Początki teatru greckiego datuje się na VI w. p. n. e. Słowo "teatr" pochodzi od greckich wyrazów teatos - dostrzegalny, teates - widz i teatron - miejsce dramatycznych przedstawień.
Prawdziwy początek teatru ma jednak swój początek w czasach prehistorycznych i wywodzi się od obrzędowych tańców ówczesnej ludności. Teatr grecki wyrósł z religijnych obrzędów ku czci boga Dionizosa, miał więc w związku z tym charakter sakralny. Jak widzimy teatr
w starożytnej Grecji powstał z publicznych obrzędów kultowych ku czci Dionizosa;
w VI w. p. n. e. z chóru uczestniczącego w obrzędach, którego przewodnikiem był koryfeusz, następnie wyodrębnili się aktorzy, a pierwszego aktora wprowadził Tespis. Wykształtowały się formy dramatu i ukształtowała się klasyczna budowla teatralna, czyli widowiska skupiające widzów i aktorów. Początkowo widowiska odbywały się we wspólnym przeżyciu religijnym i stopniowo traciły charakter kultowy, zachowując cechy uroczystości ludowej
i powszechnej.
- Małe Dionizje (wiejskie) obchodzono z okazji otwierania naczyń z młodym winem, program zawierał procesje, występy grup aktorskich zabawy ludowe, które obchodzono trzy razy do roku - pierwsze odbywały się jesienią w święto winobrania, w styczniu w święto wytłaczania wina (Lenaje) drugie oraz trzecie - pod koniec lutego - w święto otwierania beczek z młodym winem (Anesterie). Oprócz znaczenia kultowego przedstawienia teatralne były swego rodzaju zawodami pomiędzy sławnymi dramaturgami.
- Wielkie Dionizje (miejskie) – największe święto Ateńczyków, stające się z czasem igrzyskami teatralnymi, trwające ok. 5 dni odbywających się raz do roku, - powstały przedstawienia dramatyczne. Oczywiście były też miejscem rozrywki i spędzania wolnego czasu przez Greków. Pierwsze przedstawienie zorganizował Pizystrat - tyran ateński.
- I dzień – ofiara z kozła (tragos) składana Dionizosowi, której towarzyszyły chóry śpiewające pieśni na cześć boga (tzw. Dytyramby), przeniesienie posągu Dionizosa
ze światyni do miejsca, w którym w dniu następnym miały odbywać się występy:
- II dzień – pieśń chórów młodzieżowych i męskich;
- III i IV dzień – przedstawienia teatralne (tragedie, dramaty satyrowe i komedie);
- Ostatni dzień – ogłoszenie wyników i rozdawanie nagród.
Teatr starożytnej Grecji ulegał w miarę upływu czasu zasadniczym przekształceniom. Główne stadia jego rozwoju to: teatr objazdowy (wóz Tespisa, VI w. p. n. e.), klas. teatr ateński (V IV w. p. n. e.), teatr hellenistyczny (III w. p. n. e. , gł. poza Grecją) i teatr gr. -rzymski. Pierwotny teatr gr. składał się z przestrzeni (gr. orchestra) z ołtarzem (thymele), który ostatecznie przybrały kształt koła, usytuowanego w pobliżu świątyni, u stoku wzgórza stanowiącego naturalną widownię (theatron). Z pojawieniem się aktorów zbudowano rodzaj garderoby mały budynek sceniczny (skene), który wkrótce stał się nieodzownym tłem akcji przedstawienia. W IV - III w. p. n. e. skene była już okazałą budowlą z długą ścianą frontową, bocznymi skrzydłami (paraskenia) i pomostem (proskenion) przeznaczonym na występy aktorów. Miejsce dla chóru (orchestra) uległo zmniejszeniu, a widownia na zboczu wzgórza uformowała się w amfiteatr otaczający orchestrę przedłużonym półkolem kamiennych ław. Teatr był wyposażony w maszynerię umożliwiającą stosowanie różnych efektów widowiskowych np. w dźwignię do podnoszenia i opuszczania bóstw oraz w dekoracje malowane na płóciennych płaszczyznach (pinakes) i trójściennych graniastosłupach (periaktoi). Widowiska teatru klas. (V w. p. n. e.) odbywały się 2 razy w roku, w okresie świąt religijnych - Wielkie Dionizje i Lenaje i połączone były z konkursem dramatycznym. Przedstawienia tragiczne organizowało i finansowało 3 choregów, wyznaczonych przez archonta spośród obywateli miasta, a opracowaniem scenicznym zajmował się autor dramatu (od czasów Sofoklesa grał także gł. rolę). Zwycięzcę wyznaczało 10 sędziów. Liczbę aktorów i tragedii Ajschylos powiększył do 2, Sofokles do 3. Aktorzy występowali w kostiumach
o symbolicznym kroju i kolorze, w podwyższającym postać obuwiu (koturny) i peruce (onkos). Aktorzy używali masek, które orientowały widzów w charakterze i wieku postaci,
a jako rezonatory wzmacniały głos; recytacja aktorów była zbliżona do śpiewu; przedstawieniom towarzyszyła muzyka instrumentalna. Oprócz teatru dramatycznego istniały w starożytnej Grecji ludowe widowiska farsowe (mim) wykonywane przez zespoły wędrowne. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stanowią podstawę europejskiej tradycji teatru i są do dziś źródłem inspiracji twórczości teatralnej.

