Macapury nagle się załamał i trzasnął jak pęknięta klinga.

Na zewnątrz wyrwały się obce nutki, których nikt by się po panu Stanisławie nie spodziewał: litość? Niepewność, jęk od dawna martwego sumienia?

– Zabij go tak, by nie cierpiał. Zrozumiałeś? Nie chcę, żeby cierpiał! I bez tych twoich... znam cię!

Pan Przekulczycki w odpowiedzi ruszył szczęką i niezręcznie się ukłonił.

Sale przeszła się wzdłuż ściany obitej błękitnym jedwabiem, przetykanym złotymi nićmi. Tanie świece, płonące w licznych kandelabrach, rzucały blask na węzły wzorów, jakie kobieta często widywała w sekretnych komnatach mistrza. Naczynia bywają rozmaite, ale nalane do nich wino pozostaje winem. Oto „pościg za białą żmiją”, a tam „przeglądająca się w zwierciadle piękność”, a tam jeszcze nie wiadomo co, o czym rzec można tylko jedno: lepiej tego nie dotykać gołymi rękoma.

Szczególnie w taki dzień, jak dzisiaj.

Zresztą świec też lepiej nie tykać... wiemy, z jakiego tłuszczu się je wytapia.

Wprost nad kominkiem wisiała dziwaczna statuetka z drewna: nagi człowiek przybity do krzyża. Przybity do góry nogami. Wokół dziwacznej rzeźby kłębił się taki mrok, że Sale szybciutko cofnęła się i od kominka, i od statuetki.

Na wszelki wypadek.

W jej mózgu tańczyły rozbawione diablęta.

– „Uzdeczki” pleść potrafisz? – zapytał od drzwi pan Stanisław, który akurat wychodził z sali w towarzystwie martwiaka.

Gruby paluch wesołego Stasia wskazywał na trójnożny stolik, gdzie leżały pasma długich włosów: najliczniejsze były smoliście czarne, ale trafiały się i rude jak płomień.

Na cebulkach niektórych widać było jeszcze zaschniętą krew.

Sale skinęła głową.

– No to popracuj, miła, popracuj... Trzasnęły drzwi.

Sale podeszła do stolika, przysunęła sobie nogą kulawy taboret, który wprawdzie – sądząc na pierwszy rzut oka – nie powinien się znaleźć w tej pełnej przepychu sali, ale kiedy przyjrzało się uważniej... Wymamrotawszy odpowiednie w tym miejscu Słowo, Sale usiadła i wzięła się do roboty. Mały wyrodek cichutko pojękiwał w kącie; nie próbował uciekać ani w czymkolwiek przeszkadzać.

Mocne palnięcie w ucho zawsze skutkuje.

Splatanie „uzdeczek” zajęło sporo czasu – niektóre włosy zebrano z kobiet zamężnych, na dodatek w momencie kobiecej nieczystości, co wymagało bardzo starannego wyboru i ostrożności. Dobrze chociaż, że po tym wszystkim byłym właścicielkom włosów poobcinano jak należy paznokcie... a może sam pan Staś wyrywał je im osobiście? Palce Sale zręcznie splatały włosek z włoskiem, na pięć czarnych, jeden rudy – i kobieta oddzielnie układała cieniutkie, półtorałokciowej długości pasemka, pierwsze, drugie... piąte...

Akurat przy piątym wrócił pan Stanisław.

– Zuch! Zuch! – sapnął, przytrzymując lewą ręką zwisającą mu bezwładnie z ramienia dziewczynę. – Dobra jesteś, milutka, widzę, żeś się postarała!

I podchwyciwszy spojrzenie Sale, wyjaśnił nie bez żalu w głosie:

– Kiepsko pan setnik córeczkę wychował! Och, bardzo się szarpała, gołąbeczka synogarliczka! Trzeba było piąsteczką w ciemię, niezbyt mocno, tak tylko, żeby ucichła na chwilę. No, w Boga duszę mać! Zacznijmy od błogosławieństwa!

Martwiaka przy wesołym Stasiu nie było.

Został na krótko w lochach.

Na zewnątrz komnaty chichocze zamieć, wplatając w swój dziki śmiech odgłosy tętentu końskich kopyt – a tuż obok, zupełnie blisko! – słychać wrzawę głosów ni to ludzkich, ni to rozhulanego przy święcie paskudztwa.

– ...dokument! – weseli się zamieć, miotając bezmyślnie urywkami cudzego, ochrypłego od mrozu i długotrwałej jazdy wierzchem głosu. – Dokument od połtawskiego pułkownika! Pozew... na sąd... na sąd!

Pan Stanisław z urazą kręci głową i zaczyna rozbierać do naga dziewczynę, która do tej pory nie odzyskała przytomności.

– Ach, mości setniku, panie Longinie! Kto chyżo dąży, niechybnie zdąży! – mamrocze, układając nagą dziewczynę pośrodku pentagramu, rozsuwając jej bezwstydnie nogi i rozkładając ręce tak, by jej głowa, kostki i nadgarstki znalazły się przy osinowych kołkach. – I zdążyłeś, żebyś od razu do raju trafił! Trzymaj się, mój Żydzie, trzymaj się... odwlekaj, ile się da!

– A co w tym dokumencie napisano?! – jakby w odpowiedzi na pańskie polecenie rozlega się gardłowe, drwiące pytanie zamieci.

Przejmujący szept pana Stanisława – i na chwilę wszystko ucicha. Jakby cały zamek z zewnątrz otulił ktoś pięcioma warstwami wojłoku.

– „Uzdeczki”! Dawaj „uzdeczki!” Pętać będziemy!

Kobieta w milczeniu podaje pasma plecionych włosów: pierwsze, drugie... piąte.

W kącie cichutko zawodzi wyrodek.

Nad chłopczykiem, na czarno szkarłatnym kobiercu, ukryta niemal całkowicie w gęstym włosie podobnym do futra drapieżnika, wisi broń. Niewiele jej, ale każda klinga, jeżeli dobrze się w nią wsłuchać, a osobliwie w Martwy Wielkodzień, wiele kosztowała. Ot, ten ogromny dwuręczny miecz odrąbał nogi własnemu panu; wąskie ostrze, podobne do szpady, wypiło tyle dusz, że gdzie tam do niego innemu czarnoksiężnikowi... dwie lekkie szable, od których idzie silna woń ojcobójstwa... ogromna halabarda, która kiedyś ciężko pracowała w katowskim ręku...

Niezła kolekcja.

Zbierano ją widać latami.

Macapura na okamgnienie przerywa swoje mamrotanie i spogląda na pas Sale, zza którego sterczy krzywy nóż i głownie kling do miotania.

– Potrafisz? Rzucasz jak mistrzyni czy zatknęłaś je sobie dla fasonu?

Sale kiwa głową i, jak przedtem, milczy.

Słowa są teraz zbędne.

Co więcej – są niebezpieczne.

– Doskonale, milunia! Znaczy tak: ja zaczynam, a ty – ledwo poczujesz wewnętrzny chłód – bierzesz do każdej dłoni po jednej głowni, stajesz pod tą ścianą, gdzie najwięcej wzorów, i wsadzaj to swoje bogactwo prosto... ikonki widzisz?

Przejrzyste Słowo znów spisuje się nie najlepiej: zupełnie nie wiadomo, co to są „ikonki”. Ale gruby paluch wesołego Stasia bezbłędnie wskazuje róg, gdzie pośrodku wzoru „Kocie Oko” wiszą dwa obrazy w bogatych ramach.

Młoda kobieta o smutnej twarzy karmi piersią jakiegoś oseska; brodaty męczennik w łachmanach patrzy na Sale surowym wzrokiem.

