Politechnika Wrocławska

Wydział Górniczy

Projekt nr 2.

Ocena wartości elementów środowiska. Waloryzacja zespołów bagiennych.

Wykonał:

1. Wstęp.

Ze względu na dostępność literatury projekt ten omówiony jest jedynie na podstawie szaty roślinnej.

Zespoły wodne i bagienne należą do najbardziej naturalnych naszych zbiorowisk roślinnych. Rozwinęły się niezależnie od człowieka i utrzymują się bez jego współdziałania. Mimo to jednak wpływ człowieka na przeważną część tych zespołów zaznacza się bardzo wyraźnie. Bezpośrednio - przez koszenie zespołów bagiennych, a przez grabienie i wyrzucanie na brzeg roślin wodnych, gdy przeszkadzają gospodarce rybnej; pośrednio - przez regulację rzek lub osuszanie bagien, zabiegi, które zacieśniają powierzchnię zajętą przez roślinność wodną i bagienną. W paru ostatnich dziesiątkach lat coraz większe rozmiary przybiera zanieczyszczenie wód, spowodowane przez rozrastające się miasta, zakłady przemysłowe, masową turystykę, w coraz większym zakresie stosowane herbicydy. Wzrasta stale nie tylko zanieczyszczanie zbiorników wodnych, ale także zawartość w nich soli mineralnych w związku z odprowadzaniem ścieków oraz poprzez nawożenie otaczających pól i łąk. Zwiększa się poprzez to ich produkcja, a jeziora oligotroficzne, wskutek doprowadzania znacznych ilości przede wszystkim związków azotowych i fosforowych, podlegają gwałtownej eutrofizacji. Po-woduje to zamieranie wielu roślin wodnych i bagiennych i ubożenie ich zbiorowisk. Wreszcie wpływa człowiek przez mimowolne wprowadzanie - co prawda bardzo niewielu - roślin obcego pochodzenia. Na razie znamy u nas tylko jedną roślinę bagienną, która dostała się do nas dzięki człowiekowi: tatarak (Acorus calamus) dotarł do Europy środkowej w XVI w., od tego czasu rozpowszechnił się tak, że dziś nie ma chyba okolicy, gdzie by go nie można było spotkać.

2. Zespoły bagienne (szuwary).

Zespoły te rozwijają się w wodach płytkich o głębokości od paru centymetrów do 1-1.5 m; w niektórych woda okresowo wysycha nawet zupełnie. Przy najczęściej spotykanym układzie roślinności na starorzeczach i jeziorach szuwary tworzą pas najbardziej zewnętrzny przybrzeżny.

Zespoły wysokich turzyc (związek Magnocaricion elatae). W wodach stojących, na miejscach płytszych niż te, gdzie Scripo-Phragmitetum ma swe optimum występowania, rozwijają się zespoły wysokich turzyc (turzycowiska bagienne). Zajmują one zwykle najbardziej przybrzeżny pas wokół starorzeczy i jezior, na zewnątrz od pasa trzcin i oczetów (rys 1). Charakterystyczne dla związku są: Galium elongatum, Lysimachia thyrsiflora oraz szereg wysokich turzyc: Carax Hudsonii, C. gracilis, C. rostrata, C.wulpina, C. paradoksa.

Największe wahania zwierciadła wody gruntowej znosi najgłębiej w wodę wchodzi zespół Caricetum elatae z gatunkami charakterystycznymi: Carex elata (= C. Hudsonii), Scurellaria galericulata, Teucrium scordium, Senecio paludosus. Wykształca się on zazwyczaj na podłożu torfowym, często łanowo i na znacznych przestrzeniach. Carex elata wytwarza duże znaczne kępy; występuje nieraz jako gatunek pionierski, wkraczając wprost w roślinność wodną. W takich początkowych stadiach przedstawia pojedyncze, rzadko rozrzucone kępy, które z czasem rozrastają się i zagęszczają.

Rozmieszczenie i wartość gospodarcza. Zespoły bagienne mają swój główny ośrodek występowania na niżu, dochodzą jednak w górach znacznie wyżej niż zespoły wodne. Płaty ich, co prawda ogromnie zubożałe, spotyka się niekiedy nawet powyżej górnej granicy lasu na brzegach niektórych stawów tatrzańskich.

W zespołach bagiennych wód stojących wytwarza się nieraz (choć nie zawsze) torf, pokrywając coraz to grubszą warstwą pierwotnie muliste podłoże. Jeśli warstwa torfu osiągnie odpowiednią grubość, może być eksploatowana do celów gospodarczych. Poza tym zespoły bagienne bywają użytkowane przez koszenie, dostarczając ściółki, a niekiedy nawet paszy. Ta ostatnia bywa wprawdzie oceniana bardzo nisko ze względu na twardość liści turzyc, za to bywa jej dużo, gdyż produkcja masy roślinnej jest w tych zespołach znaczna; szuwar mannowy dostarcz np. rocznie do 200 q siana z hektara, inne zespoły - 60-80 q/ha. Wartość odżywcza turzycowej roślinności bagiennej jest większa niż dotychczas mniemano, zawartość witamin jest tu bowiem wyższa niż w roślinności łąkowej.

3. Podsumowanie.

Jako jedno z zastosowań terenów bagiennych można zaproponować wykorzystanie dla celów rolniczych (dodatkowa ilość paszy suchej w hodowli bydła jest zawsze mile widziana). Innym rozwiązaniem zagospodarowania tego terenu może być ekologiczna część oczyszczalni ścieków, choć mogłoby to spowodować zbyt dużą degradację szaty roślinnej. Dlatego też proponuję zachowanie tego bagna w stanie nienaruszonym ze względu na występowanie niektórych gatunków roślin w bardzo małej ilości grożącej ich wyginięciem

4. Literatura.

[1] R.F. Daubenmire: „Rośliny i środowisko”,

[2] T. Bartkowski: „Kształtowanie i ochrona środowiska”,

[3] Opracowanie zbiorowe: „Szata roślinna Polski”.

Myriophyllo-

Nupharetum

Scirpo-

Pharagmitetum

Caricetum

gracilis

Molinietum

coeruleae

Arrhenatheretum

elatioris

80

0

Średni poziom wody

160

cm

160

0

---