Dionizos
Bóg płodnych sił natury, religijnej ekstazy i wina, mający ponadto związek z życiem pozagrobowym. Syn Zeusa i Semele, wychowany na dworze króla Atamasa w Orchomenos
w Beocji. Dotknięty obłędem za sprawą Hery, odbywał wędrówki po świecie w towarzystwie satyrów i menad - w Egipcie i w Indiach, wprowadził uprawę winorośli. Na wyspie Naksos poślubił porzuconą przez Tezeusza Ariadnę. Jego orgiastyczny kult, znany na Peloponezie już w XIII w p. n. e. , był pochodzenia wschodniego, a do Grecji przyszedł prawdopodobnie
z Tracji. Połączono go z czasem z kultem Apollona w Delfach, dzieląc święty rok pytyjski
na część apollińską i dionizyjską, a także z kultem Demeter i Persefony w Eleusis. Mity związane z Dionizosem zostały przejęte i przekształcone przez orfików. Główne święta
ku czci Dionizosa to attyckie i ateńskie Dionizje. W Rzymie zwany był Bachusem
i utożsamiany często z Liberem, czczony podczas orgiastycznych bachanaliów. Poświęcono mu winorośl, bluszcz, sosnę, której żywicą konserwowano wino i figę.
Atrybutami Dionizosa były: gałąź winorośli, tyrs, maski tragiczne oraz fallus, byk i kozioł - symbole witalności i płodności. W sztuce starożytnej przedstawiano go jako brodatego mężczyznę w szatach trackich lub frygijskich, siedzącego na tronie, później w sztuce klasycznej częściej jako pięknego, nagiego młodzieńca. W okresie hellenistycznym
(III-I w. p. n. e.) utożsamiono Dionizosa z Sabazjosem.

Budowa teatru
Budowla była przeznaczona do oglądania sztuk teatralnych, której założenia wykształciły
się przede wszystkim w Atenach. Na miejsca teatru wybierano przeważnie wzgórze. Początkowo przedstawienia odbywały się najprawdopodobniej na ateńskiej Agorze, gdzie wznoszono w miarę potrzeby prowizoryczne drewniane konstrukcje. Po katastrofie, która miała miejsce w 490 r. p. n. e. i w wyniku, której zginęło wielu widzów, miejsce przedstawień przeniesiono w okolice świątyni Dionizosa Eleutherosa (Teatr Dionizosa). Na przestrzeni
V i IV w. p. n. e. wzniesiono tutaj konstrukcje kamienne, które ostatecznie ukształtowały założenia teatru greckiego. Wyodrębniono, zatem skene, budynek służący do przebierania
się aktorów oraz do wieszania dekoracji, a także amfiteatralnie posadowioną widownię – tzw. theatron. Przed skene znajdowało się podium, na którym występowali aktorzy- proskenion. Między skene a widownią usytuowana była orchestra wraz z thymele – tzn. ołtarz grób -stojącym pośrodku. Wokół niego występował chór, a niekiedy także aktorzy. Po obu bokach orchestry znajdowały się paradne przejścia - parodos, służące do wprowadzania aktorów.
Po 460 r. pojawiają się dekoracje malowane, a także mechaniczne urządzenia pozwalające
na niespodziewane pojawienie się aktora. Stąd konieczne były podziemne przejścia
pod orchestrą. W okresie hellenistycznym skene zajmowała coraz więcej miejsca, stając
się wreszcie wielkim, wielokondygnacyjnym budynkiem; zmniejszała się natomiast powierzchnia orchestry na rzecz także rozbudowywanego proskenion. Jednym z najlepiej zachowanych teatrów w Grecji jest teatr w Epidauros, gdzie można wyraźnie zaobserwować większość wymienionych elementów teatru greckiego.

Amfiteatr:
W starożytnej architekturze rzymskiej była to odkryta budowla widowiskowa na planie elipsy, z areną pośrodku i schodkową widownią z wewnętrznymi kuluarami, wznoszącą się dookoła niej.

