Schorzenia morzyskowe u koni
Morzysko - zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego, towarzyszy mu ból ujawniający się niepokojem zwierzęcia
Przyczyny:
- zmiany w utrzymaniu, środowiska
- zmiany systemu użytkowania, systemu żywienia
- zmiana stosunku człowieka- ingerencja w życie koni
- zaburzenia bodźco- odruchowej zależności między organizmem a środowiskiem→ nagła zmiana karmienia, pojenia, rodzaju pracy, nie przestrzeganie indywidualnych norm dostosowanych do wagi i pracy
- używanie zwierząt do pracy bezpośrednio po żywieniu
- nagle zadziałające bodźce szkodliwe na zwierzę, a których dawniej nie było
* karmienie pasza nieodpowiadającą normom fizjologicznym, przemarzniętą, trudnostrawną , pojenie zimną wodą, sfermentowana, spleśniała, zgniła
* nawet gdy pasza dobra - nagłe, łapczywe jedzenie, w nadmiarze
- indywidualna wrażliwość zwierzęcia na działanie bodźców powodujących zaburzenia układu wegetatywnego
* zmiany ciśnienia atmosferycznego - zwolnienie lub przyspieszenie motoryki
* tętniaki- na tętnicy krezkowej przedniej - uciskają na splot
* obecność kamieni- miedniczki nerkowe
* osobnicza wrażliwość - nagłe oziębienie, wystąpienie opadów, zmiany ciśnienia
- obecność pasożytów w przewodzie pokarmowym - żołądkowo- jelitowych
- choroby uzębienia, wątroby, łykawość
Przyczyny bólu:
- toniczne skurcze mięśni gładkich
- szarpanie krezki przez zwiększone ruchy perystaltyczne jelit
- rozciąganie ściany jelit masami kałowymi
- rozpieranie przez nadmierną ilość gazów
Ból powoduje czasową niedrożność odcinka jelit, gdy trwa dłużej to predysponuje do zatkań.
Ruchy perystaltyczne okresowe- towarzyszy mu zwiększone soków jelit- szybsze przesuwanie i wydalanie rozrzedzonego kału- biegunka
Przedłużające się procesy zatkania i biegunki- zmiany o charakterze zapalnym- pęknięcie ściany.
W wyniku rozpierania ściany jelit- anemizacja ściany naczyń- zaburzenia w układzie krążenia i oddychania. Efekt kliniczny uduszenie zwierzęcia w wyniku ucisku na przeponę lub niewydolność mięśnia sercowego.
Rozpoznanie:
Zasada postępowania:
metoda - podanie środka przeciwbólowego ( biovetalgin)
wywiad- dane- czas trwania choroby , okoliczności
nieżytowy kurcz jelit ustępuje po podaniu biovetalginu
proste rozszerzenie żołądka, skręt jelit- nie ustępują
Przejawy bólu:
małego stopnia- grzebie kończynami, wyciąga głowę, wywija wargi, obwąchuje okolicę powłok brzusznych, przeciąga się, postawa wahadłowa, napina się jak do oddawania moczu, chętnie leży , zmuszony do ruchu idzie nie wykazując objawów bólowych
średniego stopnia- drepce nogami, nie może ustać, porusza się , uderza ogonem o uda, kładzie się, zaraz wstaje, gdy zmuszony do ruchu przystaje, kładzie się, niekiedy gwałtownie upada (rzadko)
dużego stopnia- nie ma zachowanej świadomości, nieprzytomny, nie reaguje, gwałtownie wstaje, uderza kończynami o brzuch, cofa się, klęka, upada na boki, gdy upadnie to pozostaje długo w takiej pozycji
- przerywany
* siła
* czas trwania- krótkookresowy lub długookresowy, nieokreślony czas
Ciągły, dużego stopnia- ostre pierwotne i wtórne rozszerzenie żołądka
- skręt , przemieszczenie
- wzdęcia jelit
- zatkanie okrężnicy małej
Przerywany- skurcze spastyczne jelit
Małego i średniego stopnia- zatkanie jelita ślepego
- niewielkie wzdęcie jelit
- przy zatkaniu dolnego pokładu i zagięcia okrężnicy dużej
Małego stopnia- zatkanie i rozszerzenie żołądka i okrężnicy dużej
Nawrotowe- zmiany organiczne
Okresowe małego stopnia- po spożyciu karmy, mogą wystąpić gdy są guzy na krezce
Postawy ulgowe, przymusowe- siedzącego psa- ostre rozszerzenie żołądka, wzdęcie jelit
Postawa wahadłowa- zatkanie jelita ślepego, okrężnicy dużej
Postawa klęcząca- zatkanie okrężnicy małej, kładzie się na grzbiecie z podkurczonymi nogami
Enteralgia- cofa się po środku przeciwbólowym
Przemieszczenie jelit- objawy nie ustępują
Po przeprowadzeniu wywiadu, dokonaniu oceny charakteru bólu, wykonanie zgłębnikowania żołądka ( leczniczy proces, gdy nie opróżnimy treści żołądka- pęknięcie)
Postawienie rozpoznania: pierwotne czy wtórne rozszerzenie żołądka
Ciepła woda- łagodzi, powoduje zwiotczenie, rozszerzenie
Następnie badanie rectalne, potem badanie stanu ogólnego zwierzęcia: badanie CTO, zabarwienia spojówek, ruchy perystaltyczne jelit, rozmieszczenie zewnętrznej ciepłoty ciała, wystąpienie postaw.
