Według szkolnego słownika motywów literackich szaleństwo jest to postępowanie człowieka wykraczające poza ogólnie przyjęte normy, nieliczące się z niebezpieczeństwem. Postępowanie to może być spowodowane wielka namiętnością (miłością, zazdrością czy tez nienawiścią) jest irracjonalne i często destrukcyjne.
Szaleniec jest osobą narwana, nie panująca nad sobą i nie licząca się z konsekwencjami.

W dramacie W. Szekspira tytułowego bohatera, Makbeta można określić mianem szaleńca. Makbet wasal króla dukana, jest naczelnikiem hrabstwa glamis , przywódcą wojsk szkockich w walce przeciwko buntownikowi Makdonwaldowi. Makbet jest dzielnym rycerzem, który wyróżnia się odwagą, za co otrzymuje tytuł pana Kawdoru.Jest wzorem cnót rycerskich jakimi są życie w prawdzie, wiara, żałowanie grzechów, dawanie dowodów pokory, miłowanie sprawiedliwości, bycie miłosiernym, bycie szczerym i wielkodusznym, znoszenie prześladowań. Makbet jest oddany walce o dobro ojczyzny i szacunek władcy oraz podejmuje szybkie a zarazem trafne decyzje. Jednak w pewnym momencie Makbet przechodzi przemianę która jest początkiem tragedii w jego życiu. Wracając z placu boju napotkał na czarownice, które przepowiedziały mu przyszłość. Po spełnieniu się pierwszej z przepowiedni ujawnia się druga strona natury Makbeta. Staje się bezwzględnym tyranem, który za wszelką cenę dąży do wyznaczonego przez siebie celu jakim jest chęć zostania królem. Pod namowa żony dopuszcza się pierwszej zbrodni jaką jest morderstwo króla Duncana, na której jednak się nie kończy. Zaczyna on usuwać ze swojej drogi osoby które uważa za zagrożenie. Jego ofiarami stają się Banko który jako jedyny zna przepowiednie czarownic i może podejrzewać Makbeta o zamach a Następnie Makbet morduje rodzinę Makdufa jego żone i synka po tym jak dowiaduje się, że opuścił on kraj i udał sie w poszukiwaniu najstarszego syna królewskiego. Makbet z pozoru silny i pewny siebie staje się niewolnikiem własnej zbrodni. Dręczony przez wyrzuty sumienia traci kontrolę nad swymi czynami, popada w obłęd ma halucynacje, rośnie jego przerażenie. Tak jak początkowo ma wątpliwości co do swoich czynów tak teraz okazuje się niewzruszony i dba jedynie o utrzymanie korony. Wraz z zdobywaniem władzy jego stan się pogarsza i w konsekwencji doprowadza go do śmierci z rąk Makdulfa, która jest swoistym wyzwoleniem oraz zakończeniem pasma zbrodni. Jego szaleństwo jest karą za popełnione winy i zbrodnie. Makbet jest przykładem bohatera na którym zbrodnia odciska piętno.

W tragedii W. Szekspira Makbet odnaleźć można jeszcze jedną postać której czyny doprowadzi ją do szaleństwa. Lady Makbet, żona tytułowego bohatera wydaje się być

bezwzględną, stanowczą i silną psychicznie. Jest opętana żądzą władzy jeszcze bardziej niż Makbet . Ma bardzo duży wpływ na jego postępowanie. Nakłania męża do królobójstwa i sama planuje każdy szczegół zbrodni. Nawet gdy Makbet się waha, ona z okrucieństwem zmierza do wykonania zamachu na życie Dukana. Zabójstwo króla wywiera na Lady Makbet wielkie wrażenie. Popada w obłęd, zamyka się w sobie. Zewnętrzną oznaką obłąkania bohaterki jest jej dziwne zachowanie: chodzi nieprzytomna, nikogo nie dostrzega, mimo otwartych oczu, ciągle próbuje zetrzeć ze swych rąk niewidoczne plamy krwi. Im więcej czasu mija od zbrodni, tym bardziej Lady Makbet pogrąża sie w swym szaleństwie. W końcu nie wytrzymuje napięcia psychicznego i popełnia samobójstwo. Podobnie jak dla Makbeta jej śmierć staje się ucieczką od własnej natury.