Koloseum:
Amfiteatr Flawiuszów, w Rzymie, wzniesiony w 70 82 r. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów; ogromna budowla eliptyczna (dł. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, wys. 48, 5 m),
z widownią (ok. 50 tys. miejsc) z 4 galeriami komunik. oraz areną z systemem podziemnych korytarzy; w Koloseum odbywały się m. in. walki gladiatorów; od poł. XVIII w. otoczony opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan; nazwa Koloseum została nadana
w średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego [gr. kolossos] posągu Nerona.


Geneza i struktura dramatu greckiego:

Dramat antyczny - rodzaj literacki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p. n. e. Opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości - jedności stylu, zasadą trzech jedności - czasu, miejsca, akcji oraz zasadą dekorum - obowiązek pisania tragedii stylem wysokim.
Cechy tragedii antycznej:
1. Zasada trzech jedności
2. Istnienie chóru
3. Zasada dekorum
4. Bohaterowie to wybitne jednostki
5. Tytuł od imienia głównego bohatera
6. Zasada jedności estetyki

Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny - dialogi, monologi oraz tekst poboczny - didaskalia, wskazówki inscenizacyjne. Specyfiką dramatu jest akcja ostrokonfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów - scen, aktów, oraz - przeważnie - brak warstwy narracyjnej.
Tekst dramatu, zorientowany przede wszystkim na osiągnięcie maksymalnej wyrazistości scenicznej, skoordynowany jest z możliwościami techniki teatralnej, m. in. z rozwiązaniem inscenizacyjnym poszczególnych epizodów. Do elementów strukturalnych dramatu należą m. in. : dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.
Główne odmiany dramatu: drama, komedia, tragedia, tragikomedia, a także dramat muzyczny - opera oraz melodramat.
Funkcjami dramatu było wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszyć widzowi w czasie obcowania ze sztuką oraz odzwierciedlenie rzeczywistości.



Tragedia:
Tragedia, utwór dramatyczny, w którym występuje silnie zarysowany konflikt między dążeniami bohatera a wartościami i mocami wyższymi, jakim musi się on przeciwstawić,
co prowadzi do nieuniknionej katastrofy. Gatunek powstał w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych, a jego klasyczną formę ukształtowali: Ajschylos, Sofokles i Eurypides.
Teatr pomagał też w osiągnięciu stanu katharsis. Stan ten był wywoływany wpływem tragedii, która pokazywała ludzkie dramaty, silnie oddziaływując na psychikę tak widza, jak
i aktora. Katharsis - miało charakter oczyszczający psychikę z negatywnych emocji i odczuć.
Cechy tragedii antycznej to zasada trzech jedności oraz istnienie chóru.

Komedia:
Jeden z podstawowych gatunków dramatu, znany od starożytności. Posługując
się komizmem, przedstawia świat i ludzi w sposób pogodny.
W komedii staroattyckiej (starożytna Grecja) do głosu dochodziły zarówno polityka,
jak i ówczesna obyczajowość. Do jej klasyków należał Arystofanes.
Dramat Satyrowy:
Odmiana komedii, w której chór występował w kostiumach przedstwiających satyrów, wystawiany po trzech tragediach, zktórymi łącznie tworzył tzw. Tetralogię (cztery utwory)
w starożytnej Grecji odmiana dramatu o charakterze komicznym, z chórem w kostiumach satyrów (stąd nazwa).

BUDOWA DRAMATU:
- prologos – pierwsza scena aż do wystąpienia chóru na orchestrze; zapowiedź wydarzeń;
- parados – wejście chóru;
- epeisodia – partie między śpiewakami chóru wypełnione monologami lub dialogiem aktorów;
- stasimon – komentarz akcji, pieśń śpiewana przez chór stojący na orchestrze;
- exodos – ostatnia pieśń śpiewana podczas wyjścia chóru.
- Dramatem greckim rządzi zasada trzech jedności: akcji, czasu, miejsca.

Chór:
Pierwotnie występy śpiewaków i tancerzy w starożytnej Grecji uświetniające uroczyste obchody Dionizji; w antycznej tragedii jego pieśni wypełniały przerwy między aktami albo też przewodziły akcji, miały swoje znaczenie i nazwę: na wejście – parodos, w trakcie rozwoju akcji na orchestrze – stasimon, na wyjście – exodos, śpiewane przemiennie
z aktorem – kommos. W komedii chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją – parabasis.
W tragedii Ajschylosa chór uczestniczył w działaniach dramatycznych, u Sofoklesa był sędzią i komentatorem wydarzeń, u Eurypidesa jego pieśni były w niewielkim tylko stopniu związane z akcją, natomiast w tragediach rzymskich Seneki Młodszego chór pojawiał
się tylko między aktami.
Funkcje chóru:
1. Dopowiadanie zdarzeń preakcji
2. Nastrój liryczny
3. Wspomaga tworzenie napięcia emocjonalne - uprzedza fakty





