Temat: OGNISKA NAPIĘĆ I KONFLIKTÓW NA ŚWIECIE
Wyraz konflikt pochodzi z języka łacińskiego i oznacza zderzenie, niezgodność, sprzeczność interesów lub poglądów. Towarzyszy on człowiekowi od pierwszych dni jego istnienia. Konflikty są jednym z poważniejszych problemów XXI wieku. Codziennie słyszy się o nich w telewizji, radiu czy też czyta w gazetach. Często bez zastanowienia, obojętnie spoglądamy na to co dzieje się na świecie. Zapominamy, że większości konfliktów towarzyszy nieszczęście i śmierć wielu niewinnych osób.
Różnice językowe, rasowe, kulturowe, religijne, polityczne i ekonomiczne dzielą ludzi od najdawniejszych czasów. To one są przyczyną licznych nieporozumień, kłótni, waśni, dyskryminacji lub wojen na świecie. Porozumiewanie się jednym językiem sprzyjało tworzeniu się plemion. Ukształtowana na gruncie wspólnych losów dziejowych, kultury, języka, terytorium i życia gospodarczego trwała wspólnota plemienna stawała się narodem, odrębnym od innego narodu pod wieloma względami. Zróżnicowanie językowe było jednym z czynników odrębności etnicznych. Innym były różnice rasowe i kulturowe. W wielu państwach różnice rasowe były do niedawna podstawowym kryterium podziału ludności. Różnice kulturowe wiążą się ściśle z religijnymi. Wielkie religie świata przyczyniły się do uformowania odrębnych kręgów kulturowych. Na styku obszarów występowania różnych religii miewają miejsce ostre konflikty. Związek między odrębnościami językowymi, kulturowymi czy religijnymi a tworzeniem się państw bywał różny. Państwa rozprzestrzeniając się nie troszczyły się o to, jaka pod względem etnicznym ludność żyje na opanowanych przez nie terytoriach; jeszcze z początkiem XIX wieku w Europie uważano to za sprawę drugorzędną. Kolonizatorzy wykrawali granice swych posiadłości dowolnie, narzucali swój język, nie interesując się przynależnością etniczną miejscowej ludności. Proces kolonizacji pociągnął za sobą napływ do kolonizowanych krajów znacznej liczby ludności obcej narodowości, która mając większe prawa ciemiężyła swoich poddanych. Wiele lat pod okupacją innego państwa wyzwoliło w wielu narodach dążenie do uzyskania niepodległości i wybicia się na samodzielność ekonomiczną.
Wiek XX to era dekolonizacji, czyli wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i powstawania państw niepodległych na dawnych terytoriach zależnych. Druga wojna światowa przyniosła znaczne nasilenie ruchów narodowo-wyzwoleńczych. Na terenie Azji zasadnicze postępy dekolonizacyjne dokonywały się w latach 1944 - 1949. Klęska Japonii przyniosła wolność Korei. Na obszarze Indochin wyzwolił się Wietnam, a później Birma. Niepodległość ogłosiła Indonezja, Filipiny, Indie wyzwoliły się spod władzy brytyjskiej dzieląc się na dwa państwa: Indie i Pakistan. Na Bliskim Wschodzie powstały państwa arabskie - Jordania, Syria i Liban - oraz państwo Izrael. Proces dekolonizacji Azji został zakończony niemal całkowicie w 1976 roku wraz z włączeniem Timoru Portugalskiego do Indonezji. Rok 1960 został nazwany „rokiem niepodległości Afryki”. Do tego okresu istniało 9 niepodległych państw, a w samym roku 1960 niepodległość uzyskało aż 16 krajów. W kolejnych latach 60-tych niepodległość przyznano dalszym 12 krajom. W latach 70-tych niepodległość uzyskały kolonie portugalskie (Angola i Mozambik) i francuskie (Komory i Dżibuti). Proces dekolonizacji zakończył się prawie w pełni w roku 1990 (Namibia). W ciągu stosunkowo krótkiego czasu mapa polityczna Afryki uległa całkowitej zmianie. W Oceanii dekolonizacja przebiegła w latach 1962-1980 (m.in. Samoa Zachodnie, Fidżi, Tonga, Papua Nowa Gwinea).
Nadal na mapie świata istnieją terytoria, ale większość z nich to obszary niewielkie pod względem powierzchni lub słabo zaludnione. Z większych pod względem powierzchni należy wymienić Gujanę Francuską, Reunion, Gwadelupę, Martynikę i Nową Kaledonię należące do Francji oraz posiadłość brytyjską - Falklandy-Malwiny. Są to prawdopodobnie potencjalne obszary konfliktowe na świecie. Ważne zmiany na mapie politycznej nastąpiły po roku 1989. Wtedy to wyzwoliły się spod radzieckiej dominacji kraje Europy Środkowo-Wschodniej - od nominalnie niezależnej Finlandii na północy po Bułgarię na południu. Powstało kilka nowych państw oraz nastąpiło zjednoczenie Niemiec. W 1991 roku przestał istnieć socjalistyczny Związek Radziecki. Upadek ZSRR był spowodowany głównie gospodarczą niesprawnością ustroju socjalistycznego. W miejsce ZSRR powstały republiki nadbałtyckie jako państwa niezawisłe oraz Wspólnota Niepodległych Państw z Rosją na czele. W części azjatyckiej powstało kilka niezależnych państw Armenia, Gruzja, Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan itd. Niemal natychmiast doszło do odblokowania utajnionych konfliktów narodowościowych i religijnych na Zakałkaziu (w Gruzji z separatystami abchazkimi, walki między Ormianami i Azerami), na Przedkaukaziu (zwłaszcza w Czeczenii) i w Tadżykistanie (walki z fundamentalistami muzułmańskimi) oraz sporów terytorialnych. Stosunki pomiędzy Rosją a pozostałymi byłymi republikami związkowymi są podmiotem rokowań, które mają wypracować wspólną płaszczyznę porozumienia. Jednak czasem napięcia wewnętrzne przeradzają się w konflikty zbrojne.
W połowie 1995 roku występowały w Europie 4 poważne konflikty zbrojne: zamieszki terrorystyczne w hiszpańskim kraju Basków, wojna domowa w Irlandii Północnej, wojna w Bośni i Hercegowinie, wojna w Czeczeni. Podzieliły się też federalne państwa Czechosłowacja i Jugosławia. Szczególną pozycję zajmują obszary niepokoju i ogniska zapalne w Azji i Afryce. Do tych pierwszych zalicza się zwykle Bliski i Środkowy Wschód, Półwysep Indochiński, Amerykę Środkową, Afrykę, a obecnie także Europę Środkowo-Wschodnią. W Azji skupia się 1/3 konfliktów zbrojnych współczesnego świata. Ponad 70 lat trwa konflikt na Bliskim Wschodzie, nie wygasają spory między Indiami i Pakistanem, ujawniły się ogniska zapalne na Kaukazie i w Azji Środkowej. Wyjątkowo brutalny charakter mają konflikty afrykańskie, przybierające często charakter walk plemiennych pochłaniających tysiące ofiar. Szczególnie ostry przebieg miały wielokrotnie podejmowane walki między Jemenem Północnym i Południowym oraz zajęcie Kuwejtu przez Irak, zakończone interwencją amerykańską i klęską Iraku w 1991 roku.
Wiele regionów świata przeżywa poważne trudności gospodarcze, które są źródłem napięć i wojen. Na mapie politycznej świata ogniska tych napięć stanowią odrębną pozycję. Obszary niespokojne to: półwysep Bałkański, Bliski i Środkowy Wschód, Półwysep Indochiński, Ameryka Środkowa, Afryka, obszary graniczne w byłym ZSRR. Szokującym ostatnio świat był zamach zbrojny na Stany Zjednoczone dnia 11 września 2001 r. Groźna jest także sytuacja między Palestyńczykami i Izraelem. Część konfliktów ulega wygaszeniu. Rodzą się jednak nowe, których, geneza czasami sięga minionych epok.
Do przykrych doświadczeń należy czas II wojny światowej, która według różnych źródeł pochłonęła 35 mln istnień ludzkich. W okresie powojennym nastąpił częściowy postęp w kierunku realizacji pragnień ogółu ludzkości - bezpieczeństwa, pokoju, społecznej sprawiedliwości, godziwych warunków życia. Okres ten nie jest wolny od zaburzeń i konfliktów zbrojnych o zasięgu lokalnym lub regionalnym. Przez 50 lat od czasu zakończenia II wojny światowej zaistniało ponad 150 większych lub mniejszych wojen, w których straciło życie około 16-20 mln ludzi. Wiele grup etnicznych i narodowych chce odłączyć się, odseparować od władzy istniejących państw, stąd określenie tych dążeń jako separatystyczne. Związana jest z tym działalność ugrupowań terrorystycznych, armii narodowych oraz różnych bojówek i samozwańczych grup zbrojnych - są to działania krwawe, długotrwałe, z częstymi zamachami terrorystycznymi poza granicami państwa, w których konflikt się rozgrywa. Wiele z tych ugrupowań walczących otrzymuje pomoc finansową i zbrojną od państw wysokorozwiniętych.
Przykładami tych konfliktów są :
dążenia niepodległościowe Kurdów, mieszkających w Iraku, Iranie, Turcji
walka Palestyńczyków z Izraelem
konflikt libańsko-izraelski
walki Ormian w Górnym Karabachu oraz Abchazów o uzyskanie odrębności
walki niepodległościowe w Czeczenii i Mołdawii
dążenia niepodległościowe Greków Cypryjskich i Basków
starcia zbrojne w Irlandii Północnej, prześladowania katolików w Indonezji
wystąpienia na rzecz niepodległości w Indii (Nagaland, Chalistan - kraj Sikhów), na Cejlonie (Tamilowie w północnej części wyspy), w Birmie, południowym Sudanie, Osetii Pd (Gruzja), na Filipinach (Mindanao), Tybecie, w niektórych krajach Afryki.
