Gry i zabawy dydaktyczne mają duże znaczenie w procesie kształcenia dzieci, a zwłaszcza dzieci upośledzonych umysłowo. Treść, przebieg i zasady gry, które obowiązują wszystkich uczestników, wywołują wśród bawiących się podobne przeżycia psychiczne, co zespala grupę, wpływa na wytworzenie się w niej różnych więzi, budzi i rozwija poczucie solidarności i koleżeńskości.
Gry uczą poszanowania przepisów bez potrzeby stosowania przymusu zewnętrznego. Każde dziecko bez sprzeciwu przyjmuje zawarty w grze układ, bo wyraźnie dostrzega jego celowość. Przestrzeganie zasad gry uczy poczucia sprawiedliwości i uczciwości.
Wprowadzając do nauki szkolnej gry i zabawy stwarzamy sytuacje, w których dzieci angażują się w to, co robią, często chętniej pracują, ale również osiągają lepsze wyniki. Udział w zabawach i grach jest dla każdego dziecka okazją do uwierzenia we własne możliwości, pozbycia się lęków, nieśmiałości i ujawnienia zdolności oraz zaprezentowania nowych umiejętności. Nauczyciel zaś, obserwując uczniów w zabawie może lepiej ich poznać. Nauczyciele pracujący z dziećmi upośledzonymi umysłowo często w swojej pracy wykorzystują gry i zabawy dydaktyczne, gdyż wiedzą, że zabawa nie przeszkadza w nauce, ale pomaga w odkrywaniu i poznawaniu świata, a towarzysząca jej radość wzbogaca proces nauczania i rozwija psychikę dziecka.
Gry wywierają pozytywny wpływ na rozwój umysłowy dzieci upośledzonych umysłowo, ponieważ:
rozwijają szybkość orientacji,
rozwijają spostrzegawczość,
pobudzają pomysłowość,
uczą logicznego myślenia,
rozwijają pamięć,
rozwijają mowę,
sprzyjają uspołecznieniu,
umożliwiają współdziałanie,
uczą dyscypliny,
rozwijają samodzielność,
poszerzają i utrwalają wiadomości z różnych dziedzin.
Gry dydaktyczne mogą mieć dowolną treść. Ze względu na treść możemy wyróżnić następujące rodzaje gier i zabaw:
utrwalające wiadomości przyrodnicze np. dobieranie liści z takich samych drzew, składanie pod drzewem odpowiednich owoców, kto tu mieszka itp.,
kształtujące pojęcia matematyczne np. domina liczbowo-obrazkowe, gry kierunkowe kształtujące pojęcia: na, pod, nad, za, obok,
zaznajamiające z podstawowymi figurami geometrycznymi,
ćwiczące mowę np. powiastki obrazkowe, zagadki ruchowe, uzupełnianki, historyjki obrazkowe,
ćwiczące spostrzegawczość,
zaznajamiające z różnymi rodzajami pracy i narzędziami,
mające na celu utrwalenie poznanych barw,
towarzyskie.
Jaka jest rola wychowawcy, nauczyciela organizującego zabawę dydaktyczną?
Wychowawca musi:
starannie dobierać repertuar zabaw i gier w zależności od potrzeb wychowawczo-dydaktycznych,
znać możliwości psychofizyczne dzieci,
wspólnie z dziećmi przygotowywać przybory, miejsce do zabawy, omówić funkcje i zadania, które im powierzy w czasie zabawy,
ściśle formułować przepisy oraz ich przestrzegać,
dbać o higienę i bezpieczeństwo,
obiektywnie i sprawiedliwie oceniać uczniów.