Ad 7. Praca z tekstem literackim. Ćwiczenia w czytaniu i opracowywaniu tekstów

w edukacji wczesnoszkolnej, np. zaproponuj ćwiczenia, które można

wykorzystać do analizy przedstawionego tekstu literackiego.

Praca z tekstem literackim w klasach I-III polega na wdrażaniu uczniów do posługiwania się językiem literackim, kształtowaniu sprawności w mówieniu, pisaniu i czytaniu.

Bardzo ważne jest zachęcenie uczniów do zapoznania się z lekturą. Możemy zorganizować spotkanie z autorem książki; obejrzeć inscenizację filmową, zaprosić na lekcję aktora, przeczytać dzieciom w klasie pierwszy rozdział, poprosić aby następny rozdział przeczytały samodzielnie w domu, wysłuchać audycji radiowej, odtworzyć fragment utworu na płycie z magnetofonu itp.

Opracowywanie lektury powinno być realizowane w następujących etapach:
Etap I. Swobodna rozmowa z uczniami na temat przeczytanej lektury z uwzględnieniem ogólnych wrażeń, jakie wywołuje książka oraz określenie cech utworu.
Etap II. Omówienie treści utworu poprzez:
- zweryfikowanie stopnia zrozumienia treści;
- ustalenie faktów, ich kolejności i powiązania w logiczną całość;
- opowiadanie lub przygotowanie samodzielnego opowiadania w formie odpowiedzi na pytania, które powinny pomóc wyłonić przyczyny i skutki;
- przygotowanie do konstruowania planu przez wspólne wyodrębnienie scen, ilustrowanie ich i następnie układanie do nich podpisów w formie zdań;
- uporządkowanie przez dzieci ilustracji zgodnie z tekstem utworu;
- quizy na temat utworów;
- uplastycznienie treści przez inscenizacje;
- komponowanie, w powiązaniu z tekstem, scen zawierających dalszy ciąg fabuły;
Etap III. Wysunięcie i omówienie zagadnień zawartych w utworze:
- omówienie postaci utworu;
- omówienie zagadnień wychowawczych poruszanych przez autora;
- uchwycenie myśli przewodniej utworu;
- omówienie tła historycznego lub geograficznego;
- ocena wartości książki;

Wyróżnione etapy wskazują, iż opracowanie lektury w klasach niższych winno być realizowane począwszy od swobodnej rozmowy na temat utworu, poprzez jego analizowanie, aż do uchwycenia kwestii zasadniczych, tzn. określonych wartości poznawczych, wychowawczych i estetycznych omawianego tekstu.

Najważniejszym elementem podczas pracy z tekstem literackim jest przeczytanie tekstu. Tekst ten może być przeczytany przez nauczyciela, ale również przez uczniów. Jeśli tekst jest czytany przez nauczyciela, istotne jest, aby tekst ten był czytany ze stosowaniem odpowiednich środków wyrazu oraz elementami żywego słowa, gdyż w ten sposób dzieci szybciej i głębiej przeżywają treść utworu.

U małych czytelników proces czytania utworu można by określić jako zabawę, grę, która przebiega w wyobraźni dziecka, identyfikującego się często z bohaterami tekstu. Wywołanie przeżycia literackiego u dzieci jest bardzo ważne , gdyż mają one często jeszcze trudności z techniką czytania, a w związku z tym z pojmowaniem treści, przyczynowo-skutkowego toku wydarzeń, polegającego w dużej mierze na dokonywaniu analizy struktury utworu i wiązania obrazów treści o charakterze narracji i opisów. Emocjonalne przeżycie czytanego utworu powoduje głębsze zainteresowanie otoczeniem społecznym, przyrodniczym, kieruje obserwacją faktów, wywołuje częste pragnienie ekspresji plastycznej, słownej, ruchowej, wzbogaca czynności intelektualne - spostrzeganie, wyobrażenie, porównywanie, wydłuża koncentrację uwagi na toku akcji, a nawet zapamiętanie niektórych obrazów tekstu, języka czy stylu.

Nauczyciel, czytając tekst, musi pamiętać o podtrzymaniu zainteresowania dzieci treścią książki poprzez czytanie w określonym i odpowiednio długim czasie, by nie znużyć dzieci, stosowaniu pauz na omówienie trudniejszych fragmentów, pobudzenie wyobraźni dzieci na temat przewidywanego dalszego ciągu. Czytanie nauczyciela wyraziste, o odpowiednim zabarwieniu emocjonalnym, powoduje lepsze rozumienie treści, wpływa na udoskonalenie analizy poprzez słuchacza oraz wzbogaca ich przeżycia literackie.

