Ewolucjonizm
Nurt który skupił się na prawach rządzących zmianą, ewolucją społeczeństwa. Darwin zajmował się zwierzętami. Darwinizm społeczny- zachodzi proces zwany doborem naturalnym, wygra ten kto jest lepiej przystosowany. Istnieje walka o byt. rozważania Darwina dotyczyły biologii a nie społeczeństwa. Przeniesienie sposobu myślenia Darwina na grunt społeczny. Sam Darwin nigdy nie zgodził się z założeniami darwinizmu społecznego.
Darwinizm społeczny był teorią samozwańczą bo Darwin nigdy nikogo nie upoważnił do głoszenia jego tez.
Ewolucjonizm- darwinizm społeczny zawiera się w ewolucjonizmie. Ewolucja jako zmiana ukierunkowana. Pojęcie zakorzenione w wieku XVIII. Zakłada się w tym wieku stały niezmienny trend rozwojowy. Ewolucjonizm wieku XIX jest oparty na koncepcji postępu.
W ewolucjonizmie mamy elementy pozytywizmu
Badamy to co istnieje i badamy w sposób naukowy. Człowiek jest częścią przyrody więc podlega tym samym prawom co przyroda. Badamy to co realnie istnieje czyli człowieka i społeczeństwo. Ewolucjonizm szuka wyjaśnienia skąd to się wzięło co istnieje, szuka genezy. Stara się odkryć mechanizm co decyduje o ewolucji, w jakim kierunku zmierza, jakie będą etapy.
Natura człowieka jest niezmienna wg ewolucjonizmu. Bez względu na to gdzie i kiedy człowiek ma podobną naturę. Zmieniają się stroje i fryzury ale istnieją fundamentalne niezmienne zasady myślenia. Człowiek jest bytem racjonalnym. Jest coś w człowieku niezmiennego. Zmiana która zachodzi dotyczy wszystkiego co istnieje dlatego trzeba odkryć mechanizm który kryje się za tą zmianą i ją napędza.
Jeżeli zmiana zachodzi w jednym obszarze np. ekonomii to musi doprowadzić do zmian w innych obszarach. Zmiana która zachodzi to jest postęp ukierunkowany. Nie ma możliwości cofnięcia się, nie ma regresu. Zmiany są bezwzględne, absolutne. Jeśli regres występuje to dotyczy pewnej sfery, narodu. Natomiast cała ludzkość ogarnia postęp. Kryterium jest złożoność struktury. Im społeczeństwo bardziej złożone tym bardziej zaawansowane. Im bardziej skomplikowana struktura tym bardziej zaawansowana. Ewolucja zachodzi z różnym tempem w różnych społeczeństwach. Skoro ewolucja to nie rewolucja. Zmiana stopniowa krok po kroku. Odrzucenie zmiany nagłej. Trzeba przejść wszystkie fazy. Nie można przekroczyć jakiegoś etapu. Zmiany wynikają z potrzeb społeczeństwa. Społeczeństwo ewoluuje i pojawiają się nowe potrzeby. Zmiany wynikają z potrzeb społeczeństwa, z wewnątrz społeczeństwa.
Z pojęciem darwinizmu łączy się walka o byt. zmiany zachodzą ale łączą się z walką o byt. Ścieranie się pewnych interesów czy to walkę między ludźmi czy to między grupami. Walka to może być wojna lub współzawodnictwo ekonomiczne. ewolucjonizm jest pojęciem szerszym.
Herbert Spencer
Anglik, z wykształcenia inżynier. Samouk w zakresie nauk społecznych. Zajmował się ewolucjonizmem w zakresie społecznym. Dokonał rekapitulacji poglądów: połączył elementy pozytywizmu, postrzegał procesy społeczne w sposób fizyczny, miał poglądy liberalne, powiązał pozytywizm z teorią ewolucji. Stworzył własną teorię ewolucji i przedstawił wcześniej niż Darwin.
Statyka i dynamika. Statyka to istnieje społeczeństwa natomiast dynamika to ewolucja.
