JULIUSZ SŁOWACKI BALLADYNA (BN) oprac. Mieczysław Inglot

GENEZA BALLADYNY

Historia

- 1833-34: nastrój pesymizmu i niepokoju po upadku powstania listopadowego

- podzielona i skłócona emigracja

- w Kordianie (pocz. 1833, wyd. 1834) ujawnił cechy charakteru narodowego i zweryfikował ich wobec wydarzeń historycznych (nie da się przezwyciężyć narodowego konserwatyzmu)

Teatr

- przyswojenie osiągnięć teatru fr. (już w Kordianie)

• sceny nadprzyrodzone + naturalne

• tłum na scenie

• efektowna przestrzeń sceniczna

• zmienność scen dynamika akcji

Urok szwajcarskiej przyrody

- znów w Kordianie: Mont Blanc

• przyroda jako tło dla psychologicznych rozterek jednostki

• przyroda ilustruje procesy historyczne

Inne okoliczności powstania Balladyny

- dramat został ukończony w 1834 r., a wydany w 1839 (podobno jako już jego druga wersja)

BALLADYNA W KONTEKŚCIE POGLĄDÓW ESTETYCZNYCH

1. Dylematy romantycznych teoretyków dramatu

Między dramatem „realistycznym” a „fantastycznym”

- poglądy Fryderyka Schillera

• dramat niemiecki kopiował rzeczywistość, a jednocześnie wprowadzał nie istniejący świat

• mogło to zabawić publiczność, ale nie mogło wpoić wartościowych idei

Sztuka i prawda w dramaturgii Wiktora Hugo

- dramaturg ma ukazać wyolbrzymienie różnych, przeciwstawnych nastrojów i tonacji estetycznych

• posądzano Hugo za takie poglądy o artystyczne efekciarstwo

• on sam zwracał uwagę na funkcjonalny charakter groteskowych obrazów, miały one służyć wzbudzaniu tęsknoty za ładem i porządkiem

2. Kształt artystyczny Balladyny w oczach poety

List dedykacyjny do Zygmunta Krasińskiego

- zapowiada poznawczy sceptycyzm i artystyczną oraz historiozoficzną „niekształtność” dramatu

• dysharmonia świata (sprzeczność między intencją a wynikami czynu)

• alogiczność wydarzeń (przypadek jako zasada łącząca przyczynę i skutek)

• lekceważenie historycznej prawdy w konstrukcji przestrzeni scenicznej i czasu akcji

***

• odsłonięcie konstruktywnej idei

Inne wypowiedzi poety

- nawiązuje do Ariosta, Szekspira, starej ballady i folkloru

3. Współcześni o Balladynie

Dwa kierunki interpretacji dramatu

- groteskowy kształt dramatu (St. Ropelewski)

• zamiast zgłębić realia historyczne, Słowacki zaludnił dawne czasy fantazjami

• nie wyjaśnia on wcale starożytnych dziejów Polski

• dramat to żart, igraszka, zabawka fantazji autora

- utwór zaangażowany ideowo, chcący wyjaśnić historyczne dzieje i tragedie narodu (Z. Krasiński)

• ujawnia fundamenty charakteru narodowego

• pyta o ideę rządzącą dziejami Polski

• obraz postaw ideowo-społ. (Goszczyński)

• starcie tradycji (Pustelnik, Kirkor, Alina) z historią (Balladyna), która jednak nie może jej pokonać (Norwid)

4. Potomni o Balladynie

DRAMAT NARODOWYCH POSTAW

1. Wśród interpretacyjnych alternatyw

Między groteską a historiozofią - obie te interpretacje można z równym powodzeniem udowodnić

Historiozoficzny sens poetyckiego dzieła - tak odczytała utwór np. carska cenzura (mowa Grabca jako satyra na monarchię absolutną)

Balladyna a romantyczna filozofia tradycji

- Słowacki kontynuował zaczęty w Kordianie proces ujawniania narodowej świadomości w chwili przełomu

• świadomość ta wywodziła się z tradycji, więc odtworzenie początków narodu było warunkiem zrozumienia całości procesu historycznego

• przeszłość dla romantyka to baśnie, legendy, a dopiero potem lit. pisana

• dawne przekazy odkrywały kształt przyszłym wydarzeń (odczytanie figuralne jak w przypadku Pisma Świętego)

