Prawo karne /materialne/ dziedzina prawa określająca czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające, stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej. W ramach prawa karnego wyodrębnia się prawo karne skarbowe, prawo wykroczeń i prawo karne wojskowe.
Prawo materialne /materia/ związane z wolą ustawodawcy, są to zasady odpowiedzialności karnej, kto podlega przepisom oraz jakie zasady są tej odpowiedzialności, jakie przestępstwo i zasady wymierzania kary oraz środki zabezpieczające /tymczasowy areszt/. Świadek - zeznaje oskarżony - wyjaśnia.
Prawo karne procesowe dziedzina określająca reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, tj działalność zmierzająca do ustalenia czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo oraz zmierzająca do osądzenia sprawcy przestępstwa, określa też uprawnienia i obowiązki stron uczestniczących w procesie karnym /jest to postępowanie w sprawie, postępowanie przeciwko osobie/.
Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania orzeczonych za przestępstwo kar oraz uprawnienia osób skazanych /w jego ramach wyróżnia się prawo penitencjarne, które zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności /.
Prawo karne międzynarodowe obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności karnej.
Dziedziną prawa ściśle związaną z prawem karnym jest postępowanie z nieletnimi oraz prawo wykroczeń
Prawo karne jest dziedziną prawa tzw. pozytywnego czyli odnosi się do zespołu obowiązujących przepisów.
Nauka prawa karnego zajmuje się:
- wykładnią obowiązujących przepisów /interpretacja, ustalenie języka prawa/;
- tworzeniem usystematyzowanego zbioru pojęć tego prawa tzw. dogmatyka prawa, zasad, instytucji, - wyjaśnieniem społecznych znaczeń przepisów, instytucji i zasad prawa karnego;
- krytycznym ocenianiem i formułowaniem propozycji zmian prawa karnego;
- dokonywaniem krytycznej analizy orzecznictwa sądowego;
- przeprowadzaniem empirycznych badań funkcjonowania prawa karnego w praktyce.
Nauki pokrewne do prawa karnego:
- prawo karne procesowe - nauka procesu karnego,
- wiktymologia nauka o ofierze przestępstwa,
- kryminologia - nauka, która w sposób wszechstronny, bada przestępstwo, przestępczość i przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości,
- kryminalistyka - nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz utrwalania środków dowodowych dla celów - potrzeb procesu karnego,,
- polityka kryminalna - nauka o ustawodawstwie państwa, o ściganiu przestępstw i karaniu, penitencjarna,
- prawo penitencjarne - nauka o metodach postępowania ze skazanymi w celu ich resocjalizacji lub zapobierzenia demoralizacji, degradacji społecznej.
Funkcje prawa karnego:
- sprawiedliwościowa /historycznie pierwotna/ polega na zaspakajaniu poczucia sprawiedliwości osoby, pokrzywdzonej przestępstwem, rodziny ofiary i jej grupy społecznej przez ukaranie sprawcy, aktualnie utożsamiana z poczuciem sprawiedliwości,
- ochronna /historycznie późniejsza/ polegająca na ochronie pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na ład, porządek prawny
- gwarancyjna wyraźne określenie co jest przestępstwem, zagwarantowanie obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej, za czyny których prawo za przestępstwo nie uważa.
Zasady prawa karnego.
- odpowiedzialności karnej za czyn jest konsekwencją popełnienia czynu przez człowieka /działania lub zaniechania/ nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej /myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne lub jego stan niebezpieczeństwa/.
- winy - nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego jeśli nie można mu przypisać winy w chwili czynu; kiedy istnieje określona więź psychiczna między sprawcą a jego czynem to jest to tzw. zasada subiektywizmu ponieważ jest związana z osobą sprawcy czynu z podmiotem przestępstwa. Obecnie uważa się, że nie można ponosić odpowiedzialności karnej za samo spowodowanie jakiegoś skutku czyli nie istnieje odpowiedzialność obiektywna.