Przy zagrożeniu śmiercią stan ogólny zwierzęcia ulega ewidentnym zmianom- ↑ C, zmiany zabarwienia spojówek, przed śmiercią ↓ C, obecność zimnych potów
Punkcja do jamy otrzewnowej- w najniższym punkcie z lewej lub prawej strony od linii białej, gdy jest treść w punktacje- pęknięcie jelit- uśpienie
Gdy nie ma treści ale jest zabarwienie- ocena charakteru przemieszczenia, zmiany organiczne, zabieg chirurgiczny
Kolejny etap -ocena poziomu białek ostrej fazy
OSTRE ROZSZERZENIE ŻOŁĄDKA (dilatatio ventriculi acuta)
Wzrost objętości żołądka pod wpływem pęczniejącej karmy i gromadzących się gazów.
Pierwotne- karmienie ziarnami zbóż „niewypoconych” po zbiorach, po żniwach, karmienie chlebem, ziemniakami , przewiędłe zielonki i lucerna, trawa, stany nieżytowe błony śluzowej żołądka , zburzenia w układzie wegetatywnym
Wtórne- występują zmiany w objętości spowodowane utrudnionym przemieszczeniem treści, zatkanie jelita cienkiego, rozszerzenia żołądkowego okrężnicy dużej, zatkanie okrężnicy małej, całkowite przerwanie ciągłości- skręt, przemieszczenie
Rozpoznanie:
pierwotne:
ból o dużym lub średnim nasileniu, ciągły
parametry ogólne nie ulegają zmianie- tętno 80, twarde, lekko podwyższone, oddechy- powierzchowne , 30-40
błony śluzowe zaczerwienione, nastrzykane, przy stanach zawansowanych brudnoczerwone
ogólne poty
postawa ulgowa- siedzącego psa
ocena ruchów oddechowych- oddechy typu powierzchownego , żebrowe
kształt klatki piersiowej faskowaty
odbijanie gazów o nieprzyjemnym kwaśnym zapachu- objaw źle rokujący- akt regurgitacji - pęknięcie żołądka
powłoki brzuszne ulegają poszerzeniu - zaznaczone są doły głodowe- w przeciwieństwie do wzdęcia jelit (uwypuklone doły)
szmery perystaltyczne początkowo wzmożone potem osłabione
defekacja wzmożona- kał uformowany, w mniejszych ilościach
badanie per rectum- przesunięcie śledziony do tyłu
2 postacie:
- spastyczna- pierwotna, charakteryzuje się silnymi bólami, obfitymi potami, pobudzoną perystaltyką jelit, przy płukaniu żołądka treść wypływa strumieniem przerywanym, odczyn wybitnie kwaśny
- atoniczna- wzrost tętna i O, tętno słabo wyczuwalne, oddechy przyspieszone, spojówki zaczerwienione, brudnoczerwone, wzdęcie jelit, treść wypływa ciągłym strumieniem
Gdy postępuje dalsza autointoksykacja- pogorszenie stanu ogólnego, zmniejszenie bólu, szybki wzrost tętna ↑ 100, słabo wyczuwalne, zastój żylny, brudnoczerwone, zimne poty, oddechy przyspieszone, oddech dwufazowy, ślinotok, wymioty- szybkie zejście śmiertelne
wtórne rozszerzenie żołądka
podobne do postaci atonicznej
treść wypływa ciągłym strumieniem, charakter zasadowy
pokarm niestrawiony
ciemna barwa
poza elementami paszy i zbóż obecne są pasożyty jelitowe
Rozpoznanie:
- charakter bólu ( jego ciągłość)
- poty
- faskowaty kształt klatki piersiowej
- przyspieszone oddychanie
- wynik sondowania
Najczęściej występuje pierwotna, błędy żywieniowe- niedługie leczenie, kilka h ( 2-3), gdy nie ma powikłań
Atoniczna- dłuższy czas, nawet 24h
Autointoksykacja- 2-3 dni, leczenie ogólne
Powikłania- pęknięcie żołądka- zwierze gwałtownie się uspokaja, zimne poty, osłuchiwaniem- brak szmerów, przy wprowadzaniu sondy wlany płyn nie wraca, pogorszenie stanu ogólnego, badanie rectalne- szorstka powierzchnia otrzewnej, gdy nie mamy szorstkiej powierzchni- punkcja
