SYMBOL W WOLNOMULARSTWIE
Wolnomularze wypracowali na przestrzeni wieków nie tylko określony typ życia wspólnotowego, organizacji, światopoglądu, czy wartości etycznej, ale przede wszystkim rozbudzili w sobie wyobraźnię symboliczną. Umiejętność ta okazała się niezbędna do poznania tych obszarów rzeczywistości, które są niedostępne dla myślenia abstrakcyjnego i pojęciowego, jak również doświadczenia zmysłowego. Żeby zrozumieć znaczenie symboliki masońskiej, należy odnieść się do współczesnych im filozofii. Najważniejszymi okazały się freudowska psychoanaliza oraz jungowska psychologia analityczna. Freud zapoczątkował metodę psychoanalityczną, której jedna z głównych zasad zakłada, że popęd seksualny (libido) zepchnięty przez zakazy i wydarzenia wywołujące urazy psychiczne w nieświadomość szuka zaspokojenia innymi drogami. Wtedy też powstają "obrazy" zachowujące cechy charakterystyczne dla poszczególnych faz przemian, jakim ulega libido w okresie dzieciństwa. Wtedy też wszystkie marzenia senne, fantazje na jawie i inne symbole Freud sprowadził do modelu seksualnego, czyniąc z symbolu prosty "skutek-znak" oraz zrównując to co symbolizuje z tym co jest symbolizowane, uznając że jedno może zastępować drugie.
Jung natomiast symbol ukazał w jego twórczym i niepatologicznym wymiarze. Przypisał mu również funkcję przemiany libido. Terminem tym określał nie tylko sam popęd, ale również energię psychiczną. Według niego owa przemiana energii psychicznej wiąże się ze zdolnością symbolu do przenoszenia z niższej do wyższej formy- czyli z poziomu instynktu do poziomu idei. Symbol nie może powstać bez procesów instynktowych, które są źródłem energii wprawiającej w ruch symbol.
Charakterystyczny dla wolnomularzy proces dochodzenia do wtajemniczenia, które adept osiąga m.in. poprzez rytualną inicjację porównać możemy do jungowskiego procesu indywiduacji. W obu przypadkach widać proces, który prowadzi do samorealizacji, a która dokonuje się poprzez rozbudzenie w sobie wyobraźni symbolicznej. Na proces indywiduacji składały się: proces uwalniania duszy od persony, proces doskonalenia polegający na najpełniejszym uświadomieniu sobie zespołu nieświadomych treści. Ostatecznym celem indywiduacji było samourzeczywistnienie. Sam Jung nie był wolnomularzem, ale jego dziadek Carl Gustaw Jung (1794-1864) był Wielkim Mistrzem Wielkiej Loży Szwajcarii Alpina (1850-1856). Dokonał zmian w herbie Jungów. W miejsce feniksa wprowadził w prawym górnym rogu herbu błękitny krzyż, a w lewym dolnym rogu błękitne winne grono na złotym polu, między nimi złotą gwiazdę na błękitnej wstędze. Można stwierdzić, iż wypracowany przez wolnomularzy przez wieki system symboli rytualnych, nawiązujących do symboliki średniowiecznych cechów budowlanych oraz tradycji ezoterycznej starożytności i średniowiecza stanowi klucz d poznania i zrozumienia masonerii. Symboliczne życie loży masońskiej to swoisty zapis idei, do których odwołują się wszyscy wolnomularze przez wszystkie wieki istnienia. Symbol mimo iż ukazuje pewne części rzeczywistości, ukrywa jednak niektóre znaki przed oczyma niepowołanych, niejednokrotnie samych wolnomularzy. To ci, którzy nie wykonali pracy wewnętrznej prowadzącej do stanu otwartości serca, a który z kolei pozwala na dotknięcie tajemnicy bytu. Ci, którzy w symbolu widzą tylko produkt kultury nigdy nie będą w stanie doświadczyć pełni rzeczywistości i odczytać tylko to co widzialne jako symboliczny zapis tego co niewidzialne. W praktyce alchemii duchowej, procesowi indywiducji odpowiadał proces transmutacji rozumianej jako stałe doskonalenie się, przechodzenie z niższych form bytu na wyższe. W języku wolnomularzy mwimy tu o przejściu z kamienia nieociosanego w kamień sześcienny. Efektem tej pracy miał być idealny wolnomularz.
Najpopularniejszym i najbardziej eksponowanym przedmiotem rytualnym jest cyrkiel. Symbolizuje on mądrość, potęgę tworzenia, jak również umiar i ograniczenie pożądań. Rozwarty pod kątem 90 stopni wyobraża równowagę sił duchowych i fizycznych. Innym popularnym symbolem masońskim jest węgielnica (kątownica) symbolizująca prostotę, szczerość, uczciwość, legalność, a jednocześnie równowagę sił aktywnych i pasywnych. Cyrkiel i węgielnica są obrazem doskonałości, co w symbolice hermetycznej odpowiada połączeniu koła (niebios), będącego czynnikiem aktywnym z kwadratem (ziemia), który jest czynnikiem biernym. Różne zestawienia rozwartości cyrkla symbolizują stosunek ducha do materii. Cyrkiel leżący na węgielnicy oznacza opanowanie materii przez ducha. Węgielnica leżąca na cyrklu opanowanie ducha przez materię. Obecnie cyrkiel i węgielnica jest umieszczana na ścianie wschodniej przy tronie mistrza lub zawieszane są tuż nad nim pod sufitem. Zarówno cyrkiel jak i węgielnica były narzędziami stosowanymi przez wolnomularzy spekulatywnych jak i operatywnych.
Szpada leżąca na ruchomym ołtarzu to kolejny symbol wolnomularzy. Symbolizuje równość i wykorzystuje się ją podczas wolnomularskiej inicjacji. Ma ona za zadanie przypominać o płomienistym mieczu, którzy dostali od Boga cherubini by strzegli drogi do drzewa żywota. Odpowiednikiem takiego cherubina w loży był mistrz, który stoi na straży dokonującego się przez rytualną inicjację procesu kształtowania osobowości ucznia. Miecz ten będący fallicznym symbolem płodności i atrybutem władzy oraz zobrazowaniem odwagi i sprawiedliwości ma przypominać mistrzowi o jego obowiązkach.
Biblia, gdzie zapisane są przez Boga prawa leży otwarta aby nie mogli powiedzieć, że błądzą z powodu niewiedzy. W loży uczniowskiej Biblia otwarta jest na pierwszej stronie Ewangelii Świętego Jana, w lożach innych stopni otwarte są inne jej fragmenty. Na Biblię składano przysięgę wierności. W XVIII wieku przyjęto zasadę aby składano przysięgę na jedną z ksiąg świętych: Biblię, Koran, Wedy lub Pięcioksiąg stosownie do wyznawanej religii.
Osobną grupę symboli stanowi ubiór wolnomularza. Głównie należą do niego fartuszek, rękawiczki i insygnia godności.
Fartuszek na początku wykonywany był z skóry jagnięcej, natomiast z tkaniny. Uczeń ma fartuszek koloru białego i jest podwinięty z przodu. Czeladnik posiada fartuszek również biały ale opuszczony z przodu. Mistrz natomiast również ma fartuszek koloru białego ale z czerwoną i niebieską ornamentyką i zaznaczonymi na nim atrybutami masońskimi. Każdy fartuszek składa się z dwóch części-dolnej prostokątnej i górnej- trójkątnego baweta. Gówna symbolika fartuszka to czystość serca i więzów przyjaźni wolnomularzy.
Białe rękawiczki to symbol czystości rąk. W średniowiecznej Anglii białe rękawiczki nosili sędziowie. Symbolika ta wiąże się również ze zwyczajami rycerskimi.
Kolejnym elementem symbolicznym był młotek służący do kierowania obradami. Młotek symbolizuje moc, pracę, działanie, jedność siły fizycznej i mocy twórczej umysłu. I właśnie ta jedność stanowi źródło energii duchowej wykorzystywanej przy obróbce nieociosanego kamienia-adepta wchodzącego na ścieżkę wtajemniczenia.
Wstęga (szarfa) symbolizuje zodiak. Zawiesza się na niej klejnoty ruchome będące oznaką władzy. Mistrz zawiesza na niej metalowe godło przedstawiające cyrkiel, węgielnicę, płomienistą literę "G" pośrodku owiniętą gałązką akacji.
Kielnia wykorzystywana była do łączenia, spajania kamieni i wygładzania nierówności, jak również symbolizowała zakończenie pracy. Według dawnego rytuału inicjacyjnego służyła ona do szlachetnego i zaszczytnego celu, jakim jest położenie cementu braterstwa i miłości, który złączyłby członków zakonu w Związek Braci wśród których żadne spory nigdy nie powstaną.
Istotnym elementem wystroju świątyni masońskiej są świeczniki (kandelabry). Przy tronie mistrza lub ewentualnie na ołtarzu stoi trójramienny, dwuramienny i pojedynczy stoją przy ścianie zachodniej i południowej w miejscach przeznaczonych odpowiednio dla pierwszego i drugiego dozorcy. Świeczniki te noszą nazwę tzw. Małych Świateł, które są symbolem światła duchowego obrazującego wieczność.
Kobierzec to płótno na którym przedstawione są symbole świątyni wolnomularskiej. Jest to kontynuowanie przekonania o jedności mikrokosmosu (kobierca) z makrokosmosem (świątynią). W początkach wolnomularstwa angielskiego nie używano kobierców, zanim zaczęto je kłaść na podłogę rysowano kredą na posadzce świątyni a potem ścierano. Każdy kobierzec zawierał symbole właściwe dla danego stopnia wtajemniczenia i wraz z kolorami służą do identyfikacji lóż poszczególnych stopni.
Znak św. Delty-to trójkąt równoboczny z centralnie położonym wszystkowidzącym okiem zanurzonym w promieniach chwały znajdującym się pomiędzy tzw. Wielkimi światłami. Znak ten jest symbolem siły, piękna, mądrości bożej, jak również symbolem trzech stopni rozwoju duchowego człowieka. Delta jako obraz kamienia węgielnego świątyni wolnomularskiej przypomina wolnomularzowi że żyje w królestwie minerałów, roślin i zwierząt.
Słońce i Księżyc (wielkie światła) umieszczone na wschodniej ścianie świątyni. Symbolizują element męski (aktywny, świadomy) i żeński (bierny, nieświadomy). Mają swoje odpowiedniki alchemiczne w złocie i siarce oraz srebrze i rtęci. Słońce symbolizuje prawdę, męstwo, sprawiedliwość, natomiast księżyc miłość, materię i naturę.
Świątynia wolnomularska zbudowana jest na planie prostokąta, którego szczególna postać- kwadrat symbolizuje absolut, doskonałość boską, niebiańską Jeruzalem. Orientację tak jak w większości świątyń wyznacza wschód słońca. Tron mistrza będący celem d którego zdąża każdy wolnomularz, znajduje się przy ścianie wschodniej, a wejście po stronie przeciwnej -zachodniej. Miejsce świątyni wolnomularskiej we wszechświecie określa według tradycji przechodząca przez nią linia łącząca zenit i nadir.
Kolumny Jachin i Boaz są ważnym elementem wystroju świątyni. W dawnym rycie szkockim kolumny inaczej niż w świątyni Salomona znajdują się wewnątrz pomieszczenia lożowego. Jego część zachodnia nazywana jest świątynią a wschodnia lożą. Tłumaczy się to tym, iż wielki mistrz stojąc we wschodniej części pomieszczenia z twarzą zwróconą ku zachodowi ma przed sobą obie kolumny strzegące wejścia do części pomieszczenia zwanej Świątynią. W loży obrządku szkockiego tak jak w świątyni Salomona kolumna Boaz jest po stronie północnej a Jachin po stronie południowej. Boaz wykonana jest w stylu doryckim i oznaczona jest literą B, a Jachin w stylu korynckim i oznaczona literą J. na ich wierzchołkach znajdują się odpowiednio: na północnej globus symbolizujący uniwersalność idei wolnomularskich oraz powszechność a na południowej trzy granaty symbolizujące urodzajność ziemi. Kolumny te przypominają osobę Mistrza Hirama, który na polecenie króla Salomona odlał z brązu dwie kolumny nazwane Jachin("kogo Bóg utwierdził) i Boaz ("w nim moc") a następnie umieścił je w przedsionku świątyni Salomona. W tradycji masońskiej symbolizują one dążenie do prawdy oraz trwałość budowanej Świątyni duchowej. Tworzą również bramę wieczności, przypominają raj, oraz znajdujące się w nim drzewo życia i drzewo dobrego i złego. Obecność tych kolumn jest nawiązaniem do architektury greckiej opartej na porządku kolumnowym.
Mozaikowa podłoga-to fundament loży masońskiej. Symbolizuje bogactwo boskiego stworzenia i dobrodziejstwa ujawniającego się z zmienności tajemnicy biegu ludzkiego życia oraz różnorodności stosunków między ludźmi, którzy są równi wobec faktu narodzin i śmierci. Idąc po posadzce świątynnej ułożonej na wzór szachownicy symbolizujących dualizm i równowagę przeciwieństw- wolnomularz doświadcza ciernistości drogi prowadzącej do wyzwolenia. Wraz z zaakceptowaniem własnego cienia będącego sumą zaniedbanych, odrzuconych, stłumionych i niezrealizowanych właściwości psychicznych wolnomularz stara się stopniowo i świadomie przyswoić go sobie i przemienić na korzystne cechy osobowości.