NULLUM CRIMEN SINE CULPA - nie ma przestępstwa bez winy
- odpowiedzialności indywidualnej i osobistej tzn. wg stopnia zawinienia z warunkami osobistymi, z konkretnym zachowaniem się to indywidualna, a osobista - nie można przejąć na siebie
odpowiedzialności karnej za zachowanie innego sprawcy.
-zasada humanitaryzmu - prawo karne powinno być humanitarne, ludzkie tzn. że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi a stosowane kary i środki karne nie powinny być okrutne, nie powinny ukaranego poniżać ani wyrządzać zbędnych dolegliwości.
- NULLUM CRIMEN SINE LEGE nie ma przestępstwa bez ustawy najważniejsza zasada i nie kwestionowany czynnik wykładni prawa państwa; sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP i w art. 1§1 kk. o analogicznym brzmieniu - Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Z zasady tej wynikają reguły szczegółowe:
- prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie
- prawo karne musi opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny
- niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego
- ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz LEX RETRO NON AGIT prawo (ustawa) nie działa wstecz,
- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie.
Szkoły i kierunki o nauce prawa karnego
1. racjonalistyczno - humanitarny wieku oświecenia /XIII-XIVw/ charakteryzowała niespójność, niejasność i chaotyczność uregulowań, okrucieństwo kar i arbitralność stosowania tego prawa przez władców i ich urzędników dlatego postulowano np.:
- Włoch Cesare Beccaria
a/ stworzenie jasnego i przejrzystego zapisanego w ustawie prawa, które stwarzałoby obywatelom ochronę przed samowolą organów państwowych przed samowolą organów państwa
b/ stworzenie prawa równego dla wszystkich bez przywilejów stanowych
c/ uznawanie za przestępstwa czynów szkodliwych dla społeczeństwa / np. nie karanie za czary/
d/ rezygnacje z okrucieństwa kar i stosowania tortur w procesie karnym.
2. klasyczna powstała w końcu XVIII w. zach. Europa, np. Anzelm Feuerbach - Niemcy, Jeremy Bentham - Anglia; sformułowała definicję przestępstwa, zasady winy i sensu kary.
3. autropologiczna /pozytywna/ - twórca włoski psychiatra Cesare Lombroso, który w 1876 r. opublikował książkę „Człowiek zbrodniarz” gdzie wskazał na istnienie przestępcy z urodzenia.
4. socjologiczna - poszukiwanie przesłanek przestępczości w warunkach społeczności przełomu /XIX-XX w/; Franz von Liszt - nie czyn lecz sprawca ma być ukarany.
Zagadnienia kryminalizacji
Przez kryminalizację rozumiemy uznawanie przez ustawodawcę pewnych czynów za przestępstwo lub utrzymywanie przestępności pewnych czynów. Zajmuje się tym opisowa lub normatywna nauka o kryminalizacji.
1. opisowa zajmuje się opisem i analizą tego zjawiska jako fragmentu rzeczywistości społecznej a ustaleniem jakie są rzeczywiste powody kryminalizacji; dzielimy na : a/ racjonalne /nastawione na osiągnięcie danego celu/
b/ irracjonalne - emocjonalne gdy ustawodawca nie stara się osiągnąć określonego celu lecz kierując się emocjami uznaje pewne czyny za przestępstwa/
2. normatywna ma charakter postulatywny i polega na tworzeniu pewnych zasad określających kiedy powinna następować lub kiedy jest dopuszczalna kryminalizacja. Ogólny postulat - by była ona uzasadniona naukowo, zwłaszcza by opierała się na osiągnięciach kryminologii; uważa się, że powinna być poprzedzona rachunkiem zysków i strat /kosztów/ jakie się z nią wiążą.
Zasady normatywne nauki o kryminalizacji /kierunki/:
- subsydiarności - prawo karne nie powinno interweniować, gdy inne rodzaje reakcje społeczne są wystarczające,
- prawo karne ma chronić osobę niewinną przed skazaniem w procesie karnym,
- w razie wątpliwości co do kryminalizacji należy opowiedzieć się za wolnością od ograniczenia wprowadzanego nowym przepisem.
Źródła polskiego prawa karnego:
- kodeks karny - ustawa z 6.6.1997 r. stosowana od 1.09.1998r. składa się z 3 części:
--ogólnej - zawiera głownie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar kryminalnych /kar i środków karnych/ i zasady ich wymierzania,
--szczególnej - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw, zbiór definicji poszczególnych przestępstw z wskazaniem kary kryminalnej,
przepis części szczególnej składa się z dyspozycji i z sankcji
--wojskowej - zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy.
Przepisy karne zawarte są także w tzw. ustawach dodatkowych /m.in. szczególnych - KK skarbowy oraz w ustawach typu administracyjnego, które regulują pewną dziedzinę życia społecznego, ale zawierają też przepisy karne/.
Problem tzw. inflacji prawa karnego /mnogość ustaw, a nie konkretne/;
- przepisy innych dziedzin prawa - prawo karne nie funkcjonuje w izolacji, jest częścią całego systemu prawa; często przy stosowaniu prawa karnego należy odwoływać się do przepisów innych dziedzin prawa /np. prawa administracyjnego, cywilnego i rodzinnego/ SENSU LARGO - w znaczeniu szerokim,
- konstytucja i umowy międzynarodowe - wszystkie przepisy prawne / w tym prawo karne/muszą być zgodne z Konstytucją RP; prawo karne musi odpowiadać pewnym standardom określonym w umowach międzynarodowych, które stosuje się bezpośrednio lub pośrednio,
- judykatura /orzecznictwo/ i doktryna /nauka/ - orzeczenia sądów nie są w Polsce źródłem prawa ale orzecznictwo i nauka prawa wpływa siłą swego autorytetu na kształt obowiązującego prawa przez jego interpretację.
Wykładnia przepisów prawa - zakaz wykładni rozszerzającej - zakaz stosowania reguł wnioskowania w celu wypełnienia tzw. luk prawnych..
wykładnia - ustalenie co autor ustawy chciał powiedzieć - ustalenie znaczenia tekstu prawnego.
wykładnia rozszerzająca w prawie karnym jest niedopuszczająca.
Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu
- od momentu wejścia w życie - obowiązuje, a przepis prawa wskazuje od kiedy norma prawna wchodzi w życie,
- obowiązuje do czasu, dopóki nie wydano nowego aktu prawnego regulującego tą samą problematykę /derogacja prawa/ lub kiedy nie wydano przepisów uchylających,
- wyjątek tzw. ustawy epizodyczne, to takie które obowiązują tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami /wojna, klęska żywiołowa/ KK na ten temat milczy.
---------------
Obowiązywanie ustawy pod względem miejsca i osób
Prawo karne obowiązuje pewne osoby na pewnym terytorium i w określonym czasie.
Zasady:
1. terytorialności art. 5 kk Polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym. Wyjątki od reguły:
--to instytucja przekazania, przejęcia ścigania, polegająca na tym, że w przypadku popełnienia pewnych przestępstw przez cudzoziemców, wszczyna się wprawdzie postępowanie karne ale następnie przekazuje się zebrane dowody i ewentualnie podejrzanego do państwa, którego jest obywatelem.
2. narodowości podmiotowej art. 109 kk zwana inaczej zasadą obywatelstwa; zgodnie z nią obywatel RP odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami wg prawa polskiego oraz wg prawa obowiązującego w miejscu popełnienia; wymagana jest tzw. podwójna przestępność czynu.
3. narodowości przedmiotowej - ochronna, ograniczona - czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą podlegają ustawie karnej polskiej w zasadzie tylko wtedy gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej, polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej /art. 110 § 1 kk./
4. narodowości przedmiotowej - ochronna, nieograniczona /art. 112 kk./- w przypadku przestępstwa:
- przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP
- przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym
- przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym
- fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego
zasada przewiduje zastosowanie polskiej ustawy karnej bez względu na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępności /np. szpiegostwo/.
5. odpowiedzialności zastępczej /art. 110 §2 kk./ - gdy cudzoziemiec popełnia za granicą przestępstwo nie objęte zasadą ochronną ograniczoną ani zasadą ochronną nieograniczoną i jest ono zagrożone w polskiej ustawie karą przekraczająca 2 lata pozbawienia wolności stosuje się polską ustawę karną ale pod warunkiem, że sprawca przebywa w Polsce i nie postanowiono go wydać.
6. represji wszechświatowej /zasada uniwersalna /art. 113 kk./ - stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemców i obywateli polskich w razie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych i gdy sprawcy przebywającego w Polsce nie postanowiono wydać /przestępstwa gdzie zainteresowana ściganiem jest cała społeczność międzynarodowa /np. ludobójstwo, zbrodnie wojenne, terroryzm, handel narkotykami/.
Moc prawna orzeczeń zagranicznych /art. 114§1 kk/. - gdy za granica zapadł wyrok skazujący, to nie ma przeszkody do ponownego skazania tego sprawcy w Polsce pod warunkiem, że ustawa polska ma zastosowanie; nie obowiązuje zasada powagi rzeczy osądzonej. Wyjątek:
to sytuacja gdy Polska w inny sposób wyczerpała swoje prawo do ukarania sprawcy tzn gdy w danej sprawie ekstradowała sprawcę - przekazała za granicę ściganie lub przejęła wyrok zagraniczny do wykonania w Polsce. Nauka /doktryna/ stoi na stanowisku by nie traktować zagranicznych wyroków skazujących jako nie istniejących.
Immunitety w prawie karnym - oznacza czasowe lub stałe wyłączenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej pewnej kategorii osób z powodu popełnienia przez nich jakichkolwiek lub niektórych przestępstw.
Rodzaje immunitetów:
1. materialny - polegający na stałym uchyleniu karalności czynu wypełniającego znamiona czynu zabronionego/np. przepisy o adwokaturze/ ma charakter trwały,
2. formalny - oznacza czasowe wyłączenie możliwości wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego / np. Prezydent RP, posłowie, senatorowie/.
Nauka o przestępstwie
Przestępstwo - obowiązujący w Polsce kk nie zawiera legalnej definicji przestępstwa art. 1 § 1 kk określa jedynie kto podlega odpowiedzialności karnej. Z całego kk można skonstruować następującą definicję
Przestępstwo - to czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary kryminalnej jako zbrodnia lub występek bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Przestępstwem może być tylko czyn człowieka /os. fiz./ musi on być zewnętrznym zachowaniem się zależnym od woli człowieka. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, który musi odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa. Opis ten składa się z elementów zwanych ustawowymi znamionami przestępstwa.
Wyróżniamy znamiona:
1. opisowe /ostre, czasownikowe/ czyli te których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen np. uderza, pieniądz,
2. ocenne /nieostre/ wymagają przy ustaleniu posługiwania się różnego rodzaju ocenami np. istotne zeszpecenie, uporczywość.
Bezprawność czynu - to fakt, że konkretny czyn wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa, nie przesądza, że mamy do czynienia z przestępstwem. ustawy obowiązującej w chwili jego popełnienia.
Wina /art 1§3 kk/ stanowi że „ nie popełnia przestępstwa” sprawca czynu zabronionego jeżeli nie można mu przypisać winy w chwili czynu. Wina zachodzi wtedy gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia jakiegoś czynu.
Przesłanki winy /inaczej formy/: strona podmiotowa przestępstwa
- pozytywne,
- przy winie umyślnej - to zamiar popełnienia przestępstwa,
- przy winie nieumyślnej - to brak zachowania wymaganej ostrożności /lekkomyślność lub niedbalstwo/.
Istnieje też szereg przesłanek negatywnych czyli okoliczności wyłączających winę np. niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności.
Wina jest personalną /zaadresowaną do konkretnej osoby/ zarzucalnością czynu.
Teorie winy /istota/ podział:
- psychologiczne utożsamiające winę ze stroną podmiotową czyli umyślnością lub nieumyślnością przestępstwa; jest ona określona w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu,
- normatywne - które za istotę winy uważają osobistą zarzucalność popełnionego czynu.
Znikoma społeczna szkodliwość to pewna cecha ocenna; w przypadku jej wystąpienia nawet pomimo wyczerpania znamion danego czynu zabronionego czyn ten nie będzie przestępstwem.
Klasyfikacja przestępstw
1. ze względu na wagę przestępstwa art. 7 kk. dzieli na:
zbrodnia to czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat /dolna granica zagrożenia ustawowego/ albo karą surowszą.
występek to czyn zabroniony zagrożony karą /górna granica/ przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub grzywną powyżej 30 stawek dziennych.
Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic są wykroczeniami.
2. wg kryterium formy winy wyróżniamy przestępstwa:
umyślne
nieumyślne
Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie, a występek natomiast może być popełniony nieumyślnie jeżeli ustawa tak stanowi /art. 8 kk./
3. wg kryterium forma czynu wyróżniamy przestępstwa:
z działania
z zaniechania
4. wg kryterium znamię skutku wyróżniamy przestępstwa:
formalne /bez skutkowe/ np. namowa do nierządu,
materialne /skutkowe/ np. uszkodzenie rzeczy
5. wg kryterium typ przestępstwa wyróżniamy przestępstwa:
podstawowy lex generalis /zabicie człowieka/,
kwalifikowany /zaostrzenie kary/
uprzywilejowany /łagodniejsza kara/
6. wg kryterium tryb ścigania wyróżniamy przestępstwa:
z oskarżenia publicznego /większość/ dzielimy na:
---wnioskowe /np. gwałt, na wniosek osoby pokrzywdzonej/
---bez wnioskowe
z oskarżenia prywatnego /mniejszość; np. zniesławienie/,
ścigane na wniosek dowódcy jednostki przestępstwa wojskowe
Struktura przestępstwa: podmiot przestępstwa i strona przedmiotowa oraz przedmiot przestępstwa
A. podmiot przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat. Wyjątki:
1. art. 10§2 kk. przewiduje, iż odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat w chwili popełnienia czynu i popełnił określony czyn /np. zamach na życie prezydenta RP, rozbój, wzięcie zakładników, porwanie statku - katalog zamknięty/ oraz jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy, oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy a zwłaszcza jeżeli uprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne /te warunki muszą być spełnione łącznie/
2. art.10§4 kk. dorosły sprawca w wieku od 17 do 18 lat, gdy dopuścił się występku może być potraktowany jako nieletni wobec którego można zastosować środki poprawcze lub wychowawcze jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.
nieletni - ma nadzór; dorosły - ma dozór
Nieletni wg ustawy z 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich to osoba, która:
- popełniła czyn karalny po ukończeniu 13 lat a przed ukończeniem lat 17
- w związku z demoralizacją, która nie ukończyła 18 lat,
- w związku z wykonywaniem orzeczonych środków poprawczych lub wychowawczych do 21 roku życia
Ustawa -środki wychowawcze /np. upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania np. podjęcia nauki, nadzór odpowiedzialny rodziców czy też kuratora umieszczenie w rodzinie zastępczej, w placówce wychowawczej albo w ośrodku szkolno-wychowawczym/ oraz środki leczniczo-wychowawcze /umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym/ oraz umieszczenie w zakładzie poprawczym /z zawieszeniem lub bez/.
Przejaw demoralizacji np. wagarowanie, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, popełnienie czynu zabronionego.
Młodociany to taki sprawca, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji /szczególna kategoria dorosłego sprawcy względem którego kk odmiