geografia ustna(stara matura) 2006


36. Dokonaj klasyfikacji migracji. Podaj przykłady.

Migracje to przemieszczenia ludzi z jednego miejsca do drugiego. Napływ do miejsca przeznaczenia to imigracja. Odejście z miejsca pochodzenia to emigracja. Powrót do ojczyzny ludzi, którzy opuścili ją w wyniku np. deportacji lub wysiedlenia to repatriacja. Migracje w zależności od czasu trwania mają charakter stały lub czasowy. Migracje na terenie jednego kraju lub regionu to migracje wewnętrzne, między krajami i kontynentami-zewnętrzne. Odbywające się z dobrowolnej decyzji-swobodne. Wymuszone-związane ze zdecydowanym pogorszeniem warunków życia

38.Przedstaw klasyfikacje państw świata według następujących kryteriów: wielkość powierzchni, liczba mieszkańców, wielkość PKB na jednego mieszkańca.

Państwa świata ze względu na wielkość powierzchni:

Ze względu na ilość mieszkańców:

Ze względu na PKB na jednego mieszkańca:

  1. Kraje wysoko rozwinięte z PKB przekraczającym 10 tys. $

  1. Kraje średnio rozwinięte z PKB od 3 do 10 tys. $

  1. Kraje słabo rozwiniete o PKB nie przekraczającym 3 tys. $

39) Scharakteryzuj podstawowe rodzaje odwzorowań kartograficznych, omawiając cechy otrzymanych siatek.

W siatce geograficznej układ południków i równoleżników nałożony jest na kulę (elipsodę) ziemską lub graficznie na model Ziemi-globus. Południki są w niej półokręgami a równoleżniki okręgami. Przecinają się one pod kątem prostym. Siatka ta wiernie opisuje kształt Ziemi lecz po sprowadzeniu do dwóch wymiarów ulega zniekrztałceniu.

Siatka kartograficzna jest to odwzorowany na płaszczyźnie lub powierzchni rozwijalnej (pobocznicy stożka lub walca) obraz siatki geograficznej, na którym każdemu punktowi odpowiada określony punkt na poziomej powierzchni Ziemi. Taka mapa zachowa tylko jeden

z trzech elementów wierności siatki geograficznej (pola powierzchni, odległości, kąty przecięcia się południków i równoleżników). Można więc otrzymać siatki:

Ze względu na rodzaj płaszczyzny rzutowania siatki kartograficzne dzielą się na:

40. Omów rozmieszczenie zasobów zróżnicowanych wielkości wydobycia oraz głównych eksporterów i importerów ropy naftowej na świecie

Główne rejony wydobycia węgla kamiennego to:

2/3 zasobów ropy naftowej znajduje się w Basenie Zatoki Perskiej. Pozostałe 1/3 to:

W 1997 roku największymi eksporterami ropy były: Arabia Saudyjska, Norwegia, Iran, Rosja.

Największymi jej importerami są: USA, Japonia, Niemcy, Włochy, Francja, Korea Płd, Holandia.

41. Omów formy ochrony przyrody w Polsce

Główny sponsor ochrony środowiaka w Polsce to Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dzięki niemu w latach 1995-1999 oddano do użytku ponad 2 tys. Oczyszczalni ścieków. Zainstalowano także urządzenia odpylające i neutralizujące gazy. Dużą pomoc materialną uzyskaliśmy również dzięki funduszowi PHARE. 400 mln. $ z 2 mld otrzymanych od PHARE wykorzystane zostalo na ochronę środowiska. Niektóre z państw klubu paryskiego zdecydowały się umorzyć 10% rat naszego zadłużenia jeśli te umorzone pieniądze zostaną wykorzystane do ochrony środowiska. Z tych pieniędzy powstał EKOFUNDUSZ. Finansuje on przedsięwzięcia dążące do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza w rejonacj przygranicznych, zmniejszenia zanieczyszczenia Bałtyku, zmniany struktur paliw wykorzystanych w Polsce i ograniczenia przez to emisji gazów cieplarnianych a także podtrzymania różnorodności biologicznej środowiska.

2. Scharakteryzuj podział administracyjny Polski obowiązujący od 1 stycznia 1999 roku.

Podział administracyjny Polski po 1999 roku ma charakter trójstopniowy (województwa, powiaty, gminy). Ma on usprawnić zarządanie państwem i umocnić samorządy terytorialne, mające przejąć z czasem wszystkie zadania dotyczące rozwoju lokalnego. Różni się on od poprzrdniego podziału z lat 1975-1998 przedewszystkim liczbą województw. Na rok 2000 miał ich 16 w przeciwieństwie do 49 poprzedniego, tylko w dwustopniowej formie (województwa, gminy).

3.Dokonaj klasyfikacji okręgów przemysłowych świata ze wzgłędu na miejsce ich lokalizacji.

69. Przedstaw działalność wiatru

Działąlność wiatru możę wywoływać:

5. Scharakteryzuj urbanizację w Polsce

Przyspieszenie procesów urbanizacyjnych nastąpiło w Polsce po II wojnie światowej. W tym czasie znacznemu zwiększeniu uległa ludność miast. Większość dużych i średnich miast leży na obszarach aglomeracji miejskich. Wyróżniamy aglomeracje:

43. Omów masy powietrza kształtujące pogodę w Polsce

Polska leży między obiema strefami wysokiego ciśnienia-wyżów zwrotnikowych i okołobiegunowych. Powietrze dążące do stanu równowagi przemieszcza się w stronę niżu leżącego w umiarkowanych szerokościach geograficznych. W konsekwencji ścierające się powietrze zwrotnikowe z okołobiegunowym tworzy front polarny. Powstająwtedy ośrodki niskiego ciśnienia przesuwające się ku wschodowi. Wędrowne niże poruszając się powodują szybkie przemieszczanie się dużych mas powietrza co powoduje szybkie zmiany pogody w Polsce. Pogodę w Polsce kształtują następujące masy powietrza:

7. Omów wydarzenia ery mezozoicznej

Era mezozoiczna trwała od 240 do 70 mln lat p.n.e. Dzieliła się na trias, jurę i kredę. Był to okres gwałtownego rozwoju wielkich gadów. Ptaki i ssaki były jeszcze nieliczne. Pod koniec kredy nastąpiło wielkie wymieranie gadów a także rozpoczeły się ruchy górotwórcze, które nasiliły się w trzeciorzędzie.

10. Przedstaw wydarzenia ery kenozoicznej

Era kenozoiczna (nowożytna dla świata zwierząt od 70 mln lat do dziś). Podzielona jest na trzeciorzęd i czwartorzęd. W erze kenozoicznej ukształtował się zasadniczo obecny układ lądów i mórz oraz charakter rzeżby powierzchi lądów i dna. Wynikło to z kulminacji orogenezy alpejskiej w paleogenie-wczesnym podokresie trzeciorzędu. Towarzyszył jej silny wulkanizm oraz ruchy lądotwórcze. W rezultacie tych procesów powstały najwyższe pasma góreskie takie jak: Himalaje, Kaukaz, Alpy, Atlas, Andy a także systemy rowów tektonicznych i zapadlisk okresowo zalewanych przez morza trzeciorzędowe. Ochłodzenie klimatu pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie doprowadziło do wielokrotnego nasuwania się i zanikania czap lodowych. W kenozoiku wykształciły się wszystkie obecne formy życia.

47. Przedstaw problemmy wyżywienia ludności świata

Jednym z podstawowych problemów wyżywienia ludności świata jest produkcja żywnosci, która nie nadąża za przyrostem ludności w krajach rozwijających się. Częste walki o władze w tych krajach oraz prestiż sprawiają, że nie szukają one pomocy w krajach rozwiniętych. Jednak nie tylko brak żywności jest problemem. Problemem jest też jej mierna jakość. Głód utajony spowodowany jest niedoborem określonych składników i witamin, soli mineralnych, a także mającego ogromne znaczenie białka. Głód utajony jest bardzo częstą przyczyną chorób, dotyka w większości dzieci, powodując ich upośledzenia, zmniejsza znacznie możliwości fizyczne i umysłowe u ludzi.

21. Scharakteryzuj skład i budowę atmosfery. W odpowiedzi uwzględnij znaczenie atmosfery dla życia człowieka na Ziemi.

Atmosfera składa się z: azotu (78,08%), tlenu (20,95%), argonu (0,93%), dwutlenku węgla (0,03%) i pozostałych gazów takich jak neon, hel, metan, krypton, wodór, ozon, ksenon (0,01%). Dwutlenek węgla i ozon nazywane są składnikami zmiennymi powietrza. Pozostałe składniki to stałe składniki powietrza.

Atmosfera zbudowana jest z:

Atmosfera ma znaczenie dla życia człowieka na Ziemi gdyż zawarty w niej ozon zatrzymuje promieniowanie nadfioletowe. Atmosfera a zwłaszcza stratosfera zatrzymuje również promieniowanie rentgenowskie.

13.Przedstaw zjawisko eksplozji demograficznej i jego skutki

Eksplozja demograficzna to bardzo szybki i gwałtowny wzrost liczby narodzin. Prowadzić on może do zmian w czasie zapotrzebowania na podstawowe usługi oświatowe i socjalne jak również na mieszkania oraz miejsca pracy.