• świadectwem czuwania tradycji nad historią jest scena sądu nad Balladyną, ujawnieniem się tradycji w świadomości samowolnej jednostki jest zwycięstwo sumienia nad zbrodnią, a piorun zamykający dramat jest wyrazem harmonii między tradycją a naturą

2. Czas i przestrzeń w dramacie

Czas wydarzeń dramatycznych

- krótka przestrzeń czasowa: między aktem I a II upływa noc, akt III zaczyna się dnia trzeciego rano, akt IV to noc tego samego dnia, akt V to czwarty dzień

• zapowiedź modelowego ujmowania historycznych faktów

- cienie nie obdarzone dotąd bytem i praidee osób (w. 40-46)

• każdy wypadek dramatu to suma czynów ludzkich, piramidalny (wielopłaszczyznowy) symbol pozalit. rzeczywistości

- apologi o harfiarzu i zamku

• wprowadzenie elementu różnoczasowości, diachronii

• obie opowieści miały char. figuralny, obejmowały przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

• zaczął poeta od opowieści o przeszłości, o starcu bezsilnym, ale podatnym na oddziaływanie sił nadprzyrodzonych, których głosem była jego pieśń

• opowieść o zamku wprowadzała czas przeszłości historycznej, zaczął poeta od obrazu ruin, czyli teraźn. (kontrast między nią a przeszłością), zapowiedział smutną przyszłość

Poetyka realizowana i poetyka dyskutowana w świetle listu dedykacyjnego i Epilogu

- układ zbudowany z gotowych, poetyckich ujęć przeszłości w postaci stylizacji poetyckiej (dystans wobec opisywanych wydarzeń)

Postać Wawela

- polemiczna intencja poety wobec określonych kierunków w historiozofii

• wyższość poezji nad historią, nad nauką

- Wawel to dworski panegirysta, zapisujący wydarzenia wg apriorycznej filozoficzno-moralistycznej tezy

• personifikacja śpiących w grobie historyków i kronikarzy

• jego partnerem jest Publiczność, odmiennie widząca sens zdarzeń

• krytycyzm Publiczności przypomina dyskusję wokół cudu z aktu V (Goplana ulatująca na pn.)

• Wawel starał się cud wyjaśnić w duchu przychylnym dla nowej władczyni, Strażnik zaś (powołując się na opinię ludu) ocenił go jako złowrogą wróżbę

• ludowe widzenie rzeczywistości jest najbliższe intencji poety

Ludowa interpretacja historii

- pieśni ludu to obrazy, w których każdy naród swój charakter najwierniej maluje, przedstawiając swoje uczucia, zwyczaje i obyczaje są najdokładniejszym wyrazem życia narodowego

- po utracie niepodległości nastąpiło przewartościowanie poglądów na temat podań

• pozostało przekonanie o ich ludowym pochodzeniu

• przestały być obiektem krytyki

• stały się źródłem inicjatyw literackich, które miały rozbudzić świadomość narodową

- popularny stał się narodowy mit początku (Gniezno, Lech)

Mit w teatralnej i scenicznej przestrzeni dramatu

- mityczny początek dziejów narodu symbolizuje cudowna korona

• kiedy uzurpator włożył na skroń fałszywą koronę, skończyły się czasy dostatku i rozkwitu

• korona współtworzy historiozoficzną koncepcję utworu

• spór między wolnością i demokracją a niewolą i absolutyzmem

- Gopło i Gniezno to kolebka Polski i rodzaj ziarna jej przyszłych dziejów na tym tle rozgrywa się ponadczasowa akcja dramatu

Natura - współtwórczynią mitycznej wizji przestrzeni

- obraz natury jest na pierwszy rzut oka niekonsekwentny

• Goplana budzi się z zimowego snu, Wdowa zapewnia Kirkora, że na wiosnę są maliny

• Goplana prosi Chochlika o narwanie róż, a Wdowa wraca ze żniw, maliny dojrzewają latem

- w dramacie obowiązuje baśniowa równoczesność

• wieczna wiosna to uprzywilejowana pora roku w raju, arkadii, sielankach

• wiosna jest tłem dla pojawienia się pozytywnych postaci dramatu: Goplany, Aliny, Filona

- anachronizmy geograficzne

• poeta wprowadza regionalizmy, ukrainizmy

• nad Gopłem miał zostać utworzony piramidalny krajobraz symbolizujący różne rejony Pl.