AKTORZY TEATRU GRECKIEGO:
Kunszt odtwarzania przez aktora postaci scenicznych, którym użycza on swego głosu, twarzy i gestów; stanowi podstawowy, trwały i naczelny element teatru od początku jego istnienia, chociaż wielu starożytnych aktorów pozostało bezimiennych i nieznanych.
W historii teatru europejskiego za pierwszego aktora uważa się Tespisa z Grecji (VI w. p. n. e.), który zapoczątkował dialog między aktorem i chórem w tragedii greckiej.
W starożytnym Rzymie aktorami najczęściej byli niewolnicy. Chrześcijaństwo początkowo potępiło aktorstwo, ale w średniowieczu, wraz z rozwojem widowisk religijnych, zaczęli
tę sztukę uprawiać najpierw słudzy kościelni, odgrywając misteria i mirakle, a później wykształciła się oddzielna grupa aktorów zawodowych. W zależności od form uprawianej sztuki byli to wędrowni aktorzy ludowi lub aktorzy dworscy.
- na scenie ograniczona liczba aktorów, niemożność scen zbiorowych, o wydarzeniach
z udziałem wielu osób zwykle donosił posłaniec;
- aktorami byli tylko mężczyźni
- aktor występował w masce, charakterystycznej i jednolitej typologicznie
- kostiumy nie były odbiciem strojów epoki, w jakiej rozgrywała się akcja. Noszono kostiumy kontrastowe i jaskrawe. W tragediach aktor występował w długim chitonie, w komedii –
w krótkim (aby bardziej widocznymi, aktorzy watowali kostiumy)
- rekwizyty – charakterystyczne dla danej roli
- koturny – aby stać się bardziej widocznymi, a którzy dodawali sobie wzrostu
- w komediach – aby stworzyć nastrój groteski, z przesadą uwidaczniano wady budowy,
np. garb czy tez szczegóły anatomiczne – phallos.

Organizacją spektakli zajmowało się 3 choregów, czyli obywateli mających pokryć wszystkie koszty związane z przedstawieniem, których wybierali archonci (eponymos dla Dionizjów
i król dla Lenajów). Choregowie dokonywali rekrutacji choreutów- członków chóru. Było ich 12, 15 lub więcej. Funkcja choreuty była obowiązkowa. Jeżeli obywatel nie zgodził się pełnić tej roli musiał zapłacić grzywnę. Członkowie chóru byli amatorami, więc niejednokrotnie pojono ich winem, żeby występowali z większą werwą. Zadaniem chorega było także wytypować głównego aktora (protagonistę). Ten natomiast wybierał deuteragoniste
i tritagonistę, którzy grali kolejno drugą i trzecią rolę. Dramat do wystawienia przygotowywał sam autor, a oceniało go 5 sędziów.
Wszystkie widowiska odbywały się według tego samego planu:
- pierwszego dnia wieczorem procesja przenosiła posąg Dionizosa z gaju Akademii do teatru. Następnie kapłan składał bogu ofiarę. Ciągnięto także losy dla ustalenia kolejności wystawiania dzieł.
- drugi dzień przeznaczano na utwory liryczne i dytyramby.
- trzeciego dnia wystawiano komedie.
- przez trzy następne dni publiczność mogła oglądać tragedie trzech autorów wybranych wcześniej przez archonta. Przedstawienia trwały od świtu do zmierzchu. Za wstęp płacono
2 obole. Koszty wejściówek dla biednych obywateli pokrywało państwo ze specjalnego funduszu widowiskowego- theorikónu.

Twórcy dramatu:
- Ajschylos (525-456 r. p. n. e)
- Sofokles (496-406 r. p. n. e)
- Eurypides
- Arystofanes

