R. Nycz: Współczesne sylwy wobec instytucji literatury

• współczesne sylwy kontynuują nurt literatury ukazujący myśl przez cudze słowa;

• nazwa - aluzja do znamion zespołu tekstów rękopiśmiennych i drukowanych bloku silva.

S. Skwarczyńska: 2 charakterystyczne cechy sylw:

• varietas - na wszystkich polach, w różnych postaciach, - wielość wchodzących w obręb zbioru jednostek literackich, - różność ich treści, - niewspółmierność w ważkości ich tematyki;

• uszeregowanie jednostek w 1 planie.

O końcu konkretnego dzieła decyduje mechaniczne przerwanie jego toku, a nie zakończenie konturu zamierzonej całości.

Znaczenia słowa silva:

• las - prymat zasady różnorodności;

• budulec, żywioł - często wtórny charakter tworzywa, przypadkowość, nieuporządkowanie;

• wielki zapas - tendencja do eksponowania paradygmatycznego aspektu wypowiedzi.

Syntetyzujące formuły (szkice Burka) - powieść-brulion, powieść-hybryda, summa prozy, nadpowieść, godardiada, las rzeczy.

Ważne są też metaliterackie wypowiedzi samych pisarzy:

• wprowadzanie cytatów (integralnych lub zniekształconych - wtedy mamy do czynienia z parodią) - nadaje całości charakter metatekstowy;

• rola notatnika, zapisu dziennikowego, brulionu - ważna wśród paraliterackich form;

• dla sylw jest charakterystyczna wewnątrztekstowa sytuacja komunikacyjna lektury-pisania;

• s. 284: tylko brulion umożliwia nadawcy jako nadawcy wykreować siebie w roli bohatera własnego tekstu;

• brulion pozwala najlepiej przedstawić nadawcy relację autoliteracką (stosunek odniesienia, wiążący indywidualny akt lektury-pisania z universum dyskursu). Relacja ta realizuje się w brulionie za pomocą opozycji: tekst improwizowany - tekst świadomie konstruowany i tekst pisany - tekst napisany.

Brulion - słowo przedstawione, umożliwiające prezentację sprawcy tekstu i charakterystykę piszącego bohatera:

• sposoby sygnalizacji tekstu „nie napisanego” - komentarze, dopiski, metatekstowe uwagi;

• tekst to zapis procesu wytwarzania, zamykanego przez kolejne bariery delimitacyjne i akty lektury, otwartego na możliwości tekstualnego odbioru i nowe okazje strukturalizacji odbiorczej;

• tekst napisany nigdy nie jest definitywnie skończony, ale za to każdy brulionowy przypadkowy zapis jest w pewnym sensie ostateczny;

• do asymilacji obcej mowy należy usunięcie jawnych wskaźników cudzysłowości. Brak informacji o źródle przytoczenia - to stwierdzenie nieistotności tej informacji (dowód - przywoływanie tekstów spoza kanonu literatury - a ich aluzyjność nie może być rozpoznana);

• fragmenty - w poetyce fragmentu jest 1) dwuznaczna autentyczność (wywodząca się z powtórzenia - jak w cytacie lub z charakteru improwizacyjno-spontanicznego - jak w brulionie), 2) niesamodzielność znaczeniowa (uzależnienie od kontekstu i podatność na transformacje semantyczne);

• fragment - to forma otwarta, całość względna i wielostronnie dwuznaczna; fragment jest typową formą fazy przejściowej;

• niejasny status wypowiedzi sylwicznej - jeszcze nie jest literaturą;

• sylwiczna próba wyjścia z literatury może się dokonać tylko przez literaturę;

• sylwy są metaliteraturą - literatura jest dla nich systemem odniesienia.

Możliwość otwarcia:

• wskazuje na fizyczne nieukończenie wypowiedzi;

• może mieć charakter konwencjonalny - w stylizacjach na brulion, lub charakter faktyczny - gdy konstrukcja umożliwia zmianę kolejności i wymianę jej elementów;

• metatekstowość ma charakter dwukierunkowy:

1. przez aluzje, autocytaty - wpisuje się w porządek indywidualnej twórczości,

2. przez nawiązania do obcych tekstów - wprowadza wypowiedź w przestrzeń mowy;

• jest zjawiskiem z zakresu poetyki odbioru.

Pośród wyrażeń metatekstowych wyróżnia się:

• spójnościowa rola wypowiedzi tytułowej, formuł incipitowych i finalnych. Tytuł - określa dzieło przez wskazanie jego tematu, mieści w sobie komponent genologiczny.

• sposoby usytuowania sylwicznych tekstów wobec genologii:

• s. 294 występowanie w tytule konwencjonalnej kwalifikacji gatunkowej ma charakter dwuznaczny, cudzysłowowy: nieoczekiwana obecność terminu gatunkowego każe odbiorcy zwrócić uwagę na genologiczny status tekstu, pozwala spodziewać się zakwestionowania tradycyjnego znaczenia terminu - jakby dla zilustrowania prawdy, że każda kontynuacja musi oprzeć się na innowacji, jeśli nie ma genologicznego terminu - adresat się bardziej stara;

• okazjonalne terminy genologiczne w tytule;

• nader metaforyczne tytuły.

Początek tekstu powinien formułować ramową sytuację komunikacyjną. Część informacji przynoszą podtytuły. Formuła tytułowa eksponuje autokomunikacyjny aspekt wypowiedzi. Zasadniczo istotną informację zawiera początek tekstu głównego - ekspozycja, incipit.

Często scala autonomiczne jednostki tekstu jedność podmiotu lub narratora. A przedstawienie siebie w roli trzecioosobowej zbliża postać autora do statusu postaci literackiej, dając mu uprawnienia do fikcyjności i fabularnego umotywowania. Nadawca widzi siebie jako bohatera,

• s. 300 sylwiczne teksty zawierają zwykle szereg - cząstkowych - instrukcji koherencyjnych;

• zawierają gatunki o cechach otwartości i wielotematyczności - list, dziennik podróży, dziennik intymny, pamiętnik, esej, felieton;

• by wywołać efekt uprawdopodobnienia - wprowadza się takie typy piśmiennictwa użytkowo-dokumentalnego (ich celem - opis odpowiedniego odcinka rzeczywistości) - protokół, ankieta, rozmówki obcojęzyczne, instrukcje wojskowe, spisy zawartości, katalogi.

Co scala:

• koncepcja narracji encyklopedycznej - scala gatunkową varietas. Zasada różnorodności określa zakres tematyczny i płaszczyznę stylistyczną;

• wewnątrztekstowa konstrukcja podmiotu jako szczególnego medium.

Koniec sylwy:

• konwencje sygnalizujące koniec wypowiedzi - klasyczne wyznaczniki ramy tekstu literackiego. Często funkcję delimitacyjną i integracyjną pełni powtórzenie np. tej samej jednostki konstrukcyjnej lub wątku tematycznego;

• odwołanie się do czytelnika (apel do jego aktywności), nawiązanie kontaktu z odbiorcą np. przez formę listu, czasem zawiera presupozycję, nobilitującą odbiorcę do rangi twórcy, gra z odbiorcą.

Sylwy nie mają klasycznej budowy (zamknięta kompozycja, fabularność, logiczny przyczynowo-skutkowy tryb rozwijania tekstu, obecność wyraźnej ekspozycji i symetrycznego względem niej zakończenia); nie wykraczają poza literaturę.

Krytyka języka literackiego kieruje się w 3 strony - systemu literatury, kryteriów artystyczności i pojęcia autorstwa.

Metaliterackość sylw. Instancje scalające: jedność nadawcy, odbiorcy i tekstu, instrukcje integracji wielopostaciowej - hipoteza tekstualnej biografii piszącego, hipertemat literatury i plan ironii, eksponujący tekstualny wymiar wypowiedzi.

Wiele tekstów sylwicznych chce być oryginalnymi jako autentyczne wypowiedzi podmiotu.

2

---