Powszechna Historia Państwa i Prawa - Egzamin :

1)Zagadnienia Wstępne :

a)Ramy chronologiczne i terytorialne przedmiotu

b)Pojęcia podstawowe - państwo ,prawo ,stratyfikacja społeczeństwa - klasy i stany ,formacja społeczno - ekonomiczna ,układ ,typ i forma państwa ,asynchronizm

2)Epoka Przedfeudalna :

a)Germanowie :

b)Słowianie :

3)Państwo feudalne :

a)Państwo frankijskie :

• rys historyczny :

• panowanie Merowingów :

• 496 - Klodwik przyjmuje katolicyzm

• podział państwa na 3 części :Neustria ,Burgundia ,Austrazja

• królowie tracili władzę na rzecz arystokracji i majordomów

• 687 - Pepin Heristal (majordom) przywrócił jedność państwa

• 732 - bitwa pod Poitiers (syn Pepina Karol Martel odpiera najazd Arabów)

• 751 - syn Karola Pepin Mały koronuje się na króla Franków

• panowanie Karolingów :

• 800 - Karol Wielki zostaje cesarzem rzymskim

• tendencje odśrokowe ,najazdy Normanów

• 843 - traktat w Verdun (podział państwa na 3 części

• warunki i ustrój społeczno - gospodarczy :

• upadek handlu wskutek odcięcia Europy od Bliskiego Wschodu przez Arabów

• brak znaczenia gospodarczego miast

• brak możliwości ingerencji państwa w gospodarkę

• rozwój wielkiej własności ziemskiej :

• rodzaje wielkiej własności :

• własność królewska - dawne królewskie domeny , majątki władców podbitych ,grunty niczyje

• własność kościelna - nadania monarchy i wilekich właścicieli ziemskich ,od Pepina Małego dziesięciana (cała ludność)

• majątki świeckich możnowładców - nadania królewskie,bezprawne zabory ,pochłanianie drobnej własności prywatnej (prekaria - dobrowolne oddawanie się wolnych chłopów pod opiekę wielkich właścicieli ; chłop oddawał swemu panu swoją ziemię na własność i otrzymywał ją z powrotem w użytkowanie w zamian za pewne świadczenia ,pan natomiast zapewniał chłopu bezpieczeństwo)

• organizacja wielkiej własności - system dominialny - grunty seniora dzieliły się na grunty uprawiane na własny rachynek przez pana i na grunty użytkowane przez chłopów

• immunitet - przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela, w którym król wzbraniał swym urzędnikom wkraczania - w zakresie określonym w przywileju - na dobra immunizowane dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa

• społeczeństwo dzieliło się na ludzi wolnych oraz półwolnych i niewolnych

• ustrój lenny - dotyczy wzajemnych powiązań pomiędzy feudałami oraz ich stosunku do manarchy ;poszczególni feudałowie mieli określone miejsce w hierarchii feudalnej jako wasale dzierżący od króla albo od innych seniorów ziemię w zamian za służbę wojskową oraz jako seniorzy w stosunku do własnych wasali :

• stosunek wasalny był stosunkiem osobistym ;wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych i zobowiązywali się wobec nich pod przysięgą do wiernej dożywotniej służby jako ich wasale (komendacja); kapitularz z Mersen (847) - nakazywał wszystkim wolnym wybrać sobie seniorów ,a wszystkim seniorom nakzywał stanie się wasalami królewskimi

• stosunek beneficjalny - stosunek rzeczowy pomiędzy feudałami ; nadanie ziemi w użytkowanie dla wynagrodzenia lub pozyskania sobie wasala ;początkowo dożywotnie później dziedziczne

• władza królewska :

• państwo frankońskie było związkiem szczepowym (związkiem osobowym) , więc król tytułował się rex Francorum - król Franków

• król miał początkowo obowiązki jedynie wobec Franków (inne ludy były tylko ludami podbitymi) ,od czasów Karola Wielkiego władza królewska rozciągała się na wszystkich poddanych

• monarchia miała charakter patrymanialny - królowie traktowali ziemię ,którą władali jako swoją własność prywatną (nadawali immunitety ,rozdawali ziemię)

• następstwo tronu :

• godność królewska stała się dziedziczna

• państwo podlegało podziałom między członków królewskiego rodu (prowadziło to do wojen dynastycznych)

• po traktacie w Verdun (843) monarchia stała się elekcyjna (prawo wyboru króla miała wąska grupa możnych świeckich i duchownych)

• zakres władzy królewskiej :

• sprawy wojny i pokoju ;w jegu ręku spoczywa władza wojskowa

• król był strażnikiem pokoju ;czuwał nad utrzymaniem miru królewskiego (za złamanie groziły wysokie kary) ;

• posiadał zwierzchnictwo sądowe - król mógł powołać przed swój sąd każdą sprawę ,której rozsądzeniem był zainteresowany

• posiadał władzę wykonawczą (bannus) - prawo wydawania rozkazów (za złamanie rozkazu groziły wysokie kary)

• posiadał władzę ustawodawczą - miał prawo do wydawania kapitularzy (na wzór rzymski)

• stosunki władcy z Kościołem :

• Kościół popierał królów frankońscy ponieważ ci ułatwiali im walkę z herezją (przede wszystkim arianizmem i islamem) ,królowie frankońscy potrzebowali pomocy Kościoła w organizowaniu administracji państwowej i dla celów politycznych

• 751 - koronacja Pepina Małego na króla przez papieża

• 800 - koronacja Karola Wielkiego na cesarza przez papieża ;cesarz miał chronić chrześcijaństwo ,zabezpieczać pokój i sprawiedliwość ; królowie od Karola tytułowali się królami z Bożej łaski (król jest odpowiedzialny tylko przed Bogiem ,a wystąpienie przeciwko niemu może nastąpić tylko w momencie nie przestrzegania przez króla prawa bożego)

• organy centralne o charakterze kolegialnym :

• Pola Marcowe (ewentualnie Pola Majowe) - zgromadzenia ludowe obejmujące wszystkich wojowników zbierające się raz na rok w okresie panowania Merowingów decydowały o ważnych sprawach państwowych ;w okresie panowania Karolingów ich znaczenie zmalało i przekształciły się w przeglądy wojskowe

• Placita - w okresie panowania Karolingów organ mający początkowo uprawnienia doradcze ,zbierający się regularnie ,który składał się z arystokracji duchownej i świeckiej ;od połowy IX zdobyło sobie prawo do decydowania w sprawach państwowych

• organy sądowe :

• zgromadzenie ludowe - sądziło w okresie początkowym ;obradowało pod przewodnictwem wybieranego przez przewodniczącego urzędnika (thunginusa) ;w okresie panowania Merowingów hrabia przewodniczył zgromadzeniu ludowemu i ogłaszał wyrok w otoczeniu 7 mężów (rachimbergów) powoływanych przez zgromadzenie ludowe ; rachimbergowie proponowali wyrok ,który zgromadzenie ludowe mogło wyrok przyjąć ,bądź nie ;w okresie panowania Karolingów w miejsce rachimbergów pojawili się powoływania przez hrabiego jego stali pomocnicy - ławnicy ;w okresie po Karolu Wielkim zgromadzenie ludowe brało udział w sądzeniu tylko 3 razy w roku ;nie istniało odwołanie się od wyroków sądów

• proces :

• zasady stosowania prawa :

• do X wieku stosowano zasadę osobowości prawa - każdy odpowiadał przed prawem ludu do którego należał

• od X wieku stosowano zasadę terytorialności prawa - na określonym terytorium stosuje się tylko jeden system prawny

• źródła prawa :

• ustawy królewskie - rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich nazywa się kapitularzami :

• kapitularze dodane do spisów prawa

• kapitularze dla wysłanników królewskich

• kapitularze właściwe

• spisy praw :

• spisy prawa rzymskiego :

• Prawo rzymskie Burgundów

• Prawo rzymskie Wizygotów

• edykt Teodoryka (Ostrogoci)

• spisy prawa germańskiego :

• Prawo Salickie

• spisy prawa zwyczjowego Burgundów i Wizygotów

• prawo longobardzkie

• prawo Sasów

• dokumenty praktyki prawnej - akty spisane dla poświadzcenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (np. nadanie lenna ,immunitetu)

• organy centralne :

• majordom - w okresie panowania Merowingów był pierwszą osobą po królu ; urząd był dziedziczny ;został zlikwidowany przez Pepina Małego ,który jako majordom zagarnął sobie władzę królewską

• seneszel - sprawował główne funkcję na dworze w okresie panowania Karolingów

• koniuszy

• cześnik

• komornik

• palatyn - zajmował się sądownictwem

• kanclerz - z reguły duchowny ; redagował wszystkie pisma i kapitularze podpisane przez króla i był odpowiedzialny za ich ekspedycje

• wysłannicy królewscy (missi dominici) - w okresie panowania Karolingów ; wykonywali w regularnych okresach czsu kontrolę w swych okręgach inspekcyjnych ;działali we dwójkę (biskup i hrabia) ;odwiedzali hrabstwa , zbierali skargi ,czuwali nad stosowaniem prawa i zdawali raporty ze swoich inspekcji

• urzędy lokalne :

• hrabstwa (comes) :

• władzę administracyjną i wojskową w hrabstwach sprawowali hrabiowie

• hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa ,które na czele których stał wicehrabia

• od 877 - urzędy hrabiów stały się dziedziczne

• hrabiowie byli wynagradzani przez króla za pomocą beneficjów

• margrabstwa :

• były to hrabstwa położone na granicach państwa

• margrabia miał przyznane większe uprawnienia ,zwłaszcza wojskowe

• księstwa :

• władze sprawowali książęta ,którzy mieli podobne uprawnienia jak margrabiowie

• terytoria pokrywały się z terytoriami podbitych szczepów germańskich

b)Ogólne zagadnienia państwa feudalnego :

• stosunek poddańczy - stosunek między właścicielem ziemskim a ludnością wiejską :

• chłop nie miał ziemi na własność ,miał tylko jej posiadanie i prawa użytkowe ; jego prawa do gruntu były ograniczone ;własność podzielona - pomiędzy pana i chłopa

• chłop poddany w zamian za użytkowanie gruntu pańskiego świadcztył należności ,które tworzyły dochód jego pana (tzw. rentę feudalną) :

• pańszczyzna

• świadczenia w naturze

• świadczenia w pieniądzu

• właściciele posiadali władzę sądową nad chłopami ,wiele uprawnień ekonomicznych (monopole)

• kontrakt lenny - umowa zawierana pomiędzy dwiema osobami ,które wchodziły ze sobą w stosunek lenny

• umowa w której senior nadawał wasalowi pewną nieruchomośc w lenno w zamian za pewne świadczenia ,przy czym obie strony zobowiązywały się do lojalności

• przedmiotem lenna była z reguły ziemia

• kontrakt lenny był zawierany w symbolicznej formie :

• hołd lenny - składał go wasal klęcząc przed seniorem ,z odkrytą głową ,mając ręce złożone w jego dłoniach ,składał przysięgę wierności

• inwestytura - senior wręczał wasalowi jakiś przedmiot symbolizujący przedmit będący lennem

• obowiązki wasala i seniora :

• obowiązki wojskowe - służba w wyprawie wojennej seniora (do 40 dni w roku) ,kawalkada (krótka wyprawa zbrojna) ,służba garnizonowa

• obowiązek rady - przejęcie przez wasali w imieniu seniora sądwnictwa i administracji na terenie seniorii

• świadczenie finansowe - jednorazowe opłaty z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala ,pasowania na rycerza seniora lub jego syna ,ślub córki lub siostry seniora ,wykupienie seniora z niewoli , wyruszenie seniora na krucjatę

• czas trwania stosunku lennego - początkowo dożywotnio ,później był dziedziczny :

• stosunek lenny mógł wygasnąć w przypadku bezdzietnego lenna - wracało ono do seniora lub felonii

• sankcje :

• jeżeli wasal nie dopełnił obowiązków wobec seniora jako wasal winny felonii był sądzony przez sąd parów na dworze seniora i mógł być pozbawiony lenna przez konfiskatę

• jeżeli senior nie dopełnił obowiązków wobec wasala stosunek lenny mógł ulec rozwiązaniu ,ale wasal pozostawał na swoim miejscu w hierarchii lennej

• hierarchia lenna :

• była wielostopniowa ,na jej szcycie był król a na dnie chłopi którzy byli związani z seniorem stosunkami poddańczymi

• obowiązywała zasada :"Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem"

• zasada hommagium ligium - wasal zastrzegał się ,że będzie w pierwszej kolejności obsugiwał jednego seniora w przypadku wojny pomiędzy seniorami któremu podlega

• ustrój lenny przyczynił się do dezintegracji państwa ,pogłębienia anarchii

• rodzaje własności feudalnej :

• własność podzielona (zwierzchnia)

• własność alodialna - własność wolna .którą wasal mógł dysponować na wypadek śmierci

• stany społeczne :

• szlachecki

• mieszczański

• duchowny

• rodzaje następstwa tronu :

• system elekcyjności tronu

• system dziedziczności tronu

• system mieszany (elekcyjny w dynastii)

• formy państwa feudalnego :

• monarchia wczesnofeudalna

• rozdrobnienie feudalne

• monarchia stanowa

• monarchia absolutna

c)Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego :

• stosunki społeczno - gospodarcze :

• rozkwit handlu spowodowany kraucjatami i przywróceniem ontaktów Europy z Bliskim Wschodem

• rozwój miast i rolnictwa

• wykształcenie się stanów :

• stan szlachecki - o przynależności do stanu zaczęło decydować pochodzenie ,a nie stan posiadania (1275 - król ustalił zasadę ,że nabycie lenna przez nieszlachcica nie oznacza wejścia do szlachty) , szlachectwo stało się zamkniętą dziedziczną grupą

• stan duchowny - wyodrębił się na mocy przyznanych przywilejów :

• wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych

• osoby duchowne podlegały osobnemu sądownictwu kościelnemu

• duchowieństwo było wolne od podatku

• duchowieństwo było zwolnione od służby wojskowej

• stan mieszczański - był to stan dziedziczny ,można było do niego wejść przez przebywanie przez 1 rok i 1 dzień w mieście bądź przez otrzymanie obywatelstwa od władz miejskich ,wyróżniamy 3 grupy mieszczaństwa :patrycjat ,pospulstwo ,biedota

• położenie ludności wiejskiej - wyróżniamy 2 podstawowe kategorie ludności wiejskiej :

• poddani :

• osobiści - byli przywiązani do ziemi ,której nie mieli prawa opuścić ;świadczyli specjalny podatek oraz byli w sposób dowolny obciążani świadczeniami przez pana ;nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie ;nie mogli bez zgody pana wchodzić do stanu duchownego ;mogli zawierać małżeństwo za zgodą pana ;nie mogli dysponować na wypadek śmierci swym majątkiem

• gruntowi - mogli oni wyzwolić się z poddaństwa opuszczając grunt obciążony

• chłopi czynszownicy - świadczyli rentę feudalną w określonej wysokości

• powstanie miast :

• na podstawie przywileju stawały się nową instytucją prawną wyodrębnioną od reszty kraju :

• miasta prewotalne - miały mały zakres samorządu ,władzę sprawował przedstawiciel pana miasta - prewot ,sądownictwo sprawował prewot z udziałem ławników wybieranych spośród mieszczan

• miasta komunalne - miały rozległy samorząd ,było niezależne od pana miasta (jego urzędnicy nie przebywali w mieście) , głównym organem było zebranie obywateli ,które miało władzę prawodawczą i wybierało władze miejskie ,władze administracyjną sprawowali ławnicy z merem na czele wybierani na określoną kadencję

• miasta konsularne - podobne swobody jak miasta komunalne , ustrój na wzór miast włoskich ,ogólne zgromadzenie obywateli powoływało władze miejskie (konsulów) na rok

• władza królewska :

• król posiadał dwa rodzaje uprawnień :

• na terenie swojej domeny posiadał i wykonywał władzę jako książę Franków (miał władzę podobną do tej jaką posiadali wielcy seniorzy w swoich włościach)

• jako król Francji przysługiwały mu zwierzchnie uprawnienia na terenie całego królewstwa wobec władców ,którzy uważali się za suwerennych w swoich senioriach

• królowie francuscy byli koronowani w katedrze w Reims

• król - najwyższy zwierzchnik lenny :

• król stał na czele hierarchii lennej - podlegali mu wszyscy władcy senioralni

• przysługiwały mu prawa senioralne jako największemu seniorowi :

• prawo do lenn bezdzietnych

• prawo do lenn skonfiskowanych (Filip August odebrał królowi angielskiemu lenna francuskie i inkorporował ja do domeny królewskiej)

• prawo dziedziczenia lenn na kobiety(hrabstwa Tuluzy i Szampani weszły do domeny królewskiej poprzez małżeństwa z dziedziczkami tych lenn)

• prawo do kupna lenn

• król - strażnik pokoju :