Co prawda nie bardzo mu to wychodzi. Może dlatego, że oba obrazy, jak i drewniana statuetka nad kominem, wiszą do góry nogami. I jeszcze dlatego, że podobiznę książęcego wieńca z kolczastych cierni wkłada się na pośmiewisko zbójcom katorżnikom.

– W twarz, celuj w twarz. I nie waż się chybić, tu za chybiony rzut trzy skóry zdzierają... Zrozumiałaś? Nie zawiedziesz starego Stasia?

Kamień na piersi pana Stanisława drgnął nagle i zatętnił niczym wyrwane z piersi serce, rozsiewając porcje krwawego blasku.

– Pytam, czy zrozumiałaś?!

Sale zrozumiała.

Wszystko zrozumiała: będzie mierzyła w twarz i nie chybi.

Dlatego że za nietrafny rzut drą trzy skóry.

Na górze, na pięciu promieniach ażurowej galeryjki, skąpane w purpurowych odblaskach zgromadziły się zamkowe widma: rozwarte w krzyku usta, wyskakujące z orbit oczy, ręce wyłamane torturami albo uniesione w ostatnim błaganiu... niegdysiejsi uczestnicy, obecni widzowie, przywleczeni siłą na niebywałe widowisko.

Za oknem tańczył w zamieci Martwy Wielkodzień.

Święto.

Mimo wszystko nie chybiła. Kiedy chłód wymówionych Słów przeniknął ją do głębin duszy niczym lodowaty, namoczony w przerębli sztych, wojłok za oknami rozerwał ogłuszający huk. Szkła witraży sypnęły się na posadzkę deszczem tęczowych odłamków. Sale zagryzła wargi, zmrużyła powieki i cisnęła obie klingi, jedna za drugą – w twarz karmiącej panny i w oblicze surowego katorżnika.

Nie widziała, że maleńki wyrodek wydostał się ze swego schronienia i podnosząc ostry skrawek szkła, pełznie ku dziewczynie, która zdążywszy oprzytomnieć, daremnie szarpie teraz cienkie i delikatne z pozoru „uzdeczki”.

Od wewnątrz „uzdeczek” rozerwać się nie da.

Ale maleńki wyrodek parł przed siebie, zraszając polerowane klepki parkietu bursztynowym, iskrzącym się płynem.

Krwią z własnych, poprzecinanych palców.

Marnotrawny kaf-Malach, znikacz z Gontowego Jaru

Za oknami – śnieżna mgła. Zrobiło się ciemno. Całkowicie. Trzeba hojnie szafować siłami, żeby mój heros zdołał cokolwiek zobaczyć w tej zamieci, napełnionej po sam szczyt kłującą białą kaszą.

Przygłuszony świst wiatru.

Rudopomarańczowe kule płonących pochodni.

Ochra? Purpura? Szkarłat?

Rio nie odróżnia barw i odbieram mu niepotrzebny podarunek.

Po prostu ogień, i to w zupełności powinno mu wystarczyć.

Zajadła zamieć rwie płomienie lodowatymi szponami, usiłując unieść zdobycz w noc, która nie stała się jeszcze ostateczną nocą, choć bardzo się o to stara. Miesiąc luty, luty miesiąc... Płomienie gwałtownie się sprzeciwiają i powiewają na wietrze rozczochranymi czuprynami.

Nie gasną, uparciuchy.

Słowo pana Macapury warte jest złota.

Nienawidzę złota, nienawidzę, nienawidzę, nie...

Łoskot kopyt. Trudno powiedzieć, ilu ludzi tu spieszy, ale jest ich wielu. Na nas z pewnością wystarczy.

W strzelnicach rozsiedli się serdiukowie z rusznicami. Jest ich tylko trzech. Tylko trzech. I to, że każdy ma po trzy rusznice i na dodatek po parze pistoletów, nie ma znaczenia. Ludzi w zamku mało i dlatego pan Judka nikogo nie posłał na mury. „Mądrze” – myśli Rio i ja się z nim zgadzam. Z całą pewnością mądrze. Sęk w tym, że zamek nie bardzo nadaje się do obrony – mury niezbyt wysokie, część z nich jest szczerbata niczym szczęka wiekowego starucha, fosy i zwodzonego mostu w ogóle nie ma, strzelców można osadzić tylko na jednej wieży... wygląda na to, że gdy ojciec pana Stanisława odbudowywał te mury, to w ogóle nie myślał o poważnym oblężeniu.

Kupa nieszczęścia, nie twierdza.

Razem z konsulem stoimy nieopodal grupki serdiuków, na górnej galerii przy oknie. Jest to zwykłe, dwuskrzydłowe okno. Śmieszne: nie przypadła nam w udziale nawet zwykła strzelnica. Mamy się trzymać. Mamy się trzymać, dopóki pan Stanisław z Sale nie otworzą „Szkarłatnych Wrót”. Nie mam pojęcia, jak się je otwiera, wiatr nigdy nie potrzebował szczudeł czy kul, ludzie jednak do takich zabaw zawsze muszą mieć krew. Dobrze, że nie wie o tym mój heros, bo na łeb, na szyję rzuciłby się do ratowania ofiary i pewnie wszystko by zepsuł...

Nie, lepiej niech podtrzymuje obronę, wespół z panem Judką, który nie takie rzeczy już widywał!

...nie myśleć! Nie myśleć tak głośno! Niczego już nie jestem pewien...

– I cóż, panie Rio, goście ku nam jadą? – krzywy uśmieszek jak wąska szczelina rozrywa brodę nadwornego setnika. – Gości u nas pieśnią się wita! Hej, czerkasie, nie leź tu w zawieruchę! Szabla parcha zaraz pozbawi cię ducha...

– Ja mam swój Zakaz. Nie mogę nikogo zabić – Rio bez najmniejszego szacunku przerywa pieśń. – Tam, kiedy my... kiedy ratowaliśmy się ucieczką, chyba obyło się bez tego. A teraz... mój kat i lekarz zginęli.

– Lekarz ci teraz, miłościwy panie, niepotrzebny. Ale kat... Może ja się nadam? Chyba nie pogardzisz?

Znów szczelina uśmiechu.

– Nie, dlaczego miałbym pogardzić? Nadasz się. Dziękuję – Rio mówi z powagą i jak zawsze z nienaganną uprzejmością.

Nie kłamie.

On rzeczywiście jest wdzięczny panu Judce za tę propozycję.

Szkoda.

– W takim razie, dajcie rękę, miłościwy panie! Dobrana z nas para: wam nie wolno zabijać, a ja nie mogę okazywać litości!

Heros o imieniu Rio obrzuca brodatego kpiarza ostrym spojrzeniem – i odwraca się, nie powiedziawszy ani słowa więcej.

– Hola, panie Stanisławie, otwieraj! To od bramy.

Głuche uderzenia, które natychmiast porywa i tłumi wiatr.

Zewnętrzne wrota są mocne – z rozpędu się ich nie wyłamie. A zaczną leźć przez mur, to wystawią się na strzały serdiuków z okien. Co prawda widać kiepsko, szczyt muru nie jest oświetlony, trzeba mierzyć na wyczucie!

– Panie Macapuro! Otwieraj po dobroci! Mamy papier od połtawskiego pułkownika! Pozew – masz się stawić na sąd! Otwieraj, póki grzecznie prosimy!

– Chłopcy, gotuj się! – cicho, ale z naciskiem mówi Judka. – Jeżeli nad murem pojawi się choć czapka, ognia!

I nagle, nie uprzedzając nikogo, otwiera okno na oścież. Śnieżny wicher uderza w twarz, niesie kłęby zamieci nad podłogą, wichrzy się białymi nićmi.

– A coście wy za jedni, że nie bacząc na noc, dobijacie się do wrót zacnego pana i gospodarza na sąd pozywacie?

