TEMAT PREZENTACJI:Wizerunki kobiet w literaturze, malarstwie i filmie. Zanalizuj wybrane dzieła dawne i współczesne, porównując sposoby i funkcje określonej konwencji portretowania.
BIBLIOGRAFIA
I Literatura podmiotu:
LITERATURA
Sofokles Antygona, wyd. 10, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975
Prus B. Lalka, Wydaw. GREG, Kraków 2007
Kuncewiczowa M. Cudzoziemka, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008
MALARSTWO, SZTUKA
Botticelli S. Narodziny Wenus, [fot.], w: Kolbuszewska D. Najsłynniejsze obrazy: malarstwo europejskie, Wydaw. Publicat, Poznań 2008, s. 20
Degas E. Dwie niebieskie tancerki, [fot.], w: Kolbuszewska D. Najsłynniejsze obrazy: malarstwo europejskie, Wydaw. Publicat, Poznań 2008, s. 74
FILM
Cześć, Tereska, [film], reż. Robert Gliński, TVP SA - Agencja Filmowa 2001, płyta CD
II Literatura przedmiotu:
Antygona, w: Popławska A. Słownik bohaterów literackich, Wydaw. GREG, Kraków 2003, s. 18-19
Antygona, w: Drabarek B. Szkolny słownik motywów literackich, wyd.4, Wydaw. Kram, Warszawa 1998, s. 63, 246, 251, 399
Kobieta, w: D.Nosowska Słownik motywów literackich, Wydaw. Park sp. z o.o., Bielsko-Biała 2008, s. 182-217
Goik M.. Kobiety w literaturze, Wydawnictwo Szkolne PWN, Bielsko-Biała 2009, s. 40-43, 48-51
Dwie niebieskie tancerki, Narodziny Wenus, w: Kolbuszewska D. Najsłynniejsze obrazy: malarstwo europejskie, Wydaw. Publicat, Poznań 2008, s. 20-21, 74-75
III Ramowy plan prezentacji:
1. Wstęp
Postawienie tezy: kobieta nie jest jednoznacznie portretowana w literaturze.
2. Rozwinięcie
Antygona - kobieta pewna siebie, dążąca do wyznaczonych przez siebie celów,
„Narodziny Wenus”- kobieta idealna, odrealniona,
Izabela jako kobieta piękna, z innego świata, ale banalna,
„Dwie niebieskie tancerki” - kobiety zwyczajne, w codziennej sytuacji,
Róża jako kobieta nieszczęśliwa, złośliwa, zatruwająca życie innym,
Tereska jako przedstawicielka współczesnego pokolenia popadającego w nałogi.
3. Zakończenie
Potwierdzenie tezy. W każdej epoce wizerunki kobiet są różne, mają inne funkcje, choć czasem podobne.
IV Materiały pomocnicze:
kartka z cytatami
plakat
1. Wstęp
Postawienie tezy: kobieta nie jest jednoznacznie portretowana w literaturze.
Postać kobiety, już od najdawniejszych czasów, była w centrum zainteresowania malarzy, pisarzy i poetów. Traktowano ją bardzo wyjątkowo. Była muzą, która daje natchnienie do tworzenia, inspiruje do pisania bądź malowania. Ich uroda, zalety oraz wady charakteru stały się wdzięcznym tematem wielu dzieł literackich, malarskich oraz poetyckich.
Wizerunki kobiet w literaturze, malarstwie i sztuce, bez wątpienia, na przestrzeni wieków ulegały zmianie. Wiązało się to głównie z prądem i filozofią danej epoki, a także
z mentalnością ówcześnie tworzących osób. Każdy nurt wypracował własne kanony piękna, określone wzorce oraz normy zachowań.
Na przestrzeni dziejów wykreowano bardzo różne typy kobiet oraz różne role i zadania do spełnienia im powierzono. W literaturze odnaleźć możemy kobiety, które zaprezentowane zostały w roli matki, żony, córki, kochanki; kobiety pochodzące z różnych warstw społecznych: mieszczanki, chłopki, szlachcianki, służące. Ukazywano je jako kobiety proste, wrażliwe, skromne, niebojące się pracy, a także jako buntowniczki sprzeciwiające się panującym normom, osoby pewne siebie, irytujące, namawiające do złego oraz kokietki, które same nie wiedzą, czego tak naprawdę chcą.