90. Scharakteryzuj kształt i rozmiary Ziemi.

Ziemia jest delikatnie spłaszczoną kulą. Jej obwód w najszerszym miejscu wynosi ok. 40 tys. km. Ukształtowanie powierzchni Ziemi dzieli się na:

55. Omów budowę wnętrza Ziemi

Ziemia zbudowana jest z koncentrycznych powłok sferycznych o specyficznym składzie chemicznym i odmennych właściwościach fizycznych. We wnętrzu Ziemi wyróżnia się skorupę, płaszcz i jądro:

58. Dokonaj charakterystyki i klasyfikacji skał magmowych

Skały magmowe powstają w wyniku krzepnięcia i krystalizacji magmy we wnętrzu Ziemi lub też zastygnięcia lawy na jej powierzchni.

Skały magmowe klasyfikuje się również ze względu na odczyn chemiczny. Wyróżniamy skały kwaśne i zasadowe.

26. Dokonaj charakterystyki i klasyfikacji skał osadowych

Skały osadowe powstają na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku wietrzenia i diagenezy. Dzieli się ja na:

73. Scharakteryzuj wydarzenia ery paleozoicznej

W erze paleozoicznej wystąpiły dwie duże orogenezy-kaledońska i hercyńska

W konsekwencji obu falowań uformowały się cokoły kratonów młodych

77. Scharakteryzuj przemysł elektromaszymowy w Polsce

Największe ośrodki przemysłu elektromaszynowego zlokalizowane są w aglomeracjach miejskich. Taka lokalizacja daje duże zasoby wykwalifikowanej siły roboczej, zaplecze naukowo-badawcze oraz możliwości wszechstronnej kooperacji. Największe branże przemysłu elektromaszynowego:

24. Przedstaw rozmieszczenie zasobów oraz wydobycie wybranych surowców dla przemysłu chemicznego w Polsce

Przemysł chemiczny dzieli się na organiczny i nieorganiczny.

Przemysł organiczny wykorzystuje ropę i jej pochodne oraz węgiel. Półprodukty z przetwórstwa ropy pochodzą z Mazowieckich Zakładów Rafineryjno Petrochemicznych. Jej wydobycie pokrywa 1% zapotrzebowania Polski. Węgiel kamienny jest ulokowany w trzech zagłębiach: Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim. Najkorzystniejsze warunki wydobycia posiada Zagłębie Górnośląskie, najgorsze-Lubelskie.

Przemysł nieorganiczny wykorzystuje wydobywane u nas-siarkę oraz sól kamienną. Wydobycie soli ma miejsce w Wieliczce i Bochni(złoża wyeksploatowane) oraz na Wielkopolsce (Włodawa) i w woj. Kujawsko Pomorskim. Złoża Śląskie nie są eksploatowane. Polska posiada jedne z największych na świecie złóż siarki. Występuje ona na 3 obszarach: Tarnobrzeskim, Grzybowskim i Lubaczowskim.

Przemysł nawozów sztucznych według nowej technologii wykorzystuje gaz ziemny a jego złoża są dostępne na Podkarpaciu w rejonie Lubaczowa, Jarosławia i Przemyśla. Od kilkunastu lat eksploatuje się złoża na Nizinie Wielkopolskiej w okolicy Ostrowa oraz w woj. Zachodniopomorskim.

23. Przedstaw wymagania glebowo-klimatyczne, rozmieszczenie upraw oraz zróżnicowanie produkcji pszenicy i ryżu.

Pszenica wymaga żyznych gleb o odczynie obojętnym, starannej uprawy i obfitego nawożenia mineralnego. Jej odmiany ozime oraz jare (wysiewane wiosną) mają odmienne wymagania termiczne. Można je zatem uprawiać w obu podstrefach strefy umiarkowanej. Jej zasiew zajmuje największe obszary w Eurazji i Ameryce Północnej

Ryż wymaga żyznych, słabo przepuszczalnych gleb, umożliwiających długotrwałe utrzymywanie wody na parcelach. Ryż wymaga dużych i równomiernie rozłożonych opadów, które zapewnia klimat monsunowy. Najważniejsze rejony upraw ryżu:

Lokalne znaczenie mają też uprawy w Brazylii, Egipcie, Nigerii, Włoszech, Hiszpanii, Australii

63. Scharakteryzuj wymagania oraz zróżnicowanie produkcji ziemniaków w Polsce

Ziemniaki udają się na lekkich glebach. Wymagają jednak starannej uprawy i znacznego nawożenia. W początkowej fazie wegetacjii potrzebują dużo wody lecz ich uprawa nie udaje się na terenach podmokłych. Ponieważ uprawa ziemniaków wymaga większego nakładu pracy niż uprawa zbóż przestrzenne natężenie upraw wzrasta na terenach rozdrobnionego rolnictwa.

78. Omów genezę powstawania i występowania monsunów

Latem wskutek silniejszego nagrzewania lądów niż wody, nad lądami ciśnienie jest niższe niż nad oceanami w tej samej strefie ciśnienia. W zimie przeciwnie-nad lądami wyższe. Na wielu obszarach morskich te zmiany powodują sezonową zmianę kierunku krążenia powietrza i kierunku wiatru. Nazywa się je krążeniami monsunowymi a wiatry-monsunami. Monsun letni wieje od oceanu na ląd przynosząc wilgotne powietrze i opady

17. Omów działalność lodowców górskich

Niszcząca (erozyjna) działalnośc lodowców górskich polega na żłobieniu podłoża o zboczy dolin materiałem skalnym wmarźniętym w lód zwanym moreną. Pochodzi ona ze zwietrzelin dostających się w postaci lawin i obrywów lub innych ruchów masowych na pole firinowe czy na jęzor lodowcowy. Na twardych skałach działalność lodowcowa objawia się w postaci wygładzi skierowanych zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

19. Przedstaw rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej

Najwięcej opadów występuje wzdłuż frontów (zwłaszcza chłodnych), na obszarach silnej konwekcji termicznej oraz na dowietrznych stokach gór i wyżyn gdzie masy powietrza podlegają konwekcji wymuszonej. Najbardziej wilgotne obszary na Ziemi to:

Najmniejsze opady występują w strefach wyżów podzwrotnikowych na obszarach oddalonych od mórz lub położonych w cieniach opadowych barier górskich. Niewielkie opady w ciągu roku otrzymują też obszary okołobiegunowe. Najsuchsze miejsca na Ziemi położone są w strefach zwrotnikowych i podzwrotnikowych, zawdzięczają swoje uwarunkowania przepływowi zimnych prądów morskich ograniczających rozwój prądów wstępujących w atmosferze i formowanie się wielopiętrowych chmur.

42. Przedstaw wielkie formy ukształtowania dna oceanicznego

Do wielkich form ukształtowania dna oceanicznego zaliczamy:

45. Scharakteryzuj wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów

Wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów to:

61. Omów ruch obiegowy Ziemi i jego konsekwencje

Ruch obiegowy Ziemi to ruch wokół Słońca po orbicie eliptycznej. W czasie ruchu obiegowego Ziemia utrzymuje stałe nachylenie osi obrotu do płaszczyzny orbity. Podczas obiegu odległość Ziemi od Słońca zmienia się od ok. 147 mln km do ok. 152 mln km. Okres obiegu wokół Słońca wynosi 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund. Nazywa się rokiem.

Konsekwencją ruchu obiegowego Ziemi jest widoczny ruch Słońca po ekliptyce i ciągłe zmiany jego położenia w stosunku do gwiazdozbioru Zodiaku. Dalszymi konsekwencjami tego zjawiska jest zmienność astronomicznych pór roku

21 marca - astronomiczna wiosna (jesień)

21-22 czerwca - (w zależności od rozkładu lat przestępnych) lato (zima)

23 września - jesień (wiosna)

22 grudnia - zima (lato)

84. Omów rozmieszczenie i skutki trzęsień Ziemi

Obszary o szczególnie częstych i silnych trzęsieniach Ziemi to obszary sejsmiczne. Strefy sejsmiczne pokrywają się z występowaniem granic płyt litosfery. Najczęstrze i najsilniejsze trzęsienia Ziemi mają miejsce w rejonach grzbietów śródoceanicznych, rowów oceanicznych i towarzyszących im łańcuchów wysp i młodych pasm gór fałdowych. Skutki trzęsienia Ziemi zależą nie tylko od siły trzęsienia lecz także od stopnia zagospodarowania obszaru dotkniętego kataklizmem. Fale sejsmiczne powodują trwałe zmiany rzeźby terenu (tworzenie rozpadlin, zapadlisk i zrębów), oraz ogromne straty w ludziach i materialne. Na oceanie mogą doprowadzić do powstania tsunami.

75. Omów rodzaje wietrzenia skał

Wyróżniamy kilka rodzajów wietrzeń

88. Scharakteryzuj zjawiska wulkaniczne

Wulkanizm to ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się na powierzchnię Ziemi lawy i innych stałych i gazowych produktów wybuchu wulkanów. Lawa i inne produkty wulkaniczne wydobywają się albo kraterem albo szczelinami. Na powierzchni lawy budują pokrywy lawowe lub góry wulkaniczne o kształcie kopuł lub stożków.

