Literatura wobec kultury masowej

Zagadnienie określa, w jaki sposób literatura radzi sobie z mediami, rozwojem technologii, jak się do nich odnosi.

Internet

• połączenie słów literatura i Internet;

• termin wprowadzony do obiegu na sesji literaturoznawczej, która odbyła się w 2002 roku z inicjatywy pisma Ha!art.

Zasięg semantyczny terminu Internet jest bardzo szeroki i obejmuje takie zagadnienia, jak:

• topika internetowa w tradycyjnej literaturze,

• sieciowe czasopisma literackie,

• strony autorskie pisarzy i poetów,

• hipertekst w literaturze, blogi, książki elektroniczne (e-booki), literacki e-commerce, archiwizacje literatury w internecie,

• netspeak (specyficzny język używany przez internautów)

• życie literackie w sieci.

1.Pojawiają się polskie powieści hipertekstowe.

Znaną stroną internetową są Techsty:

Techsty poświecone są związkom literatury z mediami komputerowymi. Znajdziesz tu około tysiąca stron, na których prezentowane są idee i literackie realizacje sztuki słowa przeniesionej z kartki na interaktywny ekran. Literatura hipertekstowa, cybertekst, tekstowe gry interaktywne i dziesiątki nowych gatunków sztuki cyfrowej...

Hipertekst

to niesekwencyjny sposób polaczenia tekstu.

W dobie Internetu - doświadczenie hipertekstowej lektury jest nasza codziennością o niemałych konsekwencjach dla naszego sposobu postrzegania tekstów kulturowych. Hipertekst zmienia literaturę i sztukę.

Przykłady:

Za pierwsza polska powieść hipertekstową uznany został Blok Sławomira

Shutego, ponadto wymienić można: Tramwaje w przestrzeniach zespolonych

dr. Muto, Gmachy Trwonienia Czasu xnauty oraz Koniec świata według Emeryka Radosława Nowakowskiego.

Najłatwiejszym i w zasadzie najbardziej też intuicyjnym sposobem budowania

literackich leksji jest ich skojarzenie ze strumieniem świadomości. Korzeni takiego podejścia szukać można w niedoścignionym jak dotąd pierwowzorze powieści hipertekstowej

– Ulissesie Jamesa Joyce’a. Ten sposób traktowania hiperprzestrzeni artystycznej

obserwujemy w utworach Tramwaje w przestrzeniach zespolonych dr. Muto oraz Gmachy

Trwonienia Czasu xnauty. W obu przypadkach mamy do czynienia z onirycznym

charakterem podróży po zakamarkach pamięci i świadomości, stymulowanym przez

przypadkowe skojarzenia, działające na zasadzie encyklopedycznych linków.

Fragmentaryczna architektura Gmachów, także dygresyjna (leksje otwierajace sie

w oddzielnych oknach), nierzadko zamknięta w pętle lub uporczywie powracająca do tych

samych tematów, jest wyrazem niewiary w sens linearnej narracji – opisów, zarysów

postaci, charakterów, konstrukcji psychologicznych. To jedynie szkic i makieta większej

budowli – której konstrukcja zaplanowana jest na lata [...] włóczęgi.

• Blok Sławomira Shutego

literacka wędrówka po mieszkaniach pewnego bloku z wielkiej płyty. Linki w Bloku

prowadzą czytelnika w dwojaki sposób – topograficznie, czyli w sposób zgodny z układem

pięter i mieszkań oraz – podobnie jak w Tramwajach – poprzez klasyczne hiperłącza, dzięki

którym Shuty zliteralizował dyskurs plotki [Pisarski, 2003]. Piotrowi Czerskiemu cierpliwosci

wystarczyło na pięc, może sześć kliknięc, gdy – jego zdaniem – taki sposób lektury

nie różni sie w istocie od zappingu, czyli bezmyślnego przerzucania kanałów w telewizorze

Tymczasem ten właśnie sposób prezentacji pełni funkcje środka wyrazu

oddającego idee istnienia i funkcjonowania mieszkańców blokowiska – a właściwie brak

jakiejkolwiek idei, gdyż lepiej mieszkać w bloku, chodzić w podkoszulku i zbijać baki.

Toczyć jawna, niekończącą sie wojnę między Świętami a telewizorem, miedzy tradycją

a telewizorem, czymkolwiek a telewizorem.

2.

Miejska Powieść Odcinkowa (MPO) - cykliczna opowieść kolaboracyjna, którą odnaleźć można w kawiarniach i tramwajach kilku największych miast w Polsce, niesie z sobą duży potencjał nie tylko trans-autorski, ale i transmedialny.

