„Scharakteryzuj relacje między władzą wykonawczą i ustawodawczą
w III Rzeczypospolitej na tle różnych modeli spotykanych na świecie”
Teoria monteskiuszowego trójpodziału władzy wyłożona w dziele „O duchu praw” polegająca na oddzieleniu władzy prawodawczej (parlament), wykonawczej (król, rząd lub prezydent) i sądowej (sądy), stała się podstawą rozwoju ustroju parlamentarnego. Konstytucja jako ustawa zasadnicza określa podstawowe zasady ustrojowe jak i stosunki między tymi władzami. W Polsce organami w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast
w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów.
Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym stanowi podstawę do określenia relacji między władzą wykonawczą
i ustawodawczą w III Rzeczypospolitej. Władze ustawodawcza i wykonawcza wpływają na siebie w kilku płaszczyznach. Przede wszystkim władza ustawodawcza - czyli Sejm, głosuje nad wotum zaufania dla rządu, czyli władzy wykonawczej. Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołuje Radę Ministrów w składzie zaproponowanym przez Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem
o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów. Jeżeli rząd nie uzyska wotum, rząd może być powołany
w kolejnych dwóch etapach trybu powoływania rządu. W przypadku, gdy nie uzyska wotum zaufania w żadnym z trzech etapów, prezydent może rozwiązać Sejm
i rozpisać nowe wybory. Kolejną ważną zależnością jest udział Prezydenta RP
w procesie legislacyjnym. Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 30 dni lub może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 2/3 głosów, Prezydent w terminie 7 dni podpisuje ustawę. Relacje między władzą wykonawczą a ustawodawczą istnieją także przy uchwalaniu budżetu państwa. Rada Ministrów jest zobowiązana przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej. Sejm dokonuje oceny wykonania ustawy budżetowej i podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium. W razie nieotrzymania absolutorium Rada Ministrów podaje się do dymisji. Zależności między władzą ustawodawczą a Prezydentem zawierają się także w jego kompetencjach, ponieważ posiada on inicjatywę ustawodawczą, zarządza on wybory do Sejmu i Senatu, zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu
i Senatu, a także może zwracać się z orędziem do Sejmu lub do Senatu. Ponadto Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi. Z kolei zaś Marszałek Sejmu, będący wewnętrznym organem Sejmu, w przypadku śmierci lub choroby prezydenta przejmuje jego kompetencje, a także zarządza wybory prezydenckie. Zarówno Prezydent jak i Rada Ministrów są odpowiedzialni konstytucyjnie i politycznie przed Parlamentem.
System rządów III Rzeczypospolitej zawiera wiele cech systemu parlamentarno-gabinetowego i jest podobny do systemu obowiązującego we Włoszech. Jednak we Włoszech zdecydowanie większe znaczenie ma władza ustawodawcza, ponieważ połączone Izba Deputowanych i Senat w Zgromadzenie Narodowe i reprezentanci regionów dokonują wyboru prezydenta. Prezydent podobnie jak w Polsce bierze udział w powoływaniu rządu i zarządza wybory do Parlamentu. Za odmienny wobec polskiego systemu rządów można uznać system brytyjski. Wielka Brytania jest monarchią i funkcjonuje tam system dwupartyjny.
W związku z tym w praktyce nie istnieje wotum nieufności wobec rządu, ponieważ premier pochodzi z partii, która wygrała wybory. Premier cechuje się silną pozycją w państwie. W przeciwieństwie do systemu polskiego desygnuje go nie prezydent, lecz monarcha stojący na czele zarówno władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jednak zgodnie z zasadą „król nie może działać sam”, wszystkie sprawy państwowe wykonywane są przez ministrów w imieniu monarchy lub przez monarchę „za zgodą i radą ministrów”. Monarcha podobnie jak prezydent w Polsce uroczyście otwiera pierwsze posiedzenie parlamentu. W Polsce prezydent ma stosunkowo szerokie kompetencje. Silna władza prezydenta jest charakterystyczna dla systemu prezydenckiego, który występuje na przykład w Stanach Zjednoczonych. Prezydent jest podobnie jak w Polsce głową państwa, ale ponadto jest też jednocześnie szefem rządu. Jako prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej, lecz jako lider partii, która wygrała wybory może proponować projekty ustaw. Tak samo jak prezydent Polski posiada prawo weta zawieszającego. Jednak dodatkowo posiada tzw. "weto kieszonkowe” - prezydent ma 10 dni na podpisanie ustawy, jeśli ustawa wpłynie do niego na 9 lub mniej dni przed końcem Kongresu i nie podpisze jej do końca Kongresu, wtedy ustawa wymiera. Inaczej niż w Polsce - prezydent i rząd nie są odpowiedzialni przed parlamentem.
Relacje między władzą wykonawczą a ustawodawczą w III Rzeczypospolitej
są typowe dla systemu parlamentarno-gabinetowego. Na tle różnych modeli spotykanych na świecie można zauważyć duże podobieństwa do systemu włoskiego, gdzie także występuje parlamentarno-gabinetowy system rządów. Inaczej niż
w Polsce wyglądają te relacje w Wielkiej Brytanii, państwie o systemie rządów gabinetowo-parlamentarnych. W Stanach Zjednoczonych, państwie o systemie prezydenckim, występują relacje między władzą wykonawcza a ustawodawcza, które na niektórych płaszczyznach są podobne do polskich - jest głową państwa i posiada weto zawieszające.
- 2 -