1. Najważniejsze czynniki jakie powinno się uwzględnić podczas planowania doświadczenia polowego.

1. Sformułowanie merytorycznej hipotezy badawczej i hipotezy statystycznej

2. Wybór czynników doświadczalnych

3. Wybór poziomów czynników

4. Wybór liczby powtórzeń

5. Rozmieszczenie powtórzeń i bloków na polu doświadczalnym

6. Wielkość poletka doświadczalnego i jego kształt

7. Określenie zakresu stosowania środków ochrony, nie będących czynnikami doświadczalnymi

Temat doświadczenia oraz hipoteza badawcza powinny mieć ścisły związek z doniesieniami z praktyki rolniczej.

Pole przeznaczone pod przyszłe doświadczenie powinno być analogiczne (zasada dotyczy właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby, a także rzeźby terenu) do pól, na których chcemy wykorzystać wyniki danego doświadczenia Spadek (skłon) pola nie powinien przekraczać 5%, przy czym poletka muszą być usytuowane dłuższym bokiem do kierunku skłonu, a pasy w poprzek skłonu.

W miarę możliwości należy unikać zmienności glebowej pola (w Polsce wiele pól cechuje się „mozaikowatością”). Jeżeli pole wykazuje zmienność glebową, korzystniejszy jest układ doświadczenia np. metodą bloków losowanych oraz większa (4-5) liczba powtórzeń, co pozwoli na uzyskanie miarodajnych wyników.

Należy znać tzw. historię pola czyli dobór gatunków roślin w zmianowaniu, sposób nawożenia (organiczne, mineralne, wapnowanie), metody walki z agrofagami (chwasty, choroby grzybowe, szkodniki), pH gleby oraz jej zasobność w składniki pokarmowe (N, P, K, Mg), a ostatnio jako ważny wykładnik żyzności gleby przyjmuje się zawartość węgla organicznego.

W celu maksymalizacji wyrównania glebowego pola stosuje się często tzw. uprawy wyrównawcze (na ogół w roku poprzedzającym założenie doświadczenia). Uprawą wyrównawczą może być jakikolwiek gatunek, będący typowym przedplonem dla testowanej rośliny lub roślina „fitosanitarna” np. gorczyca biała.

Doświadczenia nie należy zakładać w odległości mniejszej niż 50m od budynków mieszkalnych i gospodarskich, rowów melioracyjnych i lasów. Odległość od pojedynczo stojących dużych drzew powinna być równa w przybliżeniu ich wysokości, nie mniejsza jednak niż 30m. Taka sama odległość musi być zachowana w stosunku do dróg bitych oraz 10-20m od dróg polnych.

2. Wyjaśnij pojęcia: obiekt kontrolny, hipoteza zerowa i hipoteza merytoryczna.

Obiekt kontrolny- Powinien być umieszczony w schemacie każdego doświadczenia (a zwłaszcza w eksperymentach ze stosowaniem herbicydów, fungicydów, zróżnicowanego nawożenia mineralnego itp.). Podstawową jego cechą jest brak oddziaływania na poletka kontrolne czynników doświadcz. Obiekt kontrolny stanowi więc punkt odniesienia dla wprowadzonych czynników eksperymentalnych:

1. Obiektem kontrolnym są np. poletka na których nie stosujemy herbicydów i porównujemy z nimi różne kombinacje odchwaszczania z użyciem środków chemicznych;

2. Obiektem kontrolnym mogą być także poletka, na których stosujemy zwalczanie chwastów przy pomocy herbicydów zalecanych przez Kalendarz IOR, i porównujemy z nimi herbicydy nie mające atestu na użycie w danej roślinie;

3. Obiekt kontrolny mogą stanowić np. poletka odchwaszczane tylko mechanicznie i porównywane z odchwaszczaniem wyłącznie chemicznym lub mechaniczno-chemicznym;

4. Obiekt kontrolny to także np. stosowanie całokształtu agrotechniki zgodnej z postępowaniem w praktyce rolniczej (nawożenie, środki ochrony roślin) porównywane ze zredukowanymi dawkami agrochemikaliów o 25% i 50%.

Generalnie, należy stwierdzić, że wprowadzenie obiektu kontrolnego w doświadczeniu stanowi realny punkt odniesienia dla zastosowanych czynników eksperymentalnych i pozwala na ocenę skuteczności i zasadności przyjętej hipotezy badawczej oraz wymiernych efektów nowych technologii, nowych środków chemicznych, pomniejszonych dawek nawozów

Hipotezy statystyczne, tzw. hipotezy zerowe [Ho], zakładają brak różnic pomiędzy średnimi obiektowymi i są zaprzeczeniem hipotez merytorycznych stawianych przez eksperymentatora. Np.

Hipoteza zerowa: Ho: X_A = X_B = Xc = X_D = X_E Średnie plony z kontroli i z obiektów traktowanych herbicydami są takie same.

X_A = X_B = X_C dla różnych herbicydów plony są takie same,

X _T-1 = X _T-2 = X _T-3 dla różnych terminów stosowania herbicydów plony są takie same,

Hipoteza merytoryczna- stanowi cel badań

3. Metody i techniki pobierania próbek glebowych.

Materiały i narzędzia:

• Cylinder glebowy (średnica 8-15 cm)

• Pojemniki tekturowe lub PCV

• Sito o oczkach 2 mm

• Urządzenie rozdrabniające (moździerz, młynek itp.)

- Etykiety ewidencyjne

Próbki glebowe można pobierać w następujący sposób:

1. „zakosami” po powierzchni użytku rolnego

2. po przekątnej powierzchni użytku rolnego

Najczęściej pobiera się od 3 do 10 prób z poszczególnego poletka

Aby sporządzić próbkę ogólną należy:

• Pionowo ustawić cylinder do pow. gleby

• Wcisnąć cylinder w glebę do oporu
  (na wysokość poprzeczki ograniczającej)

• Wykonać obrót o ok. 180° i wyciągnąć cylinder z gleby

• Zawartość wgłębienia cylindra przenieść do pojemnika za pomocą skrobaka

• Całość wymieszać i przenieść ok. 0,5 kg gleby do woreczka

Próbek nie należy pobierać:

- Na obrzeżach pola, w miejscach po stogach i kopcach oraz w bruzdach, kretowiskach i żwirowiskach

- W zagłębieniach i ostrych wzniesieniach terenu (w razie potrzeby z tych miejsc pobrać dodatkowe próby)

Dopuszcza się pobieranie próbek za pomocą innych przyrządów np. szpadla. Należy wówczas, odkroić szpadlem z głębokości do 20 cm pionowy płat gleby grubości 1-2 cm. Zebrać z całej wysokości szpadla, z części środkowej wycinek gleby. Na próbę ogólną (uśrednioną) powinno się składać 15-20 próbek pierwotnych (pojedynczych)

Próbki można pobierać w ciągu całego okresu wegetacyjnego od wiosny aż do późnej jesieni

Nie należy ich jednak pobierać: bezpośrednio po wysianiu nawozów mineralnych, nawożeniu organicznym oraz w okresach nadmiernej suszy lub wilgotności gleby.

Do badania stosunków powietrzno-wodnych gleby (pojemności wodnej, porowatości, gęstości) próbki muszą być pobrane z zachowaniem naturalnej struktury. Pobiera się je do cylinderków metalowych o pojemności 100 cm3, które wciska się w nienaruszony grunt, a następnie wyjmuje się szpadlem lub nożem.

Próbki glebowe z doświadczeń wazonowych pobiera się tzw. laską glebową o skróconym trzonku z wazonów stanowiących replikacje (powtórzenie) tego samego obiektu. Z jednego wazonu pobiera się 3-5 próbek pierwotnych, co przy najczęściej stosowanych 4 powtórzeniach daje 12-20 próbek pierwotnych w jednej próbce zbiorczej. Próbki można suszyć na powietrzu lub w suszarce o temperaturze 55° C.

Pobieranie próbek roślinnych Próbka roślinna może charakteryzować:
- określoną roślinę (drzewo owocowe lub dziko rosnące, krzew) i wtedy pobierane są z niej np. liście, kora, pędy;

- określoną powierzchnię zajętą przez dany gatunek (gatunki) roślin i wtedy pobiera się próbki pierwotne z punktów reprezentatywnych dla danego obszaru, które potem łączy się w próbki zbiorcze, a po wymieszaniu pobiera się próbkę średnią.

Pobrane próbki roślin trzeba odpowiednio zapakować. Jeżeli próbka jest wilgotna, należy ją zabezpieczyć przed parowaniem, umieszczając w woreczkach polietylenowych. Wilgotne próbki nie powinny być przechowywane w szczelnym opakowaniu dłużej niż 24 h ze względu na możliwość wystąpienia procesów biochemicznych, jak np. fermentacja, gnicie itp.

Technika pobierania próbek roślinnych jest różna dla poszczególnych gatunków, grup roślin. Jeżeli na poletku występuje jeden gatunek lub mieszanka o podobnym składzie (użytek zielony) analizie poddaje się całe rośliny (np. części nadziemne lucerny, zbóż, traw). Pobrana próbka winna stanowić nie mniej niż 2 kg świeżej masy. Próbki pobiera się z wielu miejsc poletka doświadczalnego (łanu), przy czym wybiera się rośliny różniące się wielkością i kształtem.

W przypadku roślin zbożowych i oleistych w fazie pełnej dojrzałości z pow. około 1 ha w 30-50 miejscach ścina się po 5 roślin tuż przy powierzchni gleby. Z zebranego materiału z całego pola oddziela się nasiona (ziarno) od słomy i po dokładnym wymieszaniu pobiera się 300-500 g materiału roślinnego do analizy.

W przypadku roślin okopowych z pow. ok. 1 ha pobiera się kilkadziesiąt próbek indywidualnych, wykopując pojedyncze rośliny i po oddzieleniu bulw, korzeni od części nadziemnych wkłada się je osobno do worków. W laboratorium usuwa się z nich części glebowe, płucząc na sitach pod bieżącą wodą i waży się. Następnie korzenie lub bulwy kroi się na 4 lub 8 części i z ich przekrojów pionowych pobiera się do średniej próbki po jednej części z każdej rośliny, tak aby jej łączna masa wynosiła 0,5-1kg

Próbki roślin dziko rosnących pobiera się łącznie z różnych gatunków, wycinając wszystkie rośliny z tzw. mikropowierzchni, albo też jako próbki oddzielne dla poszczególnych gatunków charakteryzujących badane obszary.

Przywieziony do laboratorium materiał myje się lub nie, a następnie suszy i rozdrabnia.

Np. gdy ustala się ilość substancji zanieczyszczającej pobranej przez rośliny, należy umyć części nadziemne przed suszeniem. Do mycia trzeba zużyć taką samą dla porównywanych prób ilość wody destylowanej w możliwie najkrótszym czasie. Natomiast, gdy określa się również ilość zanieczyszczeń na roślinie, wtedy nie myje się powierzchni liści i łodyg.