Od tubalnego ryku nam obu z Rio zadzwoniło w uszach. Heros marszczy się i odstępuje w bok.

Dalej od Judki o grzmiącym głosie i rwącej się do zamku zamieci.

– Setnik Longin ze swoimi czerkasami, oto z kim macie sprawę! Myślisz, że nie wiemy, jakie łajdactwa się tu wyrabiają?! To ty, Judka? Wezwij pana Macapurę albo sam każ otwierać! Jeżeli moją donie wydacie żywą i zdrową – klnę się na Chrystusa, Pana Naszego, że nikomu nie stanie się krzywda! Nawet tobie, parchu bezecny! A pana Macapurę do pułkownika na sąd nietkniętego odstawimy. Bez kajdan, macie na to moje słowo. A tam już – jak sąd postanowi...

– Więc, panie setniku, mówicie, że macie dokumenty od samego pułkownika? – w głosie Judki dźwięczało niekłamane zainteresowanie.

Mówił tak, jakby do wrót nie podchodzili zbrojni czerkasi i jakby za kilka chwil nie czekała go walka na śmierć i życie...

Lecz takie sprawy to dlań nie pierwszyzna.

Dawno już sam się pogrzebał i nie miał niczego do stracenia.

– Oczywiście! Mamy dokument!

– A co w nim napisano?

– Ty co, kpisz czy o drogę pytasz, parszywy wiarołomco? Napisano w nim, że jegomość pułkownik rozkazuje panu Macapurze-Kołożańskiemu niezwłocznie stawić się przed nim w Połtawie na rozprawę sądową! Powodem są rozboje, jakich z pańskiego rozkazu dopuścili się jego ludzie!

– Rozboje? O jakich rozbojach mówicie?

– Ty mi tu piasku w oczy nie syp, pejsata mordo! Myślisz, że nie wiemy? O wszystkim wiemy! Chwedir pisarczyk nam opowiedział, i waszego zdradzieckiego posłańca pojmaliśmy, Grinia czumaka, z jego uprowadzoną kobietą. Nieźle sobie na weselu u tej dziewki pohulaliście, nie ma co!

– A nie łżecie wy, panie setniku? Jeżeli prawdę mówicie, to być może pan w rzeczy samej każe drzwi otworzyć.

Judka drwi już całkiem otwarcie.

Ale widać, pan setnik też miał jakiś swój plan, ponieważ – zamiast obsypać „wiarołomnego parcha” czerkaskimi, piętrowymi klątwami – Longin Zagarżecki wybrał dalsze pertraktacje.

– Ja łgarz? Ja, otrzaskany w bojach setnik, miałbym łgać? Ja ci z grzbietu pasy drzeć każę! Griń, psia mordo! Sam tu, potwierdź temu...

– Panie Judka... Panie Judka, ja im wszystko opowiedziałem! I o wsi, i o Oksanie... I o tym, coście mi, Judaszowi jednemu, kazali powiedzieć Jarynie Longinównie! Wszystko powiedziałem, jak na łożu śmierci! Poddajcie wy się lepiej, panie Judka, co? Życie zachowacie... i mój braciszek żyw zostanie...

Zamieć bawiła się słabym, piskliwym krzykiem Czumaka, jak kot z myszą.

Popuści trochę, i znów łapą przydusi...

– Poddać się, mówisz? No, o tym to już zacny pan Macapura, nie ja, zdecyduje. Poczekajcie. Ej wy, słyszycie tam? Poczekaaajcie! Pójdę i mu powiem...

– Długo czekać nie będziem! – warknął z dołu Longin. – Skończył się wasz czas, zaprzańcy jedni, przyszła na was czarna godzina! Jeżeli w ciągu trzech minut nie otworzycie i nie wydacie nam mojej Jarynki, całej i nietkniętej – wysadzamy wrota do czarciej mąci i całą waszą diabelską kompanię bierzemy na szable!

– A prochu wam na to wysadzanie bramy wystarczy? – zainteresował się dobrodusznie pan Judka, który widać wcale nie zamierzał wlec się do pana Stanisława po odpowiedź.

Doskonale wiedział, co usłyszy.

– Wystarczy! Nie takie bramy wysadzaliśmy! – padła pełna skrywanej uciechy odpowiedź gdzieś z boku.

Longin natychmiast to podchwycił.

– O! Słyszałeś? To puszkarz Moskal, Dmitro Grom, czarodziej, który cuda wyprawiać umie z minami i podkopami! Co zachcesz, w powietrze ci wysadzi: zamek, cerkiew, Wieżę Babel – wszystko jedno! Rozwalić wasze wrota, to dla niego jak komara przytrzasnąć! Dobrze wam czumak powiedział: rzucajcie broń i poddawajcie się. Szmalko, gdzie leziesz?!! Stój, stary bałwanie! Stój!

– Panie setniku, ja tylko popatrzę, co oni tam mają! Coś mi ten parch za bardzo się stawia! Ja tu... mam linę z potrójnym hakiem...

– Ty gdzie, czort ci łysy w bok... Cofnąć się, chłopcy! Precz stąd, mówię!

Wszystko dzieje się niemal w tej samej chwili.

Nad murem pojawia się jednocześnie kilka głów w kosmatych czapkach – i w tymże momencie zamieć na prawo i lewo od nas rozświetlają czerwone kwiaty.

Jeden, drugi, trzeci grzmot.

Czapki z muru znikają.

– Ondrij! Esaule, żeby cię pogięło! Żyjesz?

– Żyję, panie setniku, żyję... co mi mogli, staremu, zrobić? Ale Świerzbiguzowi się dostało... I Niestierenko... Załatwili biedaka!..

– Niestierienkę zabili? No to koniec z wami, sucze syny! Módlcie się! Dymitro, rób swoje!

Zamek podskoczył w górę. Towarzyszył temu bezgłośny, przekraczający wszystko inne huk – fala sprężystego grzmotu wszystkim zatkała uszy. Z potłuczonych okien sypnęło się szkło. W miejscu bramy wybrzuszył się ognisty kłąb – frunęła w górę zamarznięta ziemia zmieszana ze śniegiem i popękanymi drewnianymi szczapami.

W ułamek sekundy później, mnie i panu Rio wydało się, że „czarodziej, który cuda wyprawiać umie z minami i podkopami”, chełpił się swoim kunsztem bezpodstawnie – wrota owszem, silnie wygięło do środka, ale się ostały. Zaraz potem jednak oba ciężkie skrzydła z trzaskiem odleciały na boki pod naporem idących do szturmu czerkasów i okazało się, że Dmitro zna się na swojej robocie – wybuch uniósł wrota i wyrwał ciężkie sztaby, które je zamykały od wewnątrz. Zrobiono to rzeczywiście po mistrzowsku – kto inny tylko nadaremnie by zmarnował ognisty proszek.

Rozlega się kolejny grzmot i naprzeciwko kozakom lecą snopy ognia – serdiukowie rąbnęli salwą z ustawionej koło ganku czortopchajki.

Ze strzelnic idzie nieustająca palba.

Ktoś tam pada z okrzykiem bólu.

– Na dół, panie Rio. Teraz nasza kolej.

Pod nogami migają wąskie stopnie. Nadworny setnik po drodze gasi rzadkie świece i w zachodnim skrzydle zalega mrok. Zostawieni na dole serdiukowie pospiesznie zamykają ciężkie wejściowe drzwi za towarzyszami, którzy zdążyli wpaść do środka w ostatniej chwili – tymi, co walili z ustawionej pod gankiem czortopchajki.

– Rąbać drzwi!

– Siekiery! Dawać tu siekiery!

To na zewnątrz. Przygłuszona palba. Drzwi się trzęsą, ale na razie trzymają.

– Zdejmijcie tego z góry!

– Stańcie po bokach, żeby któryś nie oberwał zbłąkaną kulą wydający rozkazy Judka zdawał się być wcieleniem spokoju. Tamci zaczną strzelać, jak tylko wywalą drzwi. A my poczekamy, dopóki nie opróżnią luf pistoletów i guldynek... i dopiero jak skoczą na nas – to ich powitamy...

Cofamy się. Ustawiamy się za kolumną, nie wiadomo po co wzniesioną pośrodku obszernego przedsionka. Za nami schody na drugie piętro. Akurat tych schodów trzeba nam bronić. W razie czego, cofać się też będziemy po nich. Do sali, gdzie teraz – podobnie jak atakujący nas czerkasi – usiłują wyłamać „Purpurowe Wrota” Sale Kewal i pan Macapura-Kołożański.

Teraz już nawet nie próbuję się rozeznać, które myśli są moje, a które Rio.

Przyjmijmy, że są wspólne.

– W Humaniu był pewien kantor – ni z tego ni z owego odzywa się pan Judka, wbiwszy wzrok w posadzkę. – Kantor Lewi... wszyscy tak na niego mówili: kantor Lewi. Nie śpiewał w synagodze, żył na cmentarzu. Cały czas siedział na mogile syna. A może wnuka, już nie pamiętam. Ojciec mówił, że pamiętał go wyłącznie jako starca. Dziadek mówił to samo. Gdy tylko trafiał się jakiś pogrzeb, Lewi przychodził i śpiewał kadisz – chcesz czy nie, a płaczesz. Pieniędzy nigdy nie brał... potem mu chyłkiem podkładali. Nasi mówili, że hajdamacy trzy razy go zabijali...

– A ja miałem kolekcję – ni w pięć, ni w dziewięć odezwał się heros. – Kolorowe kryształy soczewek... szlifowane... rozgnietli je butami...

– Dlaczego?

– Bez powodu. Ot, tak sobie. Głuche łupnięcie w drzwi. Jęk rozpychanych skrzydeł.

– Pochodnie! Chłopcy, zapalać pochodnie, a żywo!

Zza drzwi w ślad za śniegiem wpadają do środka smugi roztańczonego światła – któryś z czerkasów zdążył zapalić pochodnię.

W prześwicie drzwi raz po raz błyskają ogniki wystrzałów, grad kul bębni o ściany, dwie albo trzy dźwięcznie trzaskają o kolumnę, za którą się kryjemy.

Pora!

Oddaję Rio wszystko, co mogę, co miałem i co dostałem od Rudego Pańki, z trudem się wstrzymując od zostawienia sobie odrobinki na czarną godzinę.

...i w gorączce walki popchnąć tego Zaklętego z Zakazem Zabójstwa... popchnąć odrobiną, maleńko... Nie można! A może jednak...

Palba cichnie na moment i natychmiast w drzwi wali tłum czerkasów, za których plecami tańczą płomienie licznych już pochodni – a z prawej i lewej huczą wystrzały.

Nasi biją niemal z przyłożenia.

Ktoś wali się na wznak. Szczęk stali... okrzyki. W drzwiach – zaciekła rąbanina.

Nadworny setnik przytrzymuje za ramię rwącego się do bitki bohatera.

– Nie czas jeszcze, panie bohaterze. Jeszcze chwilkę wytrzymajcie. Niech wystrzelają wszystkie ładunki i niech wejdą do środka. Wtedy zacznie się sam cymes...

– Ale tam są nasi ludzie! Giną!

– I tak już z nimi koniec. Zresztą z nami chyba też. Do piekła człek zawsze zdąży, panie Rio, nie ma się co spieszyć. Nikt się tam jeszcze nie spóźnił.

Z potoku światła wyłaniają się wykrzywione wściekłością wąsate gęby, odblask płomieni tańczy na głowniach szabel i ostrzach bojowych czekanów.

Zgrzyt, chrzęst... ochrypłe przekleństwa.

– A teraz, proszę... pora!

Judka z zimną krwią wyciąga zza pasa dwa długie pistolety. Trzeci, maleńki, ale za to o dwu lufach, zatyka sobie za pas, z tyłu na plecach.

Zapobiegliwy człowiek z tego pana Judki!

– Szukajcie piwnicy! A wy za mną, na górę!

Nadworny setnik bez słowa pali do najbliższego człowieka – i najwyraźniej w odblasku wystrzału dostrzega nowy, odpowiedni cel, bo prawie natychmiast strzela znowu.

Wystrzelone pistolety lecą w mrok.

– Tam są, chłopcy! Rąbać paskudników!

Pierwszemu czerkasowi Rio jakby od niechcenia wytrącił szablę i na odlew trzasnął guzem rękojeści w skroń, ciskając nieszczęśnika prosto na głownię tatarskiego kindżału w lewej dłoni pana setnika.

Świst, chrzęst, charkot...

– Pochodnie! Dawać tu pochodnie!

Ramię w ramię walczą dwa rozjuszone huragany, dwaj Zaklęci, dwaj doświadczeni zabijacy, dwaj pogrzebani za życia chłopcy – a drugi z nich zabija za obu.

Niemożliwe – ale tak właśnie jest. I nagle wszystko się kończy. Obok nas nie ma nikogo. Niemożliwe – ale tak właśnie jest.

Wrogowie odstąpili, nie chcąc mieć do czynienia z dwoma szaleńcami, czy...

– Cofamy się – cedzi cicho przez zęby nadworny setnik, spluwając krwią. – Ku schodom. Powoli...

Cofamy się. Powoli.

– Jak myślicie, panie Judka... tam na górze może już skończyli? – pyta półgłosem Rio.

– Niestety nie, panie Rio. Poczułbym. Wy zresztą też... Myślę, że jak Wrota się otworzą, to wszyscy zauważą...

W tym oczywiście ma rację.

Jesteśmy już na schodach. Tu, w ciasnym przejściu, może się bić najwyżej dwóch ludzi, nie więcej. Znaczy, jeszcze powojujemy... dopóki tamci nie nabiją pistoletów.

Czerkasi tymczasem się nie spieszą: zebrali się w mroku i coś tam szepczą. Ostatkiem swoich sił wytężam słuch Rio, żeby usłyszeć, co knują – ale w tejże chwili z odległego korytarza wiodącego ku lochom pod wieżą, rozległ się wrzask, który natychmiast zniweczył moje wysiłki:

– Panie setniku! Panie setniku! Znaleźliśmy piwnicę, a w niej dwa trupy!

– Jarynka! – okrzyk setnika mrozi krew w żyłach.

– Nie, panie setniku! Oba trupy mają wąsy! A jeden to nawet ma brodę, i wygląda dostojnie, jakby pop, świeć Panie nad jego duszą. Drugi, bydlę nieczyste, nawet się stawiał! Choć od razu widać było, że nie żyje! Sztywny, ze złamaną nogą, a niewiele brakło, udusiłby Tarasa Bulbeńkę! No, tośmy go szabelkami poszatkowali, znaczy, nie Bulbę, oczywiście, a ten wciąż się rusza! Wygląda na to, że jeden nieboszczyk drugiego załatwił... znaczy, ten drugi tego pierwszego... rezun jeden, mać jego sobacza! A poza tym, ni chuchu, panie setniku!

– Znaczy, Jarynkę Macapura, wilcze nasienie, trzyma na górze! Ej wy, rębacze! Wiem, niewielu was tam siedzi, dość ceregieli! Rzućcie broń! Darujemy wam życie, nic nam po waszych głowach!

Nie odpowiadamy.

Longin dla porządku czeka jeszcze przez chwilę.

– No, jak sobie chcecie, duszoguby jedne! Chłopcy, dawać pochodnie!