Chciałabym przybliżyć kilka takich typów, które wydały mi się najbardziej interesujące, godne podziwu bądź naśladowania.
2. Rozwinięcie
Antygona - kobieta pewna siebie, dążąca do wyznaczonych przez siebie celów,
W starożytności kobiety pojawiały się często, jednak rzadko przedstawiano je jako główne bohaterki. Zwykle prezentowano je jako żony, matki, siostry czy też kochanki głównych bohaterów, którymi oczywiście byli mężczyźni. Były one silne i wytrwałe.
w swoich działaniach, wiele z nich decydowało o losach największych z bohaterów.
Pierwszą taką postacią jest Antygona- tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa. Jest ona chyba najbardziej znanym przykładem kobiety zbuntowanej.
Antygona to pełna dumy rodowej córka i siostra królewska. Jest owocem kazirodczego związku Edypa i Jokasty. Jest porywcza, zdecydowana i energiczna co sprawia, że nie boi się złamać zakazu ówczesnego władcy Teb- Kreona, który zabraniał należytego pochowania ciała jej brata- Polinejkesa. Wypowiada słowa: „Niczym, on nie ma nad moimi prawa”. Antygona przeciwstawia się temu zakazowi mimo świadomości kary jaka może ją za to spotkać. Jest zupełnym przeciwieństwem swojej siostry Ismeny, która z obawy przed gniewem Kreona pozostaje bierna. Antygona w swoim działaniu kieruje się przede wszystkim miłością do brata „Czcić swoje rodzeństwo nie przynosi wstydu” i wyższością praw boskich nad prawami ziemskimi. Jest odważna, pewna siebie, wierna wyznawanym przez siebie zasadom. Poświęca życie dla idei, w którą wierzy. Jednak mimo przekonania o słuszności swojego czynu, rozpacza prowadzona na śmierć. Ukazuje się tu jako zwykła, młoda kobieta, której odebrano nadzieję na miłość i szczęśliwe życie rodzinne. Miała wziąć ślub z Hajmonem, którego kochała Jednak postanowiła postąpić zgodnie ze swoim sumieniem. Uważała, że dobrze postępuje i zostanie jej to wynagrodzone po śmierci. Swój żal wyraża w słowach: „ Zginęłam prawie nie zaznawszy świata. (...) Ani zaznawszy słodyczy wesela, ni uczuć matki, ni dziatek pieszczoty, Schodzę tak sama i bez przyjaciela (...).” Antygona swoją postawą reprezentuję osobę, która zawsze działa wg własnych zasad, nawet jeżeli miało by to dla niej tragiczne skutki. Jest to młoda buntowniczka, która za wszelką cenę chce osiągnąć swój cel.
„Narodziny Wenus”- kobieta idealna, odrealniona,
Renesans to epoka antropocentryzmu, zachwytu nad pięknem człowieka. Jest to powrót do antyku. Symbolem doskonałego piękna staje się ciało ludzkie. Odrodzenie jest epoką, w której artyści stworzyli wzór kobiety, którą nazywano wówczas niewiastą bądź też białogłową, gdyż określenie kobiety uważane było za coś obraźliwego.
