Literatura wschodnioeuropejska 25.10

ROMANTYZM ROSYJSKI

• Zaprzeczenie klasycyzmu (jedności miejsca/ czasu/ akcji; charakterystyki gatunkowej)

• Bohater- wyalienowany, skłócony ze światem

• Fascynacja przyrodą, jednostką ludzką ściśle związaną z naturą

• Swoboda w tematyce, stylistyce

• Na pograniczu epiki i liryki- powieść literacka, poemat dygresyjny, ballada

• Popularny dramat romantyczny

• Nowa koncepcja bohatera – władca dusz/ samotnik, indywidualista; dąży do ucieczki do świata przyrody, orientu, wyidealizowanych, odległych epok historycznych

• Wyrażanie ducha narodu i jego ideałów- kult rodzimowości, oryginalności

• Zarzucenie dydaktyzmu

• Lermontow, Puszkin, Delwig, Baratelski

Puszkin:

• Syn zubożałego szlachcica, wnuk Ibrahima Hannibala- Abisyńczyka służącego na dworze Piotra I

• Wykształcenie: liceum- talent poetycki

• Uczestniczył w zebraniach młodych poetów i przyszłych dekabrystów

• 2 razy zesłany za działalność przeciw państwu: na Krym i do majątku jego matki- Michajłowskoje

• „Jeniec Kaukazu”, „Eugeniusz Oniegin”, „Jeździec miedziany”

Jeździec Miedziany:

• Typowy bohater romantyczny, z zubożałej rodziny bojarskiej

• Powódź: tu wyjątkowo siły natury tożsame z imperatorem a zgubne dla przeciętnego człowieka

• Główny bohater, Eugeniusz: pionek zestawiony z osobą Piotra I – zdolny do przeciwstawienia się dyktaturze tylko wtedy, gdy traci swoje życie i rozum

• Eugeniusz popada w obłęd- typowe w dziełach rosyjskich

• Nie tyle ważna w utworze jednostka, co Petersburg- już żona Piotra I nazwała je „miastem śmierci”- miasto na bagnach, zbudowane przez chłopów rosyjskich za cenę ich życia- miasto puste, przeklęte- od momentu „Jeźdźca” takie odwołania w literaturze

• Puszkin zestawiając zwykłego śmiertelnika z władzą Piotra I pyta, czy ważniejszy jest człowiek, czy państwo- i nie udziela odpowiedzi

• Na początku utworu apologia Piotra I

• Spiżowy jeździec- pomnik Piotra I-utożsamienie z władzą, dyktaturą

• Duch narodu- nie ukazany

• Ambicja władzy, nie liczącego się nawet z własną rodziną; stworzył nowy twór (Petersburg)

”SZKOŁA NATURALNA” XIX W

• Na początku lat 40. XIX w

• Teksty będące zapowiedzią realizmu

• 1848- Szkoła Naturalna- zgrupowanie literackie; założyciele byli autorami głównie prozy zwyczajowej z elementami etnograficznymi, pozostającej pod wpływem tendencji scjentystycznych

• Nikołaj Gogol:

• Szlachta, Ukraina

• Talent pisarski po ojcu Wasylu

• Za wstawiennictwem stryja dostał się do prestiżowego Gimnazjum Wyższych Nauk- profesorowie pozwalali sobie na wolnomyślicielstwo, ponieważ szkoła była dalej od ośrodka władzy; uczelnia z tradycjami, absolwenci mieli poczucie służby narodowej

• 1828- cykl opowiadań „Wieczory na chutorze koło Dikańki”

• „Mirgorod”- cykl opowiadań: Staroświeccy ziemianie, Wij

• „Opowieść o tym jak pokłócił się Iwan Iwanowicz z Iwanem Nikiforowiczem” w sposób szczególny ukazuje Gogola jako świetnego satyryka

• Dramat „Rewizor”, powieść „Martwe dusze”- apogeum twórczości

Rewizor:

• Satyra o realiach życia w Rosji

• Historia życia biednego urzędnika z Petersburga, wracającego do rodzinnego majątku, który zatrzymuje się w karczmie (żart sytuacyjny)

• Lokalni urzędnicy biorą go za oczekiwanego rewizora ze stolicy- humor słowny, sytuacyjny ukazuje strach przed władzą, łapownictwo, niekompetencję, tęsknotę za czymś nieznanym, właściwą tylko rosyjskim urzędnikom

Martwe dusze

• Obraz przedstawicieli inteligencji, ziemiaństwa, szlachty

• Zasadniczy wątek- przekręt ekonomiczny

• Świetna charakterystyka bohaterów- szkic społeczeństwa rosyjskiego składającego się z pozbawionych moralności dziwadeł

• W obu utworach społ. zatraciło moralność z powodu chorego systemu polit. i społ.

REALIZM

Dostojewski:

• 1821-1881

• Urodził się w rodzinie lekarzy

• Z zawodu inżynier podporucznik

• Debiut- „Biedni ludzie” (1845)

• „Sobowtór”, „Opowiadanie gospodyni”, „Nietoczka Niezwanowa”

• Za przynależność do petersburskich socjalistów (pietraszewców) skazany na 4 lata katorgi

• Po powrocie: „Skrzywdzeni i poniżeni” (1861), „Wspomnienia z domu umarłych” (1860-1862), „Zbrodnia i kara” (1866), „Idiota” (1968), „Bracia Karamazow” (1879-1880)

• Debiutował jako pisarz szkoły naturalnej

• Gogol zwrócił jego uwagę na postać drobnego, zubożałego urzędnika jako ofiary systemu i środowiska

• Analiza psychologiczna bohatera

• Dostojewskiego zainspirował „Płaszcz” Gogola- z dokładnością odzwierciedla system myślenia bohaterów, bada przyczyny ich odchylenia od normy

• Próbuje definiować normę- „Wspomnienia z domu umarłych”- o recydywistach, mordercach, współuczestnikach katorgi

• Pobyt na katordze potraktował jako laboratorium, był świetnym psychologiem, obserwatorem

• Starał się dotrzeć do przyczyn i motywów

• Dochodził do wniosku o niezgłębionej tajemnicy natury ludzkiej

• „Zbrodnia i kara” kompromituje ludzkie przekonanie, że prawa rządzące światem można objąć rozumem- prowadzi to do moralnego nihilizmu

• Jedyną drogą do prawdy, wolności i szczęścia jest cierpienie

• „Idiota”- bohater: wcielenie dobra i dziecięcej naiwności; pomylony książę; w tradycji rosyjskiej wybraniec Boga- boży głupiec; pojawia się w Petersburgu chcąc wyzwalać w ludziach dobro, napotyka mur zła i niezrozumienia; postrzegany jako Don Kichot; staje się pośmiewiskiem

Tołstoj:

• 1828-1910

• Rosyjski arystokrata, studiował orientalistykę i prawo

• Służył w wojsku na Kaukazie

• Uczestnik wojny krymskiej

• „Wojna i pokój”, „Anna Karenina”

• W latach 80. formułuje własną doktrynę etyczną- tołstoizm- nie sprzeciwianie się złu siłą, odrzucił oficjalną cerkiew i podważał władzę państwową

• Tragedia „ Ciemna potęgą”

• 1898 „Sonata Kreutzerowska”

Wojna i pokój:

• Powieść historyczna

• Rosja powinna tworzyć jeden organizm społ.

• Celowo idealizuje społeczeństwo z czasów Aleksandra I

• Nie człowiek, a Opatrzność kieruje światem- nie warto się jej sprzeciwiać

• Losy głównego bohatera- zbiór przemyśleń filozoficznych bohatera jak i jego ewolucja duchowa

2 poglądy na to, czy Rosja ma się wzorować na Zachodzie (okcydentaliści), czy własnej tradycji (słowianofile)