Z cofającego się błyskawicznie mroku uderza w oczy blask płomieni.

Obaj z Rio zdążyliśmy spostrzec, że jakiś zapobiegliwy człowiek biega po zamkowym przedsionku i od niewielkiego łuczywa zapala skrzętnie znajdywane w przyściennych lichtarzach świece.

– Ognia, bracia straceńcy!

Zanim rozkaz Longina wykonali trzej czerkasi, którzy zdążyli przeładować swoje guldynki, dwukrotnie strzela Judka. W ręku ma pistolet o dwu lufach, który – jako środek ostateczny – zatknął sobie z tyłu za pas. Widać, nadszedł czas na takie środki.

Huk wystrzałów.

Nad samym uchem – moim i Rio.

Najbliższy czerkas z guldynką charczy i wali się na plecy, wystrzelona przezeń kula nieszkodliwie odbija się od sklepienia schodów.

Pan Judka coś majstruje przy swoim pistolecie.

Znowu huk – teraz palą wszyscy, którzy mają w ręku zdatną do tego broń.

Ołowiana osa tnie nas w policzek, druga z brzękiem odbija się od zwierciadlanego pancerza. Pan Judka stęka, chwyta się za bok i przez chwilę patrzy na umazaną we krwi dłoń.

– Kiepsko strzelacie! – ryczy wyzywająco, zwracając gębę ku światłu i dymom. – Aj waj, kiepsko! Panna Jarynka lepiej się postarała, kurwie syny!

I milknie, bo pod naporem wału najeżonego stalą i sypiącego przekleństwami musimy się cofnąć schodami ku górze. Odstępujemy, odcinając się zajadle i starając się nie upaść. Nie bardzo już pojmują, kogo obejmuję pojęciem „my”: siebie i Rio; siebie, Rio i pana Judkę; Rio i Judkę, Judkę i siebie... Świadomość ulatuje, rozmywa się, nie odróżnia już „ja” od „nie ja”, ale coś jeszcze trzyma marnotrawnego kaf-Malacha w tym świecie, coś czego nigdy nie miałem w poprzedniej postaci... poprzedni ja oddałby prawie wszystko, żebym ja obecny mógł posiąść ten ostatni, przenikliwy dar losu...

Zgrzyt metalu.

Iskierki przed oczami.

Wałka.

Wydaje mi się, że to wciąż wiecznie trwająca walka na Granicy ze sforą Samaela, moja miniona i jedyna w życiu walka.

Zakute w pancerz ciało porusza się samo, miecz raz po raz próbuje smaku podatnego ciała, odrzuca na boki lekkie krzywe głownie, często razem z rękami; a obok kończy robotę nadworny setnik Macapury-Kołożańskiego.

Nie wolno zabijać.

Nie wolno okazywać litości.

Niczego nie wolno.

Wałka.

Zdumiewająca, potworna.

Miecz Rio przelotnie całuje szyję czerkasa, który zapędził się za daleko – ten zaś, jeszcze nie zrozumiawszy co się stało, usiłuje zacisnąć ranę dłonią i patrzy na nas z dziecięcą urazą w oczach, które zasnuwa już mgła. Ogarnia mnie fala dzikiej nadziei – czyżby? teraz? – ale natychmiast zmiata ją w nicość świst karabeli Judki, która wyprawia konającego do raju.

Głowa czerkasa podskakując na schodach, toczy się pod nogi jego towarzyszy.

– Słowo cenię wyżej od złota – przez wyszczerzone zęby spluwa drwiną Judka.

I wydaje się, że to już wszystko.

Koniec.

Obaj Zaklęci położą się na stopniach, a ja nie zdążę nawet wrócić do złotej kryjówki w medalionie – za późno!..

Schody pod naszymi stopami kończą się, a plecy trafiają na drzwi.

Drzwi zamknięte – a za nimi drżą w panice otwierające się wbrew swej woli „Purpurowe Wrota”!

Tak!

Pan Judka... nie, w tej chwili Juda ben-Josif – niespodziewanie wsuwa spokojnie swoją wyszczerbioną „karabelkę” do pochwy. Grymas wyszczerzonych zębów przekształca się w przebiegły uśmieszek, przekrwione oko mruga porozumiewawczo do Rio i rudobrody zabójca zaczyna tańczyć, zmuszając swoim szaleństwem czerkasów do cofnięcia się w dół.

Rudobrody tańczy, zatknąwszy palce pod pachy, odstawiwszy łokcie na boki i podśpiewuje przy tym gardłowym, ochrypłym głosem:

Abram, Abram, dziadku ty nasz! Izaak, Izaak, staruszku ty nasz! Jakub, Jakub, ojcze ty nasz! Chaim, Chaim, pastuszku ty nasz!

Śpiewając i tańcząc, wyrzuca w górę kolana, a czerkasi patrzą nań w niemym zdumieniu, zapominając o nabiciu pistoletów, którymi chcieli dobić obu straceńców.

– Śmierć widać parch poczuł! – stary wojak mimo woli się żegna. – I całkiem mu od tego odbiło! Matko Boża, módl się za nami grzesznymi...

Wszystko wskazywało na to, że tylko ja jeden prawidłowo pojąłem postępek Judy ben-Josifa. Naiwna, śmieszna, niezdarnie złożona piosenka to jedno z dzieł wielkiego rabbi Beshta i jego uczniów, którzy uważali, że tajemnice Kabały powinny iść „pomiędzy ludzi” pod postacią obrzędów, tańców i przyśpiewek, kryjących pod pozorami istotną treść. Abraham, władca kręgu Hesed-Miłości, Izaak, władca kręgu Gewury-Siły, Jakub – którego dwunastu synów to dwanaście miesięcy i dwanaście znaków Zodiaku, od Barana do Ryb...

Miłość, Siła i Obrona.

Czerkasi patrzą na tańczącego Żyda i kręcą palcami kółka na czołach.

...czemuż się nie modlicie, czemuż się nie modlicie, czemuż się nie modlicie za nas do pana B-ga? By nasze domy pobudowali, naszą ziemię odkupili I nas tam odprowadzili Do naszej ziemi, do naszej ziemi, hen!

Czuję, że ogarnia mnie przypływ nowych sił, dając mi więcej niż to, co dostałem z łaski Rudego Pańki. Podobne do powiewu wiatru skrytego wśród liści, do światła błyskającego zza chmury i nadziei w mroku, dźwięczy moc imienia Ain, którego liczba siedemdziesiąt, i imienia Dalet, którego liczba cztery, imion Jod i Gej, których macierze odpowiadają dziesięciu i pięciu... w śmiesznej piosence Jehudy ben-Josifa dźwięczy poskromienie wroga, poskromienie i stworzenie niezawodnej obrony przed odejściem.

– Przed śmiercią na tańce ci się zebrało?

Na schody wstępuje rosły czerkas w bogatym, atłasowym żupanie i niezmiernie obszernych szarawarach. Czapkę gdzieś posiał w bitewnym zapale i na jego łysej głowie tańczy odblask płomieni pochodni, co wygląda, jakby miał głowę w ogniu.

Setnik Longin? Prosimy, prosimy...

– Owszem, jak do piekła, to z przytupem! Na szalonego tancerza patrzy lufa pistoletu. Zamek drgnął od fundamentów po dachy.

Granice sfer rozeszły się jak krawędzie rany, niewidzialny wicher przeniknął na wskroś szereg otwierających się portalów, zmuszając całe moje jestestwo do wyrażającego głód pulsowania. Ogłuszający grzmot rozpruł chyba same niebiosa. Drzwi wyrwało z zawiasów razem z futryną – staliśmy w nurcie gwałtownego potoku, który bił z otwartych szeroko Wrót, a śpiew Jehudy ben-Josifa oddzielał nas od szaleństwa żywiołów, od kamieni i szczap drzewa, które jakimś cudem omijały ciała śmiertelników.