Pokrywy lawowe powstają wskutek wylewów zasadowych law wzdłuż szczelin. Zasadowe lawy tworzą też płaskie stożki wulkaniczne, zwane wulkanami tarczowymi. Strome kopuły są zbudowane z law kwaśnych a strome stożki - z popiołów wulkanicznych lub warstw lawy i popiołu. Przebieg wybuchu zależy od rodzaju lawy i ilości zawartych w niej gazów. Gwałtowne wybuchy, pod dużym ciśnieniem gazu doprowadzają do rozpylenia lawy i powstania popiołów wulkanicznych. Popioły są wyrzucane aż do stratosfery. Gwałtowne wybuchy mogąteż doprowadzić do zniszczenia górnej części wulkanu i powstania kaldery. Wypływowi lawy towarzyszy też emisja gazów. Występowanie wulkanów związane jest z ruchem litosfery. Najwięcej wulkanów występuje w miejscach rozstępowania się płyt. Ogniska magmowe tworzą się również w miejscach gdzie płyta oceaniczna podchodzi pod kontynentalną. Dlatego wulkany występują często wzdłuż wybrzeży. Tworzą też łańcuchy wysp.

62. Wyjaśnij na czym polegają zjawiska krasowe. Omów formy terenu powstałe w wyniku zjawisk krasowych.

Zjawiska krasowe polegają na rozpuszczaniu przez wodę niektórych skał takich jak: dolomity, gipsy, wapienie i sole kamienne. Zjawiska te to krasowienie. Skrasowiała powierzchnię urozmaicają liczne zagłębienia powstałe wskutek rozpuszczania się skał (żłobki, lejki), a także wskutek ich zapadania. Z połączenia wielu lejków powstają rozległe obniżenia zwane poljami. Jaskienie kresowe mogą tworzyć podziemnie rzeki, które rozpuszczają skały, żłobią i poszerzają szczeliny drążąc w skałach studnie, kominy, korytarze. Są to formy kresu podziemnego. W Wielu jaskiniach wskutek wytrącania się ze skał węglanu wapnia z z przesączających się szczelinami wód krasowych powstają szaty naciekowe. Tworzą je pokrywy i skorupy kalcytowe oraz stalagtyty i stalagmity. Na przebieg procesów krasowych duży wpływ ma klimat. Rozpuszczanie wapieni przebiega o wiele intensywniej w ciepłym i wilgotnym klimacie.

51. Wykaż, że na terenie Tatr istnieją związki elementów środowiska przyrodniczego.

W Tatrach zaznacza się zróżnicowanie środowiska w zależności od budowy geologicznej i od wysokości bezwzględnej. Rodzaje skał i ich ułożenie wpływają na charakter rzeźby i stosunki wodne, a także rodzaje gleb i roślinności. Ze wzrostem wysokości następują zmiany klimatyczne, a wraz z nimi zmienia się szata roślinna, gleby, stosunki wodne, co z kolei wpływa na możliwość zagospodarowania obszaru. Rzeźba Tatr nawiązuje do rodzaju skał, ich odporności na niszczenie oraz formy tektonicznej. Najwyższe szczyty zbudowane są z granitów. Grejsy - mniej odporne od granitow tworzą szczyty o 300-400 m niższe. Szczyty zbudowane z węglanów osiągają wysokości od 1700 m do 2000 m. W niżej położonych Tatrach Zachodnich lodowce były mniejsze przez co przemodelowały tylko górne odcinki dolin. Śieć wodna jest uboga. Spadek i szerokość dna nawiązują do odporności skał. Węeglanowe podłoże stworzyło warunki do wykształcenia rędzin - żyznych i dość głębokich gleb.

Na wapieniach bogatsza jest flora. Na granitach jest uboga. Poszczególne partie gór mają różne warunki klimatyczne. Z piętrowo zmieniającymi się warunkami klimatycznymi zmienia się również szata roślina. Najniższe piętro roślinności to regiel dolny. Składa się z wapieniolubnych buków i jodeł z domieszką liściastych. Powyżej 1150 - 1200 m jest regiel górny ze świerkowym drzewostanem. Powyżej 1600 m występuje piętro kosodrzewiny, na które składają się sosny karłowate i lokalne reliktoria. Na wys. 1850 - 2050 m występuje piętro z roślinnością zielną a od wys. 2200 - 2350 piętro turni z dominującymi porostami

64. Przedstaw Ziemię jako planetę układu słonecznego]

Ziemia jest trzecią planetą od Słońca w naszym układzie słoneczneym. Leży w odległości ok. 150 mln km od niego. Ok. 70% powierzchni stanowi woda. Ziemia ma kształt zbliżony do spłaszczonej elipsody co jest rezultatem ruchu obrotowego. W najszerszym miejscu czyli równiku jej obwód wynosi ok. 40000 km. Konsekwencją geograficzną kształtu Ziemi jest spadek kąta padania promieni słonecznych w miarę zwiększania się szerokości geograficznej. Wynika z tego strefowość termiczna i klimatyczna powierzchni Ziemi. Konsekwencją rozmiarów i gestości Ziemi jest jej masa mająca wpływ na przyciaganie, które determinuje grubość atmosfery, procesy rzeźbotwórcze, cyrkulacje mas powietrza i obieg wody w przyrodzie.

70. Scharakteryzuj zróżnicowanie stopnia urbanizacji na świecie. Podaj formy koncentracji ludności miejskiej.

Najbardziej zurbanizowane kraje to te, które w przeszłości związane były z procesem industrializacji. Są to kraje, których odsetek ludności miejskiej przekracza 75%. W wielu krajach rozwijających się można zaobserwować ucieczkę ludności z przeludnionych wsi do miast w celu znalezienia pracy i polepszenia swoich warunków bytowych. Pracy w miastach nie starcza dla wszystkich przez co na obrzeżach tworzą się substandartowe dzielnice.

Aglomeracją nazywamy układ, w którym wokół dużego miasta powstaje większa liczba znacznie mniejszych.

Aglomeracja monocentryczna posiada jeden obszar centralny oraz kilka pierścieni zewnętrznych, podporządkowanych centrum.

Aglomeracja policentryczna (konurbacja) składa się z wielu równorzędnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego miast. Konurbacje ukształtowały się w wyniku koncentracji przemysłu i ludności, głównie na obszarach wydobycia surowców mineralnych. Wraz ze wzrostem poziomu życia, modernizacji i automatyzacji przemysłu aglomeracje mogą połączyć się w układy metropolitalne a dalszeą konsekwencją ich rozwoju jest powstanie megapolis.

54. Przedstaw rozwój liczby ludności świata

Gwałtowny rozwój liczby ludności świata nastąpił w ciągu 70 ostatnich lat. W tym okresie liczba ludzi uległa potrojeniu. Największy wzrost nastąpił tuż po II wojnie światowej co miało związek z naturalnym dążeniem populacji do jej odbudowania. Jeszcze w XIX w. liczba ludzi na Ziemi wynosiła tylko 1 miliard. Obecnie najszybszy przyrost dokonuje się w krajach Azji, Afryki, Ameryki Środkowej i Poludniowej. Na tych obszarach nastąpiła eksplozja demograficzna.

9. Scharakteryzuj rozmieszczenie złóż i wielkość wydobycia gazu ziemnego na świecie

Najbogatsze złoża gazu ziemnego znajduja się w Rosji w rejonach północnego Kaukazu - Stawropol oraz niezależnie od złóż ropy w północnej Nizinie Zachodniosyberyjskiej - Uriengoj, płw Jamał. Na drugim miejscu pod względem wielkości zasobów jest basen Zatoki Perskiej. Razem jest to 70% światowych zasobów. Reszta znajduje się w Zatoce Meksykańskiej i Morzu Karaibskim, płn. Afryce i zatoce Gwinejskiej oraz na Morzu Północnym.

Największymi producentami są kraje rozwinięte. W krajach naftowych gaz ten często jest bezproduktywnie spalany przy wydobyciu ropy

14. Scharakteryzuj środowisko przyrodnicze Niziny Mazowieckiej

Nizina Mazowiecka ma dobrze rozwinietą sieć rzeczną. Przeważają w niej gleby pseudobielicowe. Na obszarach piaszczystych zachowały się miejscami wieksze kompleksy leśne jak np. Puszcza Kampinoska oraz Kozienicka. Północna i południowa część Niziny Mazowieckiej mają chłodniejszy i wilgotniejszy klimat. Roślinność naturalną na tym obszarze stanowią lasy zróżnicowane w zależności od rodzaju podłoża i stosunków wodnych. Na piaskach są to bory sosnowe, na piaskach gliniastych i glinach-bory mieszane, grądy świetliste, dąbrowy. Na onszarach okresowo zalewanych łęgi a na podmokłych-olsy. Lasy głównie zachowane są na najsłabszych glebach bielicowych, na piaskach oraz terenach podmikłych nie nadających się pod uprawę.

Na Nizinie Mazowieckiej przeważają słabe gleby bielicowe, żadziej gleby brunatne występujące na glinach. W dolinach rzek występują mady a miejscami na wilgotnych utworach pylastych - żyzne czarne ziemie. Mazowsze stanowiło od wieków krainę rolniczą ze względu na równinny charakter rzeźby i łagodny klimat.

68. Scharakteryzuj zróżnicowanie rasowe ludności świata.

Rasy ludzkie zasadniczo dzielą się na trzy odmiany - trzy geograficzne rasy ludzkie

59. Scharakteryzuj przemysł włókienniczy w Polsce uwzględniając czynniki lokalizacji, główne ośrodki, wielkość produkcji, poziom zatrudnienia oraz zmiany zachodzące w produkcji.

