Sielanka
Witold Pruszkowski Sielanka (1880)
Disambig.svg Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Idylla”. Zobacz też: Idylla (grafika).
Sielanka (bukolika, idylla, ekloga, skotopaska, pasterka) – gatunek literacki. Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Gatunek często ukazuje świat mitologiczny. Nierzadko też ujawnia się w utworach sielankowych temat śmierci, zwłaszcza w formie słynnego toposu "Et in Arcadia ego" ("Jestem nawet w Arkadii", to słowa Śmierci)
Gatunek w postaci dojrzałej i mistrzowskiej ukształtował grecki poeta Teokryt (III w. przed Chrystusem), jego utwory ukazywały realistyczne obrazki z życia pasterzy, bądź stanowiły formę zabawy literackiej. W literaturze rzymskiej Wergiliusz potraktował sielankę jako obraz życia pasterzy w idealnej krainie – Arkadii. Tę tradycję ponawia europejski renesans, a zwłaszcza barok (także w obrębie barokowego klasycyzmu XVII w.). W epoce baroku ton idylliczny ujawnia się też w malarstwie (Nicolas Poussin i obraz Et in Arcadia ego, z którego pochodzi topos o tej samej nazwie) i muzyce (opera Claudia Monteverdiego Orfeusz).
W literaturze polskiej uprawiana w renesansie (Jan Kochanowski i zwłaszcza Szymon Szymonowic, który uprawiał sielankę realistyczną – sceneria i same wydarzenia przedstawione były realistycznie, dał dojrzałą postać gatunku i nadał mu polską nazwę), baroku (Szymon Zimorowic, Józef Bartłomiej Zimorowic, Samuel Twardowski) i oświeceniu ( klasycysta Adam Naruszewicz; poeci sentymentalizmu: Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin). Ton idylliczny ujawnia się w utworach, które nie podejmują modelu gatunkowego sielanki,wielu innych autorów – jak Mikołaj Rej (pisany prozą Żywot człowieka poczciwego), barokowa poezja ziemiańska (i tworzące osobny gatunek poematy tytułowane Votum, np. Zbigniewa Morsztyna), Elżbieta Drużbacka (i Pochwała lasów).
Sielanka wpłynęła też na romantyzm, w tym na poglądy estetyczne (słynna rozprawa O klasyczności i romantyczności) i poezję (poemat Wiesław) Kazimierza Brodzińskiego oraz twórczość polemicznie sięgającego do tej tradycji Adama Mickiewicza (którego Pan Tadeusz ma w sobie jednak także tonację idylliczną). Ślady tradycji sielankowej – jako ton, klimat utworów – sięgają nawet wieku XX: to Maria Komornicka i jej późny zbiór rękopiśmienny Xięga poezji idyllicznej, Czesław Miłosz i Świat. Poema naiwne, wiersze Józefa Czechowicza oraz wielu innych autorów).
Polskie przykłady tego gatunku poetyckiego to między innymi:
Jan Kochanowski: Pieśń świętojańska o Sobótce – cykl pieśni nawiązujący do tradycji poezji sielankowej[1],
Szymon Szymonowic: przełomowy dla dziejów gatunku w Polsce tom Sielanki (1614); tu m.in.: Czary (parafraza Teokryta i Wergiliusza), Kołacze, Żeńcy
Szymon Zimorowic: Roksolanki, to jest ruskie panny, tom, który łączy tradycję gatunkową pieśni (także ludowej) i sielanki
Józef Bartłomiej Zimorowic: Sielanki nowe ruskie, które – celowo chropawe stylistycznie i mroczne (obraz okrucieństwa historii, temat śmierci) – naruszają normę gatunku
Samuel Twardowski: Dafnis drzewem bobkowym, odmiana gatunku – sielanka dramatyczna
Adam Naruszewicz: Sielanki, np. Folwark
Franciszek Karpiński: Do Justyny. Tęskność na wiosnę, Laura i Filon (bodaj najsławniejsza sielanka polska).
W szerszym rozumieniu "idylla" oznacza "idylliczność", czyli łagodną, sielską tonację dzieła artystycznego (często: ukazującego pejzaż) lub sytuacji życiowej. To ostatnie rozumienie pojęcia ujawnia np. Guy de Maupassant w noweli Idylla.
Sielanka to także niczym niezmącone, pogodne, spokojne i beztroskie życie[2].
Przypisy
Skocz do góry ↑ Jerzy Ziomek: Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 285. ISBN 83-01-11766-4.
Skocz do góry ↑ Hasło "sielanka" w Słowniku języka polskiego PWN
Bibliografia
Bibliografia
Jan Kochanowski: Pieśni. Oprac. Ludwika Ślękowa. Wrocław 1970, seria Biblioteka Narodowa i wyd. nast.
Szymon Szymonowic: Sielanki. Oprac. Janusz Pelc. Wrocław 1964, BN i wyd. nast.
Szymon Zimorowic: Roksolanki. Oprac. Radosław Grześkowiak. Warszawa 1999
Józef Bartłomiej Zimorowic: Sielanki nowe ruskie. Oprac. Ludwika Ślękowa. Wrocław 1993, BN
Samuel Twardowski: Dafnis drzewem bobkowym. Oprac. Jan Okoń. Wrocław 1976, BN
Adam Naruszewicz: Liryki wybrane. Oprac. Juliusz W. Gomulicki. Warszawa 1964
Franciszek Karpiński: Poezje wybrane. Oprac. Tomasz Chachulski. Wrocław 1997, BN
Kazimierz Brodziński: O klasyczności i romantyczności. Oprac. Paweł Bukowiec. Kraków 2002
Idylla polska. Antologia. Oprac. Alina Witkowska. Wrocław 1995, BN
Opracowania
Jean Delumeau: Cywilizacja odrodzenia. Tłum. Eligia Bąkowska. Warszawa 1987, rozdz.: Marzenia renesansu
Anna Dobakówna: O sielance staropolskiej. "Pamiętnik Literacki" 1968
Adam Karpiński: Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Wrocław 1983
Anna Krzewińska: Sielanka staropolska. Warszawa 1979
Jerzy Pietrkiewicz: Sielanka – odwieczny towarzysz polskich poetów. W: Literatura polska w perspektywie europejskiej. Warszawa 1986
Julian Platt: Sielanki i poezje sielskie Adama Naruszewicza. Wrocław 1967
Renato Poggioli: Wierzbowa fujarka. "Zagadnienia Rodzajów Literackich" r. III: 1960, z. 1
Stefania Skwarczyńska: Mickiewiczowski pogrom Arkadii. W: Pomiędzy historią a teorią literatury. Warszawa 1975
Alina Witkowska: Sławianie, my lubim sielanki. Warszawa 1972
Коробова А.Г. Пастораль в музыке европейской традиции: к теории и истории жанра. Екатеринбург, 2007