• zabezpieczał kraj przed atakami z zewnątrz i zapewniał pokój wewnętrzny

• miał prawo do zwołania pospolitego ruszenia w razie zagrożenia granic (1124 Ludwik Gruby obronił Francję przed najazdem cesarza Henryka V ,a 1124 Filip August pod Bouvinas pokonał Jana bez Ziemi)

• wojny prywatne :

• feudałowie mieli prawo prowadzenia wojen prywatnych

• stały się powszechnym sposobem dochodzenia praw

• kościelne sposoby przeciwdziałania wojnom prywatnym :

• pokój boży - chronił przed wojną osoby nie prowadzące wojny i urządzenia urzeczności publicznej

• rozejm boży - zakaz prowadzenia wojny w ustalone dni (święta ,niedziele) pod groźbą ekskomuniki

• 1258 - Ludwik IX zabrania wojen prywatnych

• XV - ustanie zjawiska wojen prywatnych

• król - najwyższy sędzia :

• sąd królewski był właściwy dla :

• spraw między wasalami

• spraw między wasalami a królem

• sąd królewski mógł wkroczyć w kompetencje seniora ,gdy :

• sprawa dotycząca czynów skierowanych przeciw osobie króla (obraza króla ,fałszerstwo monet)

• w przypadku odmowy przez seniora wymiaru sprawiedliwości

• apelacja :

• początkowo w przypadku nagany sędziego przez strony obywał się sąd boży (w XIII wieku wprowadzono zakaz prwadzenia pojedynku w wypadku nagany sędziego)

• od XIII wieku do sądu królewskiego wpływały apelacje

• następstwo tronu :

• początkowo tron był elekcyjny (od 987 - elekcja Hugona Kapeta) ; wyboru dokonywali możni świeccy i duchowni

• przyczyny przekształcenia się tronu elekcyjnego w dziedziczny na zasadzie primogenitury :

• wyznaczenie przez Hugona Kapeta swojego króla jako następce tronu za życia (jako król desygnowany)

• Kapetyngowie w momencie zgonu mieli dorosłych synów

• Filip August jako pierwszy nie musiał wyznaczyć swojego syna na następcę

• organy centralne o charakterze kolegialnym :

• kuria królewska :

• Kapetyngowie w celu zdobycia sobie poparcia wśród feudałów często zwoływali Rady Nadworne (kurie) ;brali w nich udział wszystcy feudałowie ,których król życzył sobie widzieć

• kuria była potrzebna królowi do pomocy w zarządzie państwem

• w XIII wieku do kurii zaczęły wchodzić elementy fachowe

• na przełomie XIII/XIV z kurii wyodrębniło się :

• Ścisła Rada Królewska

• Parlament (organ sądowy)

• Izba Obrachunkowa

• Stany Generalne

• organy centralne :

• najwięksi dygnitarze koronni wywodzili się z wielkich feudałów ,a ich urzędy zazwyczaj były dziedziczne

• wszelkie ważniejsze akty królewskie wymagały zgody dygnitarzy

• najważniejsze urzędy :

• seneszal - stał na czele wojska i miał szerokie uprawnienia sądowe ;w 1197 Filip August zlikwidował ten urząd

• kanclerz - zazwyczaj duchowny ;stał na czele kancelarii królewskiej ;po 1197 zajmował się również sądownictwem ;w 1227 zaprzestano obsadzania urzędu kanclerza i powierzono jego funkcję strażnikowi pieczęci

• konetabl - stał na czele wojska

• urzędy lokalne :

• wprowadzono w domenach królewskich nowy podział administracyjny

• Kapetyngowie powierzyli zarząd domeny kasztelanom ,ale w związku z zawłaszczeniem przez nich urzędówwprowadzono nowy urząd - prewotów

• prewoci - rekrutowali się ze sfer niższych ;mieli funkcję skarbowe ;brali urząd w dzierżawę za określoną kwotę ,którą musieli odstawić do skarbu ,a wygospodarowaną nadwyżkę zatrzymywali dla siebie

• baliwaty - obszar Francji był podzielony na tzw. baliwaty zarządzane przez baliwów ;pierwotnie urząd baliwa był urzędem wędrownym ;baliwowie pobierali pensje ;posiadali szerokie uprawnienia :

• sprawowali sądownictwo I instancji w sprawach drobnych .sprawach szlachty i przyjmowali apelacje od sądów prewotalnych

• ściagani należności skarbowe należne królowi

• gromadzili oddziały dostarczane przez wasali

• źródła prawa :

• podstawowym źródłem prawa było prawo zwyczajowe

• weszła w życie zasada terytorialności prawa

• księgi prawa zwyczajowego :

• księga prawa zwyczajowego Normandii

• księga prawa zwyczajowego okręgu Clermont

• rozwój nauki prawa rzymskiego (uniwersytet w Bolonii):

• szkoła glosatorów

• szkoła postglosatorów

• powstanie prawa kanonicznego :

• dekret Gracjana

• Corpus Iuris Canonici

d)Francja w okresie monarchii stanowej :

• rozwój społeczno - gospodarczy :

• od połowy XIV wieku Francja przeżyła kryzys gospodarczy :

• przeludnienie kraju

• utrata roli głównego pośrednika między handlem śródziemnomorskim ,a północnym

• epidemie

• klęski głodowe

• druga połowa XV wieku - odrodzenie gospodarcze

• wyodrębnienie się 3 stanów :szlachty ,duchowieńsatwa ,stanu trzeciego (mieszczaństwo i chłopi)

• władza królewska :

• zmiana charakteru władzy królewskiej w XIV wieku :

• państwo zaczęto traktować jako rzecz publiczną (zakaz nadawania apanaży synom królewskim ponieważ uznawano ,że domena królewska podlega prawu publicznemu

• władza królewska docierała do wszystkich mieszkańców królestwa

• koncepcje państwa wprowadzone przez legistów (grupę wykształconych prawników wywodzących się z mieszczaństwa ,bądź drobnej szlachty):

• "król jest najwyższym zwierzchnikiem lenn w królewstwie" - zasada uprawniała krola do kontroli wszystkich stosunków lennych ponad głowami bezpośrednich wasali

• "król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości" - zapewniała sądownictwu królewskiemu zwierzchnictwo nad wszystkimi sądami w kraju

• "król jest cesarzem w swoim królewstwie" - podkreślała niezależność króli francuskich od cesarzy ;przyznanie królowi władzy absolutnej

• następstwo tronu :

• system agnatyczny (wykluczenie kobiet) - królewstwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna na zasadzie primogentury

• teoria statutowa - królowie nie mieli prawa dysponować królewstwem jak swoją własnością prywatną ,koronę objął najstarszy syn Henryka VI jako prawowity następca tronu

• regencje - następca tronu (delfin) nawet niepełnoletni stawał się królem przez sam fakt śmierci swojego poprzednika ;rządy opiekuńcze przejmowała wtedy zazwyczaj królowa matka ;w XVI wieku obniżono granicę pełnoletności z 20 na 14 lat

• organy centralne o charakterze kolegialnym (kształtowanie się reprezentacji stanowej)

• Stany Generalne :

• geneza Stanów Generalnych :

• zgromadzenia feudalne przekształciły się w reprezentację stanową

• skład nie miał arystokratycznego charakteru ,brali w nich udział również przedstawiciele miast

• osoby będące uczestnikami zgromadzeń reprezentowały interesy stanów do których należały

• pierwsze zebranie Stanów Generalnych miało miejsce w 1302 za panowania Filipa Pięknego w Paryżu ponieważ władca potrzebował pomocy stanów w sporze z papieżem Bonifacym VIII

• kolejne zgromadzenie Stanów Generalnych miało miejsce w 1308 kiedy Filip Piękn potrzebował wsparcia przy likwidacji zakony templariuszy

• uprawnienia Stanów Generalnych :

• uchwalanie podatków :

• na tym tle ukształtował się spór król - Stany ponieważ król naległ na wprowadzenie stałego podatku dla wszystkich na co nie chciały się zgodzić Stany

• 1357 - podczas powstania dowodzonego przez Stefana Marcela Stany zdobyły uprawnienia do periodycznego zbierania się 2 razy w roku w celu kontroli nad podatkami i wymogły na królu zgodę na wprowadzenia przedstawiciela Stanów do ścisłej Rady Królewskiej

• 1439 - uchwalenie przez Stany stałego podatku na utrzymanie stałej armii tzw.Taille czyli podatku stałego , bezpośrednio pobieranego od dochodów ,płaconego przez ludność nieszklachecką ,zastąpił od Aide Royal z 1435 (początek upadku znaczenia politycznego Stanów)

• 1484 - Stany zebrały się po raz ostatni ,potem przez około 70 lat nie zwoływano ich (kształtowanie się monarchii absolutnej)

• wyrażenie zgody na prowadzenie wojny

• prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych

• prawo wyrażania zgody na alienację domeny

• prawo wyboru króla w przypadku wygaśnięcia dynastii

• skład i organizacja Stanów :

• Stany mogły być zwoływane przez króla w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym

• od XV wieku obowiązywał system wyborczy :

• baliwowie i seneszelowie zwoływali szlachtę i duchowieństwo na zgromadzenia ,które delegowały deputowanych na Stany Genralne

• deputowani otzrymywali instrukcje mające charakter wiążący

• reprezentacja 3 stanów obradowała oddzielnie ,a jednomyślność wszystkich stanów była niezbędna do podjęcia uchwały

• Stany Prowincjonalne :

• zgromadzenia o podobnym charakterze co Stany Generalne lecz zwoływane w obrębie prowincji

• były często zwoływane w celu nałożenia podatków przez króla gdyż łatwo mu było narzucić im swoją wolę

• Parlament :

• organ wyłoniony z Rady Królewskiej w celu sądzenia w imieniu króla

• składał się z wykształconych prawników ,sędziów zawodowych od XV wieku mianowanych dożywotnio

• sądził w określonych terminach i posiadał stałą siedzibę (w Paryżu na wyspie Cite) ;później istniało 16 Parlamentów na terytorium całej Francji

• w przypadku rozpatrywania spraw związanych z arystokracją sądził jako Sąd Parów

• był sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw

• działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny

• nie było apelacji od wyroków Parlamentu ,mogła je jedynie skasować Rada Królewska

• Parlament miał prawo rejestrowania ustaw królewskich

• Izba Obrachunkowa :

• wykształciła się z Rady Królewskiej

• zajmowała się kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych

• kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi sprawowali skarbnicy Francji powoływani przez króla

• urzędy centralne - ?

• urzędy lokalne :

• Stany Prowincjonalne :

• organ powoływany przez stany

• uchwalał podatki ,zajmował się ich ściaganiem i repartycją

• poborcy - urzędnicy królewscy podporządkowani skarbnikom sprawujący lokalny zarząd dochodów z podatków

• generałowie finansowi i elekci - urzędy powałane przez Stany Generalne w celu ściagania podatków nadzwyczajnych ;kraj był podzielony na okręgi skarbowe (elekcje) podlegające kolegium 3 elektów wybieranych z każdego stanu jeden ;na szczeblu centralnym władzę posiadało 4 generałów finansowych

e)Niemcy wczesnośredniowieczne i późnośredniowieczne :

stosunki społeczno - gospodarcze :

• kraj zróżnicowany gospodarczo ,na północy dominował handel i związany z tym rozwój miast ,południe typowo rolnicze

• stany społeczne :

• stan szlachecki - od XIII zakaz przyjmowania chłopów do służby rycerskiej oraz pasowania chłopa na rycerza ,o przynależności decydowało urodzenie z ojca szlachcica ,istniała hierarchia szlachty na bezpośrednich wasali królewskich ,wolne rycerstwo i szlachte krajową

• ludność wiejska - nie wszędzie wykształciło się poddaństwo ,od XII gospodarka czynszowa ,na obszarach zabranym Słowianom chłopi mogli się osiedlać uzyskując wolność osobistą (np. Tyrol , Fryzja) ,istniały 2 kategorie chłopów :

• poddaństwo osobiste - poddani zawyczaj byli osadzeni na dworze pana jako służba

• poddaństwo gruntowe - poddany był dziedzicznie przywiązany do danego gruntu i nie mógł go bez zgody pana opuścić

• mieszczaństwo - stan był otwarty (kto schronił się w mieście przez rok i 6 niedziel tens tawał się wolnym)

rozwój miast :

• rodzaje miast :

• miasta cesarskie - zakładane przez królów w celu osłabiania władztw szczepowych ,podlegały bezpośrednio królowi ,były związane wobec króla do świadczeń pieniężnych i wojskowych

• miasta biskupie - wyzwolone spod zwierzchnictwa biskupów , podporządkowane królowi ,miały większy samorząd niż miasta cesarskie

• miasta krajowe - zakładane przez świeckich władców terytorialnych , pozostawali w większej lub mniejszej zależności od swych panów

• ustrój miast :

• system filiarny - przy zakładaniu nowych miast opierano się na sprawdzonych wzorcach i ustalano ich usrój na podstawie ustroju miast założonych wcześniej

• rada miejska - złożona z rajców wybieranych przez obuwateli

• burmistrz - sprawował funkcje administracyjne ,wybierany zazwyczaj na okres roku

• wójtowie - urzędnicy pana amiasta sprawujący w miastach sądownictwo ,urząd wykupiny z czasem przez miasta

władza cesarska :

• wiek X - połowa XIII :

• 962 - król niemiecki Otton I przyjął z rąk papieskich rzymską koronę cesarską

• królowie osobno koronowali się na króla Niemiec w Akwizgranie oraz osobno przyjmowali koronę cesarską w Rzymie

• koronacja Ottona I nawiązywała do starożytnej koncepcji państwa uniwersalnego - ówczesny świat chrześcijański miał 2 zwierzchników :papieża sprawującego uniwersalną władzę duchową i cesarza ,którego zadaniem była obrona pokoju w świecie chrześcijańskim i walka z poganami ;doprowadziło to do 2 głównych problemów :

• cesarze uważali się za panów świata ;cesarze panowali oprócz Niemiec w Burgundii ,Królestwie Włoskim ,a Fryderyk II panował w Królestwie Sycylii ; uważali ,że mają prawo do zwierzchnictwa nad nawróconymi ludami pogańskimi - w imię tej teorii Fryderyk II roztoczył opiekę nad zakonem krzyżackim w Prusach ;głosili ,że tylko oni mogą nadawać monarchom korony królewskie

• cesarze uważali się za zwierzchników Kościoła i pretendowali do prawa obsadzenia tronu papiskiego i do prawa składania papieży z urzędu ,z kolei papieże zmierzali do zdobycia prawa obsadzania tronu cesarskiego i składania cesarzy z tronu - nie wykluczając możliwości odłączenia korony cesarskiej od Królestwa Niemiec ;na tym tle wybuchl w XIII konflikt między papieżem Innocentym III a cesarzem Fryderykiem II zakończony złożeniem z tronu Fryderyka II i odsunięciem od władzy całej dynasti Hohenstaufów

• król niemiecki był przedstawicielem państwa na zewnątrz (prawo do prowadzenia polityki zagranicznej ,prawo do wypowiadania wojny i zawierania pokoju) ;był wodzem naczelnym armii ;jego władza pochodziła od Boga co wzmacniało jego autorytet ;posiadał liczne przywileje ekonomiczne tzw.regalia (prawa do bicia monety, pobierania ceł ,nadawania praw targowych, regale górnicze)

• następstwo tronu :

• monarchia niemiecka była monarchią elekcyjną

• królowie zwykli desygnować za życia swojego następcę i za życia przeprowadzali jego wybór

• utrwaliła się zasada ,że prawo do tronu ma syn króla i że elekcja odbywa się w obrębie rodu co niekiedy prowadziło do podwójnej elekcji i walk o tron

• połowa XIII wieku - wiek XV :

• nastąpił upadek władzy królewskiej w Niemczech i zmierzch uniwersalizmu cesarskiego

• istniały 3 teorie władzy :

• teoria "kurialna" - zwierzchnictwo nad władzą świecką przysługuje władzy kościelnej

• teoria "imperialna" - głosiła równość władzy świeckiej i kościelnej z przewagą władzy świeckiej

• teoria "koncyliarna" - głosiła zwierzchność soboru nad papieżem ; proklamowana na soborze w Konstancji (1414 -1418) ;ograniczała wpływ Kościoła na władzę świecką ,monarchowie uzyskali wpływ na obsadzanie biskupstw itp

• od XV wieku cesarstwo rzymskie było już tylko "Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego"

• następstwo tronu :

• została unormowana w 1356 przez cesarza Karola IV w Złotej Bulli i obowiązywała do końca istnienia Rzeszy w 1806

• określono liczbę elektorów (kurfirstów) na 7 - 4 stanowili książęta świeccy (król czeski ,palatyn Renu ,margrabia Magdeburski ,książę saski) i 3 kościelnych(arcybiskupi Moguncji ,Kolonii i Trewiru)