Rokowanie- wczesne przeprowadzenie zabiegu- pomyślne
Leczenie: płukanie żołądka ciepłą wodą, podanie środka przeciwbólowego 60ml,
Do sondy niewielka ilość płynu i środka poślizgowego, gdy sondy nie udaje się wprowadzić - odpowiednie ustawienie zwierzęcia- wysoko przodem, ew. punkcja
Punkcja:
j. ślepe- po prawej stronie, w dół głodowy, połowa odległości pomiędzy ostatnim żebrem a guzem biodrowym
okrężnica duża
żołądek- igła Łopatyńskiego- z lewej strony w ostatniej przestrzeni międzyżebrowej na wysokości guza biodrowego, kierując koniec ukośnie ku dołowi i nieco ku przodowi
Postać atoniczna- gdy żołądek nie kurczy się- element drażniący- przepłukanie zimną wodą- zwiększenie kurczliwości. Na koniec wlać 2 litry zimnej wody z środkiem przeciw fermentacyjnym ( tympachol, alkohol 96%), zakwaszanie( kw. mlekowy, solny)
Autointoksykacja- środki nasercowe, śr. wzmacniające : płyn fizjologiczny, glukoza, vit. C, Ca.
ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOWEJ ŻOŁĄDKA (GASTRITIS)
Występuje rzadko, w przypadku gdy koń pobiera karmę zabrudzoną, zapiaszczoną lub pije wodę o nieodpowiedniej czystości, malowanie pomieszczeń w obecności koni, karmienie koni paszami po oprysku chemikaliami,
Bardzo często jako wtórny proces- nadmiar kw. mlekowego- uszkodzenie błony śluzowej żołądka- stan zapalny
Mniejsze znaczenie czynnik infekcyjny- clostridium perfringens, pasożyty częściej- słupkowce
Objawy:
- spadek apetytu
- brak apetytu
- ziewanie
- gdy trwa dłużej koń zaczyna chudnąć
- niedokrwistość
- anemia
Gastroskopia:
- duże ilości śluzu
- odbarwienie
- zmiany deformacyjne
Metody pośrednie- po zgłębnikowaniu bardzo duża ilość obfitego śluzu
Badanie parazytologiczne, hematologiczne
Leczenie:
- zmiana charakteru żywienia
- odrobaczanie
- korekta uzębienia
- pasza:
* miękka zielonka z traw
* zima- siano miękkie, odwar z siemienia lnianego, związki zobojętniające kwas solny
- przewlekle- płyny 2,5g dwuwęglanu sodu, 3g soli glauberskiej, 1g soli kuchennej- 1 litr
- zawansowane- 3g soli glauberskiej, 5g soli kuchennej- 1 litr
Podawać 1h przed karmieniem porannym przez miesiąc w dawce 3 litrów
WYKŁAD
ZATKANIA JELITA GRUBEGO
Miejsca predylekcyjne:
- jelito ślepe- duża głowa potem węższe
- okrężnica duża
ZATKANIE JELITA ŚLEPEGO (OBSCIPATIO CAECI)
Predylekcja: wiek- im starsze mniej ruchu, zaleganie karmy, wady uzębienia
zapiaszczenie
ogólne osłabienie
związane z atonią jelit
karma- twarda, trudno strawna, sieczka
2 fazy:
- spastyczna- trwa krótko, mniej niż12h
- atoniczna
Rozpoznanie fazy atonicznej
Objawy:
osłabiony lub całkowity brak apetytu i pragnienia
postawa wahadłowa
ból- małego lub średniego stopnia przerywany ( spastyczny -kilka minut przerwy) atoniczne przerwy kilku h
CTO- przy spastycznej ↑
- przy atonicznej mieści się w granicach normy
* spojówki- na początku niezmienione, potem nieznacznie zaczerwienione, przy powikłaniach - zażółcenia
* perystaltyka nad jelitami - osłabiona nad jelitem ślepym, potem brak
* kał - początkowo normalny uformowany lecz w mniejszych ilościach , potem …….