Z tego okresu pochodzi dzieło Botticelliego „Narodziny Wenus”. Jest ukazana jako kobieta idealna, przypominająca posąg o doskonałych kształtach. Wenus jest nieziemską pięknością, ideą piękna. Płynna linia podkreśla wdzięk, delikatność. Mimo, że w renesansie dążono do realizmu, Botticelli nie zachował dokładności i szczegółów w budowie Wenus. Jej szyja jest zbyt długa, bark ustawiony pod niewłaściwy kątem, ale i tak uchodzi za uosobienie kobiecego piękna. Elementy oddzielone są od siebie zmianami tonacji i nasycenia, a nie twardym konturem. Wszystkie przedmioty są wręcz pedantycznie zdobione. Szaty sprawiają wrażenie nadzwyczaj przewiewnych i lekkich. Światłocienie nie grają w obrazie znaczącej roli, ważniejsza jest barwa, jednakże po delikatnie zarysowanych cieniach można określić, że światło pada z prawej strony. Delikatne światłocienie, służą głównie do zarysowania mięśni, zagłębień ciała ludzkiego oraz nadaniu wypukłości niektórym elementom szat. Kompozycyjnie dzieło jest zamknięte, raczej proste, nieskomplikowane . Nagość Wenus, jej s-kształtna poza i sposób przedstawienia ciała wzorowane są wyraźnie na starożytnych posągach. Gest przesłaniania piersi i łona przywołuje antyczny typ wizerunku Venus pudica.
Izabela jako kobieta piękna, z innego świata, ale banalna,
Kolejną postacią wartą przedstawienia jest Izabela Łęcka, kobieta piękna, z innego świata. „ Sprawia wrażenie jakiejś nieobecności, jakby nie dość istniała, jakby nie żyła naprawdę. Wydaje się, jakby była z innego świata”. Jest jakby nieobecna. Izabela jest manekinem, nieprawdziwa, sztuczna, nieautentyczna. Na zewnątrz jest kobietą idealną „ Wszystko w niej było oryginalne i doskonałe. Wzrost więcej niż średni, bardzo kształtna figura, bujne włosy blond z odcieniem popielatym, nosek prosty, usta trochę odchylone, zęby perłowe, ręce i stopy modelowe. Szczególne wrażenie robiły oczy, niekiedy ciemne i rozmarzone, niekiedy pełen iskier wesołości, czasem jasnoniebieskie i zimne jak lód”. Żyje także w świecie sztucznym i nieprawdziwym. Wokulski widzi nieprawdziwą Izabelę-idealną. Przez nią cierpi i jest zagubiony, ale także tworzy sam siebie. Buduje swój status społeczny i majątkowy. Łęcka sprawia, że Wokulski staje się coraz lepszy. Jest ona powodem dla którego Stanisław podejmuje trud i dąży do realizacji marzeń, Izabela stymuluje go do działania. Jest ona pragnieniem miłości idealnej, pragnieniem dosłownym i metafizycznym. Jest ona obrazem drugiej płci jaki w sobie nosi Wokulski. Izabela była wskazówką dla Wokulskiego dzięki niej wyrusza w podróż. Jest pretekstem do wielkiej nieograniczonej przestrzeni. Natomiast sama Izabela jest przeciwieństwem. Jej przestrzeń jest bardzo ograniczona. Izabela jest jakby dwiema postaciami. Izabela kobieta i Izabela wezwanie. Jako kobieta jest mało interesująca, pusta, nie ma nic ciekawego do zaoferowania drugiemu człowiekowi. Wokulski jest zainteresowany Izabelą potencjalną, której niestety nie ma. On chciałby przekraczać granice, ona jest statyczna i inercyjna. Ona tylko oplata go jak bluszcz, jego umysł, odbiera mu życiową siłę. Jest źródłem cierpienia, stanowi także o słabości Wokulskiego, ale także sile. Jest dla niego nałogiem, który niszczy, ale nie idzie się od niego uwolnić.
Natomiast według narratora jest zupełnie inną kobietą: piękną, egoistyczną arystokratką-banalną postacią. Narrator patrzy na nią jak na obcą kobietę, Wokulski patrzy na nią przez pryzmat miłości i możliwości, które mu daje.