Nauczyciel musi kontrolować odbiór tekstu przez uczniów, by intonacją, tempem czytania, odróżnieniem głosu narracji od opisu, spowodować właściwe kształtowanie wrażeń i wyobrażeń słuchaczy, co wpłynie na rozumienie treści czytanego utworu.

Przeczytanie utworu przez ucznia wymaga odszyfrowania znaków graficznych, konstrukcji składniowych, interpretacji z jednoczesnym pojmowaniem związków zachodzących między nimi. Czytanie ciche jest szybsze, bardziej sprzyja pojmowaniu tekstu, lecz powoduje wiele błędów wskutek słabej jeszcze umiejętności wiązania znaku graficznego z jego znaczeniem. Stąd ważnym etapem tej metody jest łączenie czytania cichego z głośnym. Nie należy jednak narzucać dzieciom interpretacji, gdyż każdy czytelnik, który rozumie treść, ma swoje sposoby różnicowania elementów techniki żywego słowa. Można tylko zasugerować czytającemu głośno uczniowi różnicowanie tempa, siły głosu, zmian tonu akcentów odpowiednio do sposobu pojmowania przez niego tekstu.

Przy opracowywaniu tekstu należy zwracać uwagę na elementy humoru: komizm sytuacyjny, komizm postaci, dowcip słowny. Dzieci lubią pogodne, humorystyczne obrazy. Poczucie humoru to ważny czynnik rozwijania zainteresowań czytelniczych, procesów intelektualnych i równowagi procesów emocjonalnych.

Jeśli wiemy, że uczniowie poradzą sobie z przeczytaniem nowego tekstu możemy zaproponować czytanie całego tekstu, po fragmencie lub z podziałem na role. Ważne jest, aby dzieci potrafiły czytać ze zrozumieniem, gdyż bez tej umiejętności nie są w stanie odpowiednio przeanalizować czytanego tekstu. Gdy dzieci zostały zapoznane z treścią tekstu możemy przejść do analizy treści obejmującej:

• Zwrócenie uwagi na fabułę,

• Uwzględnienie sytuacji, miejsca akcji oraz jej przyczyn i celu oraz podmiotów i stosunków między nimi,

• Ukazanie roli słów w tekście,

• Zwrócenie uwagi na sposób przejścia z jednego epizodu do drugiego,

• Uświadomienie stosunków przestrzennych i związków czasowych zachodzących w tekście,

• Zwrócenie uwagi na elementy istotne dla logicznego rozumienia akcji,

• Uświadomienie związków przyczynowo-skutkowych oraz uwarunkowań poszczególnych elementów sytuacji,

• Zwrócenie uwagi na wyrazy pozwalające na wyraziste przedstawienie sytuacji.

Opracowując tekst musimy także wziąć pod uwagę analizę językową tekstu, która obejmuje:

• Wyodrębnienie treści głównej oraz wykrycie związków między nimi,

• Analizę słownictwa,

• Związanie myśli, słowa ze strukturą tekstu w trakcie rozbioru treści

• Konstruowanie planu, wyodrębnienie wydarzeń,

• Stawianie pytań odnoszących się do porządku wydarzeń w celu uświadomienia wynikania jednych zdarzeń z drugich,

• Zwrócenie uwagi na podteksty i te fakty, które zdaniem dzieci są oczywiste i mogą być pominie.

Dzieci bardzo lubią bawić się w układanie opowiadań twórczych dotyczących dalszych losów bohaterów, mogą wówczas uruchomić swoją wyobraźnię, opowiedzieć o sobie, o swoich marzeniach.

Jedną z najważniejszych form aktywności twórczej dziecka jest forma aktywności plastycznej. Na podstawie dziecięcej ilustracji można przeprowadzić wiele różnorodnych ćwiczeń np.:
- wyrobienie spostrzegawczości
- poszerzenie wiedzy i wzbogacenie słownictwa ucznia
- kształcenie umiejętności porządkowania zdarzeń wg. obrazków zgodnie z treścią poznanego utworu
- doskonalenie cichego czytania ze zrozumieniem poprzez odszukiwanie w tekście fragmentów będących podpisami do obrazków
- komponowanie własnej fabuły do wykonanej pracy plastycznej
- konstruowanie opowiadania w oparciu o cykl wykonywanych samodzielnie prac plastycznych
- wykonanie ilustracji tak zwanych dwóch twarzy „dobrej i złej” jako element do oceny postaci
- wykonanie rysunków lub malunków przedstawiających ciekawe fragmenty poznanego utworu literackiego

Ta forma pracy przydatna jest w pracy z dziećmi mającymi trudności w słownym lub pisanym komunikowaniu się z otoczeniem. Jest również bardzo lubianą formą pracy dzieci klas kształcenia zintegrowanego.