Rozwój przemysłu włókienniczego miał w Polsce miejsce w XIX w. Ze względu na niskie nakłady po wojnie gałąź ta rozwijała się wolniej od pozostałych. Centrum polskiego włókiennictwa zanjduje się w Łodzi - Łódzkim Okręgu Przemysłowym. Na okręg Łódzki przypada 1/3 zatrudnionych w polskim włókiennictwie. Produkuje się tu 50% tkanin bawełnianych oraz ok. 35% wełnianych i jedwabnych. Jest to okręg w skali światowej. Na drugim miejscu pod względem produkcji znajduje się Okręg Dolnośląski z takimi ośrodkami jak Bielawa, Dzierżoniów i Kamienna Góra. Okręg ten dostarcza tkaniny bawełniane oraz ok. 50% krajowej produkcji wyrobów lnianych. Trzeci okręg to Bielsko-Biała, Andrychów i Kęty. Produkuje on tkaniny wełniane. Inne ośrodki to: Częstochowa, Białystok, Kalisz, Żyrardów, Zielona Góra. Jedyną branżą przemysłu włokienniczego rozwiniętą po wojnie jest dziewiarstwo. Duże zakłady dziewiarskie są m.in. w Jarosławiu, Jędzrzejowie, Łowiczu, Stargardzie Szczecińskim i w Biłgoraju.

W ostatnim okresie ze względu na załamanie się produkcji włókienniczej wystąpiły trudności ze skupem Wełny w Polsce. Od 1990 roku włukiennictwo znajduje się w stanie ostrego załamania. Powoduje to zacofanie technologiczne utrudniające sprostanie wymaganiom rynku KWR, brak środków na organizację produkcji oraz ograniczenie przez dawny rynek radziecki importu naszych produktów.

67. Omów przebieg zlodowaceń czwartorzędowych w Polsce

Ochłodzenie klimatu na przełomie trzecio i czwartorzędu doprowadziło do powstania w plejstocenie lodowca kontynentalnego w górach Skandynawskich. Wachania klimatyczne powodowały nierównomierny rozwój i zanik pokrywy lodowej.

27. Scharakteryzuj czynniki lokalizacji wybranych ośrodków przemysłu chemicznego w Polsce

Przemysł chemiczny dzieli się na dział zwiąków nieorganicznych i organicznych.

Do głównych dziedzin produkcji nieorganicznej należy przemysł sodowy. Podstawowym surowcem wykorzystywanym przez ten przemysł jest sól kamienna oraz wapień. Zakłady w Inowrocławiu, Janikowie i Krakowie zlokalizowane są blisko źródła zaopatrzenia w surowiec.

Wytwórnie kwasu siarkowego zlokalizowane są główie w pobliżu dużych odbiorców jak np. fabryki nawozów sztucznych. Stare fabryki nawozów lokowano w pobliżu zaopatrzenia w koks i energię. Nowe technologie wykorzystujace gaz ziemny determinują ich położenie w Puławach i Włocławku co miało wpływ na obniżenie kosztów transportu gazu. Ze względu na wodę zakłady te często znajdują się nad Wisłą. Stare zakłady nawozów fosforowych zlokalizowane były przy rynkach zbytu. Dotyczyło to: Krakowa, Wrocławia, Luboni.

Nowe wybudowane w Policach i Gdańsku są tak zlokalizowane z uwagi na dostawy fosforytów drogą morską. W Machowie ze względu na bliskość złoż siarki i dogodny transport fosforytow z Rosji.

Przemysł związków organicznych wykorzystuje pochodne ropy naftowej i węgla kamiennego. Półprodukty z przetwórstwa ropy dostarczają Mazowieckie Zakłady Rafineryjno Petrochemiczne w Płocku. Zakłady przetwarzające wegiel są zgrupowane na Śląsku i w jego pobliżu (Chorzów, Blachownia Śląska, Kedzierzyn).

Przemysł farmaceutyczny rozwinał się w dużych miastach z uwagi na niezbędną bliskość i współpracę wybitnych fachowców w dziedzinię chemii.

Przemysł Kosmetyczno-Perfumeryjny również znajduje się w pobliżu największych rynków zbytu jakimi są duże miasta.

28. Scharakteryzuj proces glebotwórzcy i profil glebowy

Proces glebotwórczy ma początek z chwilą wkorczenia organizmów a głównie roślinności, na powierzchniową warstwę litosfery. Obejmuje on mineralizację materii organicznej, powstawanie próchnicy a także przemieszczanie - wraz z wysychającymi i podsiąkajacymi wodami związków mineralnych i organicznych. Na przebieg procesu glebotwórczego maja wpływ takie czynniki glebotworcze jak: klimat, woda, organizmy żywe oraz ukształtowanie powierzchni, rodzaj skał, działalność człowieka i czas oddziaływania na skałe wymienionych czynników.

Profil glebowy:

30. Przedstaw wymagania glebowo-klimatyczne, rozmieszczenie upraw oraz głównych producentów roślin cukrodajnych na świecie

Trzcina cukrowa wymaga głębokich, żyznych gleb, wysokiej temperatury w ciągu całego okresu rozwoju oraz dużo wilgoci. Uprawia się ją w: Ameryce Środkowej i Północnej (Kuba, Meksyk, USA) oraz w Ameryce Południowej (Brazylia), Azji (Chiny, Filipiny), w Afryce (RPA). 70% cukru na świecie pochodzi z trzciny cukrowej.

Burak cukrowy uprawiany jest w strefie umiarkowanej. Uprawia się go głównie w Europie zwłaszcza we Wspólnocie Niepodległych Państw oraz w Niemczech, Francji, Polsce i USA.

31. Porównaj roślinność sawanny i stepu

Sawanny - formacje charakterystyczne dla strefy podrównikowej porastają przede wszystkim różne gatunki traw i roślin zielnych oraz mniej liczne gatunki drzew i krzewów, które mają często kształt parasola. W porze deszczowej roślinność bujnie się rozwija a w bezdeszczowej wysycha. Sawanny wraz ze zmianami pór opadów zmieniają się od wysokich i wilgotnych przez niskie do cieristych pustynnych.

Roślinność stepowa składa się głównie z roślin zielnych. Rozwineła się w klimacie kontynentalnym umiarkowanie suchym. Na utworach bogatych w wapń a zwłaszcza na lessach pod roślinnością stepową rozwineły się czarnoziemy. Zawierają dużo próchnicy i mineralnych składników pokarmowych. Uzyskuje się na nich wysokie plony roślin uprawnych.

86. Przedstaw ruchy górotwórcze oraz rodzaje gór

Ruchy górotwórcze maja związek z kolizjami płyt litosfery. Nacisk lub opór płyt powoduje sfałdowanie osadów dna oceanicznego. Pierwotne ułożenie skał osadowych jest niemal poziome. Pod wpływem bocznych nacisków tworzą się fałdy. Wyniesiona część fałdu nazywa się antykliną (siodłem), ugiętą ku dołowi - synkliną (łękiem). Fałdy mogą mieć rózną wielkość i kształt. Sfałdowany obszar tworzący nieckę to synklinorium, obszar wyniesiony po sfałdowaniu - antyklinorium. Fałdy sfałdowane powtórnie, przemieszczane na duże odległości od miejsca utworzenia to płaszczowizny. Sfałdowana strefa zwiększa obciążenie litosfery, która ulega wyniesieniu w astenosferę.

Następujące rodzaje gór to góry: fałdowe, zrębowe, fałdowo-zrębowe

87. Omów rozmieszczenie złóż oraz wydobycie ropy naftowej i gazu ziemniego w Polsce

Złoża ropy naftowej w Polsce występują w województwach: Zachodnio Pomorskim (Kamień Pomorski), Dolnośląskim, Lubuskim, Podkarpackim, Małopolskim. Wydobywa się ją w okolicach Jasła, Krosna, Gorlic, Partyni oraz Kamienia Pomorskiego. Wydobycie pokrywa mniej niż 1% zapotrzebowania krajowego.

Gaz ziemny początkowo wydobywany był na podkarpaciu w rejonie Lubaczowa, Jarosławia i Przemyśla. Od kilkunastu lat eksploatowane są złoża na Nizinie Wielkopolskiej (Ostrów Wielkopolski), oraz w okolicach Koszalina i Szczecina. Krajowe wydobycie pokrywa ok. 40% zapotrzebowania na gaz.

71. Przedstaw porty morskie handlowe Polski

Polska ma cztery duże porty morskie.

  1. Gdańsk

  2. Gdynia

  3. Szczecin

  4. Świnoujście

Gdańsk specjalizuje się w przeładunku węgla, ropy naftowej, siarki i drewna.

Gdynia specjalizuje się w przeładunkach drobnicy i zboża.

Szczecin i Świnoujście w przeładunkach węgla, rud żelaza i surowców chemicznych.

Gdańsk i Świnoujście utrzymują połączenia promowe z krajami skandynawskimi.

Ładunki przewożone polskimi statkami to przeważnie towary przesyłane do odległych portów. Przewozy do portów bałtyckich stanowią kilka procent.