* per rectum- głowa twardy deskowaty twór, potem przewężenie ……..
Rozpoznanie : per rectum, wywiad
Przebieg schorzenia:
- trwa długo do 3 tyg. ( 1-2 tyg)
- powikłania autointoksykacja -↑ CTO, żółtaczka
- stan zapalny ściany jelita- pęknięcie
Rokowanie: im młodsze zwierzęta tym bardziej pomyślne, starsze- ostrożne
Leczenie:
- 24-48h głodówka- potem małe ilości siana
- forma spastyczna- środek przeciwbólowy ( biovetalgin), woda ze środkiem przeciw fermentacyjnym
- forma atoniczna- przez 1- 2 dni sondą wodę z solami gorzkimi, glauberską, drożdże, następnie z solami przeczyszczającymi bez drożdży
Kolejne dni olej parafinowy z solami lub bez, wlewy doprostnicze, duża ilość ruchu
Atonia- środki pobudzające perystaltykę
Leczenie objawowe:
- płyny nawadniające, glukoza, środki nasercowe, środki ogólne -antybiotyki, sulfonamidy
ZATKANIE OKRĘŻNICY DUŻEJ (OBCIPATIO COLONIS)
Przyczyny : jak wyżej
Zatkanie zagięcia miednicznego
- brak apetytu, pragnienia
- bole z krótszymi, dłuższymi przerwami
- CTO normalne lub lekko ↑
- spojówki bladoróżowe- zmiana zabarwienia - powikłanie
- opukiwanie- stłumienie pas
- osłuchiwanie- atonia
- badanie przez prostnicę- przy wkładaniu ręki z lewej strony jamy miednicznej, przy wejściu zagięcia- wypełnione zalegającymi masami kałowymi- konsystencja twarda, gliniasta
Rozpoznanie: per rectum
Przebieg trwa kilka dni ( 1-3 dni), możliwość samowyleczenia,
Rokowanie: pomyślne: im koń starszy tym bardziej ostrożne
Leczenie:
- głodówka 24h
- w trakcie sondą 2x w ciągu dnia soli przeczyszczających
- wlewy doprostnicze
- ruch, oprowadzanie
- gdy dojdzie do rozmiękczenia: środki pobudzające perystaltykę
- leczenie objawowe: środki nawadniające, glukoza, vit.C, leki nasercowe
ZATKANIE ZAGIĘCIA PRZEPONOWEGO OKRĘŻNICY DUŻEJ
Zagięcia przeponowe są dwa, objawy- zależnie od tego które ulegnie zatkaniu.
Związane z innymi jednostkami, jako oddzielne nie występuje.
