Sławek Godek
Bardach, Leśnodorski, Pietrzak – Historia ustroju i prawa polskiego
Marian Kallas – Historia Ustroju Polski
Tadeusz Maciejewski – Historia ustroju i prawa sądowego w Polsce
Jerzy i Dorota Malec – Historia administracji i myśli administracyjnej Kraków 2000
Hubert Izdebski – Historia Administracji
Wojciech Witkowski – Historia administracji w Polsce 1764 – 1989
Egzamin : test(jednokrotny wybór) + pytania otwarte(1)
Rzeczpospolita na przełomie XVIII i XIX wieku była państwem ogromnym (735.000 km2) II miejsce w Europie, mimo start poniesionych w XVII. Populacja ok. 10 mln osób (wielonarodowa: 40% Rusini i Litwini, Żydzi, Niemcy, Szkocie, Ormianie, Tatarzy) Specyfiką Polską był także duży odsetek szlachty (ok.10%). W Europie bez odniesienia i porównania. Stan szlachecki w Polsce niebywale zróżnicowany. Postępuje oczynszowanie chłopów, prym wiodła Wielkopolska, próba zaszczepienia nowych prądów ekonomicznych (kameralizmu) [pozytywne zjawiska]. Wzrost demograficzny. Rzeczpospolita cierpiała na chorobę sejmową, czyli paraliż organu ustawodawczego którym był Sejm Walny. Polski Sejm funkcjonował do połowy XVII w funkcjonował względnie dobrze, później nastąpiła era liberum veto. Liberum veto to instytucja pomyślana jako gwarant szacunku dla mniejszości, pomimo że istniała zasada jednomyślności. Jednak nie dochodziło do sytuacji w których pojedynczy poseł zrywał cały Sejm, mimo licznych protestów mniejszości i opuszczeń sali, przy czym nikt nie kwestionował tych decyzji. Aby przepchnąć veto trzeba było zgranego stronnictwa i dużej grupy osób. Później zaczyna się honorować veto jednego posła, popartego stronną grupą osób. W Polsce uważano veto za pewnego rodzaju nadużycie, wola dla jednych niewola dla innych. Sejmiki domagały się karania tych którzy zrywali Sejm. Veto było niebezpieczne bo konstytucja= ustawa, ustawy danego sejmu. Przy zerwaniu powiedzmy 15 punktu z jednej ustawy wszystkie wcześniejsze też są niepoprawne, co powodowało różne problemy w postaci braku organów państwowych w wyniku braku ich uchwalenia. Dochodziło do przekupstw senatorów i ławników, co było bardzo niebezpieczne. W wypadku pogrążania się Sejmu Walnego w coraz większy kryzys, władzę przejmowały Rządy Sejmikowe [ (Sejm Walny – zjazd ogólny szlachty, Sejmiki – lokalnie)] Co oznacza decentralizacje rządu państwowego ( uchwały sejmowe – lauda) – rekrutacja oficerów, decyzje gosp. Próbowano to ograniczyć w 1717 r.
Ograniczenia w wyniku braku nowoczesnej i jednolitej administracji. Wielką słabością RP była ciągłe mankamenty dotyczące armii, słabo rozwinięta i uzbrojona armia, mało liczebna niezdolna do ochrony granic. Przy sytuacji gdy państwa ościenne budowały swoje potęgi, łącznie z rozwojem armii. Duże osłabienie władzy królewskiej, król ograniczony przywilejami szlacheckimi, artykułami henrykowskimi 1753, pewną wyrobioną praktyką wyrobioną na ich podstawie, zagrożony przez znaczny wzrost kompetencji hetmana staje się słabym ośrodkiem władzy. Kompetencje polityczne, zagraniczne i wewnętrzne. Pierwsza połowa XVIII w, RP przestaje być podmiotem. Jest igraszką interesów Rosyjskich. Poniatowski po objęciu władzy zostaje natychmiastowo uziemiony przez Petersburg. Wobec takiego stanu RP w piśmiennictwie Polit drugiej połowy XVII Stanisław Konarski i inni optowali za zmianami ustrojowymi takimi jak uleczenie Sejmu w postaci ograniczenia liberum veto, wzmocnienie władzy królewskiej i utworzenie centralnego organu rządowego. Pierwsze nieśmiałe reformy w 1717 na tzw. Sejmie Niemym, Sejmie Pacyfikacyjnym gdzie uchwalono stałe podatki na utrzymanie armii. Starano się również ograniczyć władzę hetmańską, starano się wykluczyć możliwości administrowania przez hetmana wojskiem i zakazania wywierania nacisku na sejm oraz samowolnego zmieniania liczebności podległych hetmanowi oddziałów. Próbowano wprowadzić porządek.