4. Podaj główne założenia rolnictwa zrównoważonego

Gospodarstwo w rolnictwie zrównoważonym jest traktowane jako przedsiębiorstwo produkcyjne ściśle związane z otaczającym je krajobrazem. Produkcja oparta jest o naturalne zasoby środowiska na które składają się: woda gleby, powietrze, krajobraz, bioróżnorodność. Prawidłowo urządzone gospodarstwo powinno spełniać cele produkcyjno-ekonomiczne( wytworzenie określonej ilości produkcji rolnej przy zapewnieniu odpowiednich dochodów rolnikowi) ekologiczne (właściwe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego i utrzymanie długookresowej równowagi) i społeczne( spełnienie oczekiwań pozostałych członków społeczeństwa w zakresie utrzymania pięknego krajobrazu w którym można przebywać i wypoczywać). Gospodarstwo powinno posiadać przynajmniej dwa działy produkcji roślinna i zwierzęcą.

Rolnictwo zrównoważone- to stosowanie metod przyjaznych środowisku, ograniczenie negatywnego wpływu działalności związana z produkcją rolniczą poprzez: integrowaną ochronę roślin oraz planu nawozowego opartego na bilansie azotowym.

Wymogi:

- przestrzeganie prawidłowego doboru i następstwa roślin w zmianowaniu, co najmniej 3 gatunki roślin, dany gatunek uprawiany na danym polu nie dłużej niż dwa lata, nie dotyczy roślin wieloletnich

- udział zbóż w strukturze zasiewów nie więcej niż 66 % gruntów ornych

- opracowanie planu nawozowego opartego o analizę gleby oraz bilans azotu wykonywany dla każdego roku

- nie stosować osadów ściekowych

- maksymalne nawożenie azotem gruntów ornych do 150 kg/ha/rok a przy TUZ 120 kg/ha/rok

- zachowanie na terenie gospodarstwa rolnego trwałych użytków zielonych i wszystkie elementy krajobrazu tworzące ostoje dzikiej przyrody (naturalne zbiorowiska wodne, zadrzewienia, miedze,

- rezygnacja ze stosowania nawożenia w sąsiedztwie zadrzewień aby poprawić warunki żerowania gatunków

- zmniejszenie obsady zwierząt hodowlanych i opóźnienie wprowadzania zwierząt na pastwiska do czasu zakończenia lęgow wiosennych

- pozostawianie fragmentów odłogowanych pól aby ptaki i inne grupy miały więcej pożywienia

- prowadzenie koszenia min. 1 na rok lub raz na dwa lata na terenach opuszczonych i nie użytkowanie łąk w celu przeciwdziałania naturalnej sukcesji

- zmiana pól uprawnych na TUZ szczególnie na terenach zagrożonych na erozje i spływy zanieczyszczeń do wód powierzchniowych

5. Podaj zasady nawożenia mineralnego w technologii zrównoważonej.

Racjonalne nawożenie. Dawki nawozów mineralnych ustalane na podstawie potrzeb nawozowych roślin. Nawożenie ma pokryć potrzeby pokarmowe roślin, na poziomie opłacalnym, zredukowanie do minimum zagrożeń dla środowiska przyrodniczego.

Zasady:

- dążenie do maksymalnego wykorzystania składników pokarmowych ze wszystkich źródeł

- precyzyjne ustalanie dawek nawozów (założyć oczekiwany plon, rodzaj gleb z jej zasobami, stanowisko w zmianowaniu, stan plantacji w okresie wegetacji)

- utrzymanie żyzności gleb na optymalnym poziomie (pH, bilans sub. Organicznej, przynajmniej raz na 3-4 lata analiza gleby)

- zrównoważone nawożenie naturalne i mineralne

- stosować nawozy azotowe w dawkach podzielonych dostosowanych do rytmu pobierania.

-Utrzymanie małej zawartości azotu jesienią.

- nawozy nie powinny być stosowane gdy ich składniki narażone są na wymywanie

Plan nawożenia- określa ilość nawozów pod poszczególne rośliny i na poszczególne pola. Uwzględnia pH i zasobność gleby. Bilansujemy azot naturalny, związany przez motylkowe i wniesiony bilans także dla P i K

Wapnowanie pozniwach raz na 3-5 lat.

Żródła azotu dostępnego dla roślin:

- prochnica gleboa

- resztki pożniwne

- nawozy azotowe nie wykorzystane przez przedplon

- nawozy organiczne

- opady atmosferyczne + 17 kg/ha/rok

Pierwsze dawki na podstawie potrzeb nawożenia, kolejne na podstawie obserwacji stanu zasiewów. Użytki rolne w rol. Zrównoważonym 150 kg/ha saldo nie powinno przekraczać + 30 kg

Fosfor, potas i magnez podstawa ustalenia dawek to potrzeby nawozowe i zasobność gleb na poziomie średnim. Na glebach średnich przychód = rozchód gleby o bardzo niskiej zawartości + 50% gleby o bardzo wysokiej zawartości - 50 % w stosunku do pobrania z plonem a zawartością w glebie.

6. Wymień poza chemiczne metody ochrony roślin:

I METODY POŚREDNIE:

1. Metody agrotechniczne (odpowiednie przygotowanie stanowiska, zabiegi uprawowo-higieniczne, pielęgnacyjne stwarzające optymalne warunki wzrostu i rozwoju roślinom uprawnym, a ograniczające rozwój agrofagów):

a) wybór stanowiska: -ukształtowanie terenu, wybór podłoża, rodzaj i pH gleby, stosunki wodno-powietrzne w glebie, wpływ klimatu,

b) stosowanie płodozmianu

c) uprawa roli

d) nawożenie

e) dobór odmiany

f) dobór zdrowego materiału rozmnożeniowego

g) siew i sadzenie (odpowiednia głębokość, rozstawa, ilość nasion, termin)

h) odpowiedni termin zbioru

i) niszczenie resztek rozbiorowych

j) odkażać sprzęt i narzędzia.

2. Metoda hodowlana - uzyskiwanie i wprowadzanie do praktyki rolniczej odmian odpornych czy mniej wrażliwych na poszczególne choroby i szkodniki.

3. Kwarantanna roślin - zespół przepisów i zabiegów mających na celu niedopuszczenie do pojawienia i rozprzestrzeniania na danym obszarze ważnych gospodarczo chorób i szkodników,

* - system organizacyjno-kontrolny chroniący terytorium kraju przed przywleczeniem z zagranicy agrofagów (KWARANTANNA ZEWNĘTRZNA) oraz rozwleczeniem po kraju agrofaga, który już wystąpił (KWARANTANNA WEWNĘTRZNA). W Polsce kwarantanną zajmuje się PIORIN.

4. Metoda higieniczna - zapewnienie roślinom odpowiedniej higieny, odkażanie sprzętu i narzędzi, wietrzenie pomieszczeń.

II. Metody bezpośredniego zwalczania

1. Mechaniczne:

a) selekcja negatywna - usuwanie i niszczenie porażonych organów bądź całych roślin,

b) pielenie chwastów

c) stosowanie: pułapek na szkodniki, ogrodzeń, siatek, osłon.

2. Fizyczne

a) utrzymywanie odpowiedniej temp. w szklani bądź tunelu

b) odkażanie nasion oraz gleby w szklarniach

c) ultradźwięki

d) promieniowanie

3. Biologiczne wykorzystanie organizmów żywych - wrogów naturalnych, np. drapieżnych i pasożytniczych owadów, nicieni, chorobotwórczych mikroorganizmów (wirusy, bakterie, grzyby), owadożernych ptaków itd.

a) ochrona pożytecznych organizmów bytujących na danym terenie i sprzyjanie procesom samo regulacyjnym w agrocenozach, np. zadrzewienie śródpolne, dokarmianie ptaków zimą, używanie środków, które nie szkodzą ptakom itp.

b) introdukcja - wprowadzanie na dany teren gatunków pożytecznych, których tam dotąd nie było, np. osiec korówkowy - parazytoid bawełnicy korówki.

c) kolonizacja - polega na uwalnianiu w szklarniach, na polach i w sadach organizmów pożytecznych wyhodowanych w laboratoriach: dobroczynek szklarniowy na przędziorki, kruszynek do zwalczania omocznicy prosowianki.

d) biopreparaty - wirusowe, bakteryjne czy też zawierające grzyby, np. bakteria Bacillus thuringiensis do zwalczania stonki ziemniaczanej oraz gąsienic motyli.

4. Metoda biotechniczna - wykorzystywanie substancji pochodzenia roślinnego i chemicznego informatorów owadzich:

a) atraktanty - substancje wabiące,

b) antyfidanty - zniechęcające

c) repelenty - odstraszające

d) feromony (płciowe) - wabiące osobniki przeciwnej płci.

7. PODAJ ZASADY ROLNICTWA PRECYZYJNEGO

Rolnictwo precyzyjne to system produkcji rolnej wspomagany komputerowo w którym są stosowane właściwe zabiegi agrotechniczne w odpowiednim miejscu. System jest opłacalny w gospodarstwach powyżej 1000 ha. Podstawowe zagadnienia stosowane w rol. Precyzyjnym to:

1. Zebranie dokładnych informacji na temat gruntów głownie przy użyciu technologii GPS powierzchni pola i jego współrzędnych

2. Stworzenie mapy plonów poprzez określenie zróżnicowania plonów na polu- zawartość składników pokarmowych w glebie

3. Przetworzenie zebranych danych za pomocą komputera i specjalnego oprogramowania

4. Wprowadzenie przetworzonych danych do specjalnych urządzeń sterujących praca maszyn

5. Wykorzystanie prac za pomocą maszyn rolniczych przy użyciu technologii VRA czyli technologii zmiennego dawkowania nawozu wykorzystującej mapy plonów

6. Kierowanie maszynami rolniczymi przy użyciu sygnału GPS automatycznie ustalających tor jazdy po polu.`

8. WPŁYW PROMIENIOWANIA I USŁONECZNIENIA NA WYSOKOŚC I JAKOŚĆ PLONÓW

Nasłonecznienie ma bezpośredni wpływ na temperaturę powietrza i intensywność asymilacji, od której zależy wytwarzanie związków organicznych przez rośliny, a więc ich siła wzrostu oraz obfitość owocowania. Ponadto nasłonecznienie wpływa korzystnie na smak, barwę i trwałość owoców. Jedynie owoce czereśni i wiśni nie wymagają silnego światła do zabarwienia się. Zbyt duże nasłonecznienie może jednak uszkadzać aparat asymilacyjny. Dłużej trwające zachmurzenie obniża plony, pogarsza jakość owoców oraz utrudnia roślinom należyte przygotowanie się do spoczynku zimowego. W naszym kraju zarówno nasłonecznienie, jak i zachmurzenie są na ogół średnie.

Światło jest koniecznym czynnikiem wzrostu roślin. Nie tylko wpływa na przebieg fotosyntezy, ale również na szereg innych procesów fizjologicznych, jak kiełkowanie, wzrost, ruchy i kwitnienie roślin. Dzięki energii świetlnej zachodzi jeden z głównych procesów biologicznych, czyli fotosynteza, podczas której wytwarzana jest materia organiczna. A niedobory promieniowania słonecznego mogą obniżać plony roślin upra-wnych w okresie wegetacji. Duże znaczenie ma długość dnia i intensywność światła, ale jednocześnie światło jest w małym stopniu wykorzystywane przez rośliny. Wynika to z selektywnego pochłaniania światła przez chlorofil. W warunkach zaciemnienia słaba fotosynteza nie kompensuje oddychania. Gdy wzrasta natężenie światła, intensywność fotosyntezy również rośnie. Intensywność naświetlenia w słonecznym dniu wynosi 80-100 tys. luksów, dla prawidłowej fotosyntezy wystarczy jedynie 20-30 tys. luksów. Moment, w którym fotosynteza równoważy oddychanie (procesy pobierania i wydalania dwutlenku węgla), nazywany jest punktem kompensacyjnym. Jest to swoisty sprawdzian wytrzymałości na ocienienie. Rośliny światłożądne szybciej niż cieniolubne oddychają, czyli zużywają więcej produktów fotosyntezy na oddychanie i dlatego przy zmniejszeniu oświetlenia szybciej osiągają punkt kompensacyjny. Większość roślin osiąga go przy naświetleniu 1-2 tys. luksów. Jednak w przeciętnych warunkach w ciągu dnia niektóre rośliny osiągają punkt kompensacyjny przy 27 luksach, a inne dopiero przy 7,5 tys. luksów.