Natura a „osoby” dramatu

- przyroda oscyluje na granicy między puszczą a ogrodem

• ogród: kwiaty i jaskółki

• las: maliny

• kobierzec kwietny to przestrzeń arkadyjska

- motywy folklorystyczne tworzą gł. warstwę stylizacyjną w przestrzeni scenicznej (jaskółki)

- dobry, szczęśliwy człowiek utrzymuje z naturą harmonijną więź, zły i nieszczęśliwy traci ją

• wygnana Wdowa porównuje swój los do losu jaskółek (dostrzega w przyrodzie walkę o byt)

• zależność między sytuacją postaci a oceną roli przyrody widać w scenie malinobrania

Przestrzeń sceniczna a dynamika akcji

- zmienność świat otaczającego postaci

• każda scena tworzy sytuację dramatyczną, bo występują w niej nowe, nie przewidziane okoliczności

• zmusza to postaci do refleksji nad własnym losem

Groteska i tragizm w obrazach natury

- kapryśną władczynią świata natury jest Goplana

- przemiana Grabca w wierzbę jest źródłem wielu groteskowych perypetii

- zbrodnia łamie harmonię przyrody i wyzwala w niej karząca siłę

3. Postacie w Balladynie

A. O postaciach ogólnie

W kręgu onomastycznej stylizacji

- imię Balladyny funkcjonuje jako aluzja literacka

• sygnał literackości tekstu: ballada, gatunek związany z folklorem

• modernizowane jest dla określony celów (matka prosi o otwarcie Kirkorowi Bladynę - kontrast między pieszczotliwym imieniem a czarnym sercem bohaterki, która drzwi nie otworzy; bladość dziewczyny - typowa kobieta fatalna jest blada)

Etymologia i tradycja

- Pustelnik: pozostałość dawnych kronik, ballad, dum, romansów historycznych

- Kirkor: kontrast między cor = serce a kir = śmierć; podobieństwo do Kordiana

- Matka-wdowa: w tekście funkcjonuje jako Wdowa, osoba biedna, zasługująca na litość

- Alina (Halina): imię literackie 1. poł. XIX w., obok Malwiny, Dorydy, Taidy, Klary, Flory

- Filon: imię pasterskie, sielankowe, spopularyzowane przez Karpińskiego

- Grabiec: podkreślenie chłopskiego pochodzenia; funkcjonuje artystycznie w poszczególnych scenach (w opowieści o grabieniu siana, w autorelacji z przemiany w wierzbę, w złośliwym przytyku, że Balladyna miała już zostać „grabiną”)

- Fon Kostryn: imię mówiące, „kostruch” to włóczęga, karierowicz, cudzoziemiec

- Gralon: aluzja do staroceltyckiego św. Graala, bohatera licznych sag

- Wawel: piszący o historii w sposób powierzchowny, został zidentyfikowany z niemym pomnikiem historii

- Goplana: od nazwy jeziora; nimfa wodna, powołana do życia przez baśń ludową

- Chochlik: psotny diablik, znany też na Litwie

B. Postać Balladyny

Osobowość jako podmiot konfliktów

- jest najpierw współzawodniczką w malinobraniu, potem w walce o władzę i koronę

- sprzeczność nurtująca jej świadomość, wyzwolona przez zbrodnię Makbet sokratejski dialog między bohaterką a sumieniem (prowadzi do spowiedzi w finale)

Makbet czyli zbrodniarz z wyboru

- Makbet nie jest zły, jest ambitny, ambicja jego został zaspokojona, mimo to udaje się wiedźmom i żonie poruszyć w nim strunę zbrodni, bo zabójstwo było dla niego aktem poznania; dotąd mógł wybierać, teraz już musi starać się sprostać następstwom swojej zbrodni; nie potrafi jednak spożywać owoców swojej zbrodni

- od neutralności etycznej, przez obojętność wobec prawa i sumienia po dokonaniu zbrodni, po przeżycie zbrodni jako koszmaru zmieniającego osobowość

Baśniowo zła córka i siostra

- Balladyna ukazana jest jako potencjalnie zła (sądy postaci są zobiektywizowane przez scenę zachowania się jaskółek)

- jej wyobraźnia jest wyobraźnią potencjalnej burzycielki moralnego ładu (miarą jej miłości do Kirkora jest gotowość do skoku w ogień, przyjęcia na siebie śm. grzechu, ofiary w walce; manifestuje swą miłość wzywając ogień gromu, aby zatrzymał konia Kirkora; zapowiada sprawiedliwe rządy stwierdzeniem: niech się ogniem spalę) obraz piekielnego ognia wpisany w jej charakterystykę

- zmienia się po dokonaniu zbrodni, wyzwala się w niej refleksja, sumienie

Sumienie jako świadomość normy moralnej - sumienie to subiektywne uświadomienie sobie istnienia obiektywnego dobra

Sumienie Balladyny - ujawnia się zaraz po zbrodni: Co moje ręce zrobiły?

