Sekrety lodu

Przewidywane osiągnięcia ucznia:

• rozumie czytany tekst, wypowiada się na jego temat i zapisuje krótką notatkę,

• zdobywa informacje z różnych źródeł i wykorzystuje je w rozmowie,

• zna właściwości stanów skupienia wody, przeprowadza doświadczenia, formułuje i zapisuje wnioski,

• wykonuje pracę plastyczną według instrukcji,

• zgodnie współpracuje w grupie i przestrzega ustalonych reguł.

Przebieg zajęć:

◙ Samodzielne czytanie opowiadania Anny Onichimowskiej „Revontulet” („Świerszczyk s. 4-5).

• Rozmowa z dziećmi na podstawie tekstu: Co spowodowało, że osada stała się niewidzialna? W co zamieniła się Revontulet? Czy mieszkańcy osady zostali słusznie ukarani? Kiedy osada ponownie zatętniła życiem?

• Zwrócenie uwagi w rozmowie na tłumaczenie z języka fińskiego

imienia Revontulet („Świerszczyk” s. 5).

◙ „Tajemnicze zjawisko zorzy polarnej” - próba wyjaśnienia zjawiska powstawania zorzy.

• Uczniowie pracują w pięciu grupach, wyszukują informacje o zorzy polarnej, szukają odpowiedzi na podane pytania: Co to jest zorza polarna? Gdzie występuje? Na czym polega to zjawisko? Wykorzystują książki popularnonaukowe dla dzieci z przygotowanej przez nauczyciela biblioteczki klasowej.

• Prezentacja wyników pracy grupowej, porównanie zebranych wiadomości.

• Wspólne redagowanie w grupie krótkiej notatki o zorzy polarnej i zapisanie jej w zeszytach.

◙ „Chcę wiedzieć więcej o lodzie” („Świerszczyk” s. 6-7).

• Uczniowie w swoich grupach pracują nad przydzielonymi zadaniami:

Krainy wiecznego zimna

Wyprawa na lodowiec

Spotkanie z górą lodową

Tajemnice lodu

Gorący problem

• Każda grupa zapoznaje się ze swoim tekstem i przygotowuje się do prezentacji materiału - nauczyciel zwraca uwagę na konieczność dokładnego przeanalizowania informacji zawartych w tekstach.

• Ustna prezentacja wybranych ciekawostek z tekstu.

• Zespoły otrzymują ponownie swoje teksty, ale zmodyfikowane przez nauczyciela (z naniesionymi przez niego błędnymi informacjami), dokonują weryfikacji treści i wprowadzają stosowne poprawki (w każdym fragmencie są ukryte cztery błędy; patrz: załącznik nr 1 z wyróżnionymi pomyłkami).

• Głośno odczytują poprawione zdania, członkowie pozostałych grupy uważnie słuchają.

• „Poprawiamy błędy” - grupy wymieniają się tekstami i otrzymują od nauczyciela odpowiedni tekst z błędami.

Nanoszą poprawki, porównując otrzymany od nauczyciela tekst z tekstem podstawowym (ze „Świerszczyka”).

• Odczytanie poprawionych prac.

◙ „Z mrozem i na mrozie” - doświadczenia z lodem („Plac zabaw” w „Świerszczyku” s. 12-13).

• Nauczyciel przekazuje instrukcję doświadczenia, pomijając wnioski zawarte w tekście „Czary z butelką” i „Sztuczka z kostką lodu”, dzieci wykonują doświadczenia w swoich zespołach.

• Próby wyjaśniania zaobserwowanych zjawisk i sformułowanie wniosków przez dzieci, wspólne z nauczycielem porządkowanie wyników doświadczenia zapisanie ich na kartach obserwacji.

Dodatkowe propozycje doświadczeń do przeprowadzenia i omówienia przez nauczyciela (ciekawostki poszerzające wiedzę dzieci):

• „Lepka tacka z lodem” (Robert J. Brown „200 doświadczeń dla dzieci”).

Nauczyciel podaje instrukcję doświadczenia, nie ujawniając wniosków, uczniowie przeprowadzają je w grupach.

Należy chwycić metalową tackę z lodem wyjętą z zamrażalnika. Dzieci prawdopodobnie zauważą, że tacka przywiera do palców. Również wyjęta z tacki kostka lodu może „przykleić” się do nich.

Wyjaśnienie: Jeśli temperatura tacki i lodu jest niższa od zera stopni, wówczas ciepło ręki może rozmrozić warstewkę lodu. Po chwili jednak, kiedy palce się oziębią, woda ponownie zamarza.

Uwaga! Może się zdarzyć, że palec tak silnie przymarznie do tacki, że odrywając go, uszkodzimy sobie naskórek.

• „Punkt rosy” (Robert J. Brown „200 doświadczeń dla dzieci”).

Nauczyciel przekazuje zasady przeprowadzenia eksperymentu, nie podając wniosków.

Należy przygotować blaszaną, błyszczącą puszkę, wodę, małe kawałki lodu i termometr, następnie wlać wodę do puszki i włożyć do niej termometr. Potem trzeba wrzucać po kilka kawałków lodu, ciągle mieszając, i obserwować uważnie ścianki puszki. Gdy na jej błyszczącej powierzchni pojawi się mgiełka, trzeba zanotować temperaturę. Jest to tzw. punkt rosy.

Wyjaśnienie: Punkt rosy to temperatura, w której para wodna, znajdująca się w powietrzu, skrapla się.

Po dodaniu do wody mieszanki soli z lodem rosa na ściankach zamarznie, tworząc szron.

• „Zamrażanie za pomocą palców” (Robert J. Brown „200 doświadczeń dla dzieci”).

Nauczyciel opisuje zasady przeprowadzenia eksperymentu, nie podając wniosków.

Należy ścisnąć palcami dwie kostki lodu, stykając je płaskimi powierzchniami, i chwilę potrzymać. Kostki przymarzną do siebie.

Wyjaśnienie: Wzrost ciśnienia powoduje obniżenie się temperatury topnienia lodu i dlatego w miejscu stykania się kostek pojawia się woda. Następnie, gdy ciśnienie się zmniejszy, woda zamarza.

• Porównanie wniosków grup z materiałem ze „Świerszczyka” i scenariusza zajęć (patrz: wyjaśnienia).

◙ „Zorza polarna” - praca plastyczna.

• Uczniowie barwią kawałki wełny na dowolny kolor, zanurzając je w plastikowych kubeczkach z farbą, pozostawiają czysty kilkucentymetrowy odcinek. Następnie składają na połowę ciemną kartkę papieru. Rozchylają ją ponownie i na jednej części układają zabarwioną nitkę, tworząc fantazyjny wzór. Suchy koniec nitki wystaje poza krawędź papieru. Później zamykają kartkę i całość mocno przyciskają (np. książką). Trzymając przyciśniętą kartkę, delikatnie wyciągają nitkę za wystającą część. Wyciągana nitka tworzy na ciemnym tle niezwykły deseń, przypominający zorzę polarną. Dla uzyskania ciekawszego efektu można powtórzyć czynność z nitkami maczanymi w farbie innego koloru lub w farbie metalicznej czy perłowej. Całość można utrwalić lakierem z brokatem.

• Zorganizowanie wystawy prac.

Anna Ryta

Załącznik nr 1

Krainy wiecznego zimna

Nasza planeta ma kształt lekko spłaszczonej piłki.

Po przeciwnych stronach tej „piłki” są bieguny. Okolice

biegunów to najcieplejsze miejsca na Ziemi.

Wokół bieguna północnego (tego „na górze”) rozciąga się

Afryka . Zamiast „prawdziwego” lądu jest tam

jedynie morze pokryte warstwą lodu. Natomiast obszar

wokół bieguna południowego (tego „na dole”) to Antarktyka.

W Antarktyce znajduje się ląd zwany Antarktydą i jest on

kontynentem. Na Antarktydzie zanotowano najniższą

na Ziemi temperaturę - minus 25 stopni Celsjusza.

Cały ten ląd pokryty jest bardzo cienką - miejscami

mającą ponad cztery kilometry!- warstwą lodu. Czy

wiecie, że deszcz nie padał tam od dwóch milionów lat?

Wyprawa na lodowiec

Są miejsca na Ziemi, gdzie śnieg gromadzi się

wolniej , niż topnieje. Śnieg leżący na spodzie

robi się wtedy zbity, a po pewnym czasie zamienia się

w lód. Gdy z wierzchu stale przybywa śniegu,

a od spodu lodu, tworzy się lodowiec, czyli wolno

poruszająca się masa lodu. Lód lodowcowy w takich

górach jak Alpy przesuwa się w ciągu roku zaledwie

o 50 metrów, za to lód w Himalajach -

najniższych górach świata położonych

w Azji - może pokonać rocznie nawet półtora kilometra.

Lodowców nie spotkacie tylko na jednym kontynencie -

w Ameryce .

Tajemnice lodu

Lód wcale nie musi być biały. Lód lodowcowy jest

na przykład zielonkawy . Więcej ciekawostek

o lodzie zdradziliby wam glacjologowie, czyli naukowcy

zajmujący się badaniem lodowców. Wiele z nich

powstało tysiące, a nawet miliony lat temu.

Glacjologowie badają uwięzione w lodzie pęcherzyki

wody i kurz, który wędrując po świecie,

dawno temu mógł na przykład zostać strącony przez wiatr

z nosa jakiegoś dinozaura… W ten sposób naukowcy ci

dowiadują się, jak kiedyś wyglądała nasza planeta.

Glacjologowie próbują również dociec, co było

przyczyną istnienia epok lodowcowych. Podczas jednej

z nich, jakieś 300 milionów lat temu, cala Ziemia była

pokryta szronem i wyglądała jak gigantyczna

biała kula.

Gorący problem

Wielkie masy lodu, które pokrywają sporą część

powierzchni Ziemi, to przecież nic innego jak zamarznięta

woda. Gdyby cały ten lód nagle stopniał, poziom mórz

podniósłby się aż o 150 metrów. Zostałoby wtedy

zatopionych wiele obszarów zamieszkanych przez ludzi.

Pod wodą znalazłyby się: Londyn, Los Angeles, Tokio,

Szczecin czy Gdańsk. Właśnie dlatego ekolodzy ostrzegają

przed dziurą ozonową .

Chodzi o to, że zanieczyszczenia gromadzące się

w atmosferze zatrzymują przy Ziemi zbyt dużo

zimna . Gdy na naszej planecie robi się coraz

cieplej, lód topnieje coraz wolniej .

Spotkanie z górą lodową

Gdy lodowiec dotrze do morza, zaczyna pływać .

Mówi się wtedy, że się cieli. W ten sposób powstają góry

lodowe. Pływają one po morzach tak długo, aż

do wiosny . Topniejąc, przybierają

różne ciekawe kształty. Najmniejsze góry lodowe są wielkości

dużego budynku, a największe - małego miasta .

Ponad powierzchnię wody wystaje jedynie wierzchołek góry

lodowej, reszta jest zanurzona w morzu. Takie „ukryte”

bryły lodu są poważnym zagrożeniem dla ssaków .

Potrzebne będą:

„Świerszczyk” nr 4/2007, książki z serii „Co i jak” (wydawnictwo Atlas) - Joachim Mallwitz „Krąg polarny” (Wrocław 2000), Rainer Kothe „Ziemia” (Wrocław 2003), Rainer Cummenerl „Pogoda” (Wrocław 2004), Joachim Mallwitz „Arktyka i Antarktyda” (Wrocław 2000), książki z serii „Patrzę Podziwiam Poznaję” (Arkady), „Encyklopedia Naukowa dla dzieci i młodzieży” (Muza S.A.), Robert J. Brown „200 doświadczeń dla dzieci” (Prószyński i S-ka, Warszawa 1999), plastikowe butelki, blaszane puszki, metalowe tacki z lodem, nici, sól, termometr, ciemnoniebieskie, granatowe i czarne kartki z bloku technicznego formatu A4, farby plakatowe w tubach, farby metaliczne lub perłowe, wełna, lakier z brokatem.

---