• wybór króla miał mieć miejsce we Frankfurcie nad Menem

• elektorzy wybierali "króla niemieckiego mającego zostać cesarzem"

spór o inwestyturę i dominium mundi :

• 962 - przyjmuje się za umowny początek sporu o inwestyturę ;Otton I wydał dokument w którym stwierdzał ,że każdy papież ma być wybierany za zgodą cesarza a koronę cesarską mogą nosić tylko władcy niemieccy

• reformy kluniackie (od opactwa w Cluny) :

• Kościół zarządził wybór opatów bez czynnika zewnętrznego

• bezwzględne posłuszeństwo zakonników opatowi i papieżowi

• papież Grzegorz VII (1075 - "Dictatus papae") :

• decyzji papieża nikt nie może zminiać

• nie można sądzić papieża

• tylko papież może nadawać inwestyturę duchownym

• tylko papież dysponuje koroną cesarską

• papież nie może zwolnić poddanych z przysięgi wierności władcy

• 1077 - cesarz ukarza się przed papieżem

• 1084 - Henryk IV detronizuje papieża Grzegorza VII i tronizuje papieża Klemensa III, który nadaje mu kornę cesarską

• kolejny papież Urban II detronizuje Henryka IV

• 1122 - konkordat w Wormacji :

• Kościół dostaje prawo do obsadzania biskupstw przez wybory kanoniczne

• cesarze mają prawo jedynie do nadania uposażenia biskupiego

• król miał możliwość odmowy nadania inwestytury przyszłemu bisupowi

• cesarze uważali się za zwierzchników Kościoła i pretendowali do prawa obsadzenia tronu papiskiego i do prawa składania papieży z urzędu ,z kolei papieże zmierzali do zdobycia prawa obsadzania tronu cesarskiego i składania cesarzy z tronu - nie wykluczając możliwości odłączenia korony cesarskiej od Królestwa Niemiec ;na tym tle wybuchl w XIII konflikt między papieżem Innocentym III a cesarzem Fryderykiem II zakończony złożeniem z tronu Fryderyka II i odsunięciem od władzy całej dynasti Hohenstaufów

• Wielkie Bezkrólewie (1254 - 73) - władza cesarka przestała faktycznie istnieć ,a Niemcy rozpadły się na drobne księstwa ;zakończyła się elekcją Rudolfa I Habsburga

kształtowanie się władztw terytorialnych :

• od X wieku odrodziły się na terytorium Niemiec dawne księstwa szczepowe na których czele stali książęta (hercogowie) ;książęta wybierali ze swojego grona króla niemieckiego

• królowie posiadali tzw. regale targowe - zakładali miasta cesarskie na terytoriach państw szczepowych ,aby rozbijać ich integralność ;miasta cesarskie podlegały bezpośrednio królowi ;w okresie rozkładu państwa uzyskały wiele przywilejów :prawa mennicze ,celne ,targowe ,zwierzchnictwo sądowe i wojskowe ;miasta były zobowiązane wobec cesarza do świadczeń wojskowych i pieniężnych

• 1180 - walki o tron pomiędzy dynastią Welfów (Henryk Lew) i Hohenstaufów (Fryderyk I) zakończona zwycięstwem Fryderyka I ;cesarze w celu osłabienia sił odśrodkowych w postaci ksiąstw szczepowych rozdawali ich terytoria w postaci lenn swoim zaufanym wasalom ;w ten sposób powstała klasa książąt Rzeszy dzierżących ziemie jako lenna bezpośrednio od króla

• lenna książęce przekształcały się w coraz bardziej niezależne terytoria tzw. zwierzchnictwa terytorialne (Landeshoheit) dzięki przywilejom wymuszanych na cesarzach :

• przywileje Fryderyka II :

• 1220 - wydany tylko dla książąt duchownych ;cesarz zrzekał się wykonywania niektórych regaliów na obszarze księstw ,prawa zakładania naowych miast na ich terenie

• 1232 - poszerzenie przywilejów na wszystkich książąt Rzeszy

• Złota Bulla Korola IV z 1356 :

• regulowała sprawy elekcji królewskiej

• król zrzekał się na obszarze władztw książąt elektorów wszystkich regaliów ;uznał najwyższe sądownictwo elektorów ,zakazując apelacji od sądów elektorskich do sądów królewskich oraz znosząc królewskie prawo ewokacji ;wprowadziła dziedziczność godności elektorskich według zasady primogenitury i niepodzielność terytoriów elektorskich

Hoftag :

• był to nadworny zjazd wasali królewskich

• zjazd powoływał wedle uznania król wyznaczając miejsce ,termin i listę osób powołanych

• od 1180 uczestniczyli w nich wszyscy książęta terytorialni i bezpośredni wasale Rzeszy ,od XIII wieku zaczęto też powoływać przedstawicieli miast cesarskich ; reprezentowali oni swoje terytoria - zjazd miał charakter organu federacyjnego

• uczestnicy reprezentowali swoje księstwa lub miasta

• Hoftag nie miał uprawnień ustawodawczych

• uchwała Hoftagu była wymagana w 3 kwestiach :

• podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu

• powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną

• nałożenia podatków ogólnopaństwowych

urzędy centralne i lokalne :

• urzędy centralne :

• był to sztab urzędów nadwornych ,jak urząd kanclerza ,cześnika ,marszałka ; urzędy te z czasem stały się urzędami dziedzicznymi i były związane z lennami

• funkcje nadworne w praktyce sprawowali ministeriałowie ,czyli osoby rekrutujące się z ludności niewolnej ,którym królowie i możnowładcy powierzali funkcje takie jak swoim wasalom (byli nagradzani pieniędzmi lub nadaniami ziemskimi ,pozostawali w zależności od swojego pana)

• niektórzy władcy terytorialni zorganizowali własny ,dworski aparat państwowy :

• rada nadworna - tworzyli ją zazwyczaj ochmistrz dworu i kanclerz

• urzędy lokalne :

• urzędy królewskie :

• w związki z powiększeniem się władztw terytorialnych nastąpił zanik królewskiej administracji

• landwójtowie - sprawowali zarząd dóbr koronnych ;wykonywali sądownictwo w imieniu króla

• palatyni - urząd wprowadzony przez Ottona I dla sprawowania kontroli nad księstwami szczepowymi i pilnowania interesów króla na ich terenie (urząd uległ feudaliacji)

• burgrabiowie - urzędy królewskie w miastach dla kontroli wykonywania przez mieszczan obowiązków wobec króla

• langrawaty - księstwa terytorialne powstające z nadań dla urzędników królewskich

• urzędy książęce we władztwach terytorialnych :

• amtmani - nowi urzędnicy lokalni (sprawowali władzę w zastępstwie wójtów)

• urzędy stanowe we władztwach terytorialnych :

• Landtagi - sejmiki krajowe :

• uchwały przedstawicieli poszczególnych stanów zapadały w osobnych kolegiach (szlachta ,duchowieństwo ,ieszczaństwo , chłopi bardzo rzadko - ale np w Tyrolu)

• posłowie byli uważani za reprezentantów swojego stanu

• stany miało prawo oporu wobec władzy księcia we władztwie terytorialnym

• najważniejszą funkcją było uchwalanie podatków ,ich ściąganie i administracja (w ten sposób powtał w Niemczech dualizm podatkowy)

• Lantagi miały udział w zarządzie kraju i ustawodawstwie władztwa terytorialnego np. prawo wyrażania zgody na prowadzenie wojny i zawarcie pokoju ,wpływ na obsadę urzędników

źródła prawa :

• rozwój lokalnych praw zwyczajowych

• prawo było zróżnicowane dla różnych stanów :

• prawo ziemskie - właściwe dla szlachty ,Eike von Repkow "Zwierciadło Saskie" - spis prywatny ,najstarszy ,po łacienie i po niemiecku - początek niemieckiego języka prawniczego

• prawo miejskie - zwyczajowe prawo lokalne stosowane w mieście ,dzięki systemowi filiarnemu miasta miały takie same systemy prawne ,źródła prawa : wyroki sądowe ,porady prawne ,ustawodawstwo miejskie ,akty praktyki sądów miejskich

• prawo lenne - normowało stunki lenne ,wynikające z kontraktu między seniorem a wasalem

• prawo dworskie - normowało stosunki prawne chłopskiej ludności poddańczej

• prawo górnicze

• XIV - XV wiek :

• rozwój ustawodawstwa w księstwach terytorialnych

• proces przenikania do Niemiec prawa rzymskiego i kanonicznego

f)Anglia w epoce wczesnośredniowieczenj :

Anglia w okresie anglo - saksońskim :

• historia :

• podbój Brytani przez ludy germańskie (Anglowie i Sasowie) :

• V w.n.e - istniało kilka państw plemiennych na terytorium Brytani (Wessex , Essex , Sussex , Kent ,East Anglia ,Marcia ,Nortumbria - tzw. heptarchia)

• VI w.n.e - przyjęcie chrześcijaństwa (arcybiskupstwo Canterbury)

• IX w.n.e - zjednoczenie państwa przez Alfreda Wielkiego króla Wessexu

• XI w.n.e - podbój Brytani przez Danie (Kanut Wielki)

• struktura feudalna :

• tenowie - możni właściciele ,którzy dzierzyli swoje posiadłości od króla (czasowo lub odwołalnie) ;posiadali oni liczne immunitety od króla

• witenagemot - zgromadzenia na których król i tenowie podejmowali najważniejsze decyzję

• państwo dzieliło się na hrabstwa (na czele ealdormanowie) ,a te na setnie ;w hrabstwach i setniach istniały zgromadzenia ludowe zajmujące się sądownictwem

cechy systemu lennego w państwie anglo - normandzkim :

• rozdrobnienie ziem pojedyńczych feudałów na terenie całego królewstwa

• zapobieganie łączenia urzędów z lennami (na terenie hrabstw władzę sprawowali urzędnicy królewscy - szeryfowie)

• królewska ochrona przed nieprawym zawłaszczeniem ziem przez feudałów (Domesday Book - spis ludności

• dwustopniowa hierarchia lenna :bezpośredni wasale królewscy i wasale lenników królewskich

• królowie utrzymali zwierzchnictwo nad wszystkimi wasalami (nie obowiązywała zasada "wasal mojego wasala nie jest moim wasalem")

• hierarchia lenna służyła przede wszystkim do organizacji wojskowej kraju (ale utrzymał się równolegle system pospolitego ruszenia)

• feudałowie mieli obowiązek uiszczać świadczenia pieniężne w razie wyprawy wojennej (tarczowe)od wasali chcących się uchylić od stawiennictwa wojskowego

• swobodna alienacja lenn (lenno mogł nabyć oprócz rycerzy także wolny chłop czy mieszczanin)

stosunki społeczne :

• feudałowie :

• bezpośredni wasale korony - możnowładcy :

• podlegali sądowi równych im bezpośrednich wasali korony (sąd parów)

• wchodzili w skład Izby Lordów

• należy do nich zaliczyć wyższe duchowieństwo

• pośredni wasale korony :

• prawo obsadzania Izby Gmin

• ludność wiejska :

• wolni chłopi - zwierzchnia własność ziemi należała do pana i jemu musieli świadczyć rentę ,mieli prawo opuszczać ziemię i alienować ją ,od XVI wieku wolni posiadacze ziemscy

• willani - byli przywiązani do ziemi i podlegali podobnym ograniczeniom jak osobiści poddani w Niemczech ,od XVI dzierżawcy wieczyści gruntów pańśkich

• miasta i mieszczanie :

• XIII - XIV wiek - miasta zaczęły uzyskiwać osobowość prawną

• miasta musiały świadczyć swojemu panu rentę ,miały przyznany samorząd (sądownictwo) ,mogły wysyłać soich przedstawicieli do Izby Lordów

władza królewska :

• był właścicielem całej ziemi angielskiej

• był najwyższym zwierzchnikiem lennym (cała ludność musiała mu złożyć przysięgę wierności np. przysięga w Salisbury - 1086)

• źródła dochodów króla :

• wpływy z dóbr królewskich

• dochody z regaliów

• anina składana przez całą ludność

• dochody z lenn i tarczowe

• był najwyższym strażnikiem pokoju

• sprawował nadzór nad sądownictwem królewskim

• był podporządkowany prawu boskiemu i prawu lennemu (dopiero od 1215 istniało prawo oporu - tak zdetronizowano Edwarda II i Ryszarda II)

• następstwo tronu :

• tron był dziedziczny w obrębie rodu

• do sukcesji dopuszczone były także kobiety ,ale jedynie w przypadku braku męskiego potomstwa (system kognatyczny)

• od 1301 następca tronu angielskiego nosił tytuł księcia Walii

• 1445 - 1448 rozegrała się wojna sukcesyjna (wojna Dwóch Róż) - tron przejął Henryk Tudor jako Henryk VII zapoczątkowywując nową dynatię)

urzędy centralne :

• seneszel (steward) ,cześnik (buttler) ,komornik (chamberlain) , konetabl (constabl)

• do XIII wieku wielki justycjariusz - główny pomocnik i zastępca króla

• od XIV wieku kanclerz - sprawował pieczęć (kontrola nad dokumentami wychodzącymi z kancelarii królewskiej) , powierzono mu sąd kanclerski

• kuria królewska :

• dygnitarze nadworscy i bezpośredni wasalowie wezwani przez króla na naradę

• miała charakter doradczy

• wykonywała sądownictwo w sprawach między wasalami korony

• wyróżniano Wielką Radę i Radę Zwyczajną

• organy wywodzące się z kurii królewskiej :

• Exchequer - najwyższy organ skarbowy ;był kasą skarbową ,instytucją kontrolującą rachunki ,trybunałem sądowym dla spraw skarbowych

• Sąd Ławy Królewskiej i Sąd Spraw Pospolitych

• Parlament

• Rada Zwyczajna (od XII wieku ;skupiał grupę wyższych urzędników , blisko współpracujących z królem i przez niego powoływanych)

Wielka Karta Wolności 1215 :

• wolność osobista - żaden wolny człowiek nie może być uwięziony ani pozbawiony mienia ,wyjęty spod prawa czy wygnany ,inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego

• przywileje miast

• dla nałożenia podatków potrzebna jest zgoda Rady Królewstwa (w jej skład wchodzili bezpośredni wasale króla)

• prawo oporu w przypadku nie przestzegania przez króla postanowień Karty

kształtowanie się i kompetencje parlamentu :

• geneza :

• od 1213 królowie powoływali Wielką Radę w rozszerzonym składzie wzywając na nią wyznaczonych przez szeryfów przedstawicieli rycerstwa

• 1254 -1264 - delegaci przestawali być wybierani przez szeryfów ,a zaczęli być wybierani w hrabstwach

• 1265 - po zwycięstwie Szymona de Montfort nad Henrykiem III (pod Lewis) do Wielkiej Rady weszli także przedstawieciele miast

• skład :

• Izba Wyższa (Izba Lordów) - w jej skład wchodzili przedstawiciele Kościoła , możnowładcy (bezpośredni wasale króla) oraz osoby wprowadzone do Izby nadając im godność para)

• Izba Niższa (Izba Gmin) :

• w jej skład wchodzili przedstawiciele rycerstwa (hrabstw) i uprzywilejowanych miast

• byli powoływani w drodze wyborów :

• hrabstwa i miasta delegowały po 2 posłów

• czynne prawo wyborcze - mieli właściciele ziemscy posiadający określone wysokie dochody i mieszczanie posiadający odpowiednio wysokie dochody

• bierne prawo wyborcze - z hrabstwa wybierać można było tylko szlachcica ,w miastach decydowały dochody

• funkcję przewodniczącego sprawował przedstawiciel rycerstwa (szlachty)

• większość w Izbie Niższej posiadały miasta

• do XV wieku posłowie byli związani instrukcjami poselskimi ,ale od XV wieku traktowano ich jako reprezentacje narodową

• posłowie byli chronieni mirem królewskim

• uprawnienia Parlamentu :

• sądownictwo :

• najwyższa instancja sądowa

• instytucja sądzenia przestępstw popełnionych przez lordów (parów)

• sądzenie spraw na podstawie impeachment (wniesienie skargi przez Izbę Gmin przeciw osobom oskarżonym o nadużycie władzy)

• act of attainder - Parlament mógł uchwalić taką ustawę orzekającą karę śmierci lub wygnanie w stosunku do jakiegoś przedstawiciela władzy bez żadnego postępowania sądowego

• finanse :

• 1297 - Parlament musiał wydać zgodę na wprowadzenie przez króla nowych podatków

• ustawodawstwo :

• XIV - żadna ustawa nie może być ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin

• projekt ustawy (bill) musiał być uchwalony kolejno przez obie Izby ,a następnie był przesyłany królowi do zatwierdzenia

• król miał w Parlamencie stanowisko równorzędne z Izbą Lordów i z Izbą Gmin

• król miał inicjatywę ustawodawczą

• Parlament był zwoływany tylko na żądanie króla i to on decydował o miejscu ,w którym będą prowadzone obrady (zazwyczaj opactwo Westminsterskie)