- dochodzi do zbrodni nie przez wolny wybór, ale wspomagana przez złowrogi przypadek

- przemiana osobowości po dokonaniu zbrodni wspomagana jest elementem czasu:

• Wczorajsze serce niechaj się za ciebie modli

• po spotkaniu z Pustelnikiem tęskni do dnia wczorajszego: Zazdroszczę tej, co dzisiaj rano mną była

- chciałaby żyć tak, jakby nie było Boga

• jej rozum już przywyknął do śmierci siostry

• początkowo sumienie wywołuje tylko strach

• piętno na czole jest zewn. znakiem wewn. niepokoju

• wydaje jej się, że zabójstwo Pustelnika uspokoi jej sumienie, bo sumienie to dla niej strach przed karą

• w V akcie dojrzewa do uznania swego czynu za winę, do uznania konieczności kary (tragizm)

- pierwszy etap metamorfozy ujawnia się w dialogu z Kostrzynem

• początkowo solidaryzuje się z nim, widzi w nim bratnią duszę

• Konstryn usiłuje stłumić w niej niepokój moralny

• sumienie Balladyny staje się sumieniem królowej uznającym obowiązek spowiedzi

• sumienie pojawia się jako synonim prawa w słowach kanclerza (Sądź, królowo, Niechaj u ciebie mniej waży praw słowo, Niż głos sumienia)

- tragiczna wielkość Ballady na polega na dojrzewaniu do zrozumienia konieczności, na uznaniu panującej nad światem normy moralnej

Balladyna jako studium roli społecznej

- awans społeczny jest równoznaczny z koniecznością ukrycia śladów przeszłości

- Kirkora znienawidzi gł. dlatego, że chce on się popisywać jej wiejskim pochodzeniem

- Konstryn ujmują m.in. dlatego, że uznają ją za księżniczkę

- Balladyna odgrywa podwójne role w relacjach: etycznej, psychologicznej i społecznej

C. Pozostałe postacie

Kirkor

- szlachcic republikanki, uosobienie narodowej tradycji

• postanowił szukać żony w wiejskiej chacie, gdzie mieszkał legendarny Lech

• przyszło mu działać w świecie opanowanym przez wrogą tradycji politykę

• musiał walczyć o renesans tradycji w historii

- sprzymierzeniec tradycji i sympatyk ludu

Kirkor jako rycerz chrześcijański

- ideał polskiego szlachcica: rycerz chrześcijański (walczy za wiarę i ojczyznę) i rycerz-ziemianin

Kirkor jako szlachcic-ziemianin

- deklaruje w rozmowie z teściową miłość do wiejskiego życia

- rezygnuje z korony darowanej mu przez lud, bo jest stworzony do ciszy i prostoty

- ideał ziemiańskiego żywota pojawiał się dotąd jako zaprzeczenie rycerskich postaw, jako reakcja na trudy i okropności wojny

- z Na lipę Kochanowskiego i jego Sobótki zawędrował tu kirkorowy sad, miód i lipy

Kirok - szlacheckim rewolucjonistą

- człowiek nie umiejący skutecznie walczyć z losem o realizację swoich ideałów

• umie odważnie zginąć, ale nie potrafi zwyciężać

• związek z obrazem szlacheckiego rewolucjonisty, Kordiana

- idealizował lud, nie widział, że obok prostoty i moralności, nawet we Wdowie rozwinęło się pragnienie wyróżnienia się na tle i kosztem innych

Fon Kostryn

- syn wisielca, rzekomy szlachcic, wywodzący swój ród z niemieckich książąt

- bratnia dusza Balladyny (ta idea romantyczna jest sparodiowana)

• zbrodnia nie może połączyć ludzi

• Konstryn chce dla siebie wziąć koronę Grabca

• Balladyna go uprzedzi, ale przestanie mu ufać

- Konstryn gardzi Lachami, którzy są obciążeni sumieniem, żalem za zbrodnie

- uosabia Lelewelowską myśl o niszczącym pierwotny ustrój słowiańskich ludów wpływie feudalizmu zachodnioeuropejskiego