Balustradę górnej galerii, na której się teraz znajdowaliśmy, zniosło precz, czerkasów zdmuchnęło w dół, ktoś na łeb na szyję potoczył się po schodach, ktoś grzmotnął plecami w płyty przedsionka.

Moja świadomość rozpływała się i topniała – wszystkie siły oddałem Rio, żeby przeżył nierówne starcie – i on przeżył, a ja...

W ostatniej chwili, na krawędzi mojego niknącego „ja”, odbił się obraz, który niespodzianie nasycił się barwami. Widziałem teraz nie oczami bohatera-Zaklętego, ponieważ świat znów nabrał barw, pozwoliwszy kaf-Malachowi widzieć na skroś. Przez kilka portalów – targany skurczami odcisk gasnącej pamięci, która rozpaczliwie czepiała się źdźbeł istnienia.

Pośrodku sali Stanisław, który trzymał pod pachą mojego wyrywającego się syna, bił się na szable z nagą furią, w której łatwo było poznać ogarniętą wściekłością córkę setnika Longina. Panna Jaryna była już ranna, zaschnięta krew znaczyła jej ranę na ramieniu i biodrze, krew plamiła też wyłożony na posadzce wzór Znaku – ale Jaryna Longinówna depcząc po symbolu, biła się o swoje życie z determinacją rozpaczy właściwej tylko ludziom.

Nie opodal znieruchomiała porażona trwogą i zdumieniem Sale Kewal – odwracała się ku nam, odwracała – i w żaden sposób nie mogła się odwrócić.

Na krawędzi schodów, gdzie ułamek sekundy wcześniej ramię w ramię bili się dwaj Zaklęci i jeden konający kaf-Malach, na brzeżku rozstępującego się niczym wrzód Pogranicza, kusztykał przygięty, jakby weń celowano, ostrzyżony „pod garnek” bursak ze śmiesznymi szkiełkami na nosie i niezgrabnym, ciężkim pistoletem zatkniętym za pas długiego kaftana.

Nieco dalej, ledwo trzymając się na nogach, usiłował dotrzymać bursakowi kroku mój stary znajomy, Griń czumak. „Braciszka, braciszka mi oddajcie! Judasz jestem, zdrajca, dusza przepadła... oddajcie, błagam!” – szeptały blade, bezkrwiste wargi nieszczęśnika – a może tak mi się tylko wydało. Obok zaś, podtrzymując czumaka pod rękę i pomagając mu iść... kroczyło widmo tej, która umarła rodząc mojego syna, widmo mojej ziemskiej ukochanej! Przez sylwetkę Jaryny, imienniczki tej furii, której szabla świszczała teraz wokół Macapury-Kołożańskiego, widać było surowe płyty zamkowej ściany, mglista kobieta kolebała się i drżała. Martwa, wykopana z grobu i spalona matka szła w sukurs swojemu synowi!

Obu synom.

A potem odszedłem.

Niebyt?

Sen?

Śmierć?

Brak odpowiedzi.

Sale Kewal, zwana Laleczką

...ostra krawędź szkła musnęła splecionych z włosia więzów – i „uzdeczka” krepująca prawą rękę pękła.

Zawierucha, która zuchwale wdarła się przez rozbite okno, ruszyła w tan białymi obłoczkami mroźnej kurzawy, zakręciła, szarpnęła urywkiem, czarne z rudym... Eeech! Podkóweczki, krzeszcie ognia, tancereczka tego godna!

Ułamek sekundy później trzasnęła „uzdeczka” jednym końcem umocowana do osinowego kołka, drugim wczepiona w kosmyk dziewiczych kędziorów.

– Co ty wyprawiasz, czartowskie nasienie!

Pierwszy ocknął się pan Stanisław. Na jego szczęście akurat uporał się z tkaniem słownej więzi, przygotowującej otwarcie portalów, bo inaczej ten okrzyk w najlepszym kosztowałby go życie.

Sale Kewal pogubiła się w tym wszystkim. Pewnie dlatego, że interesowało ją akurat coś zupełnie innego: oto Macapura-Kołożański milknie, ociera pot z czoła i odsłania Jarynie żyły, pragnąc skropić Znak „cieczą czystą” i otworzyć sekretną drogę przez Granicę – a ostatnie z ostrzy Sale pofrunie ku celowi, dając jej możliwość przejścia przez Granicę we dwójkę z dzieckiem, bez zbędnego towarzystwa.

Na herosie bowiem dawno już postawiła krzyżyk.

Szkoda, oczywiście... choć co prawda w miejscowym Naczyniu krzyż oznacza coś innego, co niełatwo objaśnić... i co przekształciło narzędzie tortury w symbol zbawienia.

– Precz, bękarcie! Precz, bo zabiję!

Bajstruk tymczasem, nie zwracając żadnej uwagi na groźby tnie już trzecią „uzdeczkę”. Pełen bólu okrzyk – odłamek szkła wypadł z sześciopalczastej dłoni, ale chłopiec natychmiast go podniósł, plamiąc bursztynową krwią klepki parkietu wewnątrz pentagramu.

Cała sala wygięła się nagle, jak wyrzucona na siatkę podbieraka ryba.

Sale boleśnie uderzywszy się, padła na kolana. Ścisnęła mocno dłońmi skronie, dławiąc rodzącą się gdzieś w głębi umysłu słabość omdlenia. To nie kowale, sam Inar Gromodzierżca uderzył w sklepienie jej czaszki błyskawicą o siedmiu zębach. Ból, który przetoczył się gdzieś w głębi, skwitował tylko ochrypły jęk i zaciśnięte szczęki ofiary; zmrużyć oczy udało się bez trudu, ale rozchylić ołowiane powieki, wypuścić uwięzione spojrzenie na wolność...

„Posiwiałam! – przemknęła spłoszona myśl. – Przekleństwo, z pewnością zupełnie posiwiałam!”

Kiedyś Sale widziała, jak poraża człowieka czarodziejski trąd, który potrafi w ciągu kilku chwil pożreć całe ciało. Teraz działo się coś podobnego – mlaskając łapczywie, mokre wargi szczeliny wsysały podłogę, odległa ściana ciężko się wypuczyła niczym zbocze wzgórza porośniętego kolczastymi krzakami, z wici których splatano wieńce dla katorżników, ściany tu i tam pokrywały się już fałdami kory drzew, górna galeria w ogóle rozrosła się w sklepienie gałęzi, w których gdzieniegdzie zaplatały się widmowe fragmenty zamku, bezdźwięcznie rozwierając gęby.

Po grząskim błocie, do kąta gdzie opierał się jeszcze przemianie czerwono czarny dywan, poturlało się nagie ciało dziewczyny sypiącej przekleństwami, jakich nie powstydziłby się bywały esauł.

Popękane uzdeczki na oczach patrzącej Sale zmieniły się w zwoje wianków ozdobionych kwiatami o soczystej, białej barwie – które oczywiście nie mogły niczemu przeszkodzić i nikogo zatrzymać.

– Stój, paskudo! Stój, mówię!

Panna setniczanka zerwała się na nogi i trzema ruchami zrzuciła z siebie rośliny. W następnym mgnieniu oka lekka szabla jakby przefrunęła z wiszącej na ściennym kilimie pochwy w dłoń niedoszłej ofiary. Sale ujrzała twarz dziewczyny – było to wszystkiego jedno mgnienie, ale zobaczyła rysy Jaryny bardzo wyraźnie. – „Jesteśmy do siebie podobne! – zrodziło się w niej ziarnko pełnej zdumienia pewności. – Podobne... obie niezbyt urodziwe, tyle że ona jest młodsza... obie skrzywdzone przez los bierzemy udział w cudzych rozgrywkach w nadziei, że za bardzo się nie osmalimy...”