• cechy parlamentaryzmu :

• parlament był dwuizbowy (Iba Wyższa - możnowładcy ,Izba Niższa - mieszczaństwo i szlachta) ;prawa wyborcze oparte na cenzusie majątkowym

• podejmowanie przez Parlament uchwał w drodze kolejnego rozpatrywania spraw przez obie izby

• król miał stanowisko równorzędne z obiema izbami Parlamentu

• impeachment - forma kontroli Parlamentu nad organami władzy królewskiej

• posłowie byli reprezentantami narodu i podlegali ochronie (nietykalność poselska)

zarząd lokalny :

• Anglia dzieliła się na hrabstwa ,które były nadawane dziedzicznie jako lenna wybitnym wasalom (lennik hrabstwa nosił tytuł hrabiego)

• faktyczną władzę w hrabstwach sprawowali nominowani przez króla szeryfowie , którzy pobierali uposażenie z części zebranych podatków

• królowie nominowali sędziów pokoju (8 w hrabstwie) - zajmowali się sądownictwem i administracją ,musieli pochodzić z hrabstwa i płacić odpowiednio wysoki podatek

• hrabstwa podzielone były na setnie

• w miastach rozpowszechniony był samorząd - o obsadzie urzędów decydowało zgromadzenie mieszkańców

sądownictwo :

• rozwinięte sądownictwo królewskie

• 1295 - Statuty Westminsterskie - król zrzekał się dalszego rozszerzania zakresu działalności swoich

• funkcje sądowe wykonywała w imieniu króla kuria królewska podzielona na :

• Izba Lordów - sąd najwyższej instancji odwoławczej oraz uprawnienia do sądzenia Lordów

• Sąd Spraw Pospolitych - sprawy cywilne

• Sąd Ławy Królewskiej - sprawy karne

• Sąd Exchequeru - rozpatrywał skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej

• Sąd Kanclerski - załatwiał petycje kierowane do króla według zasad słuszności - equity

• Sąd koronny delegowany - podział Anglii na 6 okręgów sądowych ,pełnił funkcje objazdowe i rozpatrywał sprawy cywilne i karne

• Sądy przysięgłych - instytucja procesowa ze szczególną formą udziału czynnika ludowego ,przysięgły musiał wybrany spośród ziemian zamieszkłaych w hrabstwie i płacących odpowiedni podatek ,istniały 3 rodzaje Sądów przysięgłych :

• Wielka Ława - składała się z 23 przysięgłych ,decydowała czy sprawę należy umorzyć czy nadać jej dalszy bieg

• Ława orzekająca dla spraw karnych - składała się z ławy przysięgłych która decydowała o winie i fachowych sędziów nominowanych którzy decydowali o karze

• Ława dla spraw cywilnych - składała się z ławy przysięgłych którzy orzekali o stanie faktycznym i sędziów fachowych którzy decydowali o karze

g)Państwo kijowskie :

powstanie państwa kijowskiego :

• VI wieczni pisarze bizantyjscy piszą o Słowianach ,że dzielą się na plemiona posiadające swoich przywódców ,a najważniejsze sprawy rozstrzygane są na wiecach

• VIII - IX - powstanie organizacji plemiennych

• IX - początek jednoczenia się plemion spowodowany :

• dogodnym położeniem na szlakach handlowych

• zagrożenie zewnętrznymi atakami

• IX - powstanie dwóch ośrodków państwowych :Nowogrodu i Kijowa ;zjednoczenia państw po pokonaniu przez władcę Nowogrodu - Olega Kijowa

• okres 879 - 1054 w dziejach państwa kijowskiego był okresem umacniania się państwa :

• podbito państwo Chazarów

• obrona przed najazdem Pieczyngów

• nawiązano stosunki handlowe z Bizancjum

• 988 - przyjęto chrzest z Bizancjum

• 1054 - podział państwa przez Jarosława pomiędzy synów doprowadził do walk pomiędzy potomkami o władcę zwierzchnią

• XII - zjednoczenie państwa przez Włodzimierza Monomacha

stosunki społeczno - gospodarcze :

• rozwój gospodarczy nastąpił wskutek korzystnego położenia na szlakach handlowych

• struktura społeczna :

• wolni chłopi (smerdowie) - posiadali własne gospodarstwa ,w XI wieku ta grupa zaczęła zanikać wskutek uzależniania się od panów

• niewolni - rekrutowali się z jeńców wojennych ,osadzano ich na roli w zamian za rentę feudalną

• chłopi poddani

• panowie feudalni - bojarzy ,posiadali wielkie własności ziemskie ,byli zobowiązani do służby wojskowej ,przysługiwały im immunitety

władza książęca :

• uprawnienia :

• książę miał bardzo silną władzę :był najwyższym wodzem ,miał najwyższą władzę sądową ,administracyjną oraz ustawodawczą

• państwo miało charakter patrymonialny

• król posiadał Drużynę składającą się z ryczerzy ,którzy w ramach zapłaty dostawali ziemię - w ten sposób wykształcili się bojarzy

• początkowo wielcy książęta kijowscy zarządza;i bezpośrednio tylko księstwem kijowskim ,a na innych ziemiach (podbitych) rządzili ich namiestnicy

• w połowie X wieku usunięto miejscowe książęta (nadano państwu jednolity charakter)

• następstwo tronu :

• obowiązywały 3 zasady sukcesji tronu :

• zasada senioratu - prawo do tronu miał najstarszy z rodu

• zasada ojcowizny - prawo do tronu miali tylko potomkowie w lini prostej

• elekcja

urzędy centralne :

• urzędnicy rekrutowali się z dworu książęcego :

• dworski - zarządca gospodarstwa królewskiego

• wojewoda - dowódca sił wojskowych

• zjazdy feudalne - zwoływane przez władcę w wyjątkowo wążnych sprawach ; obradowali na nich najważniejsi bojarzy (np .Lubacz ,Witiczew)

urzędy lokalne :

• posadnicy (wołostielowie) - urzędnicy królewscy rezydujący w grodach ;posiadali fynkcje sądowe ,wojskowe ,skarbowe ;ich pomocnikami byli ciwunowie

źródła prawa :

• prawo sądowe rozwijało się jako prawo zwyczajowe

• X wiek - dogowory (traktaty) zawarte pomiędzy książętami kijowskimi i cesarzami bizantyjskimi dotyczące stosunków handlowych między państwami (zawarte są w nich przepisy prawa karnego ,prywatnego ,procesowego i prawa międzynarodowego prywatnego)

• XI - Ruska Prawda (spis prawa zwyczajowego) :

• spisany w języku ruskim najstarszy słowiański zbiór prawa

• można wyróżnić 2 redakcje :

• Krótką Prawdę - powstała później ,za panowania Jarosława i jego synów ;skrócona wersja Obszenej Prawdy

• Obszerna Prawda - zawiera systematyczny zbiór przepisów zawartych w Krótkiej Prawdzie oraz szereg ustaw wydanych przez książąt kijowskich od czasów panowania Włodzimierza Monomacha

• zawiera przepisy z dziedziny prawa sądowego :prawo karne ,procesowe i prywatne

• obrazuje ówczesne stosunki pomiędzy stanami (na przykład za zabicie szlachcicia groziła sroższa kara niż za zabicie chłopa)

• ugruntowała zasadę terytorialności prawa

• przejęła dużo z prawa rzymskiego (przez Bizancjum)

h)Rosyjska monarchia stanowa :

• rys historyczny :

• okres zjednoczenia Rosji :

• początek XVI - dołączenie Pskowa i księstwa Riazańskiego

• rozbicie Złotej Ordy i zdobycie Chanatu Kazańskiego i Astrachańskiego

• koniec XVI - panowanie rosyjskie sięga po Ural i Ob ,od połowy XVII - po morze Ochockie

• 1598 - wygasa dynastia Rurykowiczów (okres walk o tron ,dymitriada)

• stosunki gospodarczo - społeczne :

• rozwój gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej

• poddaństwo

• bojarowie :

• monarchia podjęła walkę z możnowladcwem (bojarami)

• w walce przeciw bojarom monarcha szukał poparcia w warstwie średniej szlachty

• opricznina - część terytorium państwa z której wysiedlono bojarów ,by osiedlić ich w innych okręgach ,a ziemie rozdać dworianom

• ludność wiejska :

• panowie mieli prawo do samodzielnego wyznaczania pańszczyzny

• chłopu przysługiwał 2 tygodniowy termin w roku w którym mógł opuścić wieś pana

• pan mógł sprzedać chłopa bez ziemi ,chłop nie mógł zawrzeć małżeństwa bez zgody pana ,nie mógł wnosić przed sądem skargi przeciw panu

• powstania chłopskie :Bołotnikowa ,Riazina

• mieszczństwo :

• goście - godność nadawana przez cara najbogatszym kupcom - nie musieli płacić podatków ,mogli nabywać ziemie

• zróżnicowane majątkowo

• ustrój państwa :

• władza carska - była bardzo silna ,praktycznie nieograniczona

• Sobór Ziemski :

• w skład Soboru wchodziły :Duma Bojarska ,Święty Sobór , przedstawiciele dworiaństwa ,ludności miejskiej i strzelców

• poszczególne stany obradowały osobno i podejmowały decyzje ,które nie były wiążące dla cara

• stany dokonywały wyboru cara (zasada dziedziczności tronu w rodzinie Romanowów ustaliła się w końcu XVII wieku)

• sobory uchwalały nowe podatki ,rozstrzygały sprawy wojny i pokoju , uchwalały ważne ustawy

• Duma Bojarska :

• organ doradczy cara

• wchodziły do niej osoby powołane przez cara (utrata arystokratycznego charakteru)

• współdziałała z carem przy załatwianiu najważniejszych spraw państwowych

• miała uprawnienia sądowe jako instancja odwoławcza i sąd I instancji w sprawach o przestępstwa polityczne

• podział administracyjny :

• Prikazy - organa centralne powołane do zarządzania określonymi resortami zarządu centralnego ;na czele prigazów stał bojar ,który współpracował z grupą urzędników - diaków

• podział kraju na powiaty ,w których władzę sprawowali namiestnicy został zniesiony przez Iwana IV ,który wprowadził organy samorządowe :

• samorząd gubny - obejmował funkcje sądowe w zakresie ścigania i sądzenia rozbójników ;gubny starosta musiał być szlachcicem ,gubni przysięgli chłopami ,samorząd wybierał ogół mieszkańców

• samorząd ziemski - miał uprawnienia sądowe (sądził sprawy tylko mieszczan),skarbowe ,gospodarcze i policyjne ,wybierani przez ogół mieszkańców

• źródła prawa :

• Sudiebnik - 1497 - prawo powszechne dla całego państwa ,przepisy dotyczą głównie sądownictwa i procesu

• Carski Sudiebnik - 1550 - rozszerzona wersja z 1497 ,zawierała przepisy także z prawa karnego i cywilnego

• Sobornoje Ułożenije - 1649 - około 1000 artykułów ze wszystkich dziedzin prawa ,obowiązywał do XIX wieku

i)Francuska monarchia absolutna :

rys historyczny :

• trwały od Ludwika XI (1461) do Ludwika XVI (1789)

• francuska monarchia absolutna przechodziła 3 okresy kryzysu :

• druga połowa XVI wieku - reformacja

• połowa XVII wieku - walki możnowładctwa o władzę ,zwycięstwo Ludwika XIII (kardynał Richelieu) ,Ludwik XIV (Mazarin) wchodzi na tron jako władca absolutny

• druga połowa XVIII wieku - ponowanie Ludwika XV i Ludwika XVI

stosunki społeczno - gospodarcze :

• stosunki gospodarcze :

• rozwój kapitalizmu przy ciągłych strukturach feudalnych

• merkantylizm - miarą bogactwa kraju jest ilość posiadanego złota i srebra (przewaga eksportu nad importem)

• fizjokratyzm - prymat rolnictwa w życiu gospodarczym ,domagali się zniesienia wszelkich ograniczeń życia gospodarczego

• stosunki społeczne :

• duchowieństwo - podporządkowani sądownictwu kościelnemu ,wolność podatkowa ,od XVI spełniali na rzecz państwa określone przez siebie świadczenia ,podział na duchowieństwo niższe i wyższe

• szlachta - monarchia absolutna otworzyła dostęp do stanu szlacheckiego :

• szlachta rodowa :

• szlachta dworska - arystokracja ,potomkowie dawnych feudałów

• szlachta prowincjonalna - mieszkająca na stałe na wsi i czerpiąca dochody ze swoich dóbr

• szlachta urzędnicza - osoby nobilitowane ,zazwyczaj pochodzenia mieszczańskiego

• stan trzeci (mieszczaństwo ,chłopi) :

• mieszcaństwo - wzrost znaczenia wskutek bogacenia się miast

• chłopi - istnieli chłopi poddani i chłopi czynszowi

król :

• król nie jest ograniczony w sojej władzy i nie podlega żadnym prawom ,poza prawami boskimi ,nie jest przed nikim odpowiedzialny

• władza królewska jest jedyną władzą w państwie (omnipotencja) - do króla należy władza wykonawcza ,usawodacza ,sądowa

• król decydował o wojnie i pokoju ,był naczelnym dowódcą

• król sprawował zarząd krajem za pomocą centralistycznej i biurokratycznej administracji

• prawa fundamentalne monarchii (prawa którym król musiał się podporządkować) - na straży praw fundamentalnych stał Parlament :

• prawo następstwo tronu

• niepozbywalność domeny królewskiej

• król musi być katolikiem

• władza królewska kest niezależna od władzy duchownej

• uzasadnienie władzy absolutnej - Bodinus mówi ,że władza królewska nie jest ograniczona żadnym prawem i podlego tylko prawom boskim

urzędy centralne :

• istnieją dwie kategorie urzędów :

• dziedziczne

• komisaryczne - obsadzane przez króla

• administracja królewska oparta jest na urzędach obsadzanych przez króla

• Parlament :

• posiadał prawo do rejestracji ustaw

• mógł przesyłać królowi remonstracje (poprawki do ustaw) - rodzaj weta zawieszającego

• w przypadku nie przyjmowania przez Parlament ustaw królewskich król musiał udać się osobiście do Parlamentu paryskiego i wobec sędziów nakazywał przyjęcie ustawy lub uchwalić ustawę inną drogą (przez postanowienie Rady)

• urzędy ministerialne :

• kanclerz - trzymał pieczęć królewską ,sprawował nadzór wszystkich dokumentów królewskich ,był zwierzchnikiem sądów ,nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich ,przewodniczył Radzie Stron (sprawy sądowe)

• sekretarze stanu - wywodzili się z natoriuszy kancelarii królewskiej ;ich kompetencje były różne w zależności od okresu ,w XVI wieku wyróżniano resorty spraw zagranicznych ,spraw wojny ,spraw marynarki ,spraw dworu

• Generalny kontroler finansów - zajmował się sprawami finansowymi (budżet , podatki) ,roboty publiczne ,rolnictwo ,handel ,przemysł

• Ministeriat - kanclerz ,sekretarze stanu (4) ,generalny kontroler finansów :

• ministrowie nie tworzyli żadnego kolegium ,współpracowali bezpśrednio z królem lub na posiedzeniach Rady Królewskiej

• nie mieli prawa do podejmowaniu decyzji w swoim imieniu (decyzja należała zawsze do króla)

• byli odpowiedzialni tylko przed królem

• Rady Królewskie :

• Rada Stron Procesowych - przewodniczył kanclerz ,brali w niej udział 4 sekretarze stanu ,arystokraci i 30 radców reprezentujących wszystkie trzy stany, pełniła funkcje sądowe - sąd kasacyjny ,trybunał kompetencyjny , stanowiła prototyp sądu administracyjnego

• Rada Stanu - przewodniczył jej król ,w skład wchodziło kilka osób powołanych przez króla ,członków Rady nazywano ministrami stanu ,Rada zajmowała się najważniejszymi sprawami państwowymi

• Rada Depesz - obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów członków Rady Stanu i właściwych ministrów ,przedmiotem jej obrad były sprawy wewnętrzne

• Rada Finansowa - organ pomocniczy generalnego kontrolera finansowego

• Stany Generalne :

• ostatni raz zwołane w 1614 przez Marię Medici po śmierci Henryka IV (odtąd zamilkły na 175 lat)

urzędy lokalne :

• gubernatorzy - zastąpili baliwów ,rekrutowali się z arystokracji ,byli mianowani na 3 lata i przebywali głównie na dworze królewskim ,a na teren swoich prowincji mogli się udawać tylko za zgodą króla (chodziło o nie prowokowanie tendencji separatystycznych w pańśtwie) ,ich uprawnienia przejęli intendenci