AJSCHYLOS
Eschyl (525-456 p. n. e.), tragediopisarz grecki, pochodzący z Eleusis koło Aten, uważany
za twórcę tragedii klasycznej. Brał udział w wojnach perskich, w bitwie pod Maratonem (490 p. n. e.), Salaminą (480 p. n. e.) i Platejami (479 p. n. e.). W ostatnich latach życia, wskutek konfliktu z władzami Aten i oskarżenia o zdradzenie tajemnic misteriów, uszedł na Sycylię. Zmarł w Geli. Był wielokrotnym zwycięzcą zawodów dramatycznych (po raz pierwszy 484 p. n. e.). Napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. W całości zachowało się 7 sztuk: Błagalnice, Persowie, Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom oraz trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy).
Ajschylos czerpał tematy głównie z eposów Homera i tzw. poetów cyklicznych (objaśniających i uzupełniających w swoich utworach dzieła Homera). Zajmował
się problematyką moralną i religijną, tajemnicą losu i postępowania człowieka, walczącego
z przeznaczeniem, namiętnościami i wolą bogów. Podkreślał rolę pychy (hybris) w ludzkich nieszczęściach i odpowiedzialność za winy. Cierpienie, wynikające z klęsk życiowych, uczy wg niego umiaru w postępowaniu.
Ajschylos wprowadził do dramatu innowacje: drugiego aktora, prolog, opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny. Ograniczył rolę chóru na rzecz dialogu.
Był popularny wśród współczesnych i potomnych (wpływ na Senekę Młodszego). Znany
w renesansie, największe uznanie zyskał w końcu XVIII w. i w okresie romantyzmu, kiedy, pod wpływem Prometeusza skowanego, powstało i upowszechniło się w literaturze pojęcie prometeizmu. Pierwsze polskie tłumaczenie tragedii Ajschylosa powstało 1873
(Z. Węclewski), późniejsze, m. in. J. Kasprowicza (1931) i S. Srebrnego (1954).
SOFOKLES
(496-406 p. n. e.), tragediopisarz grecki, jeden z trzech wielkich tragików starożytnych (obok Ajschylosa i Eurypidesa). Brał udział w życiu politycznym Aten (był skarbnikiem Związku Ateńskiego, strategiem, kapłanem herosa-lekarza Amynosa).
Autor ok. 120 sztuk (90 tragedii, 30 dramatów satyrowych). Zachowało się tylko 7 tragedii: Ajas, Antygona, Edyp król, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonie. W papirusach
z Oksyrynchos w Egipcie odkryto 400 wierszy dramatu satyrowego Tropiciele.
Sofokles wprowadził innowacje w zakresie sposobu wystawiania dramatu: dodał trzeciego aktora, zwiększył liczbę członków chóru z 12 do 15 i rolę przodownika chóru. Tematykę czerpał z mitów trojańskich, tebańskich i ateńskich. Tragedie Sofoklesa były popularne
w renesansie i w XIX w. (zwłaszcza w Niemczech), do dziś grane są w teatrach. Przekłady polskie.
EURYPIDES
(ok. 480-407406 p. n. e.), jeden z trzech wielkich tragediopisarzy greckich (obok Ajschylosa
i Sofoklesa). Uczeń filozofów jońskich, głosiciel poglądów demokratycznego odłamu sofistów. Ojciec tragedii psychologicznej i tragikomedii. Z ok. 90 napisanych przez niego sztuk teatralnych zachowało się 17, m. in. Medea, Hipolit, Błagalnice, Ifigenia w Taurydzie, Elektra, Orestes oraz ok. 1000 fragmentów. Atakowany za zbytnią nowoczesność swojej twórczości, pod koniec życia przeniósł się z Aten na dwór króla macedońskiego Archelaosa I.
Jego nowatorstwo objawiało się zarówno w formie (prolog, pieśni chóru i arie nie musiały się łączyć z akcją sztuki - w jej przebieg interweniowali bogowie, pomagając w rozwiązywaniu skomplikowanej intrygi, tzw. deus ex machina), jak i w treści (m. in. bohaterowie byli często prostymi ludźmi, zaś technika monologu pozwalała głębiej sięgnąć do motywów ich działania), występował w obronie kryzysu demokracji ateńskiej, odwołując się do średnich warstw społecznych, głównie wieśniaków.
Głosił idee równości wszystkich ludzi, popadając w konflikt ze zwolennikami tradycyjnych stosunków społecznych. Doceniony po śmierci bardziej niż za życia, wywiera wpływ na teatr europejski oraz na twórczość wybitnych pisarzy i humanistów po dziś.
Koryfeusz:
Przodownik chóru w teatrze greckim. Poddawał on innym chórzystom rytm i melodię. Miał duże znaczenie. Rola koryfeusza w teatrze greckim łączy się z dytyrambem, gdyż w tej pieśni wyodrębnił się przodownik chóru, intonujący dytyramb, kierujący śpiewem i tańcem. Stąd
w starożytnej Grecji wyraz koryfeusz nabrał znaczenia "wybitny, przodujący".

Orchestra
(Z języka greckiego "tanecznia"), w starożytnym teatrze greckim i rzymskim powierzchnia
w kształcie trapezu, a później koła, na której początkowo ustawiano ołtarz (thymele). Orchestra była przeznaczona na popisy chóru (taniec i śpiew).

Proskenion
Podest, na którym występowali aktorzy (wcześniej często znajdowali się wraz z chórem na
orchestrze).

Skene
W starożytnym teatrze greckim podłużna budowla wzniesiona przy orchestronie, naprzeciw widowni, początkowo traktowana jako garderoba dla aktorów, od V w. p. n. e. jako tło gry scenicznej. Z obu stron zamykały ją paraskeniony.