Podstawowym nośnikiem MPO jest formuła “bibuły miejskiej” - zadrukowanej z dwóch stron, złożonej w pół kartki, a zatem formy, która niegdyś pomogła obalić ustrój. Idea jest taka, żeby co dwa tygodnie pojawiał się kolejny odcinek opowieści, dopisany przez kolejnego autora. Oprócz tekstu, na ostatniej stronie bibuły znajduje się opowieść komiksowa. Opowiada się zatem mniej więcej to samo, ale w inny sposób. Jak wyjaśniają koordynatorzy komiksowej części przedsięwzięcia, nie chodzi tu o ilustrację do tekstu. Rysownikom (m.in Agata Endo Nowicka, Tymek Jezierski, Przemek “Trust” Truściński, Maciej Sieńczyk) zaproponowano, by wybrali jeden wątek z odcinka i “rozwinęli go po swojemu”. I w tym tkwi najciekawszy, z punktu widzenia narratologii i z perspektywy transmedialnej, punkt tego przedsięwzięcia. Edukacyjny charakter całego projektu, któremu przyświeca “dotarcie z powieścią do przypadkowych odbiorców, którzy nie czytają na co dzień książek”, wzbogacony zostaje o jeden ważny aspekt. Ów przypadkowy odbiorca może nie tylko przypomnieć sobie jak się czyta, ale przekonać się naocznie jakie są rożnice w opowiadaniu za pomocą nieruchomego obrazu a opowiadaniu za pomocą literackiego tekstu. Tym samym możemy tu jednocześnie mówić o poszerzaniu świadomości medialnej odbiorców MPO.

3. Możemy również mówić o łączeniu książek z płytami:

• Swoje Lubiewo czyta Michał Witkowski – płyta została dołączona do książki.

• K.Varga: chłopaki nie płaczą- książka wydana jak płyta

4. Komiks Sasnala Życie codzienne w Polsce 1999 – 2001 . Autor w banalnym komiksie opisuje dwa lata swojego życia. Dodał do komiksu płytę z utworami, o których jest mowa w tekście.

5. Paw królowej Masłowskiej – napisany jak piosenka hiphopowa

Na koniec artykuł J. Jarzębskiego do poczytania dla chętnych.

Jerzy Jastrzębski: Czas relaksu. O literaturze masowej i jej okolicach.

Spór o kulturę masową:Termin "kultura masowa" stał się modny w tym samym czasie, co np. cybernetyka i teoria informacji. Względna demokratyzacja życia społecznego, będąca rezultatem rozwoju kapitalizmu, pociągnęła za sobą również demokratyzację kultury w sensie szerszego niż dotąd udziału mas w jej konsumpcji. Naukowe badania kultury masowej narodziły się w USA, gdzie najwcześniej zostały spełnione warunki ją konstytuujące. Proces narastania zjawiska kultury masowej został dostrzeżony w Polsce już w 20-leciu międzywojennym (Bystroń, Chałasiński, Hertz i inni). Były to jednak raczej hipotezy i przewidywania niż naukowe stwierdzenia. Badania naukowe w Polsce rozwijają się dopiero w latach 50 tych. Dostrzeżono wówczas autonomię procesów kulturowych oraz konieczność ich poznania i prześledzenia mechanizmów ich powstawania i funkcjonowania. Wiedza o procesach kulturowych stała się warunkiem skutecznej polityki kulturalnej.Uniwersalnym problemem stało się zagadnienie czasu wolnego.
Niemal cała polska refleksja nad kulturą masową kształtowała się w opozycji do teorii anglosaskich i francuskich.Problem kultury masowej był w latach 50 tych importowany z Zachodu. Teorie wyprzedzały u nas rzeczywistość. Badania koncentrowały się na analizie środków masowego przekazu. Wtedy też przyjęły się terminy: "komunikacja masowa" i "środki komunikacji masowej".Komunikacja masowa - proces przekazywania szerokiej publiczności informacji oraz różnego rodzaju treści kulturowych za pomocą wydawnictw periodycznych i nieperiodycznych o masowym nakładzie, radia, filmu i telewizji. Pojęcie to odnosi się do jednostronnego procesu oddziaływania grup dysponentów środków komunikacji na szerokie rzesze odbiorców.

Antonina Kłoskowska: podział pola badań na trzy sektory:
1. same środki komunikacji masowej (strona techniczna i instytucjonalna)
2. analiza treści przez nie przekazywanych
3. sam proces transmisji i recepcji treści przekazywanych przez mass media (audytoria, postawy, relacje).