Łęcka jest polską kobietą fatalną - femme fatale. Rozkochująca w sobie Stanisława Wokulskiego. Arystokratka nie zastawia sideł na kupca lecz gdy orientuje się , iż może odnieść korzyści ze związku z nim. Manipuluje zakochanym mężczyzną. Jest chłodna i nieczuła, traktuje mężczyzn przedmiotowo. Gdy spełniają się jego marzenia-zaręczyny z Łęcką, pozostaje nieszczęśliwy, bo dowiaduje się o jej zdradach. Izabela doprowadza go do nieszczęścia, utraty sensu życia. Jej zachowanie doprowadza do próby samobójczej Wokulskiego. Stanisław ostatecznie zrezygnował ze szczęścia osobistego, które odebrała mu wraz ze spokojem, Łęcka. Femme fatale to kobieta piękna, pociągająca, budząca w mężczyznach miłość i pożądanie, a zarazem doprowadza ich do zguby. Wzbudza w mężczyznach pragnienia, staje się dla nich wszystkim, a potem bezlitośnie odpycha i sprowadza na dno. Taka właśnie jest Izabela w stosunku do Wokulskiego.
„Dwie niebieskie tancerki” - kobiety zwyczajne, w codziennej sytuacji,
Kolejnym wizerunkiem kobiety jest impresjonistyczny obraz Edgara Degas. Jest to dzieło ze schyłkowego okresu jego twórczości, kiedy autor miał problemy ze wzrokiem i zaczął używać pasteli. Prze problemy zdrowotne autora postacie są niedokładne, ale także ze względu na epokę w której zostało namalowane dzieło. W impresjonizmie najważniejsze było ukazanie ulotnych chwil. Dlatego tancerki nie są najważniejsze, są niewyraźne. Kolorystyka dzieła jest bardzo subtelna i delikatna. Ich ciała są proste, niedokładne, dziwnie wygięte. Ulubionym motywem malarza były kobiety podczas pracy. Pozostawił po sobie wiele dzieł przedstawiających tancerki, praczki, kobiety podczas codziennych sytuacji. Kobieta jest tylko narzędziem oddającym ruch, który jest taki ważny w impresjonizmie. Ważniejsza jest sama figura tancerki, która ma oddać ruch niż sama kobieta.
Róża jako kobieta nieszczęśliwa, złośliwa, zatruwająca życie innym,
Róża to kobieta zatrzaśnięta w swoim nieszczęściu zatruwająca życie wszystkim dookoła, najbliższym i przypadkowo spotkanym osobom. W jej ciele kryją się trzy kobiety: Róża-młoda kobieta zakochana w Michale, Ewelina-żona Adama, Róża-Ewelina-stara, umierająca, lecz jednocześnie na powrót przywrócona życiu. Kobieta, która wszędzie czuła się obca, a małżeństwo miało być zemstą nad losem, który jej nie sprzyja. Stąd wynika jej nienawiść do całego świata. Inni ludzie musieli dostosowywać się do niej, mówić to czego ona oczekiwała. Sama nie wiedziała czego chce „Ja często chcę czegoś, a potem dziw mnie bierze, jak mogłam chcieć takiej niemożliwości”. Nie okazywała miłości swoim dzieciom, była złą matką. Marta i Władysław nawet jako dorośli ludzie odczuwali niepokój w jej towarzystwie. „Och, jakże cierpiał Władyś! Jak szybko i jak kompletnie pogrążał się w otchłań bolesnego dzieciństwa! Od niedawna przez Halinę oswojony z dobrocią, ekstatyczny wyznawca zgody-z rozpaczą wyczuwał dobrze znaną smugę wrogości, wlokącą się za matką. W lodowatej strefie nieporozumień, jaką stwarzała wokół siebie, musiał się więc znów pomścić-jej sojusznik, jej kontynuator, jej rzecz.” Natomiast Adam bał się jej, mimo że ją kochał to obawiał się jej, ponieważ była przykra, złośliwa, upokarzająca, niszcząca i krzywdząca. Przez lata wszyscy przywykli do jej zachowania. Lecz niespodziewanie Róża się zmienia na kobietę wyrozumiałą, pogodną, życzliwą. Ta nagła zmiana wprowadza zdziwienie w rodzinie. Nikt nie wie jak z nią postępować. Po raz pierwszy Róża nie kierowała się nienawiścią po rozstaniu z Michałem. Róża potrzebowała miłości, ale miłości pozbawionej lęku. Potężna miłość to taka bez strachu. Potrafi zmieniać ludzi. O takiej miłości marzyła Róża-Ewelina, dlatego nigdy nie czuła się kochana. Bliscy postrzegali ją przez pryzmat lęków. Róża potrzebowała uczucia bez lęku. Adam dwa razy okazał jej nienawiść. Wtedy Róża była zadowolona. Dopiero doktor Gerhardt nie bał się i przywrócił ją do życia. Obudził w niej kobietę i człowieka. Ogarnęło ją szczęście, poczuła, że jest wolna, jest żywą kobietą. „Dzięki Gerhardtowi odpuściłam moim winowajcom i sama o odpuszczenie proszę. Ty pewnie zapytasz się zaraz: dlaczego? A ot, córko moja, dlatego, że on jeden nie zaląkł się mnie.”. Pogodziła się ze światem, z bliskimi, z samą sobą.