- jest echem porozbiorowych dziejów insygniów koronnych (niektórzy myśleli, że ukradli je Prusacy)

Pustelnik

- wzorzec zasad moralnych, patriotyzmu i sojuszu między szlachtą a ludem

- postać symboliczna: okazał się być Popielem III

• nauczyciel wiary, spowiednik

• postać o antyfeudalnej wymowie ideowej

Filon

- miłość do nieznanej ukochanej: topos

• kochanką tą jest dla niego Wenus: symbol kobiety idealnej, której nie zna, ale szuka

• potomek średniowiecznych trubadurów

- pasterz, bohater sielanki, szuka idei piękna

- przypomina Gustawa, który nie sprostał ideałowi Konrada, zapowiada Fantazego

- motyw przemiany Gustawa w Konrada: detronizacja kochanka i intronizacja kochanka ojczyzny

- poezja, która głosi niezgodę na świat zbrodni i dysharmonii między tradycją i naturą a historią

• mowa nad ciałem Aliny w konwencji pasterskiej elegii

• protest wobec świata, który zabija miłość i piękno

Grabiec

- „karczma polska” - wiecznie pijany

- postawa ludyczna, bliska sercu Polaka idea życia-zabawy

• kpina z oficjalnie sankcjonowanych sposobów postępowania

• Marchołt Gruby a Sprośny

- studium ludowych wyobrażeń o pańskim życiu

• podziw dla zewn. akcesoriów władzy

• chce wyglądać jak król karciany, dzwonkowy (karta najsłabsza, ale najładniejsza)

• drwina z mechanizmów społecznych umożliwiających przepych i obfitość

- jest jednocześnie kpiarzem i przedmiotem kpiny

• wszystko, czego się dotknie, zmienia funkcję z poważnej na komiczną i odwrotnie

• przewrotność skali wartości

• obrzęd koronacyjny ma funkcję demaskatorską wobec ustroju nierówności stanowej: charakter zabawy, Grabiec chce rozciągnąć stosunki w państwie na królestwo natury - reformy w królestwie po koronacji cara Mikołaja I w 1829, a gł. po upadku powstania

• nominacja Chochlika: ma grać na berle jak na dudzie i zatykać dziurki, gdyby chciał się wydostać pomysł nowy (miał ogłupiać poddanych, a nie polepszać ich los)

Wdowa - matka, kobieta bezgranicznie kochająca, skazana na przeżycie zdrady (~ Król Lear)

Alina

- baśniowa młodsza siostra, uosobienie dobroci

- podkreśla swą niewinność, cnotę i pobożność, ma bogatą wyobraźnię (Kirkor - książę z bajki)

- personifikacja narodowych cech Polaków - najlepszy prototyp naszej dziewicy

Lud

- miejski: tłum, motłoch (w opinii Balladyny)

- wiejski: kolektyw złożony z poszczególnych osób i działający i czujący jako całość (anonimowość)

• komizm: przekomarzanie się z Grabcem

• osądza oficjalną rzeczywistość, potępia sytuację, w której awans społeczny jest równoznaczny z wyobcowaniem z dawnej społeczności

• wyraziciel normy moralnej, świadectwo istnienia porządku, z którym trzeba się liczyć

Pozaliteracki sens postaci w dramacie - uosabiały narodowe postawy

Goplana i duszki

- Goplana uosabia naturę, jej rokokowe piękno, ale jednocześnie wrodzony porządek etyczny

- duchy elementarne (salamandry, ondyny, sylfy, gnomy) pochodzą o aniołów, są od człowieka silniejsze, mogą mu pomagać albo szkodzić, dążą do nieśm., co mogą osiągnąć przez ślub z człowiekiem

- beztroska Goplany to echo rajskiej symbiozy między naturą a historią w czasach prehist. i sielankowych, które skończyły się, gdy człowiek zabił

- wina (i kara) Goplany powstaje, kiedy związuje ona swe życie z człowiekiem i ulega ludzkiej namiętności

KONFLIKTY W DRAMACIE

1. Chaos i porządek historii

Schellingiańska koncepcja historii jako gry przypadku i konieczności

- historiozofia detronizująca jednostkę

- zamiast badać przyczyny i skutki, trzeba wyjaśniać historię, poszukiwać reguł nią rządzących

- wykrycie sensu historii jest możliwe tylko przez odniesienie rzeczywistości do historii absolutnej, początkowej, która została określona w narodowych mitologiach

W poszukiwaniu źródeł porządku

- Polacy mieli odziedziczyć cnoty char. dla ludu rolniczego: umiłowanie pokoju, gościnność, łagodność, otwartość, gminowładztwo, umiłowanie równości i wolności

- ludzie sprzeniewierzali się narodowej misji i ściągali na naród klęski, a istnienie owych klęsk świadczy o istnieniu porządku

Wizja historii a modele literatury romantycznej - literacka biografia romantycznej bohatera to dzieje kolizji między marzeniem a szansą jego realizacji

Poetycka koncepcja wolności i konieczności

- Słowacki chciał uchwycić harmonię najfatalniejszych czynów ludzkich z myślą Boga o świecie

• przekonanie o istnieniu ponadindywidualnego porządku: konflikt psychologiczny

• konflikt polityczny; między ideą narodu a koncepcjami państwa (dylemat prawa i władcy oraz konflikt między char. kandydatów do tronu a ideą posłannictwa narodu, której symbolem jest korona Lecha)

2. Prawo i władca

Wśród poglądów historiozoficznych

- problem prawa i władcy: Polska była monarchią konstytucyjną, ale rządzili nią despotyczni carowie stan zagrożenia

Prawo i władca w tragedii fr. i w polskiej „tragedii narodowej”

- autorzy tragedii występowali z reguły w rolach obrońców prawa i potępiali zakusy władców

- Słowacki opowiedział się też po stronie prawa, które wyrasta ponad władcę

• obowiązek trzymania się prawa wynika z przepisów państwowych

• wynika też z triumfu sumienia nad zbrodnią

- piorun uderzający w finale symbolizuje sprawiedliwość natury, efekt działań Goplany i realizację wyroku, jaki wydała na siebie Balladyna

3. Święta korona Lecha

W kręgu przypadków

- Pustelnik ją wywiózł i zakopał, przez przypadek znajdują ją Skierka i Chochlik i wkładają Grabcowi, potem dostaje ją Kostryn i Balladyna (jako zbrodniarka nie może jej nosić, stąd piorun)

W kręgu narodowych legend

- symbol narodowej niepodległości, wolności i szczęścia, utożsamiana z legendarną, prawowitą władzą

- legenda dawna: nieszczęścia w kraju po śm. Mieszka II, kiedy Ryksa wywiozła koronę, a wrócił z nią Kazimierz Odnowiciel; bp Stanisław zauważył, że Bolesław II stracił koronę, czeka ona na prawowitego władcę

- legenda współczesna: w 1794 r. Wawel został zajęty przez wojska pruskie, a kiedy Prusacy opuścili Kraków, zginęły insygnia królewskie

- uderzająca jest powtarzalność tej sytuacji!!!

Mityczny sens przypadków

- przypadki nabierają sensu figuralnego

• 20 lat pod rządami Popiela IV: panowanie carów

• próba kradzieży korony przez Kostryna: obawa przed pruskimi pretensjami do tronu pol.

• historia Balladyny: nadzieja, że tradycja obroni się przed ambicjami jednostek

• epizod koronacyjny Grabca: nonsensu ustrojowe feudalnego porządku, Grabiec ośmiesza tych, którzy takiej złej władzy hołdują; Grabiec jest dzięki koronie mądrym królem, ale jednocześnie bawi się w króla

W kręgu teatru baśni - starają się o koronę źle i dobrzy, na zasadzie „zabawy w chowanego”

4. Mit i baśń czyli pieśń o malinach

Światopogląd i styl

- mitologia narodowa tworzy układ odniesienia dla losów ludzkich

- baśń tworzy atmosferę dziwności i dawności, nieokreśloności czasu

Pieśń o malinach - współtwórcą tragizmu Balladyny

- uwypuklony jest element wolności w poczynaniach bohaterki, ale i przeznaczenia

• rolę przeznaczenia mogłaby pełnić Goplana, ale ona nie spowodowała zbrodni, choć jej nie zapobiegła

• mogłaby nim być pomyłka Skierki, ale Balladyna dwa razy może cofnąć zbrodnię, raz proponuje jej to Goplana, a drugi raz Pustelnik

• przeznaczeniem jest boska sprawiedliwość

- przeznaczenie:

• opatrzność działa pośrednio, bo przez sumienie

• baśniowa sceneria spełniającego się losu, który wymarzyła dla córek Wdowa

• pieśń o malinach zaczyna działać jak zaklęcie i jak wróżba, trudno ją pokonać, nawet przy pomocy sumienia

1

---