WPŁYW FOTOSYNTEZY- Fotosynteza to proces wytwarzania przez żywe komórki roślinne zawierające chlorofil węglowodanów z dwutlenku węgla i wody przy udziale energii świetlnej. Czynnikiem, który rozkłada dwutlenek węgla jest wodór - uwolniony z wody pod wpływem światła. Produktem końcowym procesu jest skrobia i tlen wydalany do atmosfery. W fotosyntezie podstawową rolę odgrywa chlorofil, jego ogólna zawartość w suchej masie rośliny jest bliska 1 proc. i zmienia się zależnie od warunków środowiskowych i od genotypu. Przeciętnie roślina ma zwykle więcej chlorofilu niż jest to potrzebne do sprawnego przebiegu fotosyntezy. Jego zawartość w tkankach obniżają niedobory azotu, żelaza, wody i oczywiście światła. Na przebieg fotosyntezy i rozwój generatywny roślin istotny wpływ ma czas działania światła w ciągu doby. Czynnik ten decyduje o przyspieszeniu lub opóźnieniu rozwoju generatywnego roślin, a tym samym plonu nasion. Terminem siewu można regulować w pewien sposób przebieg tego procesu. Rośliny rozwijają się i kwitną w różnych porach roku, jedne potrzebują do wzrostu wyższych temperatur, inne niższych, również długość nasłonecznienia jest istotna. Termin zakwitania zależy od liczby godzin nasłonecznienia w ciągu doby, czyli fotoperiodu. Procesy wzrostu i rozwoju roślin, które są wzmocnione przez światło niezależnie od fotosyntezy, nazywane są fotomorfogenezą - wydłużanie pędów, wybarwienie liści, zakwitanie i starzenie się roślin. Rolnik nie ma wielkiego wpływu na intensywność fotosyntezy, może natomiast wpływać na ilość jej produktów, zwiększając powierzchnię asymilacyjną roślin przez zaopatrzenie w wodę i składniki mineralne. Stosunki świetlne w łanie może regulować przez właściwy kierunek i gęstość siewu, a także usuwanie chwastów, które zacieniają roślinę uprawną, i przerzedzanie łanu. Kierunek siewu południe - północ jest korzystniejszy niż wschód - zachód. Na intensywność światła można wpłynąć także przez odpowiednie zagęszczenie roślin, ilość wysiewu i rozstawę rzędów. NASŁONECZNIENIE-Najwyższe średnie sumy nasłonecznienia odnotowywane są w środkowej, północno-wschodniej i wschodniej Polsce oraz wzdłuż pasa nadmorskiego - od 4,2 do 4,6 godzin dziennie. Podczas wegetacji występują duże wahania usłonecznienia zależnie od regionów Polski, zwłaszcza w północnej części kraju. Od maja do czerwca usłonecznienie dzienne wzrasta z południa na północ, a od lipca do sierpnia z zachodu na wschód. Wszystkie procesy życiowe przebiegają przy określonej temperaturze. Małe ilości światła powodują wydłużenie i wiotkość roślin, a także słabe zabarwienie części zielonych rośliny - chlorozę. Nadmierne naświetlenie natomiast powoduje skrócenie pędów i zahamowanie wzrostu roślin, a także czerwone zabarwienie liści i pędów oraz przyspieszenie owocowania i kwitnienia.

DŁUGOŚĆ DNIa- Pod względem długości dnia wyróżnia się następujące grupy roślin:

• -rośliny dnia krótkiego, które nie wytwarzają kwiatów, jeśli liczba godzin w ciągu doby nie przekracza pewnego krytycznego poziomu. Dla prawidłowego rozwoju generatywnego, a więc kwitnienia i wydania owoców, potrzebują długiej nocy i krótkiego dnia, poniżej 12 godzin.  Kwitną wczesną wiosną, późnym latem lub w jesieni. Roślinami takimi są: tytoń, kukurydza, konopie i soja;

• - rośliny dnia długiego, które potrzebują do rozwoju generatywnego pewnej liczby dni o naświetleniu powyżej 14 godzin, a jeśli otrzymają oświetlenie krótsze, opóźniają zakwitanie i dojrzewanie. Kwitną słabo lub nawet nie dochodzi do tej fazy, a plon jest niski. Do grupy tej należy większość roślin uprawianych w naszym klimacie: zboża, ziemniaki, len, groch, koniczyna;

• rośliny fotoperiodycznie obojętne, rozwijające się niezależnie od długości dnia, np. słonecznik. Niewrażliwe na długość dnia i nocy, kwitną w różnych porach roku.

INTENSYWNOŚĆ ŚWIATŁA- Rośliny można podzielić również według zapotrzebowania na światło:

• światłolubne, jak sama nazwa wskazuje, czyli takie, które mają duże zapotrzebowanie na światło, występują na siedliskach w pełni oświetlonych. Takimi roślinami są prawie wszystkie rośliny uprawne: buraki, kukurydza, lucerna, słonecznik i soja, również gatunki chwastów;

• cieniolubne przystosowane są do życia w warunkach zacienienia. Rośliny te źle rosną w pełnym słońcu, nie wytrzymując konkurencji z innymi roślinami. Rośliny cieniolubne to np. marzanka wonna, paprocie;

• obojętne, które rozwijają się zarówno na pełnym świetle, jak i w zacienieniu: kupkówka pospolita, starzec zwyczajny, rumianek bezpromieniowy.

9. ROZKŁAD OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH A POTRZEBY WODNE ROŚLIN

Potrzeby wodne rośliny w okresie wegetacji są przeważnie większe od ilości i rozkładu opadów naturalnych, dlatego o poziomie plonowania decydują przede wszystkim opady. Na glebach lekkich, których w Polsce jest ponad 60 proc., dla uzyskania dobrych plonów potrzeba znacznie więcej opadów niż na glebach ciężkich i żyznych. W środkowej Polsce średnie roczne sumy opadów wynoszą od 450 do 600 mm, a na południu kraju - od 700 do 800 mm. W półroczu zimowym sumy opadów na nizinnych terenach wynoszą od 170 do 250 mm, a w półroczu letnim od około 300 mm na Pojezierzu Kujawskim, do 450 mm na Pojezierzu Pomorskim i Suwalskim. W ciągu roku miesiącami o najwyższych sumach opadów jest okres od czerwca do sierpnia, a o najniższych - od grudnia do lutego. Ze względu na potrzeby wodne roślin uprawnych wyróżnia się następujące grupy:

do 300 mm: zboża, grochy, łubiny, ziemniaki wczesne,

300-400 mm: większość roślin rolniczych,

powyżej 400 mm: buraki cukrowe i pastewne, koniczyna, lucerna.

Największe potencjalne zagrożenie roślin przez niedostateczne uwilgotnienie gleby występuje w środkowo-zachodniej części kraju, gdzie częstotliwość lat z takim stanem uwilgotnienia, który trwa co najmniej dwie dekady, wynosi od maja do czerwca od 30 do 50 proc., a na pozostałym obszarze - od 10 do 30 procent. Z kolei liczba lat z niedostatecznym uwilgotnieniem gleby od lipca do sierpnia w uprawie ziemniaków wynosi od 20 proc. w rejonie Przemyśla do około 60 proc. w Lubskim. Warunki wilgotnościowe kraju można charakteryzować również za pomocą bilansu wodnego, obliczonego jako różnica między sumami opadów i sumami parowania wskaźnikowego. W półroczu letnim, w nizinnej części kraju, wartości klimatycznego bilansu wodnego są ujemne. Ale aby poprawić bilans wodny w rolnictwie, należy przede wszystkim zwiększyć możliwość gromadzenia wody przez budowę sieci zbiorników retencyjnych. Obecnie zbiorniki retencyjne w Polsce są zdolne zgromadzić zaledwie kilka procent wody pochodzącej z opadów.

10. PODSTAWOWE ZASADY EKOROZWOJU

Ekorozwój (rozwój zrównoważony) -to nie pogarszający się dobrostan człowieka w czasie (Peorce 1994); -to trwała poprawa jakości życia współczesnych i przyszłych pokoleń poprzez właściwe kształtowanie proporcji między poszczególnymi rodzajami kapitału: ekonomicznym, ludzkim i przyrodniczym (Piontek, 2001); -to taki rozwój który sugeruje że planujemy tu zostać na stałe a nie na weekend (Patent 2000), -nie okradanie własnych dzieci; -taki rozwój który zaspokaja potrzeby obecne nie zagrażając możliwościom zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń.

Zrównoważony rozwój definiowany jest jako zbiór celów społecznych nadrzędnych wśród których wymienia się: -dobrobyt (materialny i społeczny); -sprawiedliwość; -bezpieczeństwo. Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokajanie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunków do środowiska, zwłaszcza przez utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodn. Czy ekorozwój i rozwój zrównoważony to pojęcia tożsame? W praktyce dominuje tendencja do zastępowania ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego.

3 ujęcia ekorozwoju: 1.ujęcie przyrodnicze -ukazuje nadrzędność wartości przyrodniczych w stosunku do działalności gospodarczej i aktywności społecznej. Cel: zachowanie środowiska i jego naturalnych zasobów.

2.ujęcie ekonomiczne -ekorozwój ukazuje potrzebę równoważenia działalności gospodarczej i produktywności ekosystemów. Cel: rozwój gospodarczy który będzie stymulowany przez postęp technologiczny, wzrost efektywności wykorzystania surowców, materiałów i pracy ludzkiej.

3.ujęcie cywilizacyjne (społeczne) -równowaga powinna być osiągana za pomocą najnowszych osiągnięć naukowych. Celem jest poprawa warunków życia i bezpieczeństwa wszystkich ludzi.

Zasady ekorozwoju: 1.MINIMALIZUJ:

-konsumpcję zasobów nat,

-korzystanie z zasobów nieodnawialnych,

-zanieczyszczenie,

-emisję toksyn,

-produkcję odpadów.

2.MAKSYMALIZUJ:

-powtórne wykorzystanie odpadów, -recykling,

-wykorzystanie zasobów odnawialnych.

3.PROMUJ: -ochronę środowiska, -zrozumienie funkcjonowania naturalnych ekosystemów.