• intendenci - sprawowali władzę w okręgach generalnych (było ich 30) ,nominowani przez króla w Radzie ,podporządkowani byli bezpośrednio Radzie Królewskiej ,od ich decyzji można się było odwołać tylko do Rady Królewskiej ,posiadali swoje biura ,na niższym szczeblu podporządkowani byli im subdelegaci rezydujący w głównych miastach okręgu generalnego

sądownictwo :

• sądownictwo patrymonialne - podlegało kontroli królewskiej ,senior musiał powoływać kompetentnego sędziego ,od wyroków przysługiwała apelacja do sądów królewskich

• sądownictwo kościelne - zakres kompetencji ograniczony do wewnętrznych spraw kościoła i do spraw małżeńskich

• sądy miejskie - zajmowały się tylko drobnymi sprawami porządkowymi

• sądownictwo królewskie :

• delegowane :

• Sądy patrymonialne

• Sądy prewotalne - drobne sprawy cywilne i karne

• Sądy baliwialne - sąd odwoławczy od sądów prewotalnych ,sąd I instancji dla szlachty

• Sądy prezydialne - sądy odwoławcze od sądów baliwilnych

• Parlament - sąd najwyższej instancji

• zastrzeżone - wykonywał je król osobiście albo w Radzie Stron :

• Placet - petycje skierowane do króla o sprawiedliwość

• Listy opieczętowane - rozkaz królewski nakazujący wydanie wyroku skazującego bez sądu

• ewokacja - prawo wniesienia przez króla każdej sprawy przed własne oblicze

• Listy "committimus" i sądy komisarskie - prawo króla do przekazywania spraw pomiędzy sądami wedle jego uznania i prawo wyznaczenia specjanych sędziów

• Kasacja wyroku

• Listy sądowe - miał prawo zmiany orzeczonej kary

stosunek państwa do wyznań :

• stosunki z Kościołem katolickim :

• spór o obsadzanie urzędów kościelnych :

• wyższe beneficja kościelne obsadzane były w drodze wyboru kanonicznego (wybory katedralne)

• 1432 - sobór w Bazylei uchwalił tezę o wyższości soboru nad papieżem

• 1438 - Sankcja Pragmatyczna z Bourges - wybór kanoniczny biskuów , ale król ma prawo zalecić elektorom własnego kandydata

• 1516 - konkordat w Bolonii - król przedstawiał swojego kandydata papieżowi ,papież nadawał mu inwestyturę kanoniczną ,po czym kandydat składał królowi przysięgę wierności i przyjmował od niego beneficjum

• gallikanizm - tendencje do stworzenia odrębnego francuskiego Kościoła narodowego

• stosunki z protestantami :

• 1598 - edykt nantejski ,Henryk IV - hugenoci uzyskali równouprawnienie z katolikami i równy dostęp do urzędów ,jednak kult protestancki mogli swobodnie uprawiać tylko prywatnie ,kult publiczny przyznano im tam gdzie kult był poprzednio sprawowany i w miejscowościach ,które należały do pana wyznania kalwińskiego ,przyznano im 124 miejscowości

• 1629 - kardynał Richelieu siłą odebrał hugenotom posiadane twierdze

• 1685 - Ludwik XIV odwołał edykt nantejski

źródła prawa :

• rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego (baliwowie spisywali prawa zwyczajowe w soich okręgach)

• ustawodawstwo królewskie :

• ordynans o postępowaniu cywilnym z 1667 - kodyfikacja prawa cywilnego

• ordynans o postępowaniu karnym z 1670 -

• ordynans o handlu z 1673

j)Niemcy w wieku XVI - XVIIII :

typy terytoriów niemieckich :

• księstwa (świeckie księstwa Rzeszy ,księstwa biskupie ,mniejsze terytoria świeckie i kościelne)

• miasta Reszy

• posiadłości wolnych rycerzy

stosunki społeczno - gospodarcze :

• szlachta :

• szlachta wyższa :

• elektorzy - wchodzili w skład kolegium wybierającego cesarza

• książęta - władcy na rozległych terytoriach ,którzy zasidali w Sejmie Rzeszy jako wiryliści

• nieksiążęta - władcy na bezpośrednio zależnych od Rzeszy terytoriach , zasiadali w Sejmie ,ale nie mieli indywidualnych głosów

• szlachta krajowa - szlachta osiadła we władztwach terytorialnych ,miała wpływ na zarząd władztw ,posiadała liczne przywileje ,ale nie miała reprezentacji w Sejmie

• wolne rycerstwo Rzeszy - rycerze bezpośrednio zależni od cesarza

• duchwieństwo - wyższe duchowieństwo nie miało własnej reprezentacji w Sejmie , chodzili w skład tych samych kolegiów co przedstawiciele świeccy

• mieszczańśtwo

• ludność wiejska

Reichstag :

• powstał przez zreformowanie Hoftagu

• jego skład tworzyli zwierzchnicy terytorium Rzeszy i przedstawiciele miast Rzeszy (organ miał charakter federalistyczny)

• uprawnienia Reichstagu :

• ustawodawstwo w sprawach Rzeszy

• decyzja o wojnie lub pokoju

• zawieranie traktatów międzynarodowych

• uchwały podatkowe

• sprawy rekrutacji wojska

• uchwały Reichstagu wymagały akceptacji cesarza

• Reichstag zwoływał cesarz za zgodą elektorów i wyznaczał miejsce odbycia się sesji

• w okresie przerw między sesjami funkcjonowała wybrana przez Reichstag komisja tzw. Deputacja ,której uchwały podlegaly zatwierdzeniu przez cesarza (w 1663 Reichstag przekształcił się w sejm nieustający z siedzibą w Regensburgu - wtedy zamiast władców zasiadali w nim ich posłowie ,którzy byli związani instrukcjami od władcy)

• w skład Sejmu Rzeszy wchodziły 3 kolegia :

• kolegium książąt elektorów

• kolegium książąt Rzeszy - wchodzili wszyscy (oprócz elektorów) władcy terytorialni bezpośrednio podporządkowani cesarzowi i posiadający tzw.stanowość państwową ;właściwi książęta świeccy i duchowni mieli głosy wirylsne (94) pozostali członkowie (141) mieli głosy razem 6 głosów kurialnych

• kolegium miast - kologium miast tworzyło dwie ławay (reńską i szwabską) , każde miasto miało 1 głos

• wniosek uchwalony przez wszystkie 3 kolegia stawał się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza

• wszystkie uchwały ogłoszone na jednej sesji ogłaszano jako reces cesarski

urzędy centralne i lokalne :

• reformy państwa z panowania Fryderyka III ,Maksymiliana I i Karola V :

• 1512 - podzielono Rzesze na 10 obwodów

• 1495 - wprowadzono Sąd Kameralny Rzeszy

• urzędy centralne :

• organa doradcze cesarza (kancelaria i Rada Nadworna) stopiły się z organami centralnymi krajów dziedzicznych (kanclerzem był nominalnie arcybiskup Moguncji); Rada Nadworna Rzeszy ,obsadzana przez cesarza ,posiadała w XVII wieku jedynie niektóre sądowe uprawnienia

• administracja królewska praktycznie całkowicie zniknęła na terytorium Rzeszy, ponieważ wiele jej terytoriów przybrało postać samodzielnych państw:

• o charakterze publicznoprawnym :

• tron dziedziczony w drodze primogenitiry

• zasada niepodzielności państwa jako rzeczy publicznej

• władza monarsza jest to powierzony przez Boga urząd ,a zadaniem monatchy jest dbać o troskę ogółu

• suwerenność na zewnątrz :

• pokój westfalski z 1648 przyznał państwom Rzeszy suwerenność i prawo do prowadzenia niezależnej polityki zagranicznej (zakaz zawierania przez książąt Rzeszy przymierzy przeciw Rzeszy i prowadzenia wojny z cesarzem lub między sobą)

• suwerenność wewnętrzna :

• monarchie stanowe - podział zwierzchnictwa państwowego między władców i stany reprezentowane przez Landtag (Wirtembergia ,Hanower)

• monarchie absolutne - całość władzy w państwie należała do monarchy (Prusy .Austria)

Sąd Kameralny Rzeszy :

• powołany do życia 1495 ,powstał jako trybunał dla całej Rzeszy

• kompetencje :

• sąd pierwszej instancji - rozsrzygał spory między władcami terytorialnymi , między osobami podlegającymi różnym władcom oraz skargi cywilne przeciw władcom tertorialnym

• sąd odwoławczy - rozpatrywał apelacje w sprawch cywilnych od wyroków sądów władców terytorialnych jeśli wartość przedmiotu sporu wynosiła > 400 talarów (działalnosć jako sądu odwoławczego malała ponieważ część władców posiadało privilegium de non appelando)

• cesarz nie miał żadnego wpływu na działalność Sądu Kameralnego Rzeszy

• skład :

• król powoływał przewodniczącego i 4 przewodniczących senatów sądowych

• stanowiska asesorów 16 - 50 wybierały stany ;połowa miała pochodzić z mieszczaństwa ,a połowa ze szlachty

• sądził na podstawie ustaw Reszy i prawa powszechnego (rzymskiego)

źródła prawa :

• recepcja prawa Rzymskiego

• Carolina :

• ogłoszona przez Karola V w 1532

• doprowadziła do ijednolicenia prawa karnego w Niemczech

• miał charakter posiłkowy w stosunku do praw obowiązujących w księstwach

• zawiera przepisy z zakresu prawa karnego materialnego i formalnego

• wprowadzenie postępowania inkwizycyjnego

k)Anglia - monarchia absolutna :

• władza królewska i Parlament :

• Izba Lordów - zasiadała w niej grupa możnowładców i przedstawiciele nowej kreowanej przez króla arystokracji i nominowani przez niego biskupi

• Izba Gmin - zasiadali przedstawiciele średniej szlachty i mieszczaństwo

• Henryk VIII całkowiecie podporządkował sobie Parlament

• 1539 - Act of Proclamation - ustawa uprawniała króla do wydawania w szerokim zakresie proklamacji ,rozporządzeń ,które miały moc obowiązującą na równi z ustawami uchwalanymi przez Parlament

• organa centralne :

• Rada Królewska została zreformowana przez Henryka VIII i przybrała nazwę Tajnej Rady - mianował ją król ,w jej skład wchodzili :Lord Kanclerz , Kanclerz Szachownicy ,Sekretarze Stanu (było ich 2 ,kompetencje mieli oddzielone terytorialnie)

• Sąd Izby Gwieździstej - wyłonił się z Rady Królewskiej ,sąd wyjątkowy pierwszej i ostatniej instancji ,rozpatrywał przestępstw przeciw pańśtwu

• stosunek do wyznań :

• oderwanie od Rzymu i powstanie Kościoła anglikańskiego - król stał się jego głową i do niego należała nominacja biskupów

• Sąd Wysokiej Komisji :

• powstał za Elżbiety I

• sąd inkwizycyjny ,który stał na czele czystości wiary oraz przepisów Kościoła anglikańskiego i w imię tego ścigał protestantów występujących przeciw władzy abolutnej

l)Absolutyzm w Rosji :

• reformy gospodarcze Piotra I :

• zdobycie krajów nadbałtyckich co umożliwiło eksport płodów rolnych i stworzenie przemysłu

• rozwój przemysłu

• reformy społeczne

• reformy zmierzające do pełnego wykorzystania szlachty do służby państwu

• szlachta - powstał jeden zamknięty stan szlachecki - dworiaństwo :

• sposobem nabycia szlachectwa było urodzenie z ojca szlachcica ,przez nadanie cesarskie lub przez osiągnięcie pewnej rangi wojskowej lub cywilnej(Tabela o rangach - 1733)

• szlachta za Piotra I straciła wyłączność na nabywanie dóbr ziemskich (odwołany przez Katarzynę II)

• szlachta miała obowiązek sprawowania służby państwowej (cywilnej lub wojskowej) od 15 roku życia dożywotnio

• chłopi :

• pańszczyźniani prywatni

• pańszcyźniani państwowi

• chłopi posesyjni -siła robocza w moanufakturach

• ustrój :

• władza cesarska - 1721 - Senat oglosił Piotra I cesarzem Wszech Rosji ,jako samowładnego monarche ,wolnego od składania komukolwiek sprawozdania ze swojej działalności ,cesarz nie podlegał żadnemu prawu - nawet prawu sukcesji tronu,stanął na czele Kościoła prawosławnego (zarząd cerkwią podporządkowany został Świętemu Synodowi)

• organa centralne :

• Senat Rządzący - utworzony w 1711 był organem doradczym cesarza i sprawował rządy w razie jego nieobecności ;sprawował kontrolę nad administracją ;pełnił rolę sądu najwyższego

• kolegia (na miejsce dawnych prikazów) - istniało kolegium ds. zagranicznych , wojskowych ,dochodów

• zarząd lokalny :

• kraj dzielił się na gubernie ,na czele stali gubernatorzy podlegli bezpośrednio Senatowi ,gubernatorzy mieli uprawnienia sądowe , skarbowe .wojskowe i administracyjne

• gubernie dzieliły się na prowincje z wojewodami

• najmniejszą jednostką administracyjną były dystrykty - ziemscy komisarze

4)Państwo burżuazyjne :

a)Anglia w XVII i XVIII wieku :

przyczyny rewolucji :

• okres schyłkowy monarchii Stuartów :

• 163 - początek rządów Jakuba I ,rzadko woływał Parlament i prowdził ostrą politykę przeciw niemu

• 1628 - Karol I odwołał się do Parlamentu w celu nałożenia nowych podatków ; w zamian musiał przyjąć Petycje prawa - Parlament był wyłącznym organym zdolnym do uchwalania wszelkich podatków i opłat ,zabraniała samowolnego więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej

• 1940 - Karol I rządził bez Parlamentu przez 11 lat ,ale w związku z klęską poniesioną w wojnie ze Szkocją musiał go ponownie powołać (Parlament przeszedł do historii jako "Długi Parlament") ;Parlament doprowadził w drodze Act of attainder do ścięcia królewskiego ministra hrabiego Strafforda ; Parlament uchalił ustawy ograniczające władzę królewską :

• król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu bez zgody samego Parlamentu ,najwcześniej po upływie 50 dni od jego zebrania się

• Parlament musi być zwołany nie później niż w terminie 3 lat od ostatniej sesji rozwiązanego Parlamentu

• zniesiono Sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji

• nie uznanie przez króla ustaw doprowadziło do wojny domowej w 1943 ,którą król przegrał z wojskami Parlamentu (Cromwell)

przemiany ustrojowe w okresie rewolucji :

• okres formalnej współpracy Cromwella z Długim Parlamentem
  (1649 - 1653) :

• stanowisko wojska doprowadziło do powstania w Parlamencie większości independenckiej (przeciwstawiające się prezbiteriańskim dążeniom do ugody z królem)

• powołanie Najwyższego Trybunału Sprawidliwości - wydał w 1649 wyrok skazujący na króla

• Parlament przekazał włądzę wykonawczą w państwie przez siebie powołanej i od siebie uzależnionej Radzie Stanu (Cromwell)

• Parlament zniósł Izbę Lordów

• 19 V 1649 - akt proklamujący Anglię republiką i wolnym państwem

• 1653 - Cromwell dokonał zamachu stanu i rozpędził Kadłubowy Parlament

• okres dyktatury Cromwella :

• XII 1653 - Instrument Rządzenia (jedyna w dziejach Anglii spisana konstytucja) :

• władza wykonawcza należy do Lorda Pretora (Cromwell) i do Rady Stanu składającej się z członków mianowanych dożywotnio przez Lorda Protektora spośród kandydatów przedstawionych mu przez Parlament

• władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Parlamentu (ale Lord Protektor posiada weto zawieszające)

• prawa wyborcze ograniczone wysokim cenzusem majątkowym

• pod koniec swojego życia przekształcił urząd Lorda Protektora w urząd dziedziczny z prawem wyznaczenia następcy

ustrój Anglii w okresie Restauracji :

• okres restauracji Stuartów :

• syn Cromwella Ryszard zrzekł się swej godności ,a władzę przejęli generałowie (gen. Monk - stanął po stronie monarchii)

• 1660 - zebrał się Parlament w składzie obejmującym posłów ,którzy zasiadali w Długim i Kadłubowym Parlamencie ;Parlament uchwalił nowe wybory

• nowy Parlament zadecydował przywrócenie na tron dynastii Stuartów i powołał na tron Karola II (syna Karola I)

• przywrócono dwuizbowy Parlament z Izbą Lordów i Izbą Gmin ,przywrócono Petycję prawa i ustawy z 1641

• 1679 - Habeas Corpus Act - uznanie przez Karola II nietykalności osobistej jednostki (o pozbawieniu wolności jednostki mógł decydować tylko sąd)

• Karol II i Jakub II zmierzali do przywrócenia absolutyzmu korzystając z praw :

• dyspensa - król nie naruszając ogólnej mocy jakiegoś przepisu prawnego ,w drodze przywileju uchylał jego stosowanie