Choregia
W starożytnej Grecji - jeden z rodzajów świadczeń obywateli na rzecz państwa. Było to zobowiązanie konkretnego obywatela (wybranego przez archonta) do całkowitego przygotowania chóru na występy teatralne własnym kosztem.

Koturna
But na grubej podeszwie korkowej, umocowany rzemykami do stopy, używany przez aktorów tragicznych w starożytnej Grecji i Rzymie, w celu podwyższenia sylwetki.

Mim
Widowisko farsowe (farsa) w starożytnej Grecji i Rzymie, posługujące się takimi środkami jak: mimika, gestykulacja, akrobacja, improwizowany dialog, pieśń i taniec. W V w. p. n. e. zrodził się z niego, jako gatunek literacki, krótki dialog. Przeżył okres rozkwitu w III-I w. p. n. e. , przejęty przez Rzymian od Greków. W średniowieczu przyjął postać interludiów
i komicznych scenek w wykonaniu żonglerów i błaznów.

Dramat pozytywistyczny obejmował tematykę historyczną lub mieszczańską. Pierwszy typ dramatu był epigoński; postromantyczny. Przedstawiał losy wybitnych jednostek, wydarzenia dziejowe, w których uwydatniały się namiętności prowadzące bohatera do zbrodni albo po-święceń. Autorami byli: Józef Szujski, Wincenty Rapacki.

Dramat mieszczański opierał się na stereotypach w kreacji bohaterów, sytuacji i puenty - był "sztuką z tezą". Wprowadzał motywy rodzinne; piętnowano przesądy stanowe, arystokrację, dorobkiewiczostwo czy pogoń za posagiem. Dramaty pisali: Michał Bałucki - "Grube ryby", "Klub kawalerów", Józef Bliziński - "Rozbitkowie"; Aleksander Świętochowski - "Nieśmiertelne dusze", "Niewinni"; Gabriela Zapolska - "Moralność Pani Dulskiej".

Dramat pozytywistyczny rodowodem sięga oświecenia; wpływ miała twórczość Moliere'a. Sztuki usytuowane są w realiach współczesnego życia. Bohaterowie mają wewicistą osobo-wość (dorobkiukacz, prosty szlachcic). Istnieje założenie, by nie tyle bawić i śmieszyć, ale pouczać i krytykować - umoralniająca tendencja.

W Warszawie istniały dwa teatry - Teatr Rozmaitości i Teatr Wielki. Władze zaborcze popie-rały repertuar baletowy, operowy i rozrywkowy. Na scenie przeważały utwory lekkie: farsy, wodewile, melodramaty. Rozwijała się sztuka aktorska - Helena Modrzejewska.

Duże znaczenie miały teatry galicyjskie - Teatr Krakowski (pod dyrekcją Stanisława Koźmia-na) i Teatr Lwowski. Dzięki autonomii miały one możliwość prezentacji dramatów narodo-wych. Wystawiano także komedie Aleksandra Fredry. Dotarła tu reforma teatralna - odstąpio-no od tzw. wielkich ról; popisu gwiazd na rzecz koordynacji całego zespołu. Teatr osiągnął wysoki poziom. Nie pozwolił zapomnieć o ideałach romantyków.

1. Budowa teatru greckiego
Teatr grecki jako budowla istnieje już od kilku tysięcy lat. Na pewno każdy zastanawiał się kiedyś, kto go wymyślił, kto wpadł na taki pomysł, aby wystawiać jakąś sztukę na scenie. Otóż wynalazcami teatru są Grecy. To oni zapoczątkowali jego istnienie. Sam początek teatru ma związek z kultem Dionizosa - boga narodzin, śmierci, wina i urodzaju. Dla uczczenia boga, który nauczył ludzi szczęścia i zabawy, dwa razy w roku urządzano huczne festyny - Wielkie Dionizje trwające sześć dni. Rozpoczynały się wiosną, w ostatnich dniach marca, a kończyły z początkiem kwietnia. Podczas składania Dionizosowi ofiary z kozła chór wykonywał pieśni sławiące boga wina.

Teatr – najogólniej jest to budynek specjalnie budowany lub przystosowany do prezentowania przedstawień. Składa się ze sceny, widowni i pomieszczeń pomocniczych. W teatrze greckim orchestra, czyli miejsce występowania chóru, później również aktorów, miała kształt kolisty z ołtarzem pośrodku. Theatron, czyli widownia. Początkowo był to rodzaj trybun najpierw drewnianych od połowy drugiej połowy VI w. p.n.e. Teatr był budowlą stałą, sytuowana na zboczach wzgórz. Drewniane miejsca stopniowo zastępowano kamiennymi. Za garderobę i miejsce, z którego wychodzili aktorzy służył drewniany barak zwany skene. Po obu stronach skene znajdowały się przybudówki – paraskenia Przed skene był proscenion, czyli podest przed budynkiem scenicznym. Pierwszy kamienny teatr rozpoczęto budować w V w. p.n.e. w Atenach, a ukończono w IV w. p.n.e. Ateński teatr obliczono na 17 tys. widzów. Był on wzorem dla późniejszych teatrów greckich i miał wszystkie typowe elementy. Kolista orchestre o !