Zasada zrównoważonego rozwoju

Zasada przezorności

Zasada prewencji

Zasada „zanieczyszczający płaci”

Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła

Zasada stosowania BAT

Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomiczne

11. PODZIAL TYPOLOGICZNY UZYTKÓW ZIELONYCH

Typologiczny podział łąk- to klasyfikacja użytków zielonych zróżnicowanych pod względem siedliskowo-florystycznym, oparta na kryteriach fizjograficzno-siedliskowych; współczesny podział łąk opracowany został w 1954 roku przez J. Prończuka oraz J. Bury-Zaleską. Wraz z fitosocjologiczną systematyką jest on podstawą oceny łąk. Począwszy od 1994 roku zawiera 3 typy łąk:

• dolinowe niżowe (0-300 m n.p.m.),

• pozadolinowe niżowe (150-300 m n.p.m.),

• łąki górzystych terenów (podgórze 300-500 m n.p.m., górskie łąki 500-1000 m n.p.m., wysokogórskie łąki powyżej 1000 m n.p.m.).

W ramach typów powyższych wyróżnić można, względem siedliskowych cech, 4 rodzaje łąk: łęgi, bielawy, grądy i murszowiska (łąki pobagienne).

Grąd jest łąką albo pastwiskiem usytuowanym na nie zalewanych terenach, o mineralnych glebach. Wartość tego typu łąk jest zróżnicowana, tak jak uwilgotnienie, głównie zależne od opadowych wód. Wyróżnić można:

• -popławne grądy - tereny pobrzeży dolin, znajdujące się na wzniesieniach poniżej ornych pól, użyźniane poprzez namuły spływających wód,

• -połęgowe grądy - stworzone z dawnych łęgowych siedlisk (po regulacji rzecznego koryta),

• -właściwe grądy - śródpolne, położone wyżej, niedostatecznie wilgotne,

• -podmokłe grądy - pośród bagien na wyniosłościach, w położeniach niższych pobrzeży dolin, mają niewielką wartość,

• -zubożałe grądy - tereny pobrzeży rzecznych dolin, lasów, bagien, mają uwilgotnienie zmienne, niską wartość.

Łęg jest łąką usytuowaną na aluwialnych glebach w dolinie rzeki. Podział:

• -właściwe łęgi - uwilgotnione optymalnie, wartościowe, żyzne,

• -rozlewiskowe łęgi - w częściach szerszych doliny rzek, obecne na zabagnionych glebach,

• - zastoiskowe łęgi - w terenowych nieckach, głównie porośnięte turzycami;

Bielawa jest ludowym określeniem łąk torfowych bagiennych o niewielkiej wartości, które porośnięte są wełniankami o puchu kwiatostanowym białym, mchami i turzycami niskimi. Bielawy zamieszkiwane są przez zwierzęta dzikie, w szczególności ptactwo wodne.

Pobagienne łąki są łąkami powstałymi poprzez zmeliorowanie bagiennych łąk, tzw. bielaw. Łącznie z obniżeniem zwierciadła gruntowej wody zaczyna się murszenie gleby, podczas gdy dotychczasowa higrofilna szata (wełnianka, mchy, turzyce) ulega zmianie na mezo- oraz kserofilną w przeciągu 1-3 lat. Tworzy się naturalna typowa pobagienna łąka, składająca się zwykle z chwastów oraz gorszej pastewnej jakości traw, mającej niskiej wydajności siana lichego (1,5-2 t z ha) albo bagienny nieużytek. Zagospodarowanie łąki naturalnej pobagiennej może przekształcić ją w pobagienną łąkę w kulturze, która daje z 1 ha do 12 t siana o doskonałej jakości.

12. EKOSYSTEMY TRAWIASTE W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM

Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone. Obszar objęty wsparciem to 190 00 ha TUZ. Polega to na ograniczeniu nawożenia, ilości i terminów wykonywanych pokosów lub intensywności wypasu. Spełnienie wymogów pakietu prowadzi do podtrzymania istnienia łąkowo-pastwiskowych krajobrazów wiejskich. Celem jest utrzymanie siedlisk przyrodniczych użytkowanych rolniczo. Wariant może być wdrażany na gruntach użytkowanych jako: trwałe łąki lub pastwiska, obszar może być użytkowany jako łąka, pastwisko lub objęty użytkowaniem kośno-pastwiskowym. Możliwa jest zmiana użytkowania w trakcie trwania zobowiązania rolno środowiskowego na jeden z wymienionych sposobów. Wymogi:

1. Koszenie- w terminach od 1 czerwca do 30 września nie więcej niż dwa pokosy w roku. Obowiązek pozostawiania 5-10 % działki rolnej nieskoszonej przy czym powinien być to za każdym razem inny fragment. Wysokość koszenia 5-15 cm. Technika koszenia zakaz koszenia okrężnego od zewnątrz do środka działki. Obowiązek usuwania lub złożenia w stogi ściętej biomasy w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie po skoszeniu.

2. Wypas- maksymalna obsada zwierząt wynosi 1 DJP/ha. W przypadku użytkowania kosno-pastwiskowego maksymalna obsada 0,3 DJP/ha. Sezon pastwiskowy od 1 maja do 15 października na obszarach poniżej 300 m. n. p. m. w terminie 20 maj- 1 październik tereny powyżej 300 m. dopuszcza się wykaszanie niedojadów w okresie sierpień- wrzesień. Dopuszczalne wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich. Termin wypasu na terenach zalewowych nie wcześniej niż 2 tyg. Po ustąpieniu wód.

3. Nawożenie i ochrona- zakaz stosowania środków ochrony roślin z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (mazaczy herbicydowych) po uzgodnieniu z doradcą rolno środowiskowym. Zakaz stosowania śceków i osadów ściekowych. Dopuszcza się wapnowanie i ograniczone nawożenie azotem do 60 kg/ha/rok z wyjątkiem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne.

4. Melioracje- zakaz budowania nowych systemów melioracyjnych z wyjątkiem urządzeń mających na celu podwyższenie poziomu wód i rozbudowy istniejących systemów melioracyjnych będących w zasięgu kompetencyjnym beneficjenta. Nie dotyczy bieżących konserwacji

5. Inne zabiegi:

- zakaz przeorywania - zakaz wałowania

- zakaz stosowania posiewu - zakaz włókowania w okresie od 1 kwietnia do 1 września

13. POZAPRODUKCYJNE ZNACZENIU UZYTKÓW ZIELONYCH

• W regulowaniu stosunków wodnych zlewni- zmieniając spływ powierzchniowy w odpływ gruntowy - zmniejsza ilość wody odpływającej z terenu. Współtworzy więc retencję naturalną zwiększającą zasoby dyspozycyjne wody

• Trwałe użytki zielone pełnią - obok lasów - istotną rolę w poprawie warunków wilgotnościowych, w tym nawilżania powietrza atmosferycznego. Po nocnym ochłodzeniu woda, w postaci pary, mgły, rosy a nawet opadów, wraca częściowo na teren, który ją utracił, a częściowo na tereny przyległe, w tym grunty orne, poprawiając ich warunki wilgotnościowe.

• Rola jako tzw. biologicznej ochrony przeciwpowodziowej- wykorzystuje się obniżenia terenowe z dobrze zadarnionymi trwałymi użytkami zielonymi (poldery zalewane), co pozwala skutecznie ścinać falę powodziową i jednocześnie okresowo magazynować wodę. Są to tzw. tereny ulgi powodziowej (lub tzw. suche zbiorniki) do planowego wyprowadzania wody z międzywała podczas skrajnych wezbrań w rzekach, zagrażających przelaniem się wody przez wały lub ich przerwaniem i zalaniem terenów w sposób niekontrolowany

• Trwałe użytki zielone najbardziej nadają się do pełnienia roli filtra biologicznego spośród kultur rolniczych. Zanieczyszczenia pozostawiane na po-wierzchni trawnika czy łąki zostają szybko rozłożone dzięki dużej aktywności biologicznej drobnoustrojów glebowych związanych z ekosystemami trawiastymi, a także dzięki działalności saprofitycznej żyjącej w nich drobnej mezofauny. O ilości wymywanych składników często bardziej decyduje struktura użytkowania i skład granulometryczny gleby niż ilość zastosowanych składników pod warunkiem ich poprawnego stosowania.

• Roślinność TUZ przyczynia się również do oczyszczania atmosfery z zanieczyszczeń pyłowych. Odbywa się to zarówno przez nawilżanie, jak i wytrąca-nie pyłów.

• Zdolność tworzenia przyziemnej, stosunkowo zwartej szaty przez zbiorowiska trawiaste powoduje, że mają one większy wpływ na skład powietrza atmosferycznego niż inne zbiorowiska roślinne.

14. ZNACZENIE ZBIOROWISK TRAWIASTYCH W OCHRONIE ŚRODOWISKA

Trwałe użytki zielone w ochronie środowiska przyrodniczego pełnią funkcje:

- klimatyczną- wykorzystanie CO2, produkcja O2, nawilżanie powietrza, regulacja temperatury powietrza i gleby;

- hydrologiczną- retencja wodna, regulacja bilansu wodnego, ścinanie fali powodziowej;

- przeciwerozyjną- ochrona gleb mineralnych przed erozją wodna i wietrzną, ochrona gleb organicznych przed rozpyleniem i mineralizacją

15. PRZEDSTAW POSTEP HODOWLANY W ZAKRESIE ROŚLIN ZBOŻOWYCH

W Polsce uprawia się głównie jarą formę jęczmienia zajmuje 11% struktury zasiewów. Jęczmień jary jest też podstawowym skład­nikiem mieszanek zbożowych, Jęczmień ozimy uprawiany jest na znacznie mniejszej powierzchni. Wynika to głównie z gorszej mrozoodporności niż innych gatunków ozi­mych. Stąd też rozmieszczenie uprawy jęczmienia ozimego w kraju jest nierównomier­ne i koncentruje się głównie w rejonach zachodniej i południowej Polski. Jęczmień jest zbożem o wszechstronnym zastosowaniu. Ziarno jest wykorzystywa­ne głównie na cele paszowe, zarówno do sporządzania mieszanek treściwych bezpo­średnio w gospodarstwach, jak i w przemyśle paszowym. Na ten cel można uprawiać wszystkie odmiany, a głównym kryterium wyboru jest plon ziarna. Znaczący postęp dokonał się w ostatnim czasie w grupie odmian wielorzędowych jęczmienia ozimego. Rejestrowane w ostatnich latach odmiany wyróżniają się bardzo dobrą plennością; niektóre z nich cechują się też wyraźnie lepszą zdrowotnością. Wolniejszy jest postęp w plenności w grupie odmian pastewnych jęczmienia jarego. Drugim ważnym kierunkiem użytkowania jęczmienia jest jego wykorzystanie w prze­myśle spożywczym, w tym przede wszystkim do produkcji słodu. Poza tym jęczmień wykorzystuje się na cele konsumpcyjne w postaci płatków, kiełków zbożowych oraz w niewielkim stopniu jako dodatek do makaronów, odżywek dla dzieci i w piekarstwie. W kaszarniach jęczmień przerabiany jest na szereg produktów, takich jak pęczak, ka­sza, otręby jęczmienne oraz mąka jęczmienna. Wybór odmiany zależy przede wszystkim od kierunku użytkowania. Na cele bro­warne mogą być uprawiane tylko odmiany tego typu.. Wartość browarną odmian określa ocena syntetyczna, na którą składa się pięć cech (ekstraktywność, lepkość brzeczki, stopień ostatecznego odfermentowania, licz­ba Kolbacha i siła diastatyczna). Poza tym ważnych jest szereg innych parametrów, jak zawartość białka, wyrównanie ziarna, energia kiełkowania, czystość odmianowa. Na cele browarne uprawia się głównie jęczmień jary, gdyż odmiany formy jarej cechu­ją się z reguły wyraźnie lepszymi wskaźnikami wartości technologicznej. W znacznie mniejszym stopniu na cele browarne wykorzystuje się jęczmień ozimy, choć hodow­la dąży do uzyskania coraz lepszych odmian pod tym względem. Znaczny postęp hodowlany notuje się w grupie odmian browarnych jęczmienia ja­rego. Wyraża się on zarejestrowaniem 12 nowych odmian tego typu w ostatnich trzech latach. Postęp dotyczy zarówno poprawy plenności, jak i jakości technologicznej ziar­na. Duży postęp w jakości browarnej jęczmienia sprawił, że opracowana w 1994 r. kla­syfikacja jakościowa jęczmienia browarnego w niewystarczającym stopniu różnicuje odmiany

Pszenżyto jest przede wszystkim zbożem paszowym, a obecnie uprawiane odmia­ny są mało przydatne do wypieku chleba. Nie znaczy to jednak, że prace hodowla­ne nad wytworzeniem odmian nadających się na cele piekarskie zostały zaprzestane. Według różnych informacji, do badań technologicznych trafia wiele ciekawych form, a na bardzo małą skalę wypieka się pieczywo z mąki pszenżytniej. W strukturze zasiewów obie formy stanowią 12%. Dla tak znaczącego areału uprawy kra­jowy rejestr oferuje dwadzieścia sześć odmian ozimych i sześć jarych. Ponadto dwie odmiany ozime Eldorado i Mundo oraz jara Legalo znajdują się w rejestrze bez badań wartości gospodarczej i nie są zalecane do uprawy. Do 1 maja 2004 r. figurowały jako odmiany eksportowe. Wśród odmian ozimych cztery charakteryzują się półkarłowym typem wzrostu (Fidelio, Magnat, Woltario, Zorro).

Odmiany rejestrowane w ostatnich latach, zwłaszcza ozime, cechują się na ogół lepszą plennością niż odmiany zarejestrowane wcześniej Spośród innych cech największe znaczenie mają zwłaszcza mrozoodporność u form ozimych, odporność na porastanie ziarna w kłosie, odporność na wyleganie i choroby, a także termin dojrzewania, zawartość białka i inne cechy ziarna. Większość odmian ma charakter uniwersalny i może być uprawiana w całym kraju. Zimotrwałość odmian pszenżyta ozimego w głównej mierze zależy od ich genetycznej odporności na niską temperaturę (mrozoodporności) oraz odporności na pleśń śnie­gową Znajdujące się w rejestrze ozime odmiany krótkosłome dzięki wyraźnie lepszej od­porności na wyleganie (mniejsze nakłady na ochronę przeciwko wyleganiu) są szcze­gólnie przydatne do intensywnej uprawy. Duży potencjał plonowania skłania rolników do uprawy tego zboża na paszę, na­wet kosztem innych zbóż. Należy podkreślić, że zawartość białka najczęściej wynosi 11-12% u formy ozimej i około 13% dla jarej, przy dość małym zróżnicowaniu odmia­nowym. Mało poznana jest natomiast strawność oraz zawartość substancji antyżywie­niowych dla poszczególnych odmian. Porastanie ziarna w kłosie może znacząco wpłynąć na jakość plonu. Wśród odmian pszenżyta występują duże różnice. Cecha ta nabiera znaczenia w lata kiedy warunki pogodowe utrudniają terminowy zbiór. Forma jara, jako najpóźniejsza ze wszystkich zbóż, jest szczególnie narażona na wystąpienie porastania.

Obecnie pszenica ozima ma dominujące znacze­nie w uprawie zbóż, natomiast powierzchnia uprawy pszenicy jarej zmniejszała się Wartość gospodarcza odmian pszenicy, a także innych zbóż wyznaczana jest przez wiele cech i właściwości, z których do podstawowych należą wielkość i jakość plonu. Zasadniczym kryterium wyboru odmiany do uprawy jest przeznaczenie produkowane­go ziarna. Inne są bowiem oczekiwania od odmian przeznaczanych na paszę, a inne w przypadku wykorzystywania ziarna na cele młynarsko-piekarskie (do wypieku chle­ba czy ciastek). W pierwszym przypadku oczekiwana będzie przede wszystkim wy­soka plenność oraz korzystne inne cechy rolnicze i niektóre użytkowe, w drugim zaś - podstawowego znaczenia nabierają odpowiednie właściwości przemiałowe ziarna oraz wypiekowe mąki, decydujące o jakości ciasta i pieczywa. Istotne znaczenie mają również korzystne cechy rolnicze. Wartość technologiczna odmian pszenicy jest ujęta w pięć grup: E - elitarna, A - jakościowa, B - chlebowa, K - na ciastka i C - pozostała, w tym paszowa Zaliczenie odmiany do danej grupy nie oznacza jednak, że w każdych warunkach klimatyczno-środowiskowych uzyska ona zadawalające wartości wskaźników prze­miałowych czy wypiekowych. Wpływ pogody czy agrotechniki na wartość technolo­giczną ziarna pszenicy jest bowiem duży. Przebieg pogody ma bardzo duży wpływ np. na aktywność enzymów, głównie amylolitycznych. W użytkowaniu na ciastka pożądana jest m.in. ograniczona zawartość białka, dlate­go próby do badań technologicznych pochodzą z przeciętnego poziomu agrotechniki (mniejsze nawożenie azotowe).

W naszym kraju uprawa żyta ma na ogół ekstensywny charakter, czyli cechują ją dość niskie nakłady środków produkcji na jednostkę powierzchni. Ponadto, gatunek ten ma stosunkowo małe wymagania glebowe i wodne, a także odznacza się małą wrażliwością na przedplon. Powyższe cechy powodują, że żyto zajmuje nadal znacz­ny areał uprawy, pomimo zaznaczającej się od kilku lat tendencji spadkowej. W upra­wie dominuje forma ozima W krajowym rejestrze znajdują się dwie odmiany żyta jarego i 32 ozimego, z któ­rych 20 to odmiany populacyjne; jedna - syntetyczna, dziesięć - odmiany mieszań­cowe oraz jedna populacyjna, przeznaczona do uprawy na zielonkę W Polsce większą popularnością cieszą się odmiany populacyjne Odmiany mieszańcowe przewyższają plennością odmiany populacyjne, jednak są od nich bardziej podatne na choroby, głównie rdze. Dokonując wyboru odmia­ny do uprawy warto zwrócić uwagę nie tylko na cechy ilościowe, czyli plon ziarna, ale również na jego jakość. Ziarno żyta wykorzystywane jest wielokierunkowo. Według szacunków aż połowa corocznych zbiorów przeznaczana jest na cele paszowe, mimo że dla większości grup zwierząt jest to pasza nienajlepsza. Ponadto ziarno wykorzystuje się do produkcji mąki i alkoholu. Ważnym składnikiem mąki żytniej jest skrobia. Jej właściwości i stan decy­dują o przydatności mąki do wypieku chleba.

Owies jest także składni­kiem mieszanek zbożowych. Zdecydowanie większa część produkcji przeznaczana jest na paszę. Ziarno odznacza się bardzo dobrym składem białka oraz zawiera znaczne ilo­ści wartościowego tłuszczu. Szersze zastosowanie owsa, zwłaszcza w żywieniu niektórych zwierząt, ogranicza znaczny udział łuski (25-30%), a tym samym nadmierna zawartość włókna pokarmowego. Coraz częściej podkreśla się walory owsa w żywieniu ludzi oraz w przemyśle kosmetycznym. Większa zawartość beta-glukanu w produktach z owsa jest korzystna dla ludzi, ponieważ przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu ogólnego w krwi Krajowy rejestr liczy 28 odmian owsa, w tym dwie zagraniczne. Dwadzieścia dwie z nich (w tym jedna białoziarnista i dwie nieoplewione) są przydatne do uprawy w całym kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich, a sześć wcześnie dojrzewających nadaje się do uprawy na wyżej położonych terenach górskich. Ponadto, w rejestrze znajdują się jeszcze dwie odmiany: białoziarnista Kwant i nieoplewiona Cacko, które do 2004 r. były od­mianami eksportowymi, niezalecanymi do uprawy w kraju. Do podstawowych cech wartości rolniczej należy plon, zarówno ogólny, jak i bez łu­ski. Dla przeżuwaczy i koni udział łuski w plonie nie ma większego znaczenia, natomiast w żywieniu trzody, a zwłaszcza drobiu, pożądana jest jak najmniejsza zawartość włókna. W skupie na potrzeby płatkarni preferowane jest ziarno cechujące się małą zawartością łu­ski, dużą masą 1000 ziarn, dużą gęstością w stanie zsypnym, dobrym wyrównaniem oraz zawierające więcej białka i tłuszczu. Zabarwienie łuski nie ma większego znaczenia, ale często chętniej skupowane są odmiany żółtoziarniste. Bardzo ciekawą grupę w rejestrze stanowią odmiany nieoplewione (z niewielkim udzia­łem ziarn oplewionych), które plonują ok. 30% poniżej odmian oplewionych (duże różni­ce w latach). Cechuje je mała zawartość włókna surowego oraz duża koncentracja bardzo wartościowego białka i tłuszczu. Dało to nowe możliwości wykorzystania ziarna owsa w ży­wieniu trzody chlewnej i drobiu oraz w przemyśle. Przy zbiorze należy zwrócić uwagę na wilgotność ziarna. W zawilgoconym ziarnie szybciej następuje jełczenie tłuszczu i tym sa­mym następuje znaczne pogorszenie jakości. Dla rejonów górskich poszukiwane są odmiany wyraźnie wcześniejsze. Obecnie nie pro­wadzi się badań dla tego kierunku użytkowania. Opierając się jednak na wcześniejszych wynikach należy stwierdzić, że najwcześniej dojrzewającymi odmianami w warunkach gór­skich były Stoper, Dukat i Sprinter. Najlepiej plonowały natomiast Stoper, Celer i Cekin.

16. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STRUKTURĘ ZASIEWÓW

17. POPYT I PODAŻ NA RYNKU ZIARNA ZBÓŻ

18. ZRÓZNICOWANIE REGIONALNE UPRAWY RZEPAKU I JEGO PRZYCZYNY

Uwarunkowania uprawy rzepaku w Polsce --- Rzepak jest rośliną o bardzo dużych wymaganiach klimatyczno - glebowych. Uprawiany jest tylko na glebach dobrych i bardzo dobrych na obszarach o dużej ilości opadów - optymalne to 600 - 700 mln w skali roku oraz odpowiedniej temperaturze - w okresie tworzenia rozety wymagane jest min 5°C przez okres około 80 dni; w zimie temperaturą krytyczna dla rzepaku jest -20°C (Jasińska, Kotecki 2003). Uprawa rzepaku wymaga również bardzo dużych nakładów kapitału i pracy. Z tego względu na jegi uprawę mogą sobie pozwolić jedynie duże gospodarstwa które posiadają odpowiedni park maszynowy i wysokie środki finansowe. Biorąc pod uwagę zarówno czynniki klimatyczno - glebowe jak i kapitałowe, rzepak może być uprawiany głównie na terenach Polski południowo - zachodniej, północno -zachodniej oraz północnej, w mniejszym stopniu na terenach województw Wielkopolskiego, Kujawsko - Pomorskiego oraz Lubelskiego. Z uprawy rzepaku wyłączone jest ze względów klimatycznych (zbyt niskie średnie temperatury) województwo Podlaskie. Dla województw takich jak Podkarpackie, Małopolskie, Świetokszyskie czy Łódzkie barierą jest zła struktura agrarna gospodarstw rolnych. Mimo to, w Polsce następuje wzrost gospodarczego znaczenia uprawy rzepaku, ze względu na jego właściwości oraz nowe kierunki wykorzystania (biopaliwa). Najwięcej rzepaku uprawia się w województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim oraz kujawsko - pomorskim. Producenci rolni z tych województw uprawiają ponad 50% ogólnej powierzchni upraw w Polsce. Tak duży udział tych województw spowodowany jest sprzyjającymi warunkami klimatyczno - glebowymi oraz dobrą strukturą obszarową (produkcją rzepaku zajmują się duże, głównie popegeerowskie gospodarstwa rolne). Najmniej rzepaku uprawia się w takich województwach jak podlaskie, małopolskie, świętokszyskie oraz podkarpackie. W przypadku Podlasia jest to głównie wynikiem niesprzyjających warunków klimatycznych (Polski biegun zimna). Bardzo mała powierzchnia upraw w pozostałych województwach jest wynikiem niekorzystnej struktury agrarnej. Obszary te charakteryzują się najmniejszą średnią powierzchnią gospodarstw w Polsce.

19. ORGANIZACJA PRODUKCJI ROŚLINNEJ W GOSPODARSTWIE

20. OMÓW POSZCZEGÓLNE ETAPY PROCESU ANALITYCZNEGO

Etapy to:

1. Pobieranie próbek

2. Przygotowanie próbki do analizy

3. Pomiar

4. Opracowanie wyników

5. Informacja analityczna i wnioski

Ad 1. Pobieranie próbek do analizy. Próbka musi być reprezentatywna- porcja materiału z badanego obiektu i wyselekcjonowana w taki sposób ze wykazuje istotne właściwości charakterystyczne dla całego układu. Układy homogeniczne(gazy i ciecze) niejednorodne( ciała stałe). W czasie pobierania, opakowania i przechowywania należy zapobiec: zanieczyszczeniu próbki, utracie lotnych składników próbk, reakcjom ze składnikami powietrza, rozkładowi próbki pod wpływem promieniowania nadfioletowego, degradacji pod wpływem temperatury.

• Analizując gazy kontrolujemy procesy technologiczne, gazy wylotowe z kominów oraz oznaczanie zanieczyszczeń gazowych w powietrzu. Do pobierania powietrza służą worki teflonowe, pipety gazowe napełniane powietrzem przez wyparowanie cieczy.

• Pobieranie cieczy w różny sposób zależnie od rodzaju badanego obiektu. Ciecze przepływające w systemie otwartym (rzeki, ścieki przemysłowe), w systemie zamkniętym( rurociągi), w zamkniętych kontenerach( tankowce), w zbiornikach otwartych (jeziora). Każdy z tych obiektów wymaga specjalistycznego sprzętu ważne jest opakowanie przechowywanie (obniżona temperatura, dodatek sub. Zapobiegającej reakcjom biochem. Lub adsorpcji na ściankach cieczy).

• Ciała stałe- trudne pobieranie ze względu na niejednorodność, należy przeprowadzić homogenizacje w sposób mechaniczny. Błąd tym mniejszy im lepsze rozdrobnienie i im większa pobrana próbka. Próbki metali- wirowanie za pomocą wierteł, próbki polimerów- proszkowanie przez rozbijanie w temp. Ciekłego azotu, rozdrabnianie- większa dokładność porcjowania łatwiejsza rozpuszczalność, suszenie próbki- termiczne do stałej wagi.

Ad 2. Przygotowanie próbki do analizy- większość metod wymaga wstępnego przygotowania próbki do analizy. Są met. W których próbka powinna być roztworem np. ( miareczkowanie, spektrofotometria, potencjometria) met w których próbka może być w postaci stałej lub w roztworze. Próbki przeprowadzamy do roztworu przez rozpuszczanie( zachodzi, gdy energia solwatacji przewyższa energię sieci krystalicznych) roztwarzanie (zachodzi z udziałem reakcji chem. Rozkład próbki dotyczy to sub. Które nie rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych i w wodzie, np. metale, minerały, szkło, gleba prowadzi się je w rozcieńczonych kwasach, stężonych kwasach poprzez stapianie z różnymi topnikami).

Rozkład próbek organicznych w materiałów biologicznych, gdy celem analizy jest określenie zwartości poszczególnych pierwiastków w próbce organicznej( głównych skład. Związku organicznego oraz makro i mikr elementów) W analizie wielu układów naturalnych przeszkadzają poszczególne sub. Towarzyszące. Oddziela się od sub. Przeszkadzających matryce lub matryce od analitu poprzez wydzielanie, rozdzielanie, zatężanie.

Ad. 3 Pomiar Wiele metod analitycznych, które umożliwiają uzyskanie jakościowych wyników bądź ilościowych informacji o badanej próbce dzielimy na: chemiczne i fizyczne, klasyczne i instrumentalne, bezwzględne i względne(porównawcze). Metody bezwzględne(absolutne) nie wymagają wzorcowania i są z reguły oparte na reakcjach chemicznych przebiegających całkowicie i zgodnie ze znana stechiometrią zaliczamy tu( met. Stechiometrię, miareczkowanie, gazometrię, kulometrię elektrograwimetrię, termograwimetrię). Metody porównawcze wymagają kalibracji względem znanych wzroców nalzezy tu większość metod instrumentalnych gdzie mierzony parametr jest funkcją stężenia sub, analizowanej analitu. Stosowane są następujące metody porównawcze: krzywej kalibracyjnej, dodawania wzorca, wzorca wewnętrznego.

Ad.4 i 5 opracowanie i interpretacja wyników oraz ich ocena- należy prowadząc dokumentacje analityczną. Każde przeprowadzone doświadczenie analityczne musi być w odpowiedni sposób opisane- protokół analizy który obejmuje: rodzaj analizy( oznaczony pierwiastek, stosowana metoda), dane identyfikujące analizowany materiał( nazwa, oznaczenia kodowe), typ przyrządu i parametry pracy, nazwisko analityka, datę, zestawienie tabelaryczne wyników ( nr. Doświadczenia wyniki ich statystyczna ocena) wyniki opracowujemy wykorzystując metody graficzne- ułatwiają interpretacje wyników. Krzywe wzorcowe przedstawia się zwykle na wykresach. Równania funkcji najbardziej zwięzły sposób przedstawiania wyników konieczność skomplikowanych obliczeń matematycznych.

21. WYJAŚNIJ NA CZYM POLEGA AUTOMATYZACJA TECHNIK ANALITYCZNYCH

• skrócenie czasu analiz, uzyskanie niższych poziomów detekcji, zmniejszenie niepewności pomiarowej

• Wdrażanie innowacyjnych technik instrumentalnych gwarantuje szybkie, tanie i wiarygodne pomiary, jak również uzyskanie najwyższej jakości analiz.

• Większość instrumentalne techniki analityczne są w pełni zautomatyzowane w tym kontekście polega na automatyzacji przygotowania próbek, przemieszczających się w obrębie próbek między przygotowaniem próbki, a poszczególnymi etapami, transportem próbek do laboratorium. Automatyzacja obejmuje również komputerowe śledzenie próbek od pierwszego wejścia do ostatecznego wyjścia danych.

• Zalety automatycznych procedur obsługi w laboratorium analitycznym są:

• Znacznie mniej potrzebnych pracowników, co prowadzi do oczywistych zmniejszenia kosztów - prowadząc zautomatyzowane laboratorium koszty te zmniejszają się o 25-30%

• Mniej wyników procedury obsługi lepszej jakości dane, unikamy błędów ludzkich, takich jak próby zmieszania są zredukowane lub wyeliminowane. Oceny ludzkie są subiektywne i trudne do dokładnego obliczenia.

• Inter-operator jeden jest pozbawiony stronniczości, także prowadzi do wzrostu jakości danych,

• Zaobserwowano, ze w wyniku zmniejszenia liczby procedur obsługi, że jest mniej awarii sprzętu co również prowadzi do oszczędności kosztów i poprawę jakości danych

• Niższe potrzebny na wykwalifikowanych pracowników

• Jeśli próbki są przetwarzane sekwencyjnie, a nie w partii, skrócenie czasu umożliwia większe wykorzystanie materiałów do celów

• Im szybciej wynik zostanie osiągnięty to obniży koszty jednostkowe analizy

• wysoki stopień konsystencji uzyskuje się z zautomatyzowanych systemów, ponieważ wszystkie procedury były przeprowadzone w identyczny sposób.

22. OMÓW BUDOWĘ I ZASADE DZIALANIA POLARYMETRU

Polarymetria- to technika analityczna, która wykorzystuje zjawisko skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego do wykorzystania lub oznaczania stężenia sub. Optycznie czynnej m. In. w analizie środków leczniczych. Przyrząd używany to polarymetr. Wiązki światła liniowo spolaryzowane otrzymuje się po przepuszczeniu światła monochromatycznego (lampy sodowej) przez pryzmat Nikola. Pryzmat Nikola to dwójłomny (zdolność do podwójnego załamywania światła) kryształ szpatu islandzkiego który szlifuje się pod katem 68 stopni następnie przecina wzdłuż przekątnej po czym obie polówki łączy się przy pomocy balsamu kanadyjskiego pochodzi z ekstraktu żywicy jodły balsamicznej. Wchodzący do pryzmatu Nikola promień rozszczepia się na 2 promienie (zwyczajny i nadzwyczajny) promień zwyczajny pada na warstwę balsamu kanadyjskiego pod kątem większym od granicznego i ulega odbiciu i wygaszeniu. Promień nadzwyczajny pada zas pod kątem mniejszym od granicznego dlatego przechodzi bez zmian. Spolaryzowane promienie nadzwyczajne po opuszczeniu pryzmatu Nikola biegną dalej w tym samym kierunku co promienie padające na ten pryzmat. Zatem pryzmat Nikola przepuszcza drgania fali elektromagnetycznej tylko w jednej płaszczyźnie natomiast wygasza drgania w innych płaszczyznach. Po przepuszczeniu światła monochromatycznego przez dwa pryzmaty Nikola ustawione jeden za drugim natężenie światła uzależnione jest od ustawienia pryzmatu drugiego. Światło spolaryzowane wykorzystuje maksymalne natężenie, gdy płaszczyzny polaryzacji obu pryzmatów SA do siebie równoległe. Gdy jeden zostaje odwrócony wokół swej osi obserwujemy zaciemnienie w polu widzenia tj. wygaszenie światła wychodzącego z pryzmatu. maksymalne zaciemnienie czyli wygaszenie światła ma miejsce gdy kąt obrotu pryzmatu 2 osiągnie 90 stopni wówczas płaszczyzny polaryzacji głównych przekrojów obu pryzmatów są do siebie prostopadłe skrzyżowane. W takim przypadku 2 pryzmat nie przepuszcza wiązki światła wychodzącego z pierwszego wiązka odbija się od warstwy balsamu w 2 pryzmacie i dalej biegnie jako promień zwyczajny.

Budowa polarymetru- Polarymetr jest zbudowany z dwóch polaryzatorów np. pryzmatów Nicola (nikoli). Pierwszy z nikoli nosi nazwę polaryzatora a drugi analizatora. Pomiędzy polaryzatorami znajduje się standaryzowana kuweta, w której umieszcza się badaną substancję.

Zasada działania- opiera się na tym, ze jeśli między pryzmatami Nikola (skrzyżowane) umieści się sub. Optycznie czynną, która skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego o kąt L to pole widzenia się rozjaśni proporcjonalnie do stężenia tego związku. Jeśli w rurce polarymetrycznej umieści się sub. Optycznie czynną lewoskrętna wówczas pojawia się pasek jasny w środkowej części któremu towarzyszą boki ciemne. Jeśli umieści się sub. Prawoskrętna pojawi się w środku pasek ciemny, któremu towarzyszą boki jasne.

Wartość kąta skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego przez związek optycznie czynny zależy od stężenia substancji, grubości warstwy roztworu tej sub. Przez którą przechodzi światło oraz rodzaju substancji jej budowy i ilości rozmieszczenia centrów chiralności.

23. OMÓW ZNACZENIE POLARYMETRII W METODACH ANALIZY INSTRUMENTALNEJ

• Przemysł żywieniowy- kontrola procesów jakości wstępnej, pośredniej i finalnego produktu uwzględniając stężenie i kontrole czystości. Przemysł cukrowniczy, mleczarski, winiarski, dodatki do żywności.

• Przemysł farmaceutyczny- kontrola czystości i uzależnienie substancji do wymogów Europejskich

• Medycyna- analiza cukru, albuminy w moczy, hormonu wzrostu, enzymologia, toksykologia

• Przemysł kosmetyczny- kontrola czystości i identyczności aktywnych optycznie olei i esencji

• Przemysł chemiczny- kontrola czystości i uzależnienie stężenia płynów organicznych i nieorganicznych

• Badania chemiczne- analiza optycznej aktywności komponenta i analiza strukturalna,

uzależnienie zmian konfiguracyjnych makromolekuł w roztworze.

24. MELIORACJE PRZECIWEROZYJNE

Melioracje przeciwerozyjne to nie tylko ochrona gleb i gruntów przed erozyjna degradacja

i dewastacja, lecz równocześnie najtańszy sposób walki z susza, "stepowieniem" i powodziami.

Głównym celem melioracji przeciwerozyjnych jest:

- ograniczenie występowania i nasilenia erozji;

- ochrona potencjału produkcyjnego gleb i niedopuszczenie do jego niekorzystnych przemian;

- zapobieganie deformacjom rzeźby, zwłaszcza rozczłonkowaniu terenu przez wąwozy i dolinki smużne;

- przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom stosunków wodnych i wydłużanie obiegu wody w krajobrazie.

Podstawowymi zabiegami wchodzącymi w skład melioracji przeciwerozyjnych sa:

- ustalenie przestrzennej struktury użytków produkcyjnych i ochronnych;

- formowanie rozłogu gruntów ornych i sieci dróg rolniczych;

- agrotechnika przeciwerozyjna;

- kształtowanie rzeźby terenu oraz rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków poerozyjnych;

- urządzenia do rozpraszania i odprowadzania powierzchniowych spływów wody.

Każdy z wymienionych zabiegów wykazuje określone działanie ochronne, lecz najlepsze efekty uzyskuje sie przy ich kompleksowym stosowaniu. Oczywiście udział poszczególnych zabiegów w systemie kompleksowym zależy od charakteru erozji (form występowania i nasilenia) oraz od warunków przyrodniczych i sposobów gospodarowania.

Pozytywne oddziaływanie melioracji przeciwerozyjnych jest następujące:

- zapobieganie obniżaniu sie urodzajności gleb wskutek wymywania lub wywiewania składników pokarmowych oraz niekorzystnych przemian właściwości fizykochemicznych i ubytku profilu gleby;

- przeciwdziałanie deformacji stosunków wodnych wskutek zamulania cieków i zbiorników

wodnych oraz niszczeniu urządzeń melioracyjnych, zabagnianiu lub nadmiernemu osuszaniu gruntów;

- nie dopuszczanie do rozczłonkowania sie rzeźby przez wąwozy i inne formy erozyjne;

- zmniejszanie strat spowodowanych przez erozje, zwłaszcza w uprawach polowych;

- polepszanie warunków do intensyfikacji produkcji przez uporządkowanie rozłogu gruntów rolnych (struktura użytków, układ pól i dróg, agrotechnika, rekultywacja erozyjnych nieużytków i inne).

Dodatni wpływ zabiegów przeciwerozyjnych przejawia sie również w zmniejszaniu

nakładów na następujące prace i zabiegi:

- usuwanie namułów i renowacje dróg oraz szlaków komunikacyjnych, urządzeń melioracyjnych i wodnych, budynków

- oczyszczanie z namułów szlaków wodnych oraz utrzymanie w odpowiednim stanie czystości wód pitnych i przemysłowych;

- ochronę terenów zabudowanych (osiedli, obiektów przemysłowych i innych) przed zamulaniem i uszkadzaniem przez erozje;

- ochronę powietrza przed zanieczyszczaniem pyłem glebowym.

Zabiegi przeciwerozyjne pod względem okresu działania można podzielić na trwale (wieloletnie) i okresowe (sezonowe). Do działań trwałych należą przede wszystkim zabiegi o charakterze urządzeniowym, takie jak: układ użytków, pól i dróg, zabudowa wąwozów, urządzenia techniczne (tarasowanie, umacnianie dróg, cieków stałych, budowa grobli itp.), a do działań okresowych należy agrotechnika przeciwerozyjna, rowy odprowadzające okresowe spływy powierzchniowe i inne.

25. OCHRONA I KSZTALTOWANIE UŻYTKÓW ZIELONYCH

Na kształtowanie się naturalnych użytków zielonych (łąk i pastwisk) decydujący wpływ wywierają czynniki klimatyczne i glebowe. Z czynników klimatycznych największe znaczenie dla roślinności użytków zielonych mają opady, wilgotność powietrza oraz temperatura i nasłonecznienie. Na przeważającym obszarze Polski ilość opadów jest niedostateczna dla wysokiego plonowania roślinności trawiastej. Trwałe użytki zielone usytuowane są w znacznej większości w naturalnych obniżeniach terenu, często w dolinach rzek, gdzie rośliny korzystają z wód gruntowych i zalewowych oraz znajdują korzystną wilgotność powietrza. Występowaniu naturalnych użytków zielonych sprzyjają także opady na obszarze pogórza i gór, a także na pojezierzach. Przy dostatecznej wilgotności i w warunkach dobrego nasłonecznienia, wzrost roślin trawiastych jest bujniejszy i szybszy. Znaczne podniesienie temperatury i silne nasłonecznienie, przy braku wilgotności, wpływa niekorzystnie na roślinność łąkową. Do czynników klimatycznych należy także długość okresu wegetacyjnego. Krótki okres wegetacyjny w górach nie sprzyja bujnemu wzrostowi wielu wartościowych traw występujących na nizinach. Wpływ czynników glebowych zależy od zasobności gleby w składniki pokarmowe i jej wilgotności. Odpowiednia wilgotność gleby decyduje w dużym stopniu o kształtowaniu się naturalnych użytków zielonych. Oddziaływanie czynników glebowych jest więc zależne od czynników klimatycznych, a także od ukształtowania terenu. Gleby użytków zielonych różnią się znacznie właściwościami od gleb wykorzystywanych w uprawie polowej, powstały bowiem przeważnie w wyniku inaczej przebiegających procesów glebotwórczych. Większość z nich powstała na podłożu mineralnym, przez osadzanie się namułów lub przez narastanie masy torfowej, stąd zasadniczo występują dwa rodzaje gleb – mineralne i torfowe. Zarówno łąki, jak i pastwiska można założyć na każdej dostatecznie wilgotnej glebie. Z tego względu użytki zielone spotyka się na wszystkich rodzajach gleb, a więc gliniastych, piaszczystych i torfowych. Zazwyczaj leżą one na obniżonym terenie, gdzie większa wilgotność umożliwia rozwój roślinności trawiastej. Poza tym większe kompleksy łąkowe występują w górach, gdzie odpowiednia ilość opadów atmosferycznych umożliwia dobry wzrost traw.

26. PRZEDSTAW SPOSOBY MIKROROZMNAŻANIA ROŚLIN.

Mikrorozmnażanie- to rozmnażanie wegetatywne roślin w warunkach in vitro. Wyróżniamy trzy sposoby mikrorozmnażania:

1. Kultura pąków bocznych (pachwinowych)

2. Kultura pąków przybyszowych

3. Somatyczna embriogeneza

Ad 1. Polega na pobudzaniu do rozwoju pąków bocznych. Eksplantatem SA wierzchołki pędów z pąkami bocznymi, fragment pędu z zawiązkiem liści, merystemy w kątach Liścu. Metoda jest stosowana do rozmnażania wegetatywnego roślin ozdobnych gł. Gerbery, drzew owocowych, orzechów krzewów jagodowych. Do pobudzania stosuje się sub. Wzrostowe cytokininy- które powodują rozwój i szybki wzrost istniejących na roślinie pąków z których wyrastają pędy. Pędy ukorzenia się w mnożarkach aby przyspieszyc ukorzenianie roślin dodaje się gł, auksyny ukorzenione pedy adaptuje się do warunków naturalnych wysadzając w tunelach z regulowana wilgotnością.

Ad 2. Dotyczy ona formowania pąków przybyszowych bezpośrednio na eksplantacje lub poprzez kallus. Eksplantanami w te metodzie są różne organy roślinne, korzenie, łodygi, łuski cebulowe, pędy kwiatowe. Kultury pąków przybyszowych stosowane są u tych gatunków, które z trudnością wytwarzają pąki boczne gł. Ozdobne cebulowe. Początkowo w tej metodzie następuje formowanie pąków przybyszowych, następnie rozwój pędów i ukorzenianie. Pąki przybyszowe mogą powstawać bezpośrednio na eksplanacie lub rozwijają się z kallusa. Na ich rozwój ma wpływ światło i temperatura (20-28 ° C) kultura a prowadzona jest w pożywkach płynnych lub półpłynnych można stosować zanurzanie eksplantatu w pożywkach płynnych co przyspiesza indukcję pąków przybyszowych stosowane jest głównie u cytrusów. Metoda jest stosowana powszechnie u roślin ozdobnych w rodzinie Liliaceae

Metoda pierwsza i druga polega na rozwoju pąków pachwinowych i przybyszowych, rozwój pędu, tworzenie korzeni i rozwój rośliny.