– Zwariowałaś, dziewko! Rzuć szablę! Rzuć, mówię!

Zamiast odpowiedzi naga śmierć rzuciła się na pana Stanisława.

Macapura ryknął jak zwierzę, porwał z podłogi dziecko i wetknął je sobie pod pachę jak bezwładną lalkę. Rodzinna szabla Macapurów-Kołożańskich ze świstem wyskoczyła na wolność – i dwie głownie ruszyły w tan, zawirowały w niesamowitych splotach, wtórując rozradowanej śnieżycy. Nie, nie śnieżycy! – z okrytego ołowianymi chmurami nieba, w które przekształciło się sklepienie, lały się strumienie dżdżu jesiennej burzy; całe niebo przecinały szukające ludzkich ofiar błyskawice... ulewa, gromy i niesamowity bój na Pograniczu...

Pozbawiona wszelkiej pomocy Sale Kewal patrzyła, jak wesoły Staś zabija pannę setniczankę. Dziewczyna z pewnością uważała się za doświadczonego zabijakę i niewątpliwie miała po temu powody, na dodatek powodowała nią straszna, bezgraniczna wściekłość; ale oto już krwawy pocałunek zostawił znak na jej ramieniu, oto już szabla Macapury liznęła ją niżej, szkarłatnymi wargami muskając biodro... Pan Stanisław bił się z zimnym wyrachowaniem, wkładając w każde uderzenie swoją nienaruszoną przez wiek siłę i niewielki ciężar „czarciego nasienia” w ogóle mu nie przeszkadzał. Wybrać moment i cisnąć nożem? Nie, to zbyt niebezpieczne, można trafić w dziecko i własnymi rękoma zniszczyć przepustkę na bezpieczne przejście. Po raz pierwszy Sale nie wiedziała, co zrobić. Po raz pierwszy znalazła się w roli postronnego obserwatora, który nie może w nic się wmieszać; a wokół władczo panoszyło się Pogranicze, dopełniając przekształcenia.

Ulewa...

Błoto, chlapa...

Pan Stanisław z lekkością zadziwiającą u kogoś o jego wadze, przysiadł nagle w rozkroku, przepuszczając nad głową gniewnie świszczące ostrze szabli, która zdążyła już kiedyś poznać smak ojcobójstwa. I natychmiast odpowiedział błyskawicznym wypadem. Ostrze rodzinnej karabeli liznęło dziewczęcą nogę na dłoń nad piętą... rozległ się ledwo słyszalny jęk... i panna setniczanka bokiem zwaliła się w lepką kałużę.

Z przeciętym ścięgnem nie da się tańczyć.

Sale zdążyła jednak cisnąć swoim klinem. Niespodziewanie w walce mignęła krótka, niemal nieuchwytna pauza, Staś stanął plecami do wiedźmy i Sale zaryzykowała. Okazało się: nadaremnie. Wszystko zdało się psu na budę. Głupio było nie doceniać Macapury-Kołożańskiego i daremne okazały się nadzieje, że zapomni choć na chwilę o widzach. Ostrze klina rozerwało tylko rękaw pańskiego kontusza, a spojrzenie, jakie cisnął Sale w odpowiedzi, dało jej do zrozumienia, że przeklętnik odgadł jej zamiary długo przed rozpoczęciem całego obrzędu.

Pozostało tylko podziękować maleńkiemu wyrodkowi za uwolnienie przyszłej ofiary, a ofierze, za to, iż nagle przekształciła się w szalonego mściciela.

W przeciwnym wypadku wesoły Staś natychmiast porachowałby się za cios w plecy z Sale Kewal, zwaną Laleczką, mimo wszystkich jej poprzednich starań...

– Ach, ty kurwo! A masz!

Panna w ostatniej chwili zdążyła odturlać się w bok. Pręgowany kamień do połowy pogrążył się w błocie, przyjąwszy cios szabli przeklętnika. Okazało się też, że pan Macapura-Kołożański będzie musiał poszukać sobie nowej rodzinnej głowni.

Ze starej została mu tylko rękojeść i kawałek klingi, nie dłuższy niż na łokieć.

– Co tu się wyrabia, Przewodniczko? Potężny głos wzbudził głośne echa. Sale odwróciła głowę.

Tam, gdzie niedawno płonął kominek i wisiał rozpięty do góry nogami na krzyżu męczennik, leżały teraz poprzewracane paliki. Kolczasta zapora była poskręcana, poprzerywana, przewrócone podpórki powciskały druty własnym ciężarem w błoto... i w Granicznym ogrodzeniu ziało przejście.

Przejście, które uczynili oni sami.

A nieopodal czekała na odpowiedź światłość obleczona w materialne kształty.

Światłość była zaskoczona, nie pojmowała, czemu nikt jej wcześniej nie uprzedził – i jej ubranie igrało tęczowymi barwami niczym kalejdoskop. Obszyty mundur zastąpiła kuta kolczuga, płaski hełm z misiurką na oczach patrzących przekształcił się w furażerkę, a natychmiast potem w husarski szyszak, a buty w skórzane sandały z brązowymi okuciami.

– Pytam, co tu się wyrabia? Dlaczego milczysz, Przewodniczko? Dlaczego mnie nie uprzedziłaś?

Samael się gniewa. Samael jest wściekły.

Kobietę porwał histeryczny śmiech, który wyrwał się na zewnątrz jako zawstydzający chichot. Książę z Książąt Lewicy, Anioł Siły, wszechmocny i nieskazitelny Malach, nie wiedział, co robić! Dokładnie tak samo, jak przed chwilą jeszcze nie wiedziała ona sama, nędzna i nic nie znacząca Sale Kewal. Otchłań w głębinie, była Sale niespodzianie wydobyła się na zewnątrz, władczo objawiła swoje prawa i niesamowity śmiech był tego wyrazem!

Śmiech.

Ulewa.

Błoto...

Pan Stanisław niczym rozjuszony drapieżnik wyszczerz” I zęby, chwycił wygodniej dziecko, a potem przytknął do cienkiej, dziecięcej szyjki ostrze ułamka szabli.

– Zostań, gdzie stoisz! Słyszysz, szatanie?! Klnę się na widły twoich służalców, że go zarżnę jak weselne prosię!

Unosząc histerycznie krzyczącą przepustkę, ruszył tyłem, ku przerwie w ogrodzeniu. Ale daleko uciec wesoły Staś nie zdołał. Nagie ciało rozciągnęło się w rozpaczliwym rzucie, zgięte niczym szpony palce wczepiły się w nogi zacnego pana tuż nad krawędzią cholew butów, a szczupłe ręce napięły się niczym struny.

Zapomniawszy o wszystkim, rozjuszona córka setnika Longina wgryzła się we wroga zębami.

– Judkaaaa! – piskliwie zawył pan Stanisław, targając nogą i starając się zrzucić oszalałe brzemię. – Judka, parchu przeklęty, nie stój jak słup! Zabij tę świńską córkę! Zabij!

Od zagłębienia pomiędzy dwoma pagórkami, gdzie wcześniej rysowały się drzwi do pięciokątnej komnaty, nadbiegał Judka. Szedł zgarbiony, przyciskając zakrwawioną dłoń do boku, charcząc przeraźliwie wypluwał strzępy burej flegmy; jeszcze jeden krok, drugi, trzeci... i czubek jego buta uderza w skroń Jaryny Longinówny, a palce dziewczyny otwierają się powoli...

– Wybaczcie, panie Judka, ale nie mogę na to pozwolić!

– Aj waj, sławny i szlachetny panie! Posłuchajcie starego Żyda i biegnijcie, dopóki nie jest za późno! Nie czas na to, by kręcić wąs i chełpić się swoją szlachetnością i psiego łajna niewartym szlachectwem...