1764 Sejm Konwokacyjny – uchwalił znaczną liczbę ustaw. Specyficzna odmiana Sejmu dla zaznaczenia różnicy, bo nie uczestniczy w niej król. Sejm ten nie może rozdawać dóbr królewskich, oraz urzędów. Utworzono wtedy Komisje Wielkie ( Dwie wojskowe i Skarbowe po jednej dla RP i Wielkiego Księstwa Litewskiego +
Komisja Skarbowa( Komisji takiej przewodniczył podskarbi wielki, jego zastępcą był podskarbi nadworny obaj byli ministrami, oprócz tego 16 ministrów wybieranych przez Sejm. Zajmowali się gospodarką fiskalną i budżetową. Mieli powiększać budżet państwa + zarządzanie dochodami państwa, rozwój handlu i przemysłu, transportu, budowy mostów i dróg, kanałów. (infrastruktura) Z jednej strony organ administracji a z drugiej sąd. Orzekanie w takich sprawach jak weksle rządowe, przemyt, przepisy dot. miar i wag
Komisja Wojskowa – na czele stał Hetman Wielki, zastępca Hetman polny + kilkunastu komisarzy. Cel: Organizacja i zaopatrzenie armii, wyszkolenie armii, sądownictwo między osobami wojskowymi + sprawy mieszane (cywil <>żołnierz)
Zwykły Sejm - Król Senat Izba Poselska – tylko zgoda ich daje możliwość uchwalenie ustawy, znosi to konstytucja 3 maja gdzie król przestaje być stroną.
Komisja Dobrego Porządku – powstawały dla Warszawy i innych większych miast, powoływał je Sejm. Celem było uporządkowanie gospodarki finansowej miast, zadbanie o porządek w mieście, bezp. pożarowe, kwestie policyjne, higiena.
Sejm Rozbiorowy 1773-1775 – Po rozbiorze zarządano zaakceptowania cesji terytorialną, po to został zwołany. Przy okazji podjął dzieło naprawy – 1773 Powstanie Komisja Edukacji Narodowej, jedno z pierwszych ministerium oświaty w Europie. Na czele której stanął prymas, 8 członków wskazywanych przez Sejm na 6 lat. Dozór i zarządzanie szkołami, większość szkół trafiła pod ich Nadzów. Dwie szkoły główne miały przejść reformy: Uniwersytet w Krakowie i Wilnie. Przewartościowanie programu nauczania w szkołach, dopracowanie do uczenia w przyszłości, nowe podręczniki, co w sumie się udało. Dopiero nowi ludzie po reformie KEN zmieniali polskie szkolnictwo. Powstanie pierwszego nowoczesnego rządu – Rada Nieustająca. Powstała dzięki Rosjanom. Znaczna część członków to Rosjanie, jednak funkcjonowała całkiem nieźle. Król jest przewodniczącym, a sama Rada była pomysłem na osłabienie jego pozycji + marszałek rady + 36 członków (18 senatorów, 18 posłów). Rada dzieliła się na 5 departamentów: Interesów Cudzoziemskich, Wojny, Skarbu, Sprawiedliwości, Policji. Powierzono radzie kierownictwo i nadzór nad administracją, organ wyposażony w inicjatywę ustawodawczą, wysłał i zaopatrywał w instrukcje posłów wyznaczonych przez króla i sejm, rzeczywiście ograniczał władze królewską – król nie miał swobodnej możliwości wyboru na urzędy, wybierał z kandydatów przedstawionych przez Radę Nieustającą, Rada była wyposażona w możliwość wykładni ustaw. Rezolucje Rady obowiązywały wraz z prawem WLK Księstwa litewskiego. Zasada kolegialności w radzie – kontrolowanie wzajemne członków, pozwolenie na zaspokojenie poszczególnych ambicji partii i stronnictw.
Poddanie KEN kontroli Sejmu
1776 podjęto reformę dóbr królewskich,
Zbiór praw sądowych Andrzeja Zamojskiego - 1776 – 1778 (przedostatnia próba skodyfikowania i zebrania prawa w przedwojennej Polsce) odrzucony w 1780
Ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego + Geneza (następne zajęcia)