średnicy 24 metrów, orchestre otaczała amfiteatralna widownia, czyli theatron. Jej szerokość wynosiła 100 metrów, a wysokość 90 metrów z 78 rzędami siedzącymi. Umieszczony na wprost widowni budynek skene o trzech wejściach, którego fasadę wykorzystywano dla dekoracji. Prawym wejściem ze skene wychodzili bohaterowie pozytywni, a lewą bohaterowie negatywni. Komunikacje w obrębie widowni umożliwiały prowadzące w górę przejścia rozchodzące się promieniście oraz dwa poziome przejścia dzielące widownię na trzy sektory. Komunikacja była tak sprawna, że widzowie mogli opuścić teatr w najwyżej kilkanaście minut. W niektórych teatrach miejsca o najlepszej akustyce zaznaczane były różowym marmurem, były to miejsca dla ważniejszych gości.

Większość teatrów greckich zachowało się w dobrym stanie do naszych czasów. Ciekawostką na temat teatru greckiego jest to, że teatr o najlepszej akustyce znajduje się w Mykench. Rzucając złotówkę na scenę, dźwięk słychać na samej górze. Japończycy zastanawiali się, co jest powodem tak dobrej akustyki, dlatego postanowili zbudować taki sam, wręcz identyczny, z dokładnością do każdej szczeliny na siedzeniach. Ale mimo to w teatrze japońskim dźwięk jest dużo gorszy niż w greckim. Japończycy chcieli nawet rozłożyć teatr na części, aby sprawdzić, co jest powodem tak wspaniałego rozchodzenia się dźwięku.

2. Funkcja i kompozycja dramatu greckiego
Twórcą form teatralnych z pierwszym aktorem był Tepis, pierwszy autor dramatu. Ajschylos – wprowadził II aktora, Sofokles - wprowadził III aktora. Eurypides - najwyżej ceniony tragik stworzył tragikomedię i rozbudował motywy uczuciowe, pomniejszył rolę bóstw. Na Eurypidesie kończy się rozwój tragedii, przechodzący wyraźną ewolucję od pierwotnego półreligijnego oratorium do wykształcenia tragedii świeckiej.
Istotą tragedii jest konflikt tragiczny - polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Katharasis (oczyszczenie) - związane z rolą teatru. To wstrząs uczuciowy, oczyszczenie duszy widza z win, wyzwolenie. Widz przeżywa litość i trwogę, patrząc na akcję tragedii. Naszą litość wzbudza nieszczęście człowieka niewinnego, natomiast trwogę - nieszczęście człowieka, który jest do nas podobny. Ironia tragiczna - polega na zderzeniu rzeczywistej sytuacji bohatera z tym co wie on na własny temat np. popełnia zbrodnię, czyn, który wynika z niewiedzy.
Budowa dramatu:
­ prolog (wstęp) - dialogowy, zarysowywał sytuację w punkcie wyjściowym fabuły (aktor wygłaszał zapowiedź tragedii),
­ parados - pierwsza pieśń chóru, zawiera opis sytuacji w jakiej rozpoczyna się tragedia (wejście chóru na scenę),
­ epeisodion - sceny dialogowe i monologi postaci (czyli epizod - część akcji),
­ stasimon - pieśń chóru, która przeplata się z epeisodion, komentująca pieśń chóru (komentarz chóru),
­ kommos - liryczny dialog między główną postacią a chórem,
­ exodos - pieśń wyjściowa chóru (wyjście chóru).
Tragizm łączy się z konfliktem wynikającym z przeciwieństwa dwóch racji pomiędzy którymi nie można wybrać. Każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy. Fatum - los, przepowiednia wpływająca na los bohatera.
Najważniejsze momenty akcji to: perypetia - szczytowy punkt, przełom w akcji dramatycznej - katastrofa. W tragedii antycznej chór był podzielony na dwa półchóry: strofer - mówił, wypowiadał się; anitstrofer - odpowiadał. Całą starożytność obowiązywał ten podział.