– Panie konsulu! Proszę was, nie róbcie tego! Panie konsulu! Wstrzymajcie się!

Sale Kewal, Sale Przewodniczka, którą nieliczni znali pod zabawnym imieniem Laleczki, starająca się rozpaczliwie zdążyć za znikającym w przerwie Macapurą, obejrzała się za siebie.

Rozpływały się zarysy wzgórz niknących w strugach ulewy, która zdążyła się już przekształcić w potop, opadała kora z drzew, obnażając poszarpane wykładziny ścian, kolczaste zarośla zlewały się w nierówny tynk ścian, błocko wysychało w oczach, przeistaczając się w spękane klepki parkietu i paliki balustrady galeryjki; milczał skryty gdzieś w zasłonie mgieł Samael, Anioł Siły – a pośrodku pomiędzy „tu” i „tam”, nad nagą, brzydką dziewczyną stało dwóch ludzi. Konsul i heros.

Tak właśnie zapamiętała to Sale, zanim ostatecznie straciła przytomność.

PROLOG NA ZIEMI

– Panie setniku! Panie setniku, ten tu żyje!

– Ktoś? Ktoś ty?! Odpowiadaj, psi synu! Brak odpowiedzi.

ŚRÓDSŁOWIE:

a mówiąc prościej, uwagi w połowie.

Oj, łaskawi czytelnicy, czuło serce moje: niepotrzebnie tłoczono papier pod tę książkę, na darmo darto pióra z gęsi! Mówiłem paniczom-pismakom: miejcież wstyd, nie rozśmieszajcie uczciwych, ciężko pracujących ludzi! Golnijcie sobie po kielichu gorzałki z pieprzem, zakąście słoniną i – bez urazy! – rzućcie tę zabawę w rzadką cholerę, albo jeszcze dalej!

Gdzież tam! Akurat, posłuchają tacy prostego pasiecznika! Panicze się ponadymali, a dumna pani w ogóle nie raczyła zwracać na starego uwagi! A przecież mogli by sobie klecić książki powolutku, jak robią to inni rozumni ludzie: oto wredny czarnoksiężnik siedzi na skale, zdradę czarną knuje, a sławny rycerz Kononienko już w ósmej księdze drużynę na tego drania zbiera... ale nie! Nazmyślali mądrości! Może jeden pan rektor kijowskiej bursy w tym się rozezna, a i on podczas czytania wiele razy po łysinie będzie się musiał drapać!

I oto ludzie zaczną szczerzyć zęby: żebyż to choć lokajstwo godne albo sam pan komisarz – ale nie, każdy szczyl z gołą dupiną, który powinien jeszcze z kijkiem po podwórku ganiać, przystanie, siąknie zasmarkanym nosem i zacznie zadawać pytania: „Dokąd? Po co? Ale nakręcili, żeby im wargi popękały!”

Czysta komedia, ze wstydu na oczy ludziom pokazać się nie można będzie! Znam ja was, pisarczyki i księgoluby jedne: zaczniecie wyśmiewać starego, a innych znajomków, których na tych stronach całą gromadę spotkacie, paluchami wytykać będziecie: zobacz, brachu, jak to ich obsmarowali!

Żegnajcie! Do rychłego się niezobaczenia!

A na koniec ręce bezradnie rozłożę: są w tej książce, fruk jej w rzętak, rozmaite słowa, które nie każdy zrozumie. Więc niżej znajdziecie wszystkie prawie wytłumaczone... a już czy zrozumiecie, czy nie, to wasza sprawa. Sam niektórych nie znałem, więc bez krępacji pytałem raw Elishę albo pisarza książęcego... w końcu stary już jestem...

Kreślę się tym jako wasz dobry przyjaciel Rudy Pańko, pasiecznik

KONIEC TOMU PIERWSZEGO

ciąg dalszy i zakończenie w tomie „Czas łamania zakazów”

TEZAURUS:

czyli OBJAŚNIENIE SŁÓW

Abszyd – rezerwa.

Abszydowy – spisany ze stanu do rezerwy.

Bajstruk – dziecko z nieprawego łoża, bękart

Banacja – banicja, kara wygnania

Cadyk – mąż, człowiek sprawiedliwy.

Cfat – miejscowość w Górnej Galicji, do której wyemigrowali liczni żydowscy mistycy w rezultacie prześladowań za panowania Ferdynanda Hiszpańskiego.

Charakternik – o, ten to dwa razy gorsze ziółko!

Cheder – żydowska szkoła

Chrongowie – cóż, jeszcze gorsze draństwo

Cudrajter – wariat, ryzykant

Cymes – słodka potrawa, rarytas.

Czakhin – czarownik.

Czerkas – Kozak.

Dżurak [czurak] – młody czerkas, najczęściej pełniący obowiązki ordynansa

Ein-Sof – Absolut, Nieskończoność.

Frejlechs – żydowski hopak.

Gągoł – ptak brodzący, po rosyjsku „Gogol”. W ogóle cały ten fragment można przypiąć do Gogola – „Martwe Dusze”, „Płaszcz”, „Nos” [przyp. tłum.]

Goj – nie Żyd [„choć jesteś gojem, to dobry z ciebie człowiek”]

Gratullować – składać powinszowania

Gwałt – szum, krzyk.

Hajdamacy – rozbójnicy [i co w nich panowie pismacy znaleźli pięknego?]

Harmata – działo, armata

Kadisz – żałobna pieśń żydowska.

Kaptan – kaftan.

Kewal – przewodnik.

Kisz mirin tuches zajn gizunt – a znajdźcie sobie mądrego Żyda i sami go spytajcie, bo mnie wstyd mówić...

Knehini – żona księcia, księżna.

Kneź – książę

Konwent – zatwierdzony prawnie spis i zbiór miejscowych wrażych sił.

Krungowie – drobne leśne paskudztwa

Malach – anioł

Melamed – nauczyciel w chederze

Miewa – przykazanie

Mugir – chłop [pogardliwie]

Pejsy – loki na skroniach

Podsiadek [podkomornik] – Kozak bez majątku, osiedlony u majętnego i zobowiązany stawać za niego na wojnę.

Raw [rabbi] – tytuł żydowskiego mędrca w Babilonie [w ziemi Izraela]

Raw [rabbi] – tytuł żydowskiego mędrca w Babilonie [w ziemi Izraela]

Rejestrowiec [Kozak regestrowy] – żołnierz regularnej formacji.

Rezun – wiadomo.

Rusznica – broń palna [guldynka, janczarka, fuzja i co tam jeszcze...]

Samego słowo Sfira [Sefira], nie da się dokładnie przetłumaczyć. Słowa pokrewne: Sefer [Księga], Mispar [Liczba], Sapir [Szafir], i Sfera [Sfera, a cóżby innego!].

Serdiuk – najemnik

Sfirot [Sefirot] – dziesięć uniwersalnych zasad Budowy Świata.

Szabat – sobota

Trastia – to, czego w złości życzy się czyjejś matce.

Wiedźmistrz – to przecie ja, dobrzy ludzie. Jakby komisarz nad tutejszym paskudztwem wszelakim.

Wołociuga – włóczęga, wędrowiec.

Wódka – wszystkie słowa w cudzysłowie i pisane kursywą, w oryginale mają polskie brzmienie, choć pisane są głagolicą, stąd autorzy uznali za konieczne włączenie ich do słownika. W tym przypadku chodzi oczywiście o gorzałkę, [przyp. tłum.]

Zagranicznik – przybysz zza Granicy.

Zgwałcić – pohańbić, pozbawić czci.

Żupan – okrycie wierzchnie. Podobnie jak kontusz czy czamarka