Zagrożenia cywilizacyjne i zrównoważony rozwój - wykład 1

Dr inż. Katarzyna Szopka

Wymagania wstępne:

• Zasoby naturalne

• Podstawy Ochrony Środowiska

Literatura:

Antoninette M. Mannion: „ Zmiany Środowiska Ziemi” Wyd. PWN, Warszawa 2001

Stefan Kozłowski: „Ekorozwój” Wyd. PWN, Warszawa 1998

Zbigniew Karaczan, Leonard Indeka „Ochrona Środowiska” Wyd. Aries, Warszawa 1999

Definicje zagrożeń cywilizacyjnych

Zagrożenia cywilizacyjne inaczej określana zagrożeniami globalnymi są to zagrożenia, które wywierają lub mogą wywierać silny wpływ na obecne lub przyszłe warunki życia ludzi i innych organizmów, na rozwój gospodarczy i możliwości wyboru życia.

Do zagrożeń cywilizacyjnych zalicza się również zmiany w biosferze, które mają tendencje do rozszerzenia się lub już obejmują duży obszar albo całą Ziemię.

Główne zagrożenia cywilizacyjne:

• Przyrost ludności świata, czyli problem demograficzny;

• Wzrost konsumpcji;

• Dostęp do żywności czyli problem głodu;

• Urbanizacja;

• Zbrojenie i wojny;

• Globalne problemy środowiskowe:

• Zmiany klimatu (ocieplenie klimatu - „zjawisko efektu cieplarnianego”)

• Ubytek terenów zalesionych, szczególnie lasów tropikalnych;

• Zanik biorożnorodności;

• Pustynnienie ( zjawisko tzw. „dziury ozonowej”);

• Pogarszanie się jakości środowiska (zanieczyszczenia atmosfery, wód, gleb, promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne.)

• Wyczerpywanie surowców nieodnawialnych

Wzrost demograficzny = eksplozja demograficzna

• Szybkie tempo przyrostu rzeczywistego liczby ludności na świecie

• Przyjmuje się, że o eksplozji demograficznej możemy mówić, gdy przyrost rzeczywisty przekracza 3%, oznacza to podwojenie liczby ludności w ciągu 24 lat, czyli w ciągu jednej generacji.

Wzrost demograficzny

W historii rozwoju ludzkości notuje się trzy przełomowe okresy, w których nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności.

1. ok. 8000 lat p.n.e., spowodowany przejściem człowieka od zbieractwa i polowań do osiadłej gospodarki rolnej;

2. XVIII w., w którym nastąpił znaczny wzrost produkcji żywności na skutek intensyfikacji produkcji rolnej oraz postępu nauk medycznych powodujący gwałtowny spadek śmiertelności;

3. druga połowa XX w., w którym dalszy postęp medyczny spowodował spadek śmiertelności oraz wydłużenie średniej długości zycia.

Ludność świata w latach

Dzieje ludności pod względem demograficznym dzielimy na 3 okresy

• od pojawienia się człowieka do połowy XVII wieku - bardzo powolny przyrost ludności regulowany przez dużą śmiertelnośc noworodków, nieznajomość medycyny, konsekwencję klęsk żywiołowych, wojny;

• od XVII w do 1950 roku - wzmożony wzrost ludności świata

• od 1950 roku - nagły szybki wzrost ludności - eksplozja demograficzna

Rok 1800 - liczba ludności świata 1 miliard

Rok 1930 - liczba ludności 2 mld

Rok 1975 - liczba ludności 4 mld

Prognoza demografów:

2050 - liczba ludności ok. 9 mld

Stabilizacja liczby ludności około roku 2120 na poziomie 12 mld.

Konsekwencję wzrostu ludności liczby świata

• problemy żywienia tak dużej liczby ludzi:

- zmiana struktury użytkowania gruntów

- intensyfikacja rolnictwa

• konsumpcja surowców (wykorzystanie na różne cele np. wykorzystanie surowców energetycznych) - siłą napędową tej konsumpcji są ludzkie potrzeby i pragnienia

• dewastacja środowiska

- konsumpcja surowców;

- urbanizacja.

Czy wzrost produkcji żywności dotrzyma kroku wzrostowi liczby ludności.

• Wariant optymistyczny

Postęp gospodarczy i technologiczny pomoże sprostać temu trudnemu wyzwaniu i będzie można wyżywić nawet ponad 11 mld ludzi.

• Wariant pesymistyczny

Niektórzy eksperci twierdzą, że 11 mld to zbyt wiele, żeby można było zapewnić ciągłą i zrównoważoną dostawę żywności innych produktów. Produkcja żywności wymaga odpowiedniej produkcji surowców mineralnych i energii. Gdyby najważniejsze źródła surowców mineralnych i energii stały się niedostępne, to produkcja żywności spadłaby gwałtownie.