3. Teatr grecki.
Teatr znajdował się wśród pagórków tak, aby wszyscy widzowie mogli wszystko zobaczyć i usłyszeć. Na środku teatru znajdowała się „orchestra\", na której znajdował się chór w składzie do piętnastu osób. Chór ten śpiewał lub opowiadał o wydarzeniach mających miejsce na proscenium. Za orchestrą znajdowała się scena zwana „proscenium\", na której grali aktorzy w składzie 3 mężczyzn, ponieważ kobiety nigdy nie były, ani aktorami, ani chórem. Aktorzy nosili maski, które działały jak tuby. Byli podwyższani i nosili kolorowe stroje, by można było ich łatwo zobaczyć. Za proscenium znajdowała się „scene\", tzn. taka ściana, dzięki której głosy aktorów się odbijały i rozchodziły na całą widownię. Chór i aktorzy wchodzili na swoje miejsca „paradosem\" (takim przejściem). W teatrze wystawiano tragedie, komedie i dramaty satyrowe.
Dionozja miejska - święto obchodzone 1 raz w roku - dała początek tragedii - odbywała się na przełomie marca i kwietnia.
Dionozja wiejska - święto obchodzone 3 razy w roku - dały początek komedii - odbywały się na jesieni, w styczniu i pod koniec lutego.

4. Teatr grecki
Wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza związanych z obchodami ku czci Dionizosa. Widowiska musiały być łatwo dostępne dla ludności. Pierwsze sztuki wystawiano na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra. Na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy. Ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór, odbywały się popisy taneczne. Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron. Sztuki teatralne wystawiane były także na ateńskiej agorze, gdzie wznoszono prowizoryczne konstrukcje z drewna.

W 490 p.n.e. (część źródeł podaje rok 499 p.n.e.) miała miejsce katastrofa. Drewniana konstrukcja trybun wzniesionych na agorze załamała się. Zginęło wiele osób. Najprawdopodobniej to wydarzenie zdecydowało o przeniesieniu widowisk w stałe miejsce, w okolice świątyni Dionizosa na południowym stoku akropolis (Teatr Dionizosa). W miarę przybywania postaci występujących w widowiskach, wzbogacania akcji scenicznej, niezbędne stało się pomieszczenie, w którym aktorzy mogli zmieniać stroje. Wybudowano przy orchestrze, naprzeciw theatronu, budynek zwany skene (z inicjatywy Ajschylosa, ok. 465 p.n.e.). Szybko zaczął służyć nie tylko jako garderoba ale też jako tło do rozgrywanych przedstawień. W ścianie budynku umieszczono troje drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowe, najważniejsze służyły głównym postaciom (np. królowi) a boczne innym bohaterom dramatu. Z czasem przybyło bohaterów akcji, aktorzy przenieśli się z orchestry na proskeon. W okresie klasycznym, ok. 425 p.n.e. rozpoczęto budowę teatru kamiennego, w miejscu istniejącego z czasów Pizystrata teatru z drewna. Budowa przebiegała etapami, została ukończona ok. 338 p.n.e. – 326 p.n.e.. Teatr ten mógł pomieścić ok.17 00 widzów (praktycznie mieścił ok. 30 000). Theatron o szerokości 100 m i wysokości 90 m, oparto o stok skały. Zbudowano go z 78 stopni (wysokich na 33 cm) podzielonych na trzy części dwoma szerokimi przejściami (diazomata) biegnącymi po łuku. Najniższa część obejmowała 17 rzędów stopni, środkowa i najwyższa po 32 stopnie. Poruszanie się ułatwiało 7 przejść z stopniami biegnących promieniście (kerkides). Na środku pierwszego rzędu umieszczono wykuty w kamieniu tron dla kapłana Dionizosa. Skene (o wymiarach 46,5 x 6,5 m) przybrała formę budowli o prostokątnej elewacji z dwoma wąskimi, wysuniętymi skrzydłami (paraskenionami) obejmującymi proskeon. Pomiędzy nimi a theatronem powstały przejścia zwane parodosami. Z przejść tych korzystał chór. Na ścianie skene, pomiędzy drzwiami umieszczano obrazy, tzw. pinakes, które służyły jako dekoracja. Orchesta miała średnicę 24 m. Na zewnątrz teatru wybudowano portyk, który służył widzom jako schronienie przed słońcem lub deszczem.
Teatr Dionizosa stał się wzorem dla innych teatrów budowanych w Grecji w okresie klasycznym. Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany ok. 330 p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić ok. 14 000 widzów.

W okresie hellenistycznym zachowano podstawowe elementy teatru greckiego. Zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono proskenion. W tym celu cofnięto paraskeniony a proskenion oparto na słupach otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną hyposkenionem. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje. Wprowadzono trójścienne graniastosłupy (periakty), na ścianach których były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał szybką zmianę tła.
Teatr grecki stał się wzorem dla budowanych w okresie późniejszym teatrów rzymskich.