Ze względów praktycznych najszerzej rozwinęły się badania nad recepcją treści przekazywanych przez media.
Termin kultura masowa znalazł się pomiędzy tradycją stalinowską a amerykańskimi produkcjami klasy "B". Aby uniknąć pejoratywnych skojarzeń termin ten zamieniono na "kulturę dla mas" lub "kulturę mas". Dokonał tego Leon Kruczkowski, który przeciwstawił kulturę masową (mass culture) typy amerykańskiego, a więc "kulturę wszechwładnego kiczu", "kulturę skompromitowaną przez biznes, kulturę komiksów i westernów, seryjnych filmów hollywoodzkich i radiowych soap operas kulturze mas", za której centralny wyznacznik uznał "powódź wydań klasyków". Kłoskowska: warunki rozwoju kultury masowej (po wojnie w Polsce): wzmożona industrializacja i urbanizacja, demokratyzacja, rozwój oświaty i pewna standaryzacja kulturalnych poziomów i gustów. Towarzyszy temu znaczny rozwój środków masowej komunikacji, służących przekazywaniu kultury masowej. Podkreślenie rozrywkowego zabarwienia przekazu.
W latach 50 - tych nauka o kulturze dopracowała się teoretycznych i empirycznych podstaw.
Lata 1960 - 1961 stanowią granicę nowego etapu rozwoju refleksji nad kulturą masową. Duże znaczenie odgrywa tu ekspansja telewizji, która powoduje, że zwiastowana kultura staje się rzeczywistością.
Kultura masowa w ustroju kapitalistycznym jest podporządkowana jedynie prawom zysku i ewentualnie propagandy politycznej; w socjalizmie zaś kultura nie stanowi towaru, jest poddana świadomej kontroli, zdąża w wyraźnie określonym kierunku. Brakowi kryteriów wyboru kulturowego na Zachodzie przeciwstawia się u nas zasadzie ideowej selekcji (S. Żółkiewski). Amerykańska kultura nie dąży do wychowania, u nas jest podporządkowana zadaniom wychowawczym. Zagrożeniem dla nas jest płaski dydaktyzm, uczynienie z kultury jedynie nosiciela treści ideowych.

Kultura masowa ; zespół rozrywek zmechanizowanych, masowo kolportowanych, posiadających charakter standardowy, a produkowanych przez specjalistów jako towar na sprzedaż (J. Adamski).
Żółkiewski rozumie kulturę masową najszerzej jako najważniejszą cechę kultury współczesnej.
Inni identyfikowali ją z kiczem. Stanowisko pośrednie reprezentuje Czerwiński: kultura masowa to specyficzny styl życia człowieka we współczesnej cywilizacji, zespół zachowań społecznych określanych przez jej atrybuty w postaci wytworów przemysłowych.Kłoskowska: kultura masowa; wszystkie treści, które są rozpowszechniane w szerokiej skali przez środki komunikacji i które znajdują masowych odbiorców.Cechą sporów o kulturę w Polsce jest ich upolitycznienie (określanie ustrojowej specyfiki i krytyka kapitalistycznej wersji mass culture).

Propozycje terminologiczne:

Kultura powszechna (S.Wilkanowicz), kultura uniwersalna (B.Gołębiowski), kultura współczesna (S.Żółkiewski), kultura ludowa (plebejska, folklor eksterytorialny; S.Kisielewski, Z.Kałużyński), kultura popularna, konsumpcyjan, kultura dla mas, kultura mas (L.Kruczkowski, K.Wojciechowski), kultura narodowa (W.Sokorski), kultura socjalistyczna (S.Żółkiewski).

Kultura masowa oznacza najczęściej:

a. zespół negatywnych cech kultury współczesnej, będących rezultatem industrializacji i urbanizacji
b. specyficzną sferę usług i dziedzinę produkcji przemysłowej nastawioną na zaspokojenie potrzeb ludzkiej "termitiery" w czasie wolnym od pracy (głównie dostarczanie rozrywki)
c. kompleks wzorów zachowań i ich materialnych korelatów o masowym zasięgu wraz z laickimi kultami i mitologiami (erotyzm, wieczna młodość, przygoda, posiadanie itd.)
d. rezultaty upowszechniania cennych wartości kultury dawnej i współczesnej
e. zjawisko aktywnego uczestniczenia szerokich mas w konsumpcji i tworzeniu dóbr kulturalnych
f. produkty kulturowe przekazywane za pośrednictwem środków masowej komunikacji
g. warstwa procesów kulturowych wtórna wobec kultury elitarnej i ludowej, oparta na biernym odbiorze, a nie czynnym uczestnictwie i współtworzeniu.
Optymistyczna interpretacja kultury masowej: umasowienie w górę, a nie w dół, do najniższego poziomu, jak na Zachodzie.

Różnice między kulturą masową i ludową:
środki masowej komunikacji a przekaz ustny,
kosmopolityczność a regionalność.
Kultura masowa przychodzi z zewnątrz i nie wiadomo na pewno czy i jakie potrzeby zaspokaja. Kultura ludowa natomiast jest spontaniczna, zinternalizowana, cechuje ją przymusowy charakter odbioru i uczestnictwa (presja obyczaju).
Społeczeństwo masowe traktowane jest jako tłum standardowych jednostek, zhomogenizowanych pod względem zachowań, upodobań. Stan taki jest koniecznym warunkiem powstania kultury masowej.

3