• suspensa - król całkowicie zawieszał moc ustawy w stosunku do wszystkich osób

• Jakub II był gorliwym katolikiem ;z obawy przed przywróceniem katolicyzmu Parlament wezwał na tron córkę króla Marię i jej męża Wilhelma Orańskiego

• 1688 - Wilhelm Orański ląduje w Anglii i przejmuje władzę ("chwalebna " rewolucja)

• okres rządów dynastii orańskiej i hanowerskiej :

• 1689 - ustawa o tolerancji religijnej :

• swoboda wyznania wszystkim protestanckim sektom religijnym

• każdy poseł do Izby Gmin i każdy król musiał być protestantem

• 1689 - Bill o Prawach :

• określa nadużycia władzy dokonane przez Jakuba II i Karola II (13 punktów) oraz mówi jak zapobiec na przyszłość takim nadużyciom

• uznał za nielegalne wykonywanie przez króla suspensy bez zgody Parlamentu i potępił nadużywanie dyspensy

• odmówił królowi prawa nakładania podatków bez zgody Parlamentu

• sformułował postulat częstego zwoływania Parlamentu

• 1701 - ustawa sukcesyjna :

• określiła zasady sucesji tronu i przewidywał ewentualną sukcesje dynastii hanowerskiej

• monarcha związany jest prawem

• niezawisłość sędziowska (sędzia może być usunięty jedynie za zgodą obu izb)

• zasada konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla

b)Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki:

ustrój koloni angielskich w Ameryce Północnej:

• każda kolonia była rządzona oddzielnie i każda była bezpośrednio zależna od metrpolii

• na czele kolonii stał gubernator ,rada gubernatora i zgromadzenie ogólne

• koloniści korzystali z prawa common law i korzystali z swobód takich jakie mieściły się w angielskim samorządzie lokalnym

• o wszystkich sprawach kolonii decydował rząd angielski lub Parlament

• apelacje od wyroków sądowych szły do Londynu

• kolonie nie miały przedstawicieli w Izbie Gmin

przyczyny buntu przeciw metropolii:

• brak przedstawicielstwa kolonii w Izbie Gmin

• ścisłe podleganie kontroli metropoli i uciążliwa polityka fiskalia metropoli

• bezpośrednią przyczyną wojny spór herbaciany (w końcu 1773 wyrzucono w Bostonie ładunek indyjskiej herbaty do morza) ;Parlament angielski ogłosił 3 ustawy represyjne; Kongres w Filadelfii wystosował notę do Parlamentu domagając się zniesienia ustaw ; Parlament ich nie przyjął)

• V 1775 - II Kongres w Filadefii :

• powołano na naczelnego wodza Jerzego Waszyngtona

• 1776 - ogłoszona Deklaracje Niepodległości

• 1777 - uchwalono Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii między stanami

Deklaracja Niepodlełości:

• autorem był Tomasz Jefferson

• ogłoszono niepodległość wszystkich stanów jako wolnych od posłuszeństwa od korony angielskiej

• proklamowała równe prawa wszystkich ludzi do życia ,wolności i dążeń do szczęścia

• przeciw rządowi naruszającemu prawo obywatel ma prawo oporu

spory o kształt ustrojowy powstającego państwa:

• projekt konfederacji zaproponowany przez Beniamina Franklina - Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii został przyjęty w 1781 przez wszystkie 13 stanów , które przyjęły nazwę Zjednoczonych Stanów Ameryki

• Arykuły Konfederacji określają Zjednoczone Stany Ameryki jako luźne połączenie stanów w związek państw dysponujący wspólnym organem uchwałodawczym ,w którym każdy stan ma 1 głos i nie dysponujący wspólnym organem wykonaczym

• spory dotyczyły ścisłości związania wszystkich stanów w jeden organizm państwoy

ustrój Stanów Zjednoczonych na podstawie konstytucji z 1787:

• 1797 - Kongres powołał do Filadelfii Konwent przedstawicieli wszystkich stanów w celu uchwalenia konstytucji

• 1788 - 1790 - ratyfikowanie konstytucji przez wszystkie stany

• Stany Zjednoczone otrzymały charakter państwa związkowego ;Stany Zjednoczone stały się federacją - państwa składowe posiadają własną konstytucję i własne federalne urządzenia państwowe dla spraw wspólnych całej federacji

• zakres spraw wspólnych dla całej federacji :

• sprawy zagraniczne i siły zbrojne

• sprawy naturalizacji

• sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego

• sprawy skarbowe

• konstytucja była normą nadrzędną w stosunku do wszystkich innych ustaw :

• wszystkie ustawy muszą być zgodne z konstytucją

• konstytucja podlega zmianie w odmienny sposób niż ustawa (trudniej ją zmienić) - nowelizacja konstytucji nie pociąga zmiane całego tekstu konstytucji ,lecz nowele stanowią nowele dodatkowe do konstytucji

• władza ustawodawcza :

• stanowił ją Kongres złożony z Senatu i Izby Reprezentantów :

• Senat - składał się z senatorów wybieranych na 6 lat przez ciała ustawodawcze poszczególnych stanów ,po 2 senatorów z każdego stanu, co 2 lata ustępowało 1/3 senatorów ,przewodniczył w Senacie wiceprezydent Stanów

• Izba Reprezentantów - składała się z posłów wybieranych bezpośrednio przez ludność na 2 lata w proporcjonalnych wyborach ,przewodniczy wybrany przez posłów speaker

• uchwały Kongresu przedstawiane są do podpisu prezydentowi ,któremu przysługuje prawo weta zawieszającego

• ma prawo impeachmentu - może podać w stan oskażenia prezydenta , wiceprezydenta ,sędziów i wyższych urzędników ;sądzi ich Senat ,wyroki padają przez głosowanie (2/3 głosów)

• Senat ma prawo udzielania zgody większością 2/3 głosów na traktaty międzynarodowe zawierane przez prezydenta i dokonywane przez niego nominacje na ambasadorów ,konsulów ,sędziów

• władza wykonawcza :

• prezydent jest wybierany na okres 4 lat w głosowaniu dwustopniowym (poszczególne stany wyłaniały najpierw elektorów ,w drugim głosowaniu elektorzy wynierali prezydenta i wiceprezydenta)

• prezydent miał w swoim ręku pełnię władzy wykonawczej w sprawie spraw wspólnych federacji

• prezydent ma prawo weta zawieszającego w ciągu 10 dni do ustaw uchwalonych przez kongres (Kongres może złamać weto przy 2/3 głosów w obu izbach oddzielnie)

• nie posiada inicjatywy ustawodawczej

• nie może odroczyć ,ani rozwiązać Kongresu

• jest nieusuwalny

• władza sądowa :

• sprawuje ją Najwyższy Sąd Federalny oraz niższe sądy federalne powoływane przez Kongres

• sądy federalne są kompetentne w sprawach określonych przez ustawę ;resztę spraw załatwiają sądy stanowe

c)Francja w dobie rewolucji i dyktatury napoleńskiej:

przyczyny rewolucji :

• droga do rewolucji :

• wzrastający kryzys polityczno - społeczny związany z narastaniem kapitalistycznych sił wytwórczych pozostających w sprzeczności z feudalnymi stosunkami produkcyjnymi i opartą na nich strukturą feudalną państwa

• rozwój filozofii racjonalistycznej i doktryny prawa natury :

• Monteskiuszowska teoria podziału władzy - system ,który ma zabezpieczyć prawa naturalne człowieka do wolności

• Rousseau oparł swą teorię na koncepcji umowy społecznej - suwerennośc w państwie należy do ludu ,który przekazuje władzę swoim reprezentantom

• szkoła fizjokratów - głosiła wolność gospodarczą i była przeciwna ograniczaniu praw własności

• kryzys monarchii absolutnej 1770 - 1789 :

• okres po 1770 był okresem silnego kryzysu gospodarczego we Francji ,który spowodował racjonalizację nastrojów społecznych

• spór na linii król - Parlament ;Parlament odmawiał odmawiał rejestracji królewskich ustaw o nowych podatkach

• w 1789 król Ludwik XVI zwołał Stany Generalne (po 175 latach przerwy) ,aby przyjęły podatki - umowny początek Rewolucji

• Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym

• 9 VII 1789 Stany Generalne ogłosiły się Konstytuantą

• unieważniono instrukcje poselskie - posłowie są reprezentantami całego narodu

• ustalono ,że Konstytuanta nie może zostać rozwiązana ,ani rozwiązać się sama zanim nie uchwali nowej konstytucji

• posłowie są nietykalni i nie mogą być pociągani do odpowiedzialności politycznej

• 14 VII 1789 - zdobycie Bastylii

• okres Wielkiej Trwogi - Rewolucja ogarnia całą Francję ;początek organizowania władz rewolucyjnych

• VIII 1789 - pierwsze uchwały Konstytuanty :

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• reformy zarządu terytorialnego

• reformy sądownictwa

• uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu

• reformy stosunków wyznaniowych

• okres od 5 V 1789 do 10 VIII 1792 nazywa się okresem monarchii ograniczonej

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1791 :

• uchwalona w sierpniu była rewolucyjnym aktem prawnym ,który stworzył podstawę nowego systemu prawno - państwowego i legła u podstaw ustroju demokratycznego

• stanowiła program polityczny bogatego mieszczaństwa ;otworzyła pole do potęgowania się nierówności gospodarczej (np.nie tworzyła podstaw do wolności zrzeszeń robotniczych)

• zasady dotyczące organizacji politycznej państwa :

• zasada suwerenności ludu :"wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli ludu" (Deklaracja nie określa ,czy władza ma być pełniona bezpośrednio przez lud czy przez jego reprezentantów)

• teoria podziału władzy Monteskiusza (prawo ludu do wyrażenia zgody na obciążenia podatkowe ,odpowiedzialność władzy przed ludem

• zasady dotyczące praw osobistych człowieka :

• Deklaracja wprowadziła pojęcie podmiotowych praw publicznych - poddany stał się obywatelem ,ooprócz obowiązków wobec państwa uzyskał ściśle określone prawa publiczne ,w obronie których mógł wystąpić wobec państwa jako strona w sądzie

• równość wobec prawa (równość praw politycznych ,niwelacja różnic i przywilejów stanowych ,równy dostęp do urzędów ,równe dla wszystkich sądy, równośc ciężarów podatkowych)

• wolność jest to możność czynienia wszystkiego co nie szkodzi drugiemu ,

• zasada nietykalności osobistej - nikt nie może być oskarżony , aresztowany ,więziony - inaczej niż w wypadkach określonych przez prawo i w sposób przez prawo przewidziany

• rodzaje wolności osobistych :

• wolność sumienia :odcięcie od nietoleramcji religijnej ,wolność wyrażania przekonań w słowie i piśmie

• wolność gospodarcza :nienaruszalność prawa własności prywatnej (naruszenie własności prywatnej jest dopuszczalne jedynie w wypadkach podyktowanych potrzebą powszechną i pod warunkiem pełnego odszkodowania)

Konstytucja 3.IX.1791:

główne zasady ustroju Francji :

• opierała się na założeniach Deklaracji z 1789 ,która była wstępem do konstytucji

• suwerenność należy do narodu i do narodu należy cała władza

• naród może wykonywać swoją władzę tylko przez delegację i dlatego deleguje władzę ustawodawczą Zgromadzeniu Ustawodawczemu ,władzę wykonawczą królowi ,a władzę sądową sędziom wybranym przez lud

władza wykonawcza :

• sprawował król (nosił tytuł króla Francuzów)

• król mianował ministrów (wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty odpowiednich ministrów :

• ministrowie byli odpowiedzialni konstytucyjnie (mogli zostać powołani przez Zgromadzenie w stan oskarżenia i byli sądzeni przez Najwyższy Trybunał Narodowy) ,ale nie byli odpowiedzialni politycznie (chociaż w 1792 król zmienił skład ministerialny pod naciskiem Zgromadzenia Ustwodawczego)

• był nietykalny i nieodpowiedzialny

• król nie miał prawa sankcji wobec uchwał Zgromadzenia Ustawodawczego (miał jedynie prawo weta zawieszającego ,które mogło być uchylone poprzez uchwalenie tego samego projektu przez dwie następne legislatywy)

• król nie miał inicjatywy ustawodawczej i nie mógł rozwiązać Zgromadzenia Ustawodawczego

władza ustawodawcza :

• sprowowało jednoizbowe Zgromadzenie Ustawodawcze wybierane na okres 2 lat :

• wybory pośrednie ,dwustopniowe :

• prawa wyborcze mieli tylko mężczyźni > 25 roku życia płacący podatek bezpośredni o określonej wysokości (był wysoki)

• uprawnieni do głosowania wybierali na tzw. zgromadzeniach pierwiastkowych elektorów - po jednym na 100 obywateli (w stosunku do elektorów cenzus majątkowy był znacznie wyższy)

• elektorzy tworzyli zebrania zgromadzenia elektorialne na których wybierano posłów

• ministrowie nie mogli być członkami Zgromadzenia Ustwodawczego

• Zgromadzenie Ustawodawcze miało wyłączną inicjatywę ustawodaczą

• Zgromadzenie Ustawodawcze nie mogło usunąć króla ani ministrów (ministrów mogło usunąć tylko za naruszenie konstytucji)

władza sądownicza :

• wprowadzano równe dla wszytkich sądownictwo powszechne

• ustanowiono odrębne instytucje sądowe w sprawach cywilnych i karnych :

• sądownictwo cywilne :

• dwustopniowe sądownictwo :sądy pokoju i trybunały dystryktu (można się od nich odwołać do innych trybunałów dystryktów)

• sadownictwo karne (charakterystyczny był udział ław przysięgłych - zatwierdzała oskarżenia od sędziego pokoju i decydowała czy przekazać je do wyższej instancji ,czyli trybunału dystryktu):

• sądy policji municypalnej

• sąd policji poprawczej

• trybunał dystryktu (zajmował się głównie ciężkimi sprawami karnymi ; od wyroków nie było apelacji)

• sąd kasacyjny - w razie stwierdzenia naruszenia prawa lub procedury przez sąd mógł uchylić zaskarżony wyrok i odesłać sprawę do innego trybunału dystryktu dla jej ponownego rozpatrzenia

• sędziowie byli obsadzani w drodze wyborw ;museli mieć odpowiedni wiek i z wyjątkiem sędziów pokoju wykształcenie prawnicze

• niezawisłość sądownictwa poprzez jego oddzielenie od władzy administracyjnej i władzy wykonawczej (problemem było to ,że sądy nie miały prawa interweniowania w sprawy administracyjne - spowodowało to powstanie sądownictwa administracyjnego)

inne reformy pierwszych lat rewolucji :

• reforma rolna :

• zniesienie przywilejów szlachty i powinności chłopów wobec panów

• wyróżniono 2 formy feudalizmu :

• feudalizm dominujący - prawa związane z poddaństwem ,sądownictwo patrymonialne ,pańszczyzny ,monopole dworskie

• feudalizm kontraktujący - prawo do poboru czynszów i świadczeń od chłopów

• chłopi zostali zwolnieni ze świadczeń ze sfery feudalizmu dominującego a ze świadczeń ze sfery feudalizmu kontraktującego mogli się wykupić

• 1792 - chłopi byli zobowiązani do płacenia czynszów jedynie tam gdzie panowie będą w stanie udowodnić prawo ich pobierania za pomocą dokumentu

• 1793 - zniesienie wszystkich praw feudalnych bez odszkodownia

• likwidacja wielkiej własności ziemskiej :

• ustawa o konfiskacie dóbr kościelnych

• ustawa o konfiskacie szlacheckich dóbr ziemskich ,należących do emigrantów

• skonfiskowane dobra uznano za dobra narodowe - przeznaczono je do sprzedaży ;głównymi kupcami byli chłopi i arustokracja

• reformy zarządu terytorialnego :

• kraj podzielono na 83 departamenty ,które dzieliły się na dystrykty ,a te na kantony ,które z kolei składały się z gmin wiejskich i miejskich

• administrację powierzono obieralnym samorządowym organom ;obywatele wybierali rady ;rady ze swego grona wybierały merów :

• municypalne w gminach

• dystryktwe

• departamentowe

• wybory podlegały dużym ograniczeniom cenzusowym cospowodowało ,że administracja przeszła w ręce bogatego mieszczaństwa

• reformy stosunków wyznaniowych :

• nadanie obywatelstwa francuskiego protestantom i Żydom

• stosunek państwa do Kościoła katolickeigo :

• konfiskata dóbr kościelnych i ich przekształcenie w dobra narodowe

• kasata zakonów

• Konstytucja cywilna kleru :

• zniesiono dotychczasowy podział diecezjalny i wprowadzono nowy odpowiadający podziałowi państwa (w każdym departamencie utworzono po jednej diecezji ,a na wyższy szczeblu utworzono 10 prowincji z arcybiskupami metropolitami na czele)

• arcybiskupi ,biskupi i proboszczowe byli wybierani przez odpowiednie zebrania elektorskie