Przykładem bohatera obłąkanego przez miłość jest Gustaw z IV cz. Dziadów A. Mickiewicza. Gustaw przybywa do domu księdza jako upiór, duch samobójczy. Powodem tego desperackiego czynu była wielka, jedyna, jednakże nieszczęśliwa miłość do kobiety.
Ich związek był idealny do czasu gdy kochanka zostawiła go dla innego mężczyzny. Gustaw dowiedział się o ich małżeństwie w najbardziej smutnych okolicznościach: po powrocie w rodzinne strony udał się do ukochanej, a na nieszczęście dla niego w tym czasie odbywało się wesele. Efektem tego odrzucenia stało sie poczucie cierpienia osamotnienia i bezsensu życia, niechęć do otaczającego świata, bunt przeciw ogólnie przyjętym normom, zasadom i stosunkom społecznym. Bohater popadł w obłęd, nie mogąc znieść tego, że jego ukochana poślubiła innego , bogatszego mężczyznę, popełnił samobójstwo. Za wyrządzony czyn musiał odpokutować i po śmierci tuła się po świecie, nie mogąc znaleźć spokoju i przeżywając wciąż na nowo swoje cierpienie w postaci upiora. W takiej postaci pojawił się w chacie księdza, wyznał mu powody szaleństwa, a następnie dokonał symbolicznego aktu samobójczego. Szaleństwo Gustawa zostało przedstawione w opozycji do spokoju, opanowania i głębokiej wiary Księdza. Gustaw jako typowy romantyk miał możność głębszego spojrzenia na otaczający świat, odczuwał jego pierwiastki metafizyczne. Jego szaleństwo wynikające z nieszczęśliwej miłości, pogłębia kara za odebranie sobie życia.

Kolejnym przykładem obłąkania jest Jan Baptysta Grenouille głowny bohater książki jaką jest Pachnidło Patricka Süskinda. Autor ukazuje nam odmienne odbicie szaleństwa. Całe życie głównego bohatera wydaje się być obłędem. Począwszy od upokarzających narodzin na zatłoczonym i zanieczyszczonym rynku, poprzez ciężkie dzieciństwo, w którym wyszydzano go i upokarzano. JUż wtedy bowiem kształtowała sie jego psychika. Jan Baptysta Grenouille, to olfaktoryczny geniusz, który potrafi rozpoznać każdy, nawet najbardziej nikły, zapach przedmiotów, które dla zwykłego człowieka zapachu nie posiadają. Jednak wyjątkowy i niespotykany geniusz wiąże się z szaleństwem. Dzięki sztuce komponowania różnorodnych zapachów Grenouille potrafi manipulować ludźmi, którzy nie zdają sobie sprawy, jak duży wpływ na ich zachowanie ma aura zapachu. Główny bohater za cel swojego życia stawia sobie uwiecznienie zapachu doskonałego: zapachu, który jest kwintesencją wszystkich innych; zapachu kobiety czystej, dziewiczej i cudownie pięknej. Aby to zrobić, nie cofa się nawet przed wielokrotną zbrodnią, która jest przyczyną tego że ludzie sie go boją i nienawidzą. Nikt nie rozumie dlaczego dokonywane są wszystkie te zbrodnie bowiem nikt nie może pojąć jego geniuszu i odmienności. efekt jego perfumeryjnych eksperymentów zaskakuje wszystkich podczas jego egzekucji. Zapach otumania wszystkich do tego stopnia że ludzie którzy są obecni na placu kasują jego wyrok a wręcz proszą go o wybaczenie. Tym samym Grenoulle spełnił swoje najskrytsze pragnienie stworzenie idealnego zapachu i odszedł ze świadomością spełnienia swego celu lecz rowniez odszedł bo zdał sobie sprawę że władza, jaką posiada nie daje mu szczęścia i nie powoduje, że jest kochanym. W życiu baptysty brakowało zasad postępowania, które umożliwiają pełny rozwój oraz chronią przed wyrządzaniem krzywdy sobie i innym.

Szaleństwo jakiego dokonał główny bochater ukazuje nam jego tragizm - osamotnionego człowieka, który od urodzenia pozbawiony był własnego zapachu, a wraz z nim innych wyższych uczuć. Konstruuje on swoje szaleńcze eksperymenty, nie z pychy czy z chęci manipulowania ludźmi. Powód jest banalniejszy, a jednocześnie głębszy... On po prostu szuka miłości drugiego człowieka w sobie i w innych.

Przedstawieni bohaterowie zostali szaleńcami na skutek rożnych wydarzeń. Szaleństwo wyzwoliło się pod wpływem pragnień w Magbecie szekspira którego bohaterowie w pewnym sęsie uzupełniali sie w drodze do zbrodni Tym samym bohaterowie ci spełniajac swoje egoistyczne marzenia sami stali sie ofiarami ich konsekwencji i na zawsze stracili poczucie spokoju. W dziadach Adama Mickiewicza szaleństwo było wynikiem namiętności. Nieszczęśliwa miłość Gustawa do ukochanej która wybrała innego dobrowadziła go do samobujstwa przez co musiał on odbywać kare w nieustannych cierpieniach i tułac sie jako upiur po swiecie co miało być pokutą za zmarnowanie swojego życia. Czy tak jak w pachnidle suskinda szalenstwo było konsekwencją jego odmienności od innych ludzi, samotności oraz chęć posiadania zapachu idealnego.

Tak więc wywnioskować mogę że motyw szaleństwa ma charakter uniwersalny ponieważ występuje w każdej epoce od zarania dziejów aż po czasy terażniejsze. Może dotknąć każdego bez względu na wiek czy pochodzenie. Funkcje jakie spełnia obłęd w literaturzae pokazać mają co daje np. Władza Magbetowi, na co wpływa np. na dziwne zachwanie lady Makbet. Szaleństwo z góry prowadzi do przegranej, kleski, upadku moralnego lub śmierci.