Józef Gierowski
Gierowski sprzeciwia się okresleniu ustroju Rzeczypospolitej polsko-litewskiej jako
„Demokracji szlacheckiej” (przesadnie obniża role monarchy i niejednolitość udziału szlachty w rządach)
czy „oligarchii magnackiej” (magnaci oddziałowywali na władzę tylko pośrednio, nie ponosząc za nią odpowiedzialności)
Popiera za to termin wystepujacy w dawniejszej historiografii:
„Forma mixta” (forma mieszana) gdzie współistniały między sobą elementy
monarchii, arystokracji i idemokracji i równoważyły się ich wzajemne interesy.
Czyli układ w którym trzy ośrodki walczą o władzę
Król walczy o poszerzenie swoich uprawnień, szlachta o skupienie całej władzy w sejmie
<- czynnikiem zainteresowanym utrzymaniem takiego stanu:
arystokracja która korzysta z osłabienia we wzajemnej walce obu ośrodków władzy
Wojny I poł XVII wieku
W XVII wieku występowało w Polsce wysokie poczucie obywatelskości
poprzez wolnośc i samorzady -> wspólodpowiedzialność za państwo
Dzięki temu udało się przetrwać kryzys wieku XVII - dyskontowano osiągnięcia ruchu szlacheckiego z XVI wieku
Kryzys ustrojwy i instytucjonalny RON
Nie z przyjętych ongiś założen ale z ich petryfikacji <- nieprzystosowywania
do zmieniajacych się układów społecznych przez co znieksztąłcenie ich pierwotnego charakteru
-> Faktem zmiana pozycji i postawy szlachty średniej - traci dominacje na korzysc magnaterii (stąd regionalizacja polityki, decentralizacja suwerenności itd.)
Nowe warunki społeczne wymagaja modyfikacji ustrojowej - która zachowa dawne wartości i zapewni sprawne działanie
Wyzwanie dla magnaterii która tak jak w XVI w szlachta średnia miała przed soba zadanie reformy pnastwa wraz z królem- od dojrzałosci i świadomości obywatelskiej magnatów zależały dalsze losy panstwa”
Czasy jana Kazmierza ujrzały po raz pierwszy rzeczypospolitą podzielona na kompleksy terytorialne zostajace pod bezposrnym protektoratem wybujałych oligarchów albo będące przedmiotem ich rywalizacji
- decentralizacja i regionalizacja władzy w Latyfundiach magnackich
- rzady seujmikowe (spętanie sejmu instrukcjami i relacjami i przejecie przez sejmiki ziemskie kompetencji władz centralnych)
Potop szwedzki
- ruinacja średniej szlachty
- załamanie rozwoju miast (które w I poł XVIIw. rozwój gospodarczy i poczucia obywatelskości (spontaniczna obrona miast w 1654 przed rosjanami i w czasei potopu)
Odtąd już tylko wzrastanie roli magnaterii
Szlachta średnia traci wpływ na władze - Zanik odpowiedzialnosci za losy panstwa
.
Rozejm w Andruszowie
Zbigniew wójcik - dzięki wkroczeniu na ukraine Rosja uczyniła pierwszy naprawdę znaczący krok na drodze do europejskiej i swiat potegi bez posiadania Ukrainy Rojsa nigdy nie stałaby się potęgą
Wg Gierowskiego:
Podział ukrainy błędem - skoro nie można było utrzymac Ukrainy, nie należało tym bardziej oddawac jej najgrozniejszemu sąsiadowi
Nalezało podrzymać przynajmniej tenedecje niezależnościowe Ukrainy
<- Podział krokiem krótkowzrocznym - nie pomyslano nawet o tym by na terenach pozostąłych przy polsce urzeczywistnic umowę hadziacka
rokosz Lubomirskiego zawiniony z obu stron a skutkuje zmarnowaniem nastrojów reformatorskich wobec słabości panstwa ukazanej w czasie potopu.
-> Po Mątwach apatia - szlachta nie ufa programom reform ani królewskim ani magnackim
- zadowolenie z istniejacego ustroju.