• zniesiono wszystkie poza seminariami instytucje kościelne

• 1792 - obowiązek ślubów cywilnych ,dopuszczenie rozwodów , sądownictwo w sprawach małżeńskich przekazano sądom państwowym

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1793 :

• po wejściu w życie konstytucji 3.IX.1791 Konstytuanta rozwiązała się ;dokonano wyborów do Zgromadzenia Ustawodawczego

• wybory wygrali Żyrondyści (bogate mieszczaństwo ,przywódcy pochodzili z rejonu Gironde) ,w Zgromadzeniu znalazło się tylko 3 chłopów i 4 rzemieślników

• nastąpił bunt drobnomieszczaństwa ;10 VIII 1792 prowadzony przez przedstawicieli drobnomieszczeństwa lud Paryża (Komuna Paryska) doprowadził do aresztowania króla

• Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło do zawieszenia króla w jego prawach (obowiązki władzy wykonawcej przejęłą powołana przez Zgromadzenie ze swego składu Tymczasowa Rada Wykonawcza)

• Zgromadzenie ustąpiło miejsce zwołanemu Konwentowi Narodowemu (1792 - 1793):

• wybory do Konwentu miały demokratyczny charakter

• zniesiono cenzus majątkowy i przyznano prawa wyborcze wszystkim mężczyznom > 21 roku życia

• 22 IX 1792 - Konwent proklamuje republikę (wprowadzenie nowego kalendarza : 1792 to pierwszy rok I Republiki Francuskiej)

• 1793 - zawiązanie się I Koalicji przeciw Francji

• jakobini decydują osądzić króla (zostaje ścięty I 1793)

• spór żyrondystów z jakobinami zakończony zwycięstwem jakobinów i przejęciem przez nich władzy

• 24 VI 1793 - uchwalenie przez Konwent konstytucji (nigdy nie weszła w życie) ; zmieniono treść Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela :

konstytucja jakobińska :

• główne zasady ustroju :

• wysunięto na pierwsze miejsce zasadę równości wszystkich obywateli (konstytucja gwarantowała prawo do pracy i do opieki publicznej oraz prawo do wykształcenia)

• prawo własności określono ,jako przysługujące każdemu obywatelami "prawo do korzystania i swobodnego dysponowania swoimi rzeczami i dochodami ,t rudem swej pracy i swej przedsiębiorczości"

• za najważniejsze prawo ludu uznano prawo oporu ,kiedy rząd będzie gwałcił prawo

• organ ustawodawczy - skład ,kompetencje :

• cała władza miała spoczywać w ręku jednoizbowego Ciała Ustawodawczego :

• wybierane na 1 rok w wyborach powszechnych ,równych ,bezpośrednich i jawnych (prawa wyborcze mają wszyscy mężczyźni > 21 roku życia ,na zebraniach pierwiastkowych miano bezpośrednio wybierać posłów do Ciała Ustawodawczego

• inne organy państwowe :

• Rada Wykonawcza - miała sprawować funkcje wykonawcze :

• była podporządkowana Ciału Ustawodawczemu

• składała się z 24 członków wybieranych przez Ciało Ustawodawcze na 2 lata (ale co roku połowa składu musiała ustąpić)

• instytucje demokracji bezpośredniej :

• zebrania pierwiastkowe :

• wybierały posłów ,urzędników ,sędziów ,przedstawiały Ciału Usawodawczemu kandydatów na członków Rady Wykonawzcej

• musiały wyrazić zgodę na podjęte przez Ciało Ustawodawcze uchwały (wykształciła się zasada referendum ludowego)

okres dyrektoriatu :

• 27 lipca 1794 (9 termidora 1794) - zamach ,stracenie Robespierra

• 1795 - Konwent uchwala nową konstytucję i rozwiązuje się

• Konstytucja dyrektorialna :

• Deklaracja Niepodległości ograniczała katalog wolności (tylko wolność wobec prawa) i wprowadzała listę obowiązków obywatelskich

• władza ustawodawcza :

• 2 izbowe ciało ustawodawcze :

• Rada Pięciuset - wybierane na okres 3 lat ,co rok 1/3 składu była odnawiana przez nowe wybory ,wybory pośrednie , wyborcy wybierali elektorow a ci posłów ,cenzus majątkowy i wieku

• Rada Starszych - wybierane na okres 3 lat ,co rok 1/3 składu była odnawiana przez nowe wybory ,wybory pośrednie , wyborcy wybierali elektorow a ci posłów ,cenzus majątkowy i wieku

• inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset

• władza wykonawczą powierzono Dyrektoriatowi ,który składał się z 5 Dyrektorów wybieranych na 5 lat (każdy sprawował urząd przez 1 rok) przez Radę Pięciuset ;dyrektorzy sprawowali niepodzielnie władzę wykonwczą ,powoływali ministrów

• podział władzy na władzę wykonawczą i ustawwodawczą był bardzo rygorystyczny

okres dyktatury Napoleona :

• 9 listopada 1799 (18 brumaire'a) - zamach stanu dokonany przez Napoleona

• konstytucja konsularna z 1799 :

• nie zawierała Deklaracji praw

• wybory pośrednie - wszyscy obywatele > 21 roku życia wybierali swoich przedsawicieli na listy :okręgowe ,departamentalne i narodowe ,a pierwszy konsul wybierał ze składu list :okręgowej i departamentalnej funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i departamentalnym ,natomiast Senat wybierał ze składu listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodaczych

• ustawodawstwo :

• Rada Stanu - nominowała przez pierwszego konsula ,opracowywała przedstawiane przez niego projekty ustaw

• Trybunat - przeprowadzał dyskusję nad projektem ustaw

• Ciało Ustawodawcze - uchwalało usawy

• Senat - pierwszy skład pochodził z nominacji pierwszego konsula ,a później uzupełniał się w drodze kooptacji ,badał zgodność ustaw z konstytucją ,prawo inicjatywy w razie rewizji konstytucji ,dokonywał wyboru konsulów ,członków Trybunatu i Ciała Ustawodawczego oraz Sądu Kasacyjnego

• władza wykonawcza - powierzona 3 konsulom ,z których 2 posiadało jedynie głos doradczy ,konsul miał pełnię władzy wykonawczej ,miał prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju ,inicjatywę ustawodaczą ,ogłaszał ustawy ,nominował i odwoływał członków Rady Stanu ,ministrów , ambasadorów ,członków administracji lokalnej i prawie wszystkich sędziów ; ministrowie byli odpowiedzialni przed pierwszym konsulem

• reformy wewnętrzne :

• reforma zarządu terytorialnego - podział na departamenty (prefekt) ,okręgi (podprefekt) i gminy (mer) ;urzędnicy byli nominowani ,odpowiedzialni przed swoimi przełożonymi ;rady miały doradczy charakter ;kantony pozostawiono jedynie jako jednostki organizacji sądowej i skarbowej

• reformy sądownictwa :

• hierarchia sądowa :

• sędziowie pokoju - na szczeblu kantonu

• trybunał dla spraw cywilnych - na szczeblu okręgu

• trybunał apelacyjny

• trybunał kasacyjny

• zmiany :

• zniesiono ławę przysięgłych oskarżającą

• zniesiono obieralność sędziów (nominacja)

• stosunki z Kościołem - konkordat z 1801 - zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny Francji i wprowadził nowy odpoiwdający nowej strukturze administracyjnej ;nominacja biskupów przez I Konsula ,a nadanie inwestytury kanonicznej przez papieża ;papież uznał konfiskatę dóbr kościelnych

• kodyfikacje Napoleńskie :

• kodeks cywilny - 1804 :

• kodeks procedury cywilnej - 1806 :

• kodeks handlowy - 1806 :

• kodeks postępowania karnego - 1808 :

• kodeks karny - 1810 :

d)Francja w XIX i XX wieku:

okres restauracji Burbonów ;

• charakter karty konstytucyjnej :

• po upadku Napoleona senat francuski proklamował koniec cesarstwa i uchwalił nową konstytucję oraz wezwał na tron Ludwika XVIII

• Ludwik XVIII nie przyjął konstytucji senatu i nadał (oktrojował) nową konstytucję - Kartę Konstytucyjną w 1814

• w okresie 100 dni Napoleona Ludwik XVIII ponownie opuścił kraj ,a Napoleon wprowadził liberalną konstytucję - Akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa w 1815

• po klęsce Napoleona pod Waterlo Ludwik XVIII wrócił na tron i przywrócił Kartę Konstytucyjną ;konstytucja była nadana przez króla jako akt łaski królewskiej ; Ludwik XVIII podkreślał ,że jego władza pochodzi z woli Opatrzności (legitymizm)

• cechy Karty Konstytucyjnej :

• nawiązywała do teorii przedrewolucyjnych :odrzucenie teorii suwerenności ludu i przywrócenie niektórych instytucji przedrewolucyjnych (szlachectwo)

• Karta Kontytucyjna miała charakter obywatelski ,ponieważ gwarantowała :

• równość wszystkich wobec prawa

• wolność osobista

• wolność wyznania (ale religia katolicka była religią panującą)

• wolność prasy

• nieodwołalnosć sprzedaży dóbr narodowych

• wykluczenie możliwości przywrócenia przywilejów stanowych

• nawiązywała do konstytucji angielskiej

• pozycja króla :

• na czele państwa stał dziedziczny król

• powoływał ministrów ,którzy tworzyli Radę Ministrów (ministrowie mogli być członkami jednej lub drugiej izby parlamentu i mogli zabierać głos w obu izbach , odpowiedzialność karna przed Izbą Parów na podstawie oskarżenia przez Ibe Deputowanych)

• był nieodpowiedzialny (wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty odpowiednich ministrów)

• miał prawo zwoływać i rozwiązywać izby

• miał prawo jedynej inicjatywy ustawodawczej

• miał prawo sankcji i prawo ogłoszania ustaw

• miał prawo wydawania ordynansów "koniecznych dla wprowadzenia w życie ustaw lub dla bezpieczeństwa państwa"

• władza ustawodawcza :

• sprawował dwuizbowy organ parlamentarny składający się z Izby Parów i Izby Deputowanych Departamntalnych

• Izba Parów miała skład arystokratyczny ,członkowie byli dożywotni i dziedziczni ,dowolnie mianoani przez króla

• Izba Deputowanych była wybierana co 5 lat w wyborach (wysoki cenzus majątkowy ,od 1820 najbogatsi mogą dwukrotnie głosować i sami wybierają 2/5 Izby Deputowanych ,czynne prawo wyborcze miało tylko 100 000 wyborców)

okres Monarchii Lipcowej :

• upadek Burbonów :

• polityka Karola X dążącego do przywrócenia rządów absolutbych w oparciu o arystokację

• Karol X rozwiązał Izbę Deputowanych ,zarządził nowe wybory ,zniósł wolność prasy i zmienił ordynacje wyborczą

• w lipcu 1830 wybuchła rewolucja lipcowa ,tron objął Ludwik Filip ks.Orleanu

• nowa konstytucja była powtórzeniem Karty konstytucyjnej z 1814 ,ale wprowadzono w niej zmiany :

• król był wprowadzany na tron zgodnie z teorią suwerenności ludu

• król tytułował się jako "król Francuzów" ,przyjęto trójkolorowy sztandar

• z Izby Parów usunięto dziedzicznych członków

• zreformowano system wyborczy (obniżenie cenzusu majątkowego i cenzusu wieku ,zniesiono system pluralnego głosowania)

• król nie miał prawa wydawania ordynansów

• przyznano Izbom inicjatywę ustawodawczą

• przyjęła się zasada ,że minister musi cieszyć się zaufaniem zarówno izb i króla (król i izby mogły swobodnie odwołać ministra)

• w lutym 1848 doszło do rewolucji robotniczej

Okres II Republiki :

• w 1848 proklamowano republikę i utworzono Rząd Tymczasowy do którego wchodzili socjaliści

• powołano Komisję Luksemburską ,w której skład wchodzili przedstawiciele związków robotniczych i przedsiębiorcy - komisja miała działać w interesie robotników (skróciła max czas pracy)

• Rząd Tymczasowy zarzadził wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego ,które przejęło od niego władzę

• przeciwko Konstytuancie wystąpili robotnicy lecz ich powstanie zostało stłumione przez gen.Cavaignaca ,któremu Konstytuanta powierzyła władzę dyktatorską

• Konstytuanta opracowała nową Konstytucję :

• władza ustawodawcza - powierzona jednoizbowemu Zgromadzeniu Narodowemu obieranemu na 3 lata w demokratycznych ,równych , powszechnych ,bezpośrednich i tajnych wyborach

• władza wykonawcza - należała do prezydenta wybieranego na okres 4 lat w wyborach powszechnych ,bezpośrednich i tajnych ;wprowadzała zasadę odpowiedzialności ministrów i prezydenta (odp. konstytucyjna) ;akty prezydenta musiały mieć kontrasygnatę ministrów ;prezydent miał słabe weto zawieszające wobez Zgromadzenia

• prezydentem został wybrany ks. Ludwik Napoleon Bonaparte ,który 2 XII 1851 dokonał zamachu stanu ,rozwiązał Zgromadzenie ,uchylił konstytucję i objął władzę dyjtatorską (cieszył się poparciem społecznym) ;zorganizował plebiscyt w którym ludność Francji powierzyła mu opracwanie nowej konstytucji ,nowa konstytucja przyznawała Ludwikowi Napoleonowi urząd prezydencki z dyktatorskimi uprawnieniami na okres 10 lat ;1852 - Senat uchwalił nadanie Napoleonowi dziedzicznej godności cesarza

Okres II Cesarstwa :

• konstytucja cesarstwa :

• na czele pańśtwa stał dziedziczny cesarz ,który miał w swym ręku prawie całą władzę ,mianował ministrów którzy byli od niego zależne

• organy ustawodawcze (tylko Ciało Ustawodawcze pochodziło z wyborów) :

• Rada Stanu - przygotowywała ustawy

• Ciało Ustawodawcze - dyskutowało i uchwalało ustawy

• Senat - badał zgodnosć ustaw z konstytucją

• II Cesarstwo upadło po porażce doznanej z Niemcami w 1870

Francja w okresie III Republiki :

• powstanie III Republiki :

• Francja w czasie wojny 1870 i Komuna Paryska :

• 1870 - wybuch wojny francusko - pruskiej

• na wiadomość na klęske pod Sedanem i wzięciu przez Prusaków do niewoli cesarza Napoleona III wybuchly zamieszki w Paryżu

• 4 września proklamowano w Paryżu republikę ,a władzę powierzono Rządowi Obrony Narodowej

• 28 stycznia 1871 rząd skapitulował ,ale Paryż nadal walczył

• 12 lutego zebrało się w Bordeaux Zgromadzenie Narodowe ,które powołało na szefa władzy wykonawczej L.Thiersa i przyjęło pokój (utrata Alzacji ,części Lotaryngii oraz kontrybucja - 5 miliardów franków w złocie)

• lud paryża nie chciał się podporządkować nowym władzom ,wiec powołał Centralny Komitet Federacji Gwardii Narodowych;przeprowadzono wybory do Rady Komuny Paryża jako nowych władz miasta

• 2 kwietnia 1782 wojska francuskie spacyfikowały bunt Paryża

• spór o republikę :

• trwał 4 lata

• monarchiści mieli przewagę w Zgromadzeniu Narodowym nad republikanami , ale byli podzieleni na 2 stronnictwa :

• legitymiści - starsza linia Burbonów ,kandydat w osobie hrabiego Chambort , zwolennicy silnych rządów monarchy (biały sztandar Francji przedrewolucyjnej)

• orleaniści - wysuwali na tron wnuka Ludwika Filipa ,hrabiego Paryża , byli zwolennikami monarchi parlamentarnej ,godzili się z zasadą suwerennością ludu (trójkolorowy sztandar)

• w 1873 roku prezydentem tymczasowej republiki został E.Mac Mahon

• w 1875 przegłosowano 1 głosem wniosek posła Wallona o wybieralności prezydenta Republiki przez połączone w Zgromadzenie Narodowe Senat i Izba Deputowanych - przesądziło to o utworzeniu republiki

• charakter konstytucji :

• na konstytucję III Republiki składały się 3 ustawy :

• "O organizacji władz publicznych"

• "O organizacji Senatu"

• "O stosunkach między władzami publicznymi"

• do końca III Republiki w 1940 wprowadzono tylko kilka zmian w konstytucji :

• 1884 - reforma Senatu (wyeliminowanie senatorów dożywotnich)

• 1879 - przeniesienie stolicy państwa do stolicy

• główne zasady konstytucji :

• konstytucja ,która wprowadzała do ustroju republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji angielskiej

• ustrój państwa przewidziany w konstytucji :

• władza ustawodawcza :

• należała do 2 izb :Senatu i Izby Deputowanych

• Senat i Izba Deputowanych obradowały razem jako Zgromadzenie Narodowe w celu rewizji konstytucji i wyboru prezydenta

• Senat :

• liczył 300 senatorów :

• 75 nieusuwalnych i dożywotnich ,którzy uzupełniali wakujące miejsce w drodze kooptacji

• 225 powoływano w drodze wyborów dokonywanych przez kolegia wyborcze ,w skład których wchodzili elektorowie z tytułu piastowanej funkcji albo jako przedstawiciele rad departamentalnych itp.