Róża Żabczyńska była histeryczką i tyranką. Kochała muzykę, lecz nie miała wystarczającego talentu do zrobienia kariery. Wykorzystała do tego swoja córkę Martę, która była zmuszana do uczęszczania na lekcje śpiewu. Była wiecznie niezadowolona, robiła synowi i synowej ciągłe wyrzuty, córkę zmuszała do kariery muzycznej, nie uwzględniając jej planów życiowych. W ten sposób stała się tyranką, której wszyscy się bali i ustępowali jej, tak jak rozkapryszonemu dziecku dla świętego spokoju. Jest to wynikiem zawiedzionej młodzieńczej miłości do Michała Bądskiego. Niezrównoważona psychicznie, ulegająca zmiennym nastrojom, nawet myślała o zabiciu dzieci. Dopiero lekarz skłonił ją do krytycznej analizy postępowania. Lecz było już za późno, gdyż umarła niedługo po wizycie u lekarza. Nie wiadomo czy gdyby żyła dłużej zmieniłaby swoje postępowanie czy była to tylko chwilowa euforia. Róża była kobietą niezrównoważoną, nie można było przewidzieć jej postępowania.
Tereska jako przedstawicielka współczesnego pokolenia popadającego w nałogi.
Teresa jest przedstawicielką pokolenia „x”, czyli odzwierciedleniem tego co dzieje się na wielu polskich osiedlach. Tereska to typowa nastolatka z blokowiska.Jest to dziecko, które stopniowo przeradza się w młodą kobietę, Pochodzi z ubogiej rodziny z problemami alkoholowymi. Jednak to nie sprowadza jej na złą drogę. Dopiero w szkole krawieckiej, koleżanka Renata wciąga ją w nałogi. Pierwszy papieros, pierwsze wino, pierwszy pocałunek. A potem pierwsza miłość z kolegą z podwórka, która okazuje się nieporozumieniem - chłopak gwałci Tereskę. Dziewczyna czuje się niezmiernie samotna. Nosi w sobie wielką potrzebę uczuć. Nie może jej zrealizować ani w domu, ani w szkole, ani wśród rówieśników. Marzy o wielkiej miłości. Ona także się nie spełni, bo Świat, w którym żyje nie zna tego słowa. Tereska odnajduje strzępy ciepła w dziwnej przyjaźni z kalekim portierem - Edziem. Przy nim potrafi się otworzyć, być sobą, nawet czasem uśmiechnąć się. Edek jest także samotny. Widzi w Teresce kobietę. Nie potrafi jednak uszanować jej intymności i wrażliwości. Tak naprawdę jest zagubiona w świecie i potrzebuje osoby, która pokaże jej właściwą drogę. W tym przypadku jest tą osobą jej koleżanka Renata, która pokazuje jej niewłaściwą drogę.
3. Zakończenie
Potwierdzenie tezy. W każdej epoce wizerunki kobiet są różne, mają inne funkcje, choć czasem podobne.
Jak widać kobiety w literaturze oraz w sztuce przedstawiane były w różny sposób.
W każdej epoce ideał kobiety był inny. Nie da się tak naprawdę zgłębić kobiecej natury. Niektóre z nich były przedstawiane jako prawdziwe bohaterki, kochające żony, matki, lecz również opisywano kokietki i bezwzględne kobiety dążące do osiągnięcia ustalonego z góry celu.