Ćwiczenia - 1

Wzrost demograficzny

Nasi przodkowie przed wielu tysięcy lat byli myśliwymi i zbieraczami, którym wystarczyły:

• Zwierzyna;

• Ziarna;

• Owce.

W tym okresie liczba ludności świata wynosiła najprawdopodobniej kilkanaście milionów.

W momencie, kiedy potrzeby lokalnych społeczności zaczęły przekraczać podaż naturalnych produktów, rozwinęło się rolnictwo. Od tego czasu liczebność światowej populacji nie tylko wielokrotnie wzrosła, ale stała się zależna od kontrolowanej produkcji żywności i odzienia - pierwszy duży wzrost liczby ludności świata.

Od czasu rozwoju rolnictwa liczba ludności świata rosła powoli w sposób mniej lub bardziej stały do końca XVI wieku.

Przyrost ten był sporadycznie zakłócany przez zarazy, epidemie i klęski żywiołowe.

Najpoważniejsza epidemia, która znacznie zmniejszyła liczebnośc Europy, była epidemią Dżumy, która wybuchła w 1348 roku. Szacuje się, że zmarła wtedy 1/3 część ludności Europy. Epidemię tą określa się mianem czarnej śmierci.

Pod koniec XVI wieku liczebność populacji świata zaczęła rosnąć szybciej.

Przyczyny wzrostu ludności świata:

• Postęp w opiece zdrowotnej;

• Poprawa stanu higieny;

• Poprawa jakości pożywienia (wprowadzono uprawę ziemniaków i kukurydzy).

Rok 1800 - liczba ludności świata: 1 mld.

Liczba ludności świata

Gęstość zaludnienia i tempo przyrostu naturalnego są na kuli ziemskiej rozożone nierównomiernie.

Kraje o największej liczbie ludności swiata

• Chiny 1,2 mld

• Indie 900 mln

• Obszar danego ZSRR ok. 350 mln

• Stany Zjednoczone ok. 260 mln

• Japonia ok. 130 mln

Przyrost naturalny

Przyrost naturalny - różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów

• Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższających liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie;

• Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym;

• Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji.

Przyrost rzeczywisty populacji na poszczególnych kontynentach

Forma rozwoju demograficznego

Dzietność

Dzietność - w odniesieniu do populacji liczba dzieci, przypadająca na jedną kobietę w wieku rozrodczym.

Za wiek rozrodczy przyjmowany jest okres płodności kobiety między 15 a 44 lub 15 a 49 rokiem życia.

Obecny współczynnik dzietności w Polsce utrzymuje się na poziomie około 1,2 dziecka na kobietę.

W latach 1989 2005 współczynnik ten obniżył się w Polsce z poziomu 2,1 do 1,2 - w miastach z poziomu 1,8 do 1,1 a na wsi z 2,5 do 1,4.

Bardzo zbliżoną so Polski dzietność posiadają kraje: Republika Czeska (1,28), Słowacja (1,25) Słowenia (1,25)

Największa dzietność wśród krajów w Unii w koru 2005 odnotowano we Francji (1,94), Irlandii (1,89) Danii, Finlandii i Wielkiej Brytanii (1,8)

Stany Zjednoczone (2,0)

Uwzględniając strukturę wieku i płci ludności poszczególnych krajów - struktury społeczeństw mogą być następujące:

• Progresywna charakterystyczna dla krajów o dużym przyroście naturalnym. Dzieci i młodzież stanowią od 40 60 % ogółu. Niski udział w wieku poprodukcyjnym. Dominują kobiety w wieku 20 - 35 lat, natomiast mężczyźni w grupie 40 - 50 lat. W najstarszych grupach wiekowych ponad 65 lat wyraźna nadwyżka kobiet.

• Stacjonarna w krajach o wysokim poziomie gospodarki i niskim przyroście. Niski udział grupy w wieku produkcyjnym do 25 % znaczny udział ludności w wieku produkcyjnym 15% i więcej. Ludność poszczególnych grup podobna. Taką strukturę posiada np. Szwecja.

• Niestabilna, charakterystyczna dla Polski. W tej strukturze liczebność poszczególnych roczników zróżnicowana wywołana niestabilnością polityczną. Małe liczebnie roczniki urodzone w czasie wojen i okresach, kiedy te roczniki wchodzą w okres rozrodczy. Duże liczebnie roczniki urodzone zaraz po wojnie (rekompensaty powojenne). Struktura, w której konieczne są ciągłe zmiany, w polityce ekonomicznej państwa.

---