<-Tymczasem w Danii pod wpływem wojen ze Szwecją reformy i modernizacja państwa
naturalnie poprzez centralizację władzy
Michał Korybut Wiśniowiecki
„Nie należy przesadzać w krytyce Wisniowieckiego, był po prostu przecietnym człowiekiem”
W ogóle- krótkie rządy wisniowieckiego spowodowały rozchwianie delikatnego aparatu panstwa
->Utrwala w swiadomości szlacheckiej przekonanie że nierządem Polska stoi - lepszy słaby król tak by magnateria nie zdobyła przewagi
Wyjatkowowsc Buczacza, w drugiej poł XVII zawieraliśmy wiele niekorzystnych taktatów
Pierwszy raz musiała jednak przyjac traktat w którym
Oprócz cesji zyciowych dla siebie terytori
-> akceptowała ograniczneie swojej niezaleznosci (trybut)
Buczacz dokładnie na sto lat przed katastrofą (1672 -1772) był ostrzeżeniem przed konsekwnecjami wybujałej złotej wolnosci i utrzymywaniu panstwa w bezwłądzie
Rządy Jana Sobieskiego - krytycznie
Mimo sukcesów militarnych - brak najmniejszych reform
„Babie lato”sarmackiego państwa - okres który na krótko potrafi przedłużyć miesiące letniego rozkwitu…
Wiktoria wiedeńska
Gierowski wskazuje na okoliczność że ofensywa Kara Mustafy toczyłą się w ogarnietej wojną domową Austrii <- powstanie węgierskie
Powstańcy węgierscy działali w porozumieniu z turkami zas po klęsce wiedeńskiej byli skłonni ofiarować korone Węgier Sobieskiemu
Sobieski swoją drogą chętny (Węgry dla Jakuba)
Było to zgodne z tradycją jagiellońska a także aktualna racja stanu Polski (na południu sojusznik zamiast ekspansywnych habsburgów)
<- przeiciwdziałania wiednia, konfrontacje wojsk polskich z powstancami, wreszcie wymuszony przez szlachte powrót do Polski po rozgormieniu turków
Wreszcie odzyskanie Podola uzaleznione było od współpracy z cesarzem.
Liga Świeta ograniczyła swobode polskiej polityki na 15 lat
Historycy mówią o „jarzmie Ligi Swietej”
Sprzeczne interesy:
1) Habsburgowie chcieli mołdawii i wołoszczyzny o która też jak najbardziej Polska
2) Naciski papieza i habsburgów by Polska zgodziła się na ustepstwa wobec Rosji co warunkiem jej przystapienia do Ligii (Pokój Grzymułtowski 1686 w nadziei na sojusz przeciw Trucji)
<- Wreszcie jednostonnośc sukcesów Ligii bez korzysci dla polskich - Liga stowrzyła mozliwosci których ani król ani Rp nie zdolali wykorzystać.
Pokój Grzymułtowski - Zbigniew Wójcik wielką kleska dyplomcji polskiej i króla
Przekresla aspiracje polskiej polityki wscohdniej
Otwiera natomiast okres przewagi rosji nad Rzeczapospolistą
Nadzieje na sojusz antyturecki - znikome efekty(pokój był wymuszony także grożbą Rosji że przyłącza się do turków)
Przed Sobieskim tak jak i następnymi królami otwerała się szansa na reformę w oparciu o ruch szlachecki - żaden jednak nie potrafił jej wykorzystac
-> Załamanie się moralności obywatelskiej nastąpił już w pełni, jak się można było przekonać, pod koniec panowania Jana III. Pod rządami Wettinów proces ten pogłebił się coraz bardziej z wszelkimi ujemnymi skutkami
Wojna Północna
Rzeczypospolita wobec najazdu szwedów w 1702 roku - nie dokonała - analogicznego jak przed pół wiekiem - zjednoczenia całeg społeczenstwa - nie wykrzeszono zapału, który
pokonałby prywatę (na Litwię wojna z wszechwładnymi Sapiehami) < najlepszy wskaznik dokonanej demoralizacji społeczenstwa i zaniku obywatelskości
Elekcja Leszczyńskiego zapoczątkowała okres kontrolowanych i narzuacnych siła elekcji - Leszczysnki - fatalny wzór służalczosci, bezradności a zarazem wiary we własne monarsze posłannictwo kosztem kraju. Fatalny wzór dla sąsiadów polski którzy pózniej nalsadowali politykę Karola XII
Bitwa pod Połtawą zdecydowała o hegemonii Rosji na północy Europy - pierwszą ofiarą tej dominacji stała się Polska. Byłoby złduzeniem wyborazac sobie że inny wynik tej bitwy byłby korzystniejszy dla Polski. Traktat warszawski orkeślał bowiem wyraznie miejsce polski jako kraju uzaleznionego od Szwecji.
Sytuacja na polskiej wsi w XVIII wieku
Chłop czesciej niż przeciw szlachcie - stawał przeciw rabujacym wojskom (tak swoim jak obcym) - przyzwyczajony do wyzysku Pana, za to rabunek ówczesnych wojsk na niewyobrażalną skalę.
Wojna cementowała też swoistą wiez między panem i chłopem
Co prawda obciązenia i wyzysk - ale pan miał też obowiązek opieki nad chłopem - jedyna ochrona dla chłopa
Wobec braku najskromniejszych form samorządu - patriarchalny charakter wspólnoty wiejskiej z panem na czele.
Rządy Augusta III
Zabór ślaska był pierwszym i nieodzownym krokiem w kierunku rozbiorów Rzeczypospolitej, których głównym motorem miały stać się Prusy. Nie dla Prus ale własnie dla Rzeczypospolitej Śląsk był przedmurzem którego opanowanie przez Fryderyka II stawiało pod znakiem zapytania cały jej byt panstwowy
> niezapobieżenie utraty śląska, bezsilnośc wobec przewrotu przymierzy po siedmioletniej
Ale przede wszystim nie wykorzystanie nastrojów reformatorskich (Familia, sejm 1748)
- obciązają Augusta III