Ad. 3 somatyczna embriogeneza to proces powstawania zarodków (zawiera stożek wzrostu pędu i korzenia) z komórek wegetatywnych. Może być pośrednia przez kallus albo bezpośrednia zarodki somatyczne na eksplantacie. Ten sposób można indukować z każdego eksplantatu zawierającego żywe, młode i zdolne do podziału kom. Najlepiej nadają się eksplantaty z młodych liści, liścieni siewek, nierozwinięte pąki kwitowe, zarodki somatyczne mogą powstawać na igłach roślin iglastych, wycinkach pędów. Zarodek to struktura o wyraźnej biegunowości z której powstaje pęd korzen a w konsekwencji roślina. W met. Pośredniej po wyłożeniu eksplantatu embriogenie kom. Dzielą się powstaja agregaty kom. Z których powstaje embriogenny kallus na kallusie tworzą się zarodki somatyczne. Do rozwoju zarodka potrzebne sa odpowiednie pożywki uzyskany zarodek rozwija się i wytwarza kompletna roślinę rozwój zarodka w rośline to konwersja. Metoda bezpośredniej embriogenezy- bezpośrednio zarodki na eksplantacie. Rozmnażanie przez somatyczną embriogenezę jest znacznie wydajniejsze i skuteczniejsze niż poprzez pąki boczne lub przybyszowe. Dla celów komercyjnych somatyczna embriogeneza odbywa się w bioreaktorach. Z zarodków somatycznych powstaja normalne rosliny po dokonaniu odpowiednich zabiegów z zarodków somatycznych uzyskuje się sztuczne nasiona zwane somatycznymi.

Zalety *uniezależnienie wegetatywnego rozmnażania roślin od pór roku oraz pogody, dzięki czemu można namnażać rośliny przez okrągły rok

*uzyskanie roślin wolnych od chorób wirusowych (hodowle prowadzi się w warunkach sterylnych); rośliny takie mogą uczestniczyć w międzynarodowej wymianie materiału roślinnego

*utrzymanie linii czystych roślin dla hodowców

*przyspieszenie rozmnażania roślin trudnych do mnożenia w sposób tradycyjny poprzez wysiew nasion (np. Orchidaceae), lub tych, które nie wytwarzają nasion żywotnych, a mają duże znaczenie gospodarc jak banany, figi, pomarańcze.

27. WYKORZYSTANIE KULTUR IN VITRO W HODOWLI ROŚLIN.

Kultury In vitro są prowadzone w celu:

1. Uzyskania nowej zmienności - nowych genotypów, nowych form.

2. Utrzymanie istniejącej zmienności czyli form i genotypów

Ad 1 jest możliwe poprzez mutacje punktowe, genowe i chromosomowe dotyczące struktury i liczby chromosomów. Zmienność występująca w zregenerowanych roślinach z kultur In vitro zwana jest zmiennością somaklonalną. Częstotliwość mutacji jest większa w kulturach In vitro w porównaniu z występowaniem w naturalnych warunkach. Ponadto w warunkach In vitro mogą powstać zmiany mutacyjne nie występujące w warunkach polowych. Obok mutacji spontanicznych mogą występować mutacje indukowane w wyniku traktowania roślin środkami mutagennymi. Uzyskiwanie zarodków w kulturach In vitro wyniku oddalonego krzyżowania i ich hodowla w kulturach In vitro. Krzyżowanie oddalone- międzyrodzajowe, międzygatunkowe. W In vitro można zapylać zalążki. Można otrzymać mieszańce somatyczne polegające na fuzji czyli łączeniu protoplastów( kom. Pozbawione ściany komórkowej). Protoplasty mogą pochodzić z odległych rodzajów czy gatunków. Mieszańce powstają w wyniku łączenia komórek o niezredukowanej liczbie chromosomów. Nową zmienność uzyskamy w wyniku wykładania na pożywki mikrospor pylników i w ten sposób powstają haploidy( komórki o gametycznej liczbie chromosomów) Kultury In virto wykorzystywane sa do otrzymywania roślin transgenicznych

Ad 2. Poprzez istniejące genotypy, rozmnażanie wegetatywne w kulturach In vitro tzw. Mikrorozmnażanie(mikropropagacja) wykładamy np. łuski cebuli tulipana namnożenie i powstają mikrocebulki.

Do najważniejszych możliwości zastosowania kultur in vitro zaliczamy:
    1. Szybkie i masowe rozmnażanie cennych gatunków i genotypów (np. u goździków z jednego merystemu można uzyskać 10 milionów sadzonek). Obecnie na świecie za pomocą kultur in vitro produkuje się 800 milionów sztuk roślin rocznie, z czego 90% to gatunki ozdobne.
    2. Rozmnażanie gatunków wymierających. Rośliny takie można dzięki rozmnażaniu in vitro przywrócić do naturalnego środowiska.
    3. Uzyskanie roślin wolnych od patogenów dzięki zastosowaniu kultur merystemów.
    4. Przełamywanie barier niekrzyżowalności oraz hodowla mieszańców heterozygotycznych.
    5. Produkcji sztucznych nasion. Składają się one z somatycznego zarodka i syntetycznej osłony spełniającej funkcje ochronno-odżywczą.
    6. Przerywanie spoczynku nasion.
    7. Uzyskanie klonów roślin o pożądanych i wyselekcjonowanych cechach, na przykład drzew o zwiększonej odporności na warunki stresowe lub patogeny.
    8. Produkcję wtórnych metabolitów dla przemysłu farmaceutycznego.

28. PRZEDSTAW METODY TRANSFORMACJI ROŚLIN

Metody transformacji polegają na wprowadzaniu DNA do rośliny biorcy. Odbywa się to w kulturach In vitro. Trans gen jest wprowadzany do pojedynczych protoplastów lub innych eksplantatów pochodzących z różnych części roślin. Metody transformacji dzielą się na wektorowe i bezwektorowe.

Metody wektorowe. Wektor służy do przenoszenia DNA z bakterii do rośliny. Wektor to odcinek DNA zdolny do autonomicznej (niezależnej) replikacji pośredniczący w przenoszeniu fragmentów genów. Wektorami są plazmidy, wirusy oraz bakterie. Najczęściej stosowanymi wektorami sa plazmidy występujące w kom. Agrobacterium tumefaciens- plazmid Ti oraz plazmid Ri występujący w Agrobacteriun rhisogenes. Plazmid to kolista cząsteczka DNA zawieszona w cytoplazmie komórki bakteryjnej. Z punktu widzenia transformacji najważniejszym elementem plazmidy jest T-DNA zawiera geny odpowiedzialne za syntezę regulatorów wzrostu(auksyn i cytokinin) orz wydzielanie opin. Opiny sa źródłem węgla i azotu dla bakterii żyjących w przestrzeniach międzykomórkowych tworzących się po infekcji rakowatych narośli guzów. Własności plazmidu Ti pozwoliły wykorzystać go jako wektor do przeprowadzania genu do rośliny dzięki odkryciu enzymów restrykcyjnych. Enzym wycina, izoluje gen np. z bakterii następnie inny enzym tnie plazmid i z odcinka T-DNA wycina onkogeny by nie tworzyły się narośla w miejsce onkogenow wstawiany jest konstrukt z obcym genem. Bakteria z zrekombinowanym plazmidem atakuje komórki, tkanki. Połączenie zrekombinowanego plazmidu z eksplantatem tworzy kokulture odcinek T-DNA wnika do komórki rośliny i powstają transformaty z zbudowanym genem z uzyskanych transformantow po odpowiednich zabiegach regenerują rośliny transgeniczne. Inne wektory to: wirus mozaiki kalafiora, kosmity powstałe w wyniku połączenia plazmidu z wirusem.

Metody bezwektorowe:

1. Wprowadzanie obcego DNA do protoplastu biorcy ( rośliny) z wykorzystaniem czynnika chemicznego- glikol polietylenowy PEG, powoduje niszczenie błony komórkowej i umożliwia wprowadzenie cząsteczek DNA do wnętrza protoplastu.

2. Elektroporacja- wprowadzanie obcego genu do komórki biorcy następuje przy pomocy działania pola elektromagnetycznego, które uszkadza błony komórkowe protoplastów

3. Makro i Mikroiniekcja- DNA jest wstrzykiwane, wstrzeliwane do komórki protoplastów przy pomocy odpowiednich pipet

4. Mikrowstrzeliwanie (mikrobombardowanie, metody biobalistyczne)- polega na wstrzeliwaniu do protoplastów tzw. Mikronośników cząsteczki o średnicy 0, 36- 6 mm wykonane z metali szlachetnych złota, wolframu, lub z odpowiednio przygotowanych tworzyw sztucznych, na które wcześniej naniesiono DNA.

29. MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA MARKERÓW DNA W SELEKCJI ROŚLIN.

Marker genetyczny - to łatwo rozpoznawalne znaczniki sprzężonych z nimi cech fenotypowych o znaczeniu użytkowym. Stanowi podstawę selekcji w hodowli czyli doboru form o najkorzystniejszych cechach. Jest to charakterystyczna właściwość organizmu wykorzystana do określenia jego genotypu. Zwykle jest to obecność lub brak jakiegoś genu lub białka, albo występowanie jakiejś szczególnej jego postaci.

Wykorzystanie markerów:

- poznanie struktury i organizacji genomu tworzenie map genetycznych, określenie pozycji markerów w genomie

- badania filogenetyczne i taksonomiczne

-selekcja materiałów hodowlanych, wybór pożądanych form (nosicieli określonych alleli do krzyżowania)

- sprawdzanie skuteczności przeprowadzonych krzyżowań- potwierdzenie mieszancowego pochodzenia

-sprawdzanie czystości odmianowe

-identyfikacja odmian materiałów hodowlanych bądź kolekcji

- ocena podobieństwa genetycznego badanego materiału roślinnego

Markery genetyczne znajdują też zastosowanie do identyfikowania osób lub osobników zwierząt czy roślin, identyfikowania gatunków i szczepów drobnoustrojów oraz do określania wzajemnego położenia poszczególnych genów w genomie jakiegoś organizmu.

Markery pozwalają na selekcję pożądanych form, ocenę wyrównania materiałów hodowlanych, ich stopnia homozygotyczno, potwierdzenia skuteczności prowadzonych krzyżowań oraz oceny czystości nasion mieszańcowych.

Markery ponadto przyczyniły się do ulepszenia strategii określania położenia genów i poprawiły zrozumienie genetycznej kontroli cech złożonych takich jak: komponenty jakościowe i szeroko pojęte zdolności adaptacji. W ostatnich latach markery molekularne stają się podstawowym i niezbędnym elementem przy tworzeniu nowych odmian, ich ochronie i klasyfikacji.

Hodowcy mają możliwość korzystania z nowych metod, pomagających określić zmienność genetyczną, którą manipulują bądź to na podstawie bezpośredniej analizy DNA, bądź na podstawie sprzężeń markerów z daną cechą (marker izoenzymatyczne).

Zastosowanie markerów molekularnych pozwala na wprowadzenie bardziej obiektywnych kryteriów selekcji i doboru materiału rodzicielski, jak również pozwala w sposób znaczący skrócić czas niezbędny na wyhodowanie nowej odmiany.

30. ZNACZENIE POSTĘPU W ROLNICTWIE

Postep przyczynia się do:

- obniżenia kosztów

- nowe odm .mogą lepiej wykorzystać nawożenie

-hodowca wyhoduje odm. która szybciej wykiełkuje

-odmiana będzie odporna na choroby i szkodniki

-jeśli odm. będzie wymagać mało wody

-reakcja odmiany na zakwaszeni gleby

-odm. która nie będzie osypywała nasion

-odm. warzyw musi się dobrze przechowywać

---