Konflikty na tle religijnym najbardziej widoczne są w Azji, gdzie stykają się ze sobą wyznawcy kilku wielkich religii świata: chrześcijaństwa, judaizmu, hinduizmu, buddyzmu i islamu. Przykładami mogą być konflikty między Indiami i Pakistanem - państwami wyodrębnionymi z byłych Indii Brytyjskich, właśnie na zasadzie odrębności religijnej, lub też między władzą państwową a mniejszościami muzułmańskimi w Tajlandii i na Filipinach. Tragicznym przykładem tego mogą być wydarzenia w Bośni i Hercegowinie, na Zakaukaziu, w Sudanie, na Półwyspie Malajskim i in. Tragicznym przykładem tego mogą być wydarzenia w Bośni i Hercegowinie, na Zakaukaziu, w Sudanie, na Półwyspie Malajskim i in. Wielonarodowość stała się przyczyną tragicznego losu Bośni i Hercegowiny. Drugą ważną przyczyną jest istnienie odłamów islamu o bardzo wrogim nastawieniu antyeuropejskim i antyamerykańskim. Muzułmanie z tych skrajnych odłamów za główny cel swojej działalności przyjmują walkę z innowiercami i są gotowi, bez wahania, oddać życie w imię Allacha i swoich przywódców duchowych i politycznych. To powoduje, że w walce, którą toczą nie przebierają w środkach. Oliwy do ognia dolewa fakt, że niektóre z tych krajów np. Iran, Irak, to państwa, w których znaczna część społeczeństwa jest uboga i ślepo oddana swoim przywódcom - tu najlepszym przykładem jest społeczeństwo Iraku i przywódca Saddam Husajn oraz społeczeństwo Afganistanu i ich przywódca - Osama ibn Laden. Ten ostatni zjednoczył przeciwko sobie kraje, które mówią różnymi głosami: USA, Rosję, Chiny i Indie. Do Kaszmiru wysyła swoich ludzi. Jest Groźny dla Chin, bo szkoli Ujgurów, którzy dopominają się o Ujguristan. Jest groźny dla Rosji, bo talibizuje Uzbekistan, Tadżykistan i południową Kirgizję a dla USA, bo postanowił - bagatela - mocarstwo to zniszczyć. Metody postępowania w tym typie konfliktów, jakim są wojny religijne są takie same jak przy konfliktach narodowościowych, za to skutki są bardziej tragiczne dla stron konfliktu. Wojny religijne są najtrudniejszymi do zażegnania i pokojowego rozwiązania.
Bardziej złożone i nie mniej skomplikowane jest podłoże ekonomiczne konfliktów zbrojnych. Jest ono jednak ważnym podtekstem konfliktów religijno-narodowościowych. Przykładem może być Bliski Wschód, region bardzo zasobny w główne ropę naftową i gaz ziemny. W krajach wysoko rozwiniętych ta gra idzie o duże pieniądze. Eksploatacje tych surowców prowadzi wiele firm europejskich i amerykańskich, zmniejszając tym samym zyski krajów Bliskiego Wschodu. Rejon Zatoki Perskiej jest nadal głównym obszarem roponośnym a to powoduje, że mocarstwa gospodarcze chcą mieć jak największe wpływy polityczno-gospodarcze w tym rejonie, dążą w ten sposób do zmniejszenia groźby kryzysu naftowego i podporządkowania sobie w ten sposób krajów producentów ropy naftowej z Azji. Jaskrawym przykładem tego typu konfliktu była wojna między Kuwejtem i Stanami Zjednoczonymi a Irakiem. W Afryce takim przykładem jest Sahara Zachodnia - kolonia hiszpańska podzielona między Maroko i Mauretanię pomimo sprzeciwu ludności domagającej się referendum (duże złoża fosforytów). Na wschodzie Azji w pobliżu północnych wybrzeży Nowej Gwinei znajduje się duża wyspa Bougainville'a. Zamieszkuje ją ludność odrębna kulturowo od ludności papuaskiej; konflikt nasilił się po rozpoczęciu eksploatacji na wyspie ogromnych złóż rud miedzi; walki okresowo uniemożliwiają wydobycie.
Większość konfliktów na świecie ma charakter złożony. Nie sposób ich wszystkich opisać. Są one z uwagą obserwowane przez cały świat, wpływają na gospodarkę wielu państw, zawsze stwarzają realną groźbę powstania ogólnoświatowego konfliktu - III wojny światowej. Uważam, że konflikty, które w ostatnich latach rozegrały się na arenie międzynarodowej są powodem nie zrozumienia się stron i niechęci do kompromisów. Może gdyby przywódcom tych krajów naprawdę zależało na dobrze publicznym nie musiało by być rozlane tyle krwi a droga dyplomatyczna byłaby najlepszym rozwiązaniem.
Literatura:
Mariański Andrzej „Narodowości świata”, PWN Warszawa 1994
Otok Stanisław „Geografia polityczna”, PWN Warszawa 1996
5