• senatorowie musieli mieć > 40 lat

• wybierani na 9 lat ,ale co 3 lata zmieniał się skład 1/3 wybieralnych senatorów

• miał uprawnienia równorzędne z Izbą Deputowanych w zakresie ustawodawstwa (każda ustawa musiała być uchwalona przez IzbęDeputowanych i przez Senat) ,miał on uprawnienia sądowe do sądzenia przestępstw popełnionych przez prezydenta lub ministrów z oskarżenia Izby Deputowanych oraz do sądzenia niektórych najcięższych przestępstw politycznych

• zgoda Senatu była potrzebna do rozwiązania przez prezydenta Izby Deputowanych przed upływem jej kadencji

• Izba Deputowanych :

• liczyła 600 posłów ,wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych (brak cezusu majątkowego ,>21 lat ,bez wojskowych w służbie czynnej i bez kobiet)

• władza wykonawcza :

• prezydent :

• wybierało na 7 lat Zgromadzenie Narodowe absolutną większością głosów

• kierował polityką zagraniczną i wewnętrzną państwa ,ponosił odpowiedzialność kostytucyjną (mógł zostać oskarżony przez Izbę Deputowanych i sądzony przez Senat)

• mianował ministrów i przewodniczył Radzie Ministrów

• miał prawo inicjatywy ustawodawczej

• miał prawo weta zawieszającego w stosunku do uchwał parlamentu (mógł zwrócić się do Izb o ponowne rozpatrzenie ustawy)

• mógł za zgodą Senatu rozwiązać Izbę Deputowanych

• Rada Ministrów :

• odpowiadali za działalność prezydenta (ich kontrasygnata była konieczna na każdym podpisywanym przez prezydenta akcie)

• odpowiadali tak jak prezydent przed Senatem

• praktyka konstytucyjna a treść konstytucji :

• 1877 - 1879 - spór prezydenta Mac Mahona z Izbą Deputowanych zakończony podaniem się do dymisji prezydenta

• żaden prezydent po Mac Mahonie nie próbował rozwiązać Izby Deputowanych

• rola prezydenta zeszła na drugi plan ,a władza wykonawcza skoncentrowała się w rękach rządu (instytucja premiera dopiero w 1876) ,który zależał od parlamentu (praktyka interpelacji poselskich - wotum nieufności dla rządu i częste odwoływanie go)

• rządy we Francji były rządami koalicyjnymi i dlatego były krótkotrwałe (najdłużej rząd utrzymał się 3 lata) ,ale nie doprowadziło do chaosu w państwie ponieważ :

• ministrowie rekrutowali z wąskiego grona posłów (A.Briand)

• zmiana na stanowisku ministra nie wywoływała zaburzeń w biurokratycznym aparacie resortu sprawowanego przez fachowych i doświadczonych urzędników

• administracja :

• utrzymał się wprowadzony przez Napoleona podział administracyjny

• Rada Stanu :

• wywodziała się z Rady Królewskiej

• była organem opieniodawczym do projektów ustawodawczych

• była władzą administracyjną :

• wypowiadała opinie do rozporządzeń wykonawczych

• miała wpływ na interpretację ustaw

• decydowała o sposobie wykonywania ustaw

• była najwyższym trybunałem administracyjnym

• na czele stał minister sprawiedliwości ,członkowie byli mianowani przez prezydenta i byli nieusuwalni

Okres IV Republiki :

• 21 X 1945 - odbyły się wybory do konstytuanty (przyznano prawa wyborcze kobietom i wojkowym) połączone z referendum co do kształtu przyszłego państwa (opowiedziano się przeciw III Republice)

• wybory wygrali socjaliści co doprowadziło do konfliktu z de Guealle'em , przedstawiony przez nich projekt konstytucji nie przeszedł przez referendum ; przeprwadzono ponowne wybory i uchwalono nową konstytucję

• władza była niestabilna (przez 12 lat istniało 20 rządów) ,po konflikcie algierskim IV Republika upadła

Francja w okresie V Republiki :

• w V 1958 konflikt algierski doprowadził do rozpadu IV Republiki

• Zgromadzenie Narodowe przelało władzę wykonawczą na generała de Gaulle 'a i powierzono mu opracowanie nowej konstytucji z zachowaniem zasad :

• wyborów powszechnych

• podział władzy

• odpowiedzialność polityczna gabinetu

• niezawisłość sądownictwa

• 4 X 1958 została przyjęta w referendum i ogłoszona nowa Konstytucja (początek V Republiki) :

• miała charakter republiki prezydencjalnej

• poprawka do konstytucji z 1962 :prezydent ma być wybierany przez całą ludność na 7 lat w wyborach bezpośrednich ,władza wykonawcza została wysunięta na pierwszy plan

e)Niemcy w XIX i XX wieku :

ustrój Związku Północnoniemieckiego

• Związek Północnoniemiecki był federacją ,państwem związkowym (w skład Związk weszły państwa poprzednio wchodzące w skład państw Związku Niemieckiego oprócz Austrii , Bawarii ,Wirtembergii ,Badenii i Hesji)

• na czele Związku stał król - mianował on kanclerza ,który sprawował władzę wykonawczą

• do organów Związku należały 2 ciała ustawodawcze ,zatwierdzenie ustawy musiało przejść przez oba organy :

• Parlament (Reichstag)

• Rada Związkowa (Bundesrat) - w jej skład wchodzili przedstawieciele państw związkowych

zjednoczenie Niemiec:

• w toku zwycięskiej wojny z Francją Bismarck zawarł z Bawarią ,Wirtenbergią i Badenią umowy ,które dotyczyły przystąpienia tych państw do Związku

• 1 I 1871 powstaje II Rzesza

• 18 I 1871 proklamowano króla Prus Wilhelma cesarzem niemieckim w Wersalu

ustrój Cesarstwa :

• konstytucja 1871 niewiele różniła się od konstytucji Związku Północnoniemieckiego :

• poszerzono terytorium państwa

• król pruski stał na czele federacji jako dziedziczny cesarz niemiecki ,a nie jako przewodniczący federacji

• ustanowiono Trybunał Rzeszy w Lipsku jako jedyny najwyższy sąd Rzeszy ,był instytucją rewizyjną

• władza wykonawcza :

• na czele "związku ,zwanego Cesarstwem Niemieckim stał dzidziczny cesarz niemiecki - król pruski z dynastii Hohenzollernów

• reprezentował Rzesze na zewnątrz ,dowodził siłami zbrojnymi ,mianował i odwoływał urzędników ,zwoływał i zamykał posiedzenia izby ustawodawczych ,przygotowywanie i ogłaszanie ustaw (nie posiadał jednak prawa sankcji)

• mianował kanclerza ,który kierował polityką wewnętrzną i zagraniczną ,stał na czele administracji i był odpowiedzialny wyłącznie przed cesarzem

• władza ustawodawcza :

• Rada Związku :

• w skład wchodzili pełnomocnicy państw członkowskiech (58)

• Sejm Rzeszy (Reichstag) :

• w skad wchodzili posłowie wybierani na 3 lata (397) w wyborach powszechnych ,równych ,bezpośrednich i tajnych (jednak podział na okregi wyborcze przeprowadzono tak ,aby przewagę miały okręgi wiejskie ,bardziej konserwatywne)

• obie izby miały równorzędne stanowisko ,posiadały inicjatywę ustawo konstytucja określała zakres spraw wspólnych dla całej Rzeszy :

• polityka zagraniczna

• cła

• waluta i sprawy gospodarcze

• podatki na wspólne cele

• wojsko

• ustawodawstwo w sprawie sądownictwa

• poczta

upadek Cesarstwa i powstanie Republiki Weimarskiej:

• 9 XI 1918 - proklamowano w Berlinie republikę ,a cesarz Wihelm II abdykował

• 10 XI 1918 - Rada Robotnicza i Żołnierska przejęła władzę w Berlinie i przekazała ją Radzie Pełnomocników Ludowych

• 11 XI 1918 - kapitulacja Niemiec

• 28 VI 1918 - Traktat Wersalski

• styczeń 1919 - tymasowy rząd - Rada Pełnomocników Ludowych powołała w Weimarze Zgromadzenie Narodowe ,które 11 II 1919 powołało Rząd Tymczasowy i prezydenta

• 5 VIII 1919 - Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję

ustrój Republiki Weimarskiej:

• Niemcy miały kształt państwa związkowego - stały się republiką federalną ,która łączy 21 krajów niemieckich

• konstytucja stanęła na gruncie suwerenności narodu ;czerpała z konstytucji USA i Francji (republika parlamentarna)

• prezydent :

• stał na czele państwa

• wybierany na 7 lar w wyborach powszechnych i bezpośrednich

• mianował kanclerza oraz na jego wniosek innych ministrów - każdy akt prezydenta wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra ,ministrowie byli odpowiedzialni politycznie

• w stosunku do zawetowanej przez Rade ustawy ,która nie została ponownie uchwalona 2/3 głosów przez Sejm miał możliwość odwołać się do referendum ludowego

• w przypadku wotum nieufności Reichstagu do rządu prezydent w jego obronie może się odwołać do narodu - odwołać Reichstag i zarządzić nowe wybory

• praktyka konstytucyjna wzmocniła rządy osobiste prezydenta ,który korzystał z pełnomocnictw danych mu przez Reichstag

• władza ustawodawcza :

• Rada Rzeszy :

• w skład wchodzili przedstawiciele wszystkich krajów w licbie proporcjonalnej do liczby mieszkańców (ale nie przekraczającej 40 % izby)

• miała weto zawieszające do ustaw Sejmu (ale jeśli Sejm ponownie uchwalił ustawę 2/3 głosów to wchodziła ona w życie)

• Reichstag (Sejm) :

• posłowie pochodzili z powszechnych wyborów

• czynne prawo wyborcze mieli obywatele Rzeszy > 20 roku życia

• uchalał ustawy

• mógł odwołać ministrów (wotum nieufności)

• mógł usunąć prezydenta przez referendum ludowe

• ustrój krajów Republiki Weimarskiej :

• konstytucje republikańskie

• jednoizbowy parlament powoływany w drodze wyborów

• na czele krajów stali prezydenci

• rząd powoływany był przez prezydenta lub przez izbę ustawodawczą

f)Prusy w XIX i XX wieku :

g)Austria w XIX i XX wieku :

h)Wielka Brytania w XIX i XX wieku :

i)Stany Zjednoczone w XIX i XX wieku :

j)Rosja w XIX i XX wieku do Wielkiej Rewolucji Październikowej:

a)reformy Aleksandra I :

• 1807 - Alekander I powierzył opracowanie projektu reform Michałowi Sperańskiemu :

• zniesienie poddaństwa

• reorganizacja organów cenralnych państwa (wprowadzenie Dumy jako organu przedstawicielskiego)

• nowy kodeks cywilny

• wprowadził Radę Państwa :

• przewodniczył jej cesarz ,w jej skład wchodzili wszyscy ministrowie oraz powołani przez cesarza urzędnicy

• miała charakter organu doradczego

• układała i opiniowała projekty ustaw

• spełniała rolę komisji kodyfikacyjnej

• skasował kolegia pełniące funkcje ministerstw i wprowadził na ich miejsca ministrów i podlegające im ministerstwa :

• ministrowie byli odpowiedzialni przed cesarzem i jemu podlegli ;cesarz obsadzał ministrów

• każdy z ministrów składał cesarzowi raporty i otrzymywał rozkazy bezpośrednio od cesarza

• 1812 - zorganizowano Komitet Ministrów do którego cesarz pował ,obok właściwych ministrów ,sekretarza państwa i przewodniczących departamentów

• zreorganizował Senat Rządzący :

• sprawował funkcję sądu najwyższego

• nadzór nad ministerstwami

• trybunał administracyjny

• ogłaszał ustawy

• własna Kancelaria Cesarska :

• utworzona przez Aleksandra I ,za Mikołaja I zaczęła zyskiwać na znaczeniu i dzielić się na wydziały

• Wydział III - sprawy policji (przestępstwa polityczne)

• Wydział V - do spraw Królewstwa Polskiego

b)reformy Aleksandra II :

• reformy wiejskie (ustawa z 19 II 1861) :

• chłopi zyskali wolność osobistą ,mogli zawierać samodzielne umowy , przechodzić do stanu mieszczańskiego ;chłop nie miał prawa zrzec się przyznanego nadziału ziemi przez 9 lat od ogłoszenia reformy

• chłopi zostali poddani sądownictwu powszechnemu ,w sprawach drobnych mieli własne sądownictwo - sądownictwo wołostne

• zniesiono własność pana nad ziemiami chłopskimi oraz zlikwidowano powinności jakie chłop był obowiązany płacić na rzecz pana

• chłop musiał spłacać własną ziemię :podpisując umowę o wykup chłop musiał zapłacić panu 20 % ceny gotówką ,resztę wypłacało za niego państwo , natomiast chłopi resztę sumy spłacali państwu

• reforma ziemska (1864) :

• powołała do życia samorząd :ziemstwa w guberniach i powiatach

• do ziemstw należały lokalne sprawy gospodarcze ,utrzymanie budynków użyteczności publicznej ,dróg ,mostów itp.

• prawa wyborcze do samorządów były ograniczone przez wysoki cezus majątkowy i wybory kurialne (według stanów)

• reforma miejska (1870) :

• opierał się na wybieranych dumach miejskich ,które wybierały ze swojego grona zarząd miejski i prezydenta (musiał być zaakceptowany przez gubernatora)

• wybory do dumy były ograniczone przez wysoki cenzus majątkowy i podział kurialny (według podatków)

• reforma sądownictwa (1864) :

• 3 ustawy :o ustroju sądów ,o procedurze karnej ,o procedurze cywilnej

• wprowadzono sądownictwo powszechne ,teoretycznie niezależne od administracji

• struktura sądowa :

• sądy pokoju - właściwe dla drobnych spraw cywilnych i karnych ; sądziowie byli wybieralni (cenzus majątkowy i wykształcenia )

• sady okręgowe - sądy I instancji ,dzieliły się na wydziały spraw cywilnych i spraw karnych ,w sprawach karnych sądy sądziły przy udziale ław przysięgłych

• izby sądowe - sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych ,wydział karny działał jako sąd I instancji (zwłaszcza przestępstwa przeciw państwu)

• sąd kasacyjny - skargi kasacyjne rozpatrywał depatament Senatu do spraw karnych lub do spraw cywilnych

• sąd doraźny - dział w okresie stanów wyjątkowych poza normalnym tokiem instancji

• system prokuratorów - prokurator to organ powoływany do ścigania przestępstw

• wojkowość (1974) :

• powszechny obowiązek służby wojskowej dla wszyskich mężczyzn > 21 roku życia

• corocznie ustalano kontyngent wojkowy i w drodze losowania powoływano odpowiednią liczbę mężczyzn

• służba trwa od 6 do 7 lat

• jedynacy i najstarsi synowie byli zwolnieni od służby

• oficerowie rekrutowali się ze szkół kadeckich do których przyjmowano niemal wyłącznie szlachtę

• kodyfikacja prawa (Pełny Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego)

c)reformy Mikołaja II :

• Manifest październikowy (17 X 1905) :

• wydany z powodu oburzenia i rozruchów w narodzie jaki spowodowały zasady powołnia Dumy bułyginowskiej (Duma miała tylko doradczy charakter)

• zapowiadał nadanie ludności praw obywatelskich ,nietykalności osobistej , wolności sumienia ,słowa ,zgromadzeń i zrzeszania się

• rozszerzał prawa wyborcze

• wprowadził zasadę ,że żadna ustawa nie może wejść w życie bez zgody Dumy

• 1906 - konstytycja mikołajowska :

• cesarzowi przysługuje absolutna władza ,miał prawo sankcji wobec ustaw , posiadał inicjatywę ustawodaczą i prawo do wydawania ustaw pomiędzy sesjami

• Rada Ministrów - kolegium skupiające ministrów pod przewodnictwem premiera ,którego mianował cesarz spośród ministrów ,ministrowie byli odpowiedzialni przed carem

• dwuizbowy parlament :

• Duma Państwowa - składała się z 524 członków wybieranych przez naród (ale cenzus majątkowy ,system kurialny)

• Rada Państwa - odgrywała rolę izby wyższej ,składała się w połowie z członków mianowanych przez cesarza ,w połowie wybieranych przez kolegia (gubernie ,zgromadzenia ziemskie ,kolegia wyznaniowe)

• obie izby miały równorzędny charakter

k)Charakterystyka rozwoju państwa burżuazyjnego :

---