Zatkanie dolnego zagięcia- zatkanie miedniczne
Zatkanie górnego zagięcia- zatkanie żołądkowate
Objawy:
- zatkanie pokładu dolnego- objawy jak przy miednicznym
- zatkanie pokładu górnego:
* postawa wahadłowa
* zapiaszczenie- częste napady objawów morzyskowych
* chudnie
* naprzemienne biegunki i zaparcia
* badanie kału na obecność piasku
* per rectum - zalegające masy w kieszonkach okrężnicy
* przebieg- od 3-5 dni, zapiaszczenie - kilka tygodni
Rokowanie - pomyślne, górne bardziej pomyślnie niż dolne, zapiaszczenie- niepomyślne
Leczenie:
- związane z jednostkami towarzyszącymi
- zapiaszczenie - sole przeczyszczające z olejem parafinowym nawet do 10 tygodni( 4-6)
- leczenie objawowe jak wyżej
ZATKANIE ROZSZERZENIA ŻOŁĄDKOWATEGO OKRĘŻNICY DUŻEJ ORAZ OKRĘŻNICY MAŁEJ
j.w. twarda karma
Objawy:
- zmniejszony apetyt i pragnienie, nawet brak
- ból średniego i dużego stopnia, przerywany
- CTO- C nieznacznie podwyższona, T - 60-80, O w normie
- gdy ból ciągły to po pewnym czasie wzrost O
- spojówki zaczerwienione
- per rectum- po wprowadzeniu ręki do prostnicy bardzo daleko można namacać twór, porusza się synchronicznie z ruchami oddechowymi, kształt kulisty, gładkościenny, biały śluz oblepiający rękawice
Rozpoznanie:
biały śluz na rękawicy
2)………………………………………………………………………
Przebieg do tygodnia (2-4 dni)
Rokowanie -ostrożne
Leczenie:
- środek przeciwbólowy
- sonda sole przeczyszczające
- głębokie wlewy do prostnicy, ilość zależy od stanu zwierzęcia
- przy silnych objawach parć- znieczulenie
- przez następne dni sole przeczyszczające, olej parafinowy
- atonia -środki pobudzające perystaltykę
- środki ogólnie wzmacniające
OBCIPATIO COLONIS PARVI
Objawy:
- brak apetytu i pragnienia
- bardzo silne objawy bólowe, ciągły o dużym lub średnim nasileniu
- T- przyspieszone 70-120, twarde, potem miękkie i słabo wyczuwalne
- O przyspieszone, związane z rozwijaniem się powikłań
- leży na grzbiecie z podkurczonymi kończynami, klęczenie krótkie na nadgarstkach
- spojówki- nastrzykane, brudnoczerwone
- per rectum- duża ilość białego, gęstego, lepkiego śluzu
- z lewej lub prawej strony czop kałowy, nie porusza się synchronicznie z ruchami oddechowymi
Przebieg:
- trwa 2-3 dni, dochodzi do powikłań, autointoksykacji, ochwatu, pękania jelit
Rokowanie: ostrożne
Leczenie:
- podawanie środka przeciwbólowego
- -- // ---- środka przeczyszczającego
- - / / - przeciwfermentacyjnego
- głębokie wlewy
- znieczulenie nadoponowe
- leczenie objawowe; j.w.
ZACZOPOWANIE JELIT
Kamienie kałowe, kule zbudowane z pasożytów- glisty, przy przejściu okrężnicy dużej w małą, zamknięcie światłą jelita
Objawy: j.w.
ZAKRZEP I ZATOR TĘTNIC KREZKOWYCH ( TROMBASI ET EMBOLIA)
Spowodowany: część zakrzepu ulega oderwaniu i powstaje zator w mniejszych odgałęzieniach tętnic. Działanie drażniące larw słupkowców.
Objawy:
- ból ciągły o średnim lub dużym nasileniu, im trwa dłużej tym nasilenie bólu maleje
- CTO- C- ………………T do 70, O- nieznacznie podwyższone
- spojówki zaczerwienione
- perystaltyka jelit w początkowym okresie nieznacznie pobudzona lub podwyższona, potem atonia
- kał w formie papkowatej z domieszką krwi lub w formie uformowanej
- per rectum - odcinkowe zgrubienie ściany jelit, wzdęcie, przy omacywaniu ściany jelit nie ma objawów bólowych
Niezbyt pewne rozpoznanie, nagle objawy bólowe, bez przyczyny, bez zmiany pokarmu, sposobu pojenia
Przebieg od kilku godzin do kilku dni lub samoistnie, spontaniczne wyleczenie lub proces chorobowy trwa dłużej
Rokowanie niepomyślne przy dłużej trwającym procesie, przy krótkim ostrożne
Leczenie:
- leki przeciwzakrzepowe
- leki przeciwbólowe
- antybiotyki, sulfonamidy p.o.
- ogólnie wspomagające
- dieta- karma łatwostrawna, łatwo przemieszczająca się w przewodzie pokarmowym
Zapobieganie:
Środki odrobaczajace