Literatura

„Praca nauczyciela i ucznia w klasach I-III”
praca zbiorowa pod redakcją M. Lelonka i T. Wróbla
WsiP W-wa Warszawa 1990r.

M. Radwiłowicz „Metodyka nauczania początkowego
Z. Morawska WsiP w-wa 1986r.

Mieczysława Buczkówna „W drodze do szkoły”- Wesoła szkoła klsa II

Przykłady ćwiczeń, które posłużyć mogą w analizie tekstu literackiego oprzemy na tekście autorstwa Mieczysławy Buczkówny pt. „W drodze do szkoły”:

- Basiu, uważaj na ulicy! - powiedziała mama, gdy Basia wychodziła z domu. - Boję się o Ciebie. Taki ruch na ulicach, że czasem nawet starszemu trudno przejść na drugą stronę.

Ale Basia jest rozsądna. Idzie powoli i uważnie ulica pełną ludzi. Po drodze zatrzymuje się przed wystawą księgarni. Przygląda się książkom.

Wtem czuje, że ktoś ja ciągnie za warkocz. Odwraca się szybko. Za nią stoi Jurek, największy urwis z całej klasy, i śmieje się głośno.

- Idź sobie! - mówi Basia. - W tej chwili odejdź!

Jurek jeszcze raz pociąga Basię za warkocz i biegiem rusza naprzód. Basia widzi, jak Jurek ucieka, potrącając ludzi.

Jurek dobiega d brzegu chodnika. W ogóle nie patrzy na sygnały. A tu właśnie zapaliło się czerwone światło.

- Stój! - woła Basia, biegnąc w kierunku Jurka.

Auta jadą jedno za drugim. Jurek już stawia nogę na jezdni, chce przebiec na drugą stronę.

I nagle czuje, że ktoś łapie go za ubranie i szarpie do tyłu. W tej chwili z hukiem przejeżdża przed nim wielka ciężarówka.

Teraz dopiero Jurek ogląda się i widzi przerażoną twarz Basi.

- Wpadłbyś pod ciężarówkę - mówi cicho dziewczynka.

Aż wzdrygnął się na myśl, co by się stało, gdyby nie Basia. Nie może jednak wymówić ani słowa.

W tej chwili po drugiej stronie jezdni błyska zielone światło. Basia, nie patrząc już na Jurka, przechodzi powoli na drugą stronę. Gdy jest już na chodniku, słyszy za sobą nieśmiały głos Jurka:

- Basiu! Ja Ci chciałem bardzo podziękować. I nie gniewaj się…

Przeprowadzając analizę tekstu można zadać uczniom następujące przykłady pytań:

• Gdzie rozgrywa się akcja utworu?

• Kim są główni bohaterowie?

• Jaki jest główny wątek utworu?

• Jakie zachowania zostały przedstawione w utworze?

• Jakie niebezpieczne zdarzenie mogliśmy zaobserwować w przytoczonym tekście?

• Jak zachował się Jurek?

• Jak zachowała się Basia?

• Która osoba według Was zachowała się dobrze?

• Którą z tych osób możemy uznać za wzór do naśladowania?

Oto kilka propozycji ćwiczeń, które mogą posłużyć do analizy tekstu pt. „W drodze do szkoły”:

• Połącz odpowiednie kolory świateł drogowych z ich oznaczeniem.

Przygotuj się!

Nie wolno!

Można.

• Uzupełnij zdania podanymi wyrazami: zatrzymać się, spojrzeć, pamiętaj

Pamiętaj, że przed przejściem na druga stronę ulicy zawsze należy ……………… po czym ……………….. w prawo, w lewo i znowu w prawo. …………….., że podczas przechodzenia na druga stronę ulicy trzeba być bardzo ostrożnym.

• Ułóż zdania według kolejności, w jakiej zostały przedstawione w tekście.

Basiu, uważaj na ulicy!

W ogóle nie patrzy na sygnały.

Basia widzi jak Jurek ucieka, potrącając ludzi.

Idzie powoli i uważnie ulica pełną ludzi.

Jurek już stawia nogę na jezdni, chce przebiec na druga stronę.

Basiu ja chciałem Ci bardzo podziękować.

W tej chwili po drugiej stronie błyska zielone światło.

• Napisz w dwóch zadaniach jak należy zachowywać się podczas drogi do szkoły. O czym trzeba szczególnie pamiętać?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Skreśl powtarzająca się sylabę. Rozwiązaniem są pozostałe sylaby czytane poziomo.

BĄDŹ	BO	U	BO	WA	BO	ŻNY
BO	NA	BO	DRO	BO	DZE	BO

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Narysuj swoją drogę do szkoły

• Dobierz osoby występujące w teście z ich odpowiednimi cechami.

Basia dokuczliwy

Mama rozsądna

Jurek troskliwa

1

---