Spencer porównuje społeczeństwo do organizmu ale inaczej niż Comte (rodzina to komórka). Podobieństwa wg spencera organizmy żyją, są coraz większe tak samo społęzeństwa są coraz większe, coraz bardziej liczne. Im większe społeczeństwo tym bardziej złożone. Im społeczeństwo bardziej złożone tym bardziej zróżnicowane funkcje. Tak jak w organizmie żywnym mamy różne narządy któ®e tworzą pewną całość, potrzebują się nawzajem i przyciągają się wzajemnie. W społeczeństwie mamy różne elementy ale ze sobą współpracują. Tak jak w organizmie trzeba amputować jakiś narząd organizm nadal żyje. Podobnie w społeczeństwie umiera człowiek a społeczeństwo nadal trwa. Różnica: społeczeństwo składa się z ludzi, są odrębni od siebie. Natomiast organizm żywy składa się ze ściśle związanych elementów. Społeczeństwo jest rozdzielne i asymetryczne. Po drugie komórki są połączone nerwami a ludzie nie są połączeni kablami. Organizm żywy ma jeden mózg, jeden cel, jeden zestaw potrzeb a w społeczeństwie każdy ma swój rozum, swoje cele, swoje potrzeby. Jest to interpretacja w duchu indywidualistycznym (liberał). Społeczeństwo to agregat czyli zespolenie jednostek, łączenie w całość. Nie jest to jednolity organizm, ludzie nie zatracają swojej indywidualności w społeczeństwie. Organicyzm Spencera zakłada że czymś naturalnym jest że człowiek zachowuje swoją indywidualność. Superorganizm- ludzie to organizmy które tworzą pewien superorganizm. Ludzie nie tracą swojej indywidualności. Istnieją ludzie zorganizowani w społeczeństwo. Społeczeństwo składa się z ludzi. Charakter człowieka przesądza o charakterze społeczeństwa. Człowiek nie traci swojej odrębności. Z jednej strony społeczeństwo oddziałuje na człowieka i odwrotnie człowiek na społeczeństwo.
Mamy do czynienia z instytucjami z których społeczeństwo się składa. Różne elementy społeczeństwa. Instytucje domowe (rodzinę), instytucje obrzędowe, polityczne w tym państwo, kościelne, związki przemysłowe.
Cechy charakterystyczne instytucji: nie zostały wymyślone świadomie, wytworzyły się w procesie ewolucji, trudno mówić że ktoś je zaprojektował, raczej patrzymy pod względem skutków jakie ich istnienie za sobą niesie. Instytucje są ze sobą ściśle powiązane tworząc system. Każda z instytucji ma swoje funkcje i ma je pełnić. Społeczeństwo to jednostki i instytucje. Instytucje pojawiają się w toku ewolucji i oddziałują na ludzi.
Dynamika
Spencer jako ewolucjonista zakłada że istnieje ewolucja i istnieją prawa które o niej decydują. To jest takie samo prawo jak fizyczne. Prawo rozwoju jest empirycznie sprawdzalne. Ewolucja polega na równoważeniu, dążeniu do równowagi. Każdy byt temu prawu podlega, wszyscy dążą do równowagi. Osiągnięcia stabilności. Prawo określa zachowanie różnych bytów. Istnieje ewolucja organiczna której podlega człowiek. Ewolucja ponadorganiczna ewolucja którą przechodzi społeczeństwo.
Ewolucja ponadorganiczna dotyczy ewolucji społeczeństwa. Dotyczy procesów oraz wytworów które wymagają działań skoordynowanych. Są pewne działania i procesy które wykraczają poza ludzie możliwości. Są pewne działania wymagające koordynacji ludzi, współpracy. Samo społeczeństwo powstało w sposób spontaniczny. Powstało samo z siebie. Kiedy masa społeczeństwa zmusiła do organizacji, masa była tak duża ze konieczna była organizacja i powstało społeczeństwo. Człowiek również podlega prawom przyrody więc posiada pewne cechy. Wszystkie byty tworzą do samozachowania. Człowiek chce istnieć, jest egoistą. Człowiek będzie walczył o swoje przetrwanie. Relacjami ludzkimi rządzi walka. Drugą cechą człowieka jest racjonalizm, posiada rozum i z niego korzysta. Jest racjonalnym egoistą. Człowiek jest częścią społeczeństwa, nie żyje samodzielnie. Człowiek chce istnieć, ma potrzeby, chce je zaspokajać ale jednocześnie żyje w społeczeństwie więc uczy się w społeczeństwie zaspokajać swoje potrzeby w ramach społeczeństwa. Człowiek się dostosowuje, adaptuje do życia w społeczeństwie. Swoje egoistyczne potrzeby zaspokaja w społeczeństwie. Następuje proces uspołecznienia człowieka, proces adaptacji. Ewolucja to proces socjalizacji, uspołecznienia człowieka. Człowiek nadal jest egoista ale uczy się żyć w tych warunkach, zaczyna dostrzegać reguły życia społecznego. Pojawia się etyka naturalna- człowiek musi żyć w grupie, społeczeństwo ewoluuje, uczy się zaspokajać swoje potrzeby w społeczeństwie, człowiek funkcjonując w ramach społeczeństwa modyfikuje sposoby zaspokajania potrzeb, zaczyna przestrzegać reguł gry. Etyka określa pewne wartości i postawy. Człowiek jest egoistą ale będzie walczył w bardziej cywilizowany sposób.
Z perspektywy jednostki ewolucja to proces adaptacji i socjalizacji.
Nie jest to walka o przetrwanie biologiczne. Będzie to głównie walka między przedsiębiorcami.
Kierunki ewolucji
Możemy patrzeć na świat i będziemy widzieć różne społeczeństwa na różnych poziomach zaawansowania. Kryterium które pozwala określić zaawansowanie jest złożoność społeczeństwa. Spencer mówi że są społeczeństwa złożone, zróżnicowane wewnętrznie (agregat zlożony) i są społeczeństwa mało złożone (proste agregaty). W prostych społeczeństwach jest słaby ośrodek kierowniczy. W dużych złożonych społeczeństwach jednostki wchodzą w podsystemy i dopiero to tworzy systemy. Ludzie należą do pewnych struktur i dopiero potem te struktury tworzą społeczeństwo.
Wyróżnia się typy społeczeństw wg Spencera. Społeczeństwa militarne i industrialne. W czystej postaci nigdy nie będą istnieć. Są to typy idealne, realnie nigdy nie zaistnieją. Mamy dwa bieguny społeczeństwo industrialne i militarne. Stają się punktem odniesienia do określenia zaawansowania, porządkowanie, ocena społeczeństw. Model społeczeństwa wyraża się nie tylko w przemysłowej organizacji, ale także w modelu psychiki, światopoglądu.
Różnice między militarnym a industrialnym
Rozróżnienie na to co mechaniczne a na to co organiczne. Lepsze jest organiczne bo jest naturalne. Natomiast mechaniczne wiąże się z przymusem. Społeczeństwo militarne jest społeczeństwem mechanicznym, opartym na przymusie. W modelu organicznym jednostki mogą robić co chcą, organiczna wspólnota wolnych ludzi, sieć łącząca ludzi. Przymus w społeczeńtwie militarnym- początkowo była walka między jednostkami, póżniej między grupami walczącymi o przetrwanie. Przetrwanie grupy jest tak ważne że wszystko podporządkowuje się przetrwaniu. Całe życie społeczeństwa podporządkowane przetrwaniu. Przymus wynika z konieczności walki i przetrwanie. Zadaniu obrony podporządkowuje się wszystko inne. Jednostka staje się trybikiem w maszynie która ma jeden cel przetrwać. Społeczeństwo militarne jest maszyną zorientowaną na jeden cel. Chodzi o podporzządowanie ludzi wspólnocie, podporządkowanie celu indywidualnego celowi wspólnotowemu. Jest jednoznaczny prymat interesu ogólnego, ludziom narzuca się ich zadania, role, funkcje. Nie mogą działać samodzielnie. W społeczeństwie militarnym chodzi o konflikt zewnętrzny między innymi społeczeństwami. Walka wewnętrzna jest podporządkowana walce zewnętrznej. Ludzie są elementami maszyny, podporządkowują się bo chcą żyć.
Ludzie tworzą hierarchię, każdy ma swoją funkcję. Jest jeden cel mamy przetrwać, obronić się przed napaścią. Nie wolno robić nic innego. Na czele ośrodek władzy który skupiła wszystko. Ludzi się kontroluje, podporządkowuje systemowi. Odgórny mechanizm rządzenia decyduje o wszystkim. Aby system mógł istnieć ludzie musza reprezentować pewien rodzaj psychiki- ludzie są konserwatywni, mało twórczy, lojalni, zdyscyplinowani, nie mają swojego prywatnego celu. Większość państw XIX w to społeczeństwa militarne.
Bieg ewolucji jest od społeczeństwa militarnego do społeczeństwa industrialnego. Na początku były wojny między wspólnotami, jedne znikają bo są pochłaniane inne rosną w ilość. Im wojna bardziej się oddala tym w centrum zamiast przymusu wojny pojawia się życzliwość, produktywność. Ludzie zaczynają samodzielnie myśleć, są kreatywni, zaczynają produktować. Przejście od wojny do produkcji. Spencer nie potępia społeczeństw militarnych bo każdy etap w ewolucji trzeba przejść. Nie ma spokojnego obszaru bez zabezpieczenia tego obszaru a zabezpieczenie to wojna. Ludzie godzą się na bycie trybikiem w maszynie bo się boją, nie chcą zginąć. Prywatny strach przed śmiercią jednostki jest tak silny że jednostka dla swojego przetrwania podporządkowuje się społeczeństwu. Naturalnym jest że ludzie się boją.
Społeczeństwo przemysłowe jest zaprzeczeniem społeczeństwa militarnego, nie jest to wartościowanie na dobre złe ale są to etapy rozwoju. Społeczeństwo industrialne, przemysłowe opiera się na naturalnej więzi między ludźmi. Nawiązanie do obrazu społeczeństwa które nie pochłania jednostek ale składa się z wolnych, niezależnych ludzi. Spencer ceni wolność bo jest liberałem. To co industrialne daje maksimum wolności. mamy nie hierarchię ale sieć wolnych, niezależnych jednostek współpracujących ze sobą. Jednostki poprzez to że każdy robi swoje tworzą organiczną całość. Jest to organizacja pozioma. Mamy do czynienia z decentralizacją, dekoncentracją władzy. Poszczególne grupy ludzi mają prawo decydować o sobie, ludzie są wolni. Nie ma jednego ośrodka decyzyjnego. Nie ma kontroli. Występuje samoregulacja. Ludzie działają samodzielnie, są spontaniczni. Jest to system dynamiczny, elastyczny, zmienny. W modelu organicznym społeczeństwo opiera się na umowach łączących jednostki. Jeżeli istnieje ośrodek władzy to tworzy generalne ramy, dba o to aby umowy były stabilne, od ludzi zależy kto z kim jaką umowę zawrze. Ochrona tego co osiągnęły jednostki. Dobro prywatne jest wartością najwyższą. Interes publiczny wyraża się w tym aby chronić dobra indywidualne. Nie ma nakazów ale są pewne zakazy działań które mogłyby godzić w prywatność człowieka. Społeczeństw industrialnych jest nie dużo. Ruch jest nieubłagany, docelowo wszystkie społeczeństwa będą industrialne.
Czynniki ewolucji
Co powoduje że ewolucja zachodzi.
Spencer mówi o społeczeństwie z jednej strony i o jednostce z drugiej. Istnieją dwa rodzaje czynników ewolucji tzw. pierwotne i wtórne. Pierwotne to natura czyli warunki przyrodnicze w jakich człowiek żyje(czynnik zew) i cechy jednostki(czynnik wew). Człowiek ma to do siebie że wytwarza kulturę. Kultura powstaje na drodze przekształcania przyrody, środowiska naturalnego. Kultura minimalizuje wpływ natury. Wytwory kulturowe wypychają naturę ze świata człowieka, ograniczają wpływ natury na człowieka. Z czasem obok natury, istotnym czynnikiem który wpływa na człowieka jest kultura. Obok czynników pierwotnych występują czynniki wtórne ewolucji i tym czynnikiem jest właśnie kultura która oddziałuje na człowieka. Kultura jest czymś naturalnym bo sami ją wytwarzamy w sposób naturalny. Mamy oddziaływanie na człowieka przyrody i kultury. Człowiek się nie zatraca w społeczeństwie więc na nie oddziałuje. Nie mamy wpływu na kierunek ewolucji ale to co my wytworzymy, wytwory kulturowe na nas oddziałują. Nie wiadomo co jest ważniejsze.
człowiek adaptuje do społeczeństwa, uczy się funkcjonować w społeczeństwie. Człowiek nigdy nie będzie wyzbyty egoizmu ale nauczy się cywilizowanych form walki.
Ewolucja opiera się na walce, jest sprawiedliwa. Naturalnym jest że słabszy przegrywa z silniejszym. Spencer jest zwolennikiem prawa silniejszego.