60. Przedstaw wymagania glebowo-klimatyczne, rozmieszczenie upraw, produkcję i głównych eksporterów dowolnie wybranych używek

Kawa jest wieloletnia rośliną strefy międzyzwrotnikowej, wymagającą dużej ilości wilgoci, średniej ilości światła i dobrych, słabo przepuszczalnych gleb. Potentatem w jej produkcji i eksporcie jest Brazylia. Kawa uprawiana jest też w Kolumbii, oraz Indonezji, Wietnamie, Wybrzeżu Kości słoniowej, Meksyku, Etiopi, Indiach, Ugandzie i Gwatemali.

Kakao rośnie w prawie tych samych rejonach co kawa i ma zbliżone do niej wymagania glebowe. Największym jej producentem w 1998 r. Było Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Indonezja i Brazylia.

Herbata jest uprawiana w południowej i południowo wschodniej Azji. Największe znaczenie maja plantacje w Indiach, Południowo Wschodnich Chinach, Sri Lance, Kenii, Indonezji, Japonii i Turcji. Do eksporterów herbaty zaliczają się również Wielka Brytania, Holandia oraz inne kraje Europy zachodniej, które zajmują się jej reeksportem co ma związek z tradycjami kolonialnymi

20. Wykaż, że rybołówstwo ma zróżnicowany udział z zaspokajaniu potrzeb żywnościowych świata.

Rybołówstwo ma największe znaczenie w krajach niedysponujących odpowiednio rozległymi obszarami rolniczymi, a zwłaszcza w Islandii, Norwegii, Chile, Peru i Danii. Stosunkowo duże znaczenie ma ono również w Nowej Zelandii, Irlandii, Malezji, Senegalu i Tajlandii

11. Omów strukturę zatrudnienia ludności Polski i jej obecne zmiany

Polska należy do krajów o niezbyt wysokim poziomie aktywności zawodowej ludności. W ciagu ostatnich kilku dziesięcioleci w Polsce nastąpiły duże zmiany w strukturze zawodowej ludności. Przed wojną ponad 60% ludności pracowało w rolnictwie. Po wojnie następował stopniowy wzrost zatrudnienia w zawodach pozarolniczych a spadek w rolniczych choć ten odsetek i tak jest wyższy niż w pozostałych krajach Europy Zachodniej. Ma to związek z silnym rozdrobnieniem rolnictwa i jego niskim poziomie mechanizacji.

W stosunku do krajów wysoko rozwiniętych stosunkowo mały jest odsetek ludności zatrudnionej w sektorze usług (ok. 35%) w porównaniu do tych krajów (ok. 50%).

Wraz z przemianami gospodarczymi zrośnie zatrudnienie w sektorze usług, jednocześnie zminiejszając się w przemyśle.

Specyficznym dla Polski zagadnieniem jest duża grupa ludności dwuzawodowej (chłoporobotników). Są to osoby zatrudnione w zawodach pozarolniczych, które prowadzą jednocześnie gospdarstwo rolne. Stanowią oni ok. 20% ludności zawodowo czynnej. Ma na to wpływ m.in. duża ilość gospodarstw rolnych o powierzchni nie przekraczającej 5 ha. Gospodarstaw takie mają najczęściej zbyt niski dochód aby utrzymać rodzinę a wysokie koszty mieszkania uniemożliwiaja zamieszkanie w mieście i ograniczenie się do jednego zawodu.

15. Na przykładzie dowolnego obszaru eksploatacji i przetwórstwa surowców mineralnych w Polsce przedstaw wpływ eksploatacji i przetwórstawa surowców na środowisko

Wydobywanie węgla brunatnego w zagłębiu Bełchatowskim spowodowało bardzo duże zniszczenia w krajobrazie. Eksploatacja tych złóż dokonywana jest metodą odkrywkową czyli zdzieraniem powierzchniowej warstwy ziemi i skał aż do odkrycia złoża.

16. Przedstaw zjawisko eksplozji demograficznej i jego skutki

Gwałtowny przyrost ludności rozpoczął się w XX w. W wyniku poprawy warunków życia, postępu medycyny oraz podniesienia poziomu higieny nastąpiło ograniczenie śmiertelności, utrzymał się natomiast wysoki wskaźnik urodzeń niezmienny od czasów starożytnych. Spowodowało to gwałtowny przyrost ludzkości znany jako eksplozja demograficzna.

Wysokie tempo przyrostu naturalnego utrzymuje się w większosci krajów Afryki, w Azji południowej oraz Ameryce Łacińskiej. Ludność obszarów uprzemysłowionych i zurbanizowanych o wysokim standardzie życia, wykazuje znacznie niższy poziom rozrodzczości.

Skutki eksplozji demograficznej to m.in. problem z wyżywieniem dużej liczby ludności, trudność w dostępie do opieki medycznej, słaba możliwość edukacji, przeludnienie wsi, rozwoju patologii społecznych oraz wysoka stopa bezrobocia. Czynniki te dotyczą zwłaszcza krajów słabo rozwiniętych.

22. Omów czynniki lokalizacji przemysłu. Swoją odpowiedź poprzyj przykładami lokalizacji wybranych zakładów przemysłowych w Polsce.

Przemysł chemiczny związków nieorganicznych jest przykładem sieci wzajemnych zależności.

Podstawowym surowcem wykorzystywanym przez ten przemysł jest sól kamienna oraz wapień. Zakłady w Inowrocławiu, Janikowie i Krakowie zlokalizowane są blisko źródła zaopatrzenia w surowiec.

Wytwórnie kwasu siarkowego zlokalizowane są główie w pobliżu dużych odbiorców jak np. fabryki nawozów sztucznych. Stare fabryki nawozów lokowano w pobliżu zaopatrzenia w koks i energię. Nowe technologie wykorzystujace gaz ziemny determinują ich położenie w Puławach i Włocławku co miało wpływ na obniżenie kosztów transportu gazu. Ze względu na wodę zakłady te często znajdują się nad Wisłą. Stare zakłady nawozów fosforowych zlokalizowane były przy rynkach zbytu. Dotyczyło to: Krakowa, Wrocławia, Luboni.

Nowe wybudowane w Policach i Gdańsku są tak zlokalizowane z uwagi na dostawy fosforytów drogą morską. W Machowie ze względu na bliskość złoż siarki i dogodny transport fosforytow z Rosji.

35. Przedstwa rozmieszczenie rud żelaza i metali kolorowych w Polsce.

Rudy żelaza występują w Polsce w czterech obszarach: częstochowsko-wieluńskim, świętokrzyskim, łęczyckim i suwalskim. Pierwsze trzy złoża z racji ich rozproszenia i duży stopień wyeksploatowania nie maja większego znaczenia. Złoża suwalskie zawierają domieszkę tytanu i wanadu co uniemożliwia wytop żelaza. Ponadto złoża te mają trudne warunki zalegania a ich eksploatacja doprowadziła by do degradacji środowiska w stosunkowo czystym rejonie Polski.

Rudy miedzi występują i są eksploatowane w Zagłębiu Legnicko-Głogowskim. Ponadto istnieją wcześniej eksploatowane złoża w okręgu bolesławsko-złotoryjskim.

Rudy cynku i ołowiu występuja w północnym i wschodnim obrzeżu niecki węglowej i w trzech obszarach: bytomskim, olkuskim i chrzanowskim.

44. Scharakteryzuj zróżnicowanie i strukturę produkcji energii elektrycznej na świecie.

Zużycie energii elektrycznej jest funkcją poziomu rozwoju gospodarczego i warunków bytowania ludności. Jej produkcja zlokalizowana jest głównie na obszarach skoncentrowanej jej konsumpcji. Związane jest to z niemożnością jej opłacalnego magazynowania na dużą skalę oraz z szybkim wzrostem strat w sieciach przesyłowych w miarę wydłużania odległości.

Produkcja energii elektrycznej na danym obszarze jest funkcją lokalnego zapotrzebowania na prąd. Jej głównymi producentami są kraje rozwinięte.

Struktura produkcji według typów elektrowni jest zróżnicowana i determonowana na ogół dostępnością surowców energrtycznych oraz ogólnym poziomem rozwoju. W większości krajów dominuje produkcja prądu w elektrowniach cieplnych opalanych węglem kamiennym i brunatnym, olejem, opałowym, gazem ziemnym. Elektrownie atomowe wykazują niskie przeciętne koszty produkcji i są stosunkowo mało transportochłonne. Z uwagi na barierę kapitałową i technologiczną rozwineły się głównie w krajach wysoko rozwiniętych ubogich w konwencjonalne źródła energii. Ponadto ich rozwoj spowalnia presja społeczna.

Energetyka wodna z uwagi na wysoką kapitałochłonność budowy stopni wodnych rozwineła się na dużą skalę głównie w Europie Zachodniej, Kanadzie, Japonii, USA oraz Brazylii.

Energia ta często określana jest mianem „białego węgla”.

46. Omów zróżnicowanie występowania klimatycznych pór roku w Polsce

Na zachodzie kraju występuje przewaga wpływów oceanicznych, są mniejsze amplitudy roczne temperatury, wczesna wiosna o lato, krótka zima.

Na wschodzie jest przewaga wpływów kontynentalnych, roczne amplitudy większe, rosnące ku wschodowi, długie lato, zwłaszcza na południu, chłodna i długa zima.

Na północy kraju występuje przewaga wpływow morskich, duże zachmurzenie, amplitudy roczne i dobowe wzrastają w głąb lądu, lato jest łagodne i krótkie, a zima krótka na zachodzie a długa na wschodzie.

Na południu zaznacza się przewaga wpływu wyżyn i gór, są niższe temperatury, większe opady oraz duże zróżnicowanie warunków klimatycznych z zależności od wysokości i ekspozycji.

50. Porównaj klimaty strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej chłodnej

Klimat podzwrotnikowy charakteryzuje się średnią roczna temperaturą na poziomie od 10 do 20 stopni C, a temperatura najchłodniejszego miesiąca od powyżej 10 stopni (w klimatach morskich) so poniżej 0 stopni (w kontynentalnych). Latem w klimatach suchych panują bardzo wysokie temperatury. Opdady występują przeważnie w zimowym półroczu ( w klimatach monsunowych na odwrót).

Klimat strefy umiarkowanej chlodnej

52. Omów wzrost zapotrzebowania na energie wraz ze wzrostem gospodarczym świata. Scharakteryzuj zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na świecie.

Jeszcze do niedawna wzrost produkcji i zużycia energii elektrycznej dobrze odzwierciedlał dynamikę rozwoju poszczególnych krajów. Współcześnie wzrost PKB w krajach wysoko rozwiniętych osiąga się głównie dzięki rozwojowi sektora usług co wiąże się z ze stosunkowo niskimi nakładami energetycznymi.

W krajach rozwiniętych największym konsumentem tej energii jest przemysł. Od poziomu jego rozwoju, struktury, stopnia nowoczesności i organizacji produkcji zależy więc w głównej mierze jej zużycie globalne. Energia elektryczna w tych krajach jest równie szeroko wykorzystywana w transporcie, budownictwie, rolnictwie i gospodarce komunalnej. Dużo energii zużywają również gospodarstwa domowe jednak ich pobór prądu jest ustabilizowany ze względu na upowszechnienie się energooszczędnych urządzeń domowego użytku.

Jej produkcja zlokalizowana jest głównie na obszarach skoncentrowanej jej konsumpcji. Związane jest to z niemożnością jej opłacalnego magazynowania na dużą skalę oraz z szybkim wzrostem strat w sieciach przesyłowych w miarę wydłużania odległości.

Produkcja energii elektrycznej na danym obszarze jest funkcją lokalnego zapotrzebowania na prąd. Jej głównymi producentami są kraje rozwinięte.

Struktura produkcji według typów elektrowni jest zróżnicowana i determonowana na ogół dostępnością surowców energrtycznych oraz ogólnym poziomem rozwoju. W większości krajów dominuje produkcja prądu w elektrowniach cieplnych opalanych węglem kamiennym i brunatnym, olejem, opałowym, gazem ziemnym. Elektrownie atomowe wykazują niskie przeciętne koszty produkcji i są stosunkowo mało transportochłonne. Z uwagi na barierę kapitałową i technologiczną rozwineły się głównie w krajach wysoko rozwiniętych ubogich w konwencjonalne źródła energii. Ponadto ich rozwoj spowalnia presja społeczna.

Energetyka wodna z uwagi na wysoką kapitałochłonność budowy stopni wodnych rozwineła się na dużą skalę głównie w Europie Zachodniej, Kanadzie, Japonii, USA oraz Brazylii.

Energia ta często określana jest mianem „białego węgla”.

89. Oceń rolę żeglugi morskiej dla gospodarki świata.

Transport morski obsługuje przede wszystkim ekspedycję ładunków o wymianie międzynarodowej. W wielu krajach gdzie aktywność gospodarcza koncentruje się wzdłuż wybrzeży, jest też wykorzystywany do obsługi przewozów międzyregionalnych. Taką działalność określa się mianem żeglugi kapotażowej.

Żegluga transoceaniczna przegrała z lotnictwem walkę o przewóz pasażerów, drobnicy i płodów rolnych lecz nadal jest liderem jeśli chodzi o transporty masowych ładunków na duże odległości. Decyduje o tym m.in. niska cena takich usług.

Największy udział w przewozach morskich mają nadal surowce energetyczne a zwłaszcza ropa naftowa dlatego też do najważniejszych połączeń należą te, które łączą kraje naftowe z Europą Zachodnia, USA i Japonią. Na najczęściej uczęszczanych szlakach handlowych leżą największe porty morskie takie jak Rotterdam, Singapur, Yokohama, Long Beach, Nowy Jork, Londyn i inne.

83. Przedstaw przemysł elektroenergetyczny w Polsce, uwzglednij wielkość i strukturę produkcji oraz rozmieszczenie elektrowni.

Produkcja energii elektrycznej na świecie i w Polsce w minionych kilku dziesięcioleciach rosła bardzo szybko, przy czym wzrost ten w Polsce był szybszy niż w wielu innych krajach. Mimo to produkcja energii elektrycznej jest w naszym kraju niższa niż w krajach wysoko rozwinętych gospodarczo. Rozbudowie elektro energetyki towarzyszyła budowa coraz większych zakładów. Budowa dużych elektrowni umożliwiła obnizenie kosztow jednostkowych oraz obniżenie zużycia paliwa.

Ponad 60% energii w Polsce pochodzi z elektrowni opalanych węglem kamiennym a 22% jest dostarczane z elektrowni zlokalizowanych w GOPie (Górnośląskim Okręgu Przemysłowym) ze względu na bogate złoża węgla kamiennego na Śląsku.

Rynkową lokalizację mają wszystkie elektrociepłownie , które oprócz energii eletrycznej wytwarzają też parę wodną i ciepła wodę służące m.in. do ogrzewania domów, można to jednak robić tylko na niewielkie odległości. Eletrociepłownie są o wiele bardziej ekologiczne od elektrowni gdyż wykorzystują też pochodne produkcji energii eletrycznej czyli ciepłą wodę i parę, ponadto mają też niemal dwukrotnie większą sprawność. Na ich lokalizację duży wpływ ma zaopatrzenie w wodę.

Niewielki udział w produkcji energii elektrycznej przez elektrownie wodne (mniej niż 3%) spowodowany jest przez niski potencjał energetyczny polskich rzek. Taka energia jest czterokrotnie droższa niż wytworzona w elektrowni cieplnej.

81. Omów różnicę pomiędzy czasem miejscowym, strefowym i urzędowym.

Czas miejscowy (lokalny) różni się o 4 minuty co jeden stopień długości geograficznej.

Czas strefowy (używny na morzu) związamy jest z podziałem Ziemi na 24 południkowe strefy czasowe. W obrębie każdej strefy, obejmującej 15 stopni długości geograficznej jest ten sam czas strefowy (czas środkowego południka tej strefy). Różni się on o pełną godzinę od czasu sąsiedniej strefy.

Pierwsza strefa obejmuje obszar położony miedzy 7 stopni 30 minut W a 7 stopni 30 minut E.

Czas tego południka i tej strefy nazywany jest czasem uniwersalnym. W stosunku do niego określa się czas pozostałych stref dodając lub odejmując pełne godziny.

66. Przedstaw działalność wód płynących.

Wody opadowe spływające po pochyłościach terenu spłukują najdrobniejszy materiał zwietrzelinowy i przenoszą go w dół stoku. W luźnych utworach strugi wód żłobią formy erozyjne-żłobki deszczowe, wąwozy, a wyniesiony materiał osadza się w postaci stożków na spłaszczeniu stoku.

Rzeżbotwórcza działalność rzek prowadzi do powstawania dolin rzecznych i ich modelowania.

W czasie przetacznia z dużą energią rumoszu skalnego po dnie następuje żłobienie dna-Erozja denna, wgłębna - powstają stromościenne doliny V-kształtne, rzadziej szersze doliny.

Wielkość spadku rzeki wiąze się z odpornością skał. Skały odporne tworzą bystrza i wodospady a rzeka dążąc do wyrównania spadku niszczy progi wskutek erozji dennej czyli podcinania progu u podstawy przez spadającą z dużą energią wodę.

W środkowym biegu rzeki maleje jej spadek ale wzrasta przepływ wody co powoduje erozję boczną czyli podcinanie wklęsłego brzegu i przesuwanie się koryta rzeki.

Ujścia deltowe powstają gdy zbiornik wodny, do którego uchodzi rzeka, jest płytki, a przy brzegach występują silne prądy. Materiał rzeczny osadza się wtedy przy brzegu nadbudowywując dno zbiornika aż do powierzchni wody. Rzeka wydłuża swój bieg i rozdziela się a z osadów buduje na powierzchni stożek napływowy czyli deltę.

Ujścia lejkowate - estuaria powstaja w strefach pływow, gdyż wdzierając się w dno rzeki fala niszczy jego brzegi i rozszerza je, nadając kształt lejka

76. Omów rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej, uwzględniajac czynniki wpływające na koncentracje ludności.

Ekumena czyli obszar stale zamieszkany przez człowieka stanowi ok. 91% wszystkich lądów. Niezbednym warunkiem do życia jest woda, dlatego rozmieszczenie ludności na świecie jest ujemnie skorelowane z rozmiesczeniem pustyń. Deficyt wody powoduje, że spod osadnictwa wyłączone jest 20-23 mln km kwadratowych lądów. Z koleji gorące wilgotne powietrze jest wyjątkowo niekorzystne dla organizmu gdyż obniża jego wydolność a w takim klimacie dodatkowo kwitnie bujna roślinność, wytępują liczne szkodniki i pasożyty. Tereny okołorównikowe są też trunde w uprawie roli, dlatego traktuje się je raczej jako subekumeny.

Ludność od dawnych czasow chętnie osiedlała sięw sąsiedztwie mórz. Obszary oddalone od morza do 200 km zamieszkuje ok. 52% ludności. Obszary oddalone od morza o więcej niż 1000km stanowią 21% lądów a mieszka na nich ok. 14%b ludności.

Na rozmieszczenie ludności ma tez wpływ rozmieszczenie surowcow mineralnych oraz rozwój przemysłu i transportu a także rozmieszczenie gleb (i klimat).

48. wymień rodzaje ruchów wody morskiej Omów dowolnie wybrany

Prądy powierzchniowe to jakby potężne słone rzeki, tworzace skomplikowany system curkulacji, łączący się, rozgałęziający i zamykający w olbrzymie wiry. System ten obejmuje cały ocean światowy. Prądy niosące wody cieplejsze od otaczających są nazywane prądami ciepłymi i na odwrót.

Prądy głębinowe wywołane są zróżnicowaniem gęstości wody i przenoszą bardzo powoli chłodne wody głębinowe z wysokich do niskich szerokości geograficznych.

U wybrzeży kontynentów, szczególnie tam, gdzie wiatry odpychaja od lądu ciepłe wody powierzchniowe, występują prądy wstępujące wynoszące chłodne wody głębinowe ku powierzchni.

Fala pływowa wywołana jest wzajemnym przyciąganiem Księżyca, Słońca i Ziemi. Przyciąganie Księżyca, a w mniejszym stopniu Słońca, powoduje na Ziemi podnoszenie się poziomu wó w częściach globu ku nim zwróconym oraz położonych po przeciwnej stronie. W tym czasie na pozostałym obszarze następuje obniżenie poziomu wod. Wraz z ruchem obrotowym Ziemi zmienia się położenie obszarow przypływu i odpływu, a w danym miejscu w czasie doby księżycowej (24 godz. 50 min.) dwukrotnie występuje przypływ i odpływ.

53. Omów warunki tworzenia się i budowę lodowców, przedstaw typy lodowcow i podaj przykłady ich występowania

Pokrywy lodowe, tworzące lodowce górskie lub lądolody powstają tam, gdzie ukształtowanie terenu sprzyja gromadzeniu się dużych ilości śniegu, który wskutek niskich temperatur nie zostaje stopiony w ciągu lata. Gromadzący się śnieg, pod wpływem panującej temperatury i przy dużej wilgotności powietrz oraz ciśnienia nadległych warstw, przekształca się w firn, a następnie w lód lodowcowy. W miarę gromadzenia się coraz to większych pokładow lodu - lodowiec w postaci jęzorow lub pokryw zaczyna spływać w dół, wykorzystując obniżenia terenu.

Lodowce górskie występują we wszystkich strefach klimatycznych. W ich budowie wyróżnia się: pole firnowe, położone zawsze powyżej granicy wiecznego śniegu i jęzor lodowcowy.

W zależności od ukształtowania powierzchni terenu oraz ilości opadów śniegu lodowce przybierają różne formy.

Lodowce alpejskie najczęściej mają rozłożyste, wklęsłe pole firnowe i wypływający z nich długi jęzor o wypukłym profilu poprzecznym.

Lodowce himalajskie mają liczne jęzory, które łączą się ze sobą jak dopływy rzek w rzeke główną.

W Skandynawii na płaskich grzbietach górskich powstały lodowce w postaci czapy z krótkimi jęzorami - typ norweski.

Na Alasce powstają lodowce zwane podgórskimi. Powstają przez połączenie się lodowców spływających z gór w jedno pole lodowe.

Lądolodami lub lodowcami kontynentalnymi nazywane są potężne tarcze lodowe Grenlandii i Antarktydy, jak również tarcze lodowe pokrywające w plejstocenie Europę i Amerykę Północną.

56. Scharakteryzuj dowolnie wybrany okręg przemysłowy Polski, uwzględniając czynniki lokalizacji przemysłu, główne ośrodki, poziom zatrudnienia oraz zmiany zachodzące w produkcji

Rozwój przemysłu włókienniczego miał w Polsce miejsce w XIX w. Ze względu na niskie nakłady po wojnie gałąź ta rozwijała się wolniej od pozostałych. Centrum polskiego włókiennictwa zanjduje się w Łodzi - Łódzkim Okręgu Przemysłowym. Na okręg Łódzki przypada 1/3 zatrudnionych w polskim włókiennictwie. Produkuje się tu 50% tkanin bawełnianych oraz ok. 35% wełnianych i jedwabnych. Jest to okręg w skali światowej.

W ostatnim okresie ze względu na załamanie się produkcji włókienniczej wystąpiły trudności ze skupem Wełny w Polsce. Od 1990 roku włukiennictwo znajduje się w stanie ostrego załamania. Powoduje to zacofanie technologiczne utrudniające sprostanie wymaganiom rynku KWR, brak środków na organizację produkcji oraz ograniczenie przez dawny rynek radziecki importu naszych produktów.

85. Scharakteryzuj etapy rozwoju demograficznego społeczeństw

Faza I - Charakterystyczna dla ludności żyjącej na bardzo niskim poziomie rozwoju; obecnie występuje tylko w nielicznych populacjach (np. wśród tubylców na Andamanach)

Faza II - Osiągnięcia medycyny i wzrost zasięgu oddziaływania służby zdrowia wpływają na zmniejszenie się współczynnika zgonów. Schyłek tej fazy odpowiada eksplozji demograficznej i obecnie występuje w np. Nigrze

Faza III - Na początku tej fazy przyrost naturalny osiąga z przyczyn podobnych jak w fazie II najwyższy poziom, następnie nieco się obniża. Obecnie występuje np. w Nigerii

Faza IV - Liczba zgonów jest mała, co wynika z poziomu wiedzy medycznej, zasięgu oddziaływania służby zdrowia i struktury wieku ludności. Występuje obecnie w krajach rozwiniętych gospodarczo (w Europie Zachodniej wystąpiła już w latach 60. XX wieku)

Faza V - Wśród niektórych społeczeństw poziom urodzeń zbliża się do poziomu umieralności, a nawet liczba urodzeń może być mniejsza od liczby zgonow; przyrost naturalny jest wtedy ujemny, następuje zmniejszenie liczby ludności, czyli tzw. regres demograficzny. Jest on wyróżniony jako piąta faza rozwoju demograficznego lub podtyp fazy czwartej.

80. Omów rozmieszczenie i podłoże współczesnych konfliktów zbrojnych na świecie

Konfliktem, który zwraca na siebie najwiekszą uwagę w ostatnim czasie jest wojna w Iraku.

Amerykańska inwazja mająca doprowadzić do Obalenia reżimu Saddama Husajna pod pretekstem poszukiwania broni masowego rażenia przerodziła się z planowanej operacji w krwawą wojnę nie przynoszącą ostecznego finału. Choć część celów Amerykanów takich jak m.in. utworzenie nowego demokratycznego rządu można uznać za udaną to jednak w ostatnim czasie partyzanci popierający dawny reżim stają się coraz silniejsi co może doprowadzić do powtórzenia się przegranej Ameryki podobnie jak podczas wojny w Wietnamie.

Innym konfliktem toczącym się od ponad pół wieku jest konflikt izraelski-arabski. Zasadniczym jego powodem jest działalność Organizacji Wyzwolenia Palestyny, wspieranej przez rządy krajów arabskich. Palestyńczycy pozbawieni swojego kraju zmuszeni zostali do konfliktu z Izraelem. Jego bezowocność doprowadziła do pierwszych rokowań pokojowych i utworzenia autonomii palestyńskiej, w której skład wchodził Zachodni brzeg Jordanu i Strefa Gazy. Proces pokojowy zapoczątkowany na początku lat 90. nie został zakończony a na przełomie wieków zaczeły mnożyć się zamachy terrorystyczne skierowane ku ludności cywilnej Izraela, który przeprowadzał krwawe odwety. Mimo Przeprowadzenia pierwszych wyborów w Autonomii sytuacja w regionie nadal jest napięta.

Konflikt indyjsko-pakistański nazywany jest „wojną na dachu świata” ze względu na granice między obydwoma krajami, która przebiega przez Himalaje. Konflit trwający od 1947 roku toczony jest o prowincje Kaszmir, która choć bliższa etnicznie i religijnie Pakistanowi właczona została do Indii. Wojna ta doprowadziła w 1949 roku do podziału Kaszmiru przez ONZ. Obie strony do dziś utrzymują na granicy znaczne siły wojskowe. Sytuacje potęguje fakt, iż oba kraje posiadaja broń nuklearną.

6. Omów wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze

Rownowaga między człowiekiem a środowiskiem utrzymywała się jeszcze do XVIII wieku. Dopiero rozwój przemysłu fabrycznego w tym wieku doprowadził do zmian na niespotykaną skalę. Największe natężenie procesów degradacji miało miejsce w połowie XX wieku. O istnieniu tych procesów uświadomiono sobie dopiero w latach 60. XX wieku i wtedy też zaczeły one znacznie zwiększac swoje tempo.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat poznano procesy zagrazające równowadze przyrody w skali globalnej.

Stan ten prowadzi do kryzysu środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji do ujawnienia mechanizmów ograniczających rozwoj gospodarczy a zmiana warunków fizycznych i chemicznych czyli przekroczenia barier biologicznych może doprowadzic do obumierania roślin i zwierząt.

8. Przedstaw budowę geologiczną Polski na tle budowy geologicznej Europy

Polska położona jest w strefie przejściowej między pozaalpejską Europą Zachodnią a Europą Wschodnią, w miejscu największego przewężenia pomiędzy Europą Północną i Śródziemnomorską, Od północy obramowana Bałtykiem, a od południa pasmami górskimi Sudetów i Karpat, jest w większości krajem nizinnym. Do wysokości 300 m n.p.m. położonych jest 91% powierzchni kraju, od 300 do 1000 m - ok. 8,5%, a ponad 1000 m zaledwie 0,2%.

Główne rysy ukształtowania powierzchni Polski są efektem jej położenia na pograniczu głównych geologicznych jednostek strukturalnych Europy, do których należą:

W platformie prekamberyjskiej silnie sfałdowane i zmetamorfizowane skały prekamberyjskie tworzą krystaliczny trzon platformy. Jego powierzchnia znajduje się na różnych powierzchniach pod pokrywą skał osadowych, które gromadziły się tu od paleozoiku po kenozoik. Pokrywa platformowa jest uboga w surowce mineralne. Występuje tu węgiel kamienny oraz surowce skalne jak margle, iły, piaski i żwiry polodowcowe.

Platforma paleozoiczna stanowi odrębny element skorupy ziemskiej o znacznie mniejszej grubości i stabilności niż platforma prekamberyjska. Podłoże platformy ulegało sfałdowaniu w czasie orogenez kaledońskiej i hercyńskiej.

Obszar fałdowań alpejskich w Europie obejmuje południową część kontynentu. W budowie geologicznej Karpat wewnętrznych wyróżnia się tatrzański trzon krystaliczny, dwie serie wapienne: wierchową i reglową, flisz, podhalański oraz pieniński pas skałowy. Granitowy trzon krystaliczny Tatr powstał w czasie orogenezy hercyńskiej jako intruzja magmowa. Karpaty zewnętrzne zbudowane są ze skał fliszowych, które gromadziły się od górnej jury. W sfałdowanych osadach fliszowych powstały złoża gazu ziemnego oraz ropy naftowej, a także liczne wody mineralne. W okolicach Wieliczki występują złoża gipsów, a w okolicach Tarnobrzegu złoża siarki.

18. Wykaż, że na terenie Polski istnieje zróżnicowanie struktury użytkowania rolniczego ziemi.

Na terenach górskich czynnikiem mało sprzyjającym rozwojowi gospodarki rolnej są silna deniwelacja terenu oraz warunki termiczne, na pojezierzach - duże powierzchnie zajete przez jeziora, rozległe obszary piaszczyste (sandry), oraz urozmaicona rzeźba. Na Śląsku - duże powierzchnie zajęte przez górnictwo węglowe i przemyśł przetwórczy. Największym odsetkiem użytków rolnych charakteryzuje się środkowa i środkowo-wschodnia część kraju. Wiąże się to z istnieniem od wieków rozproszonego osadnictwa wiejskiego. Brak innych źródeł utrzymania prowadził do silnego rozdrobnienia gospodarstw i zajmowania na cele rolnicze terenów leśnych.

Najmniej gruntów ornych mają tereny zachodnie i górskie (poniżej 40%), najwięcej środkowa część kraju (ponad 55%).

34. Omów wiatry wywołane globalną cyrkulacją atmosfery

W strefie międzyzwrotnikowej powietrze unoszone nad równikiem i opływające górą ku biegunom już w podzwrotnikowych szerokościach geograficznych przybiera kierunek zbliżony do zachodniego. W górnej troposferze i dolnej stratosferze rozwija się zachodni prąd strumieniowy. Wobec stałego napływu powietrza z nad równika, przy mniejszym obwodzie globu, powietrze niesione prądem strumieniowym osiada. Przy powierzchni powstaje obszar wysokiego ciśnienia i związany z nim pas ciszy. Różnica ciśnień powoduje przepływ powietrza ku równikowi. Powstają wiatry zwane pasatami. Na półkuli północnej są to wiatry północno-wschodnie, a na półkuli południowej - południowo-wschodnie. W pobliżu równika pasaty spotykają się. W strefie zbieżności pasatów przeważają wznoszące ruchy powietrza, a przy powierzchni występują jedynie cisze lub słabe wiatry. W ten sposób zamyka się krążenie powietrza obejmujące strefe międzyzwrotnikową, a nawet wykraczające po za nią.

37. Omów wpływ ukształtowania terenu Polski na ilość i rodzaj opadow atmosferycznych.

Najwięcej opadów (powyżej 1000 mm) otrzymują obszary górskie położone na wysokości 1500-2000 m n.p.m., stosunkowo dużo pojezierza i wyżyny; średnio na każde 100 m wzniesienia przybywa 70 mm opadu, ponadto więcej opadow otrzymuje strona dowietrzna. Przy przeważajacych wiatrach zachodnich, niosących wilgotne powietrze, więcej opadów ma np. zachodnia część Pojezierza Pomorskiego niż część wschodnia i Pojezierze Mazurskie. Najmniejsze ilości opadów otrzymują tereny położone nad środkową Wartą i Notecią po dolinę środkowej Wisły, nawet poniżej 500 mm, co jest spowodowane brakiem wzniesień i położeniem w cieniu opadowym Pojezierzy Zachodniopomorskiego i Lubuskiego.

65. Omów rozmieszczenie zasobów, zróżnicowanie wielkości wydobycia oraz głównych importerów i eksporterów węgla kamiennego na świecie.

Nie wszystkie zasoby węgla zostały udokumentowane ale szacuje się, że 95% wszystkich zasobów znajduje się na półkuli północnej.

Od lat najwieksze wydobycie węgla kamiennego maja Chiny (ok. 32% światowego udziału). Do największych zagłębi zalicza się Szensi (na południowy zachód od Pekinu), Szansi (na zachód od Szensi). Duże zasoby mają Stany Zjednoczone a największe złoża znajdują się w zagłębiach: Północnych, Środkowych i Południowych Appalachów.

Trzecie miejsce pod względem wydobycia zajmują Indie. Kraj ten posiada tylko jedno duże zagłębie (Damodar) ale dostarzcza prawie 7% światowego wydobycia.

Do dużych producentów należą też Rosja, Australia, RPA, Polska, Wielka Brytania i Niemcy.

82. Scharakteryzuj ludność Azji

Ludność Azji stanowi połowę całej ludzkiej populacji. W zdecydowanej większości należą do niej Chińczycy i Hindusi. Oba te narody razem posiadają ponad 2 miliardy obywateli. Wśród mieszkańców Azji przeważają przedstawiciele rasy żółtej (mongoidalnej) lecz nie brakuje także ras europoidalnych np. mieszkańców bliskiego wschodu. Religie najbardziej popularne wśród azjatyckiej ludności to buddyzm, hinduizm i islam. Azja ma też mnogość ludów koczowniczych takich jak Kazachowie, Mongołowie, Afganowie, Arabowie, Tatarzy, Jakuci, Ujgurzy i inne.

33. Przedstaw ugrupowania integracyjne o charakterze gospodarczym, w których skład wchodzą państwa Europy.

1. Omów wpływ prądów morskich na klimat Afryki.

4. Wykaż, że w strefie klimatów umiarkowanych istnieją związki gleb strefowych i formacji roślinnych.

12. Wykaż, że skały świadczą o przeszłości geologicznej miejsca, w którym się znajdują.

25. Scharakteryzuj obroty i strukturę towarową międzynarodowej wymiany handlowej.

32. Scharakteryzuj portowe okręgi przemysłowe Polski.

49. Wykaż, że na terenie Polski istnieje zróżnicowanie typów genetycznych gleb, oraz ich związek z innymu elementami środowiska przyrodniczego.

57. Przedstaw zmiany i zróżnicowanie struktury demograficznej świata.

72. Omów typy genetyczne jezior.

74. Omów niekonwencjonalne źródła energii, oceń możliwość ich szerszego wykorzystania.

79. Przedstaw rzeki Polski, uwzględniajac wielkość, reżimy i stan czystości.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
matura ustna polski 05 2006 32A6VN6JFW3ELOAX56BIT2QDN2W33LJ5EKKUFEY
Matura ustna z jezyka polskiego 2006 - spis tematów, Matura
Zestawy matura (stara matura ustna)
matura 2006 ustna podstawa
matura 2006 dwu, a1 model m2006
2002 stara matura pr odp(1)
Tematy na czesc ustna egzaminu maturalnego, Matura - materiały, Epoki literackie
matura ustna polski, MATURA POLSKI
Biologia stara matura 2004 cz 2[1]
200 sytuacji na maturę ustną, Egzamin maturalny
Geografia2009 pp odpowiedzi, Matura Geografia, Matura Geografia, TESTY MATURALNE, Matura-Geografia-M
jezyk polski, MATURA USTNA-konspekt, MATURA USTNA
matura 2006 dwu, a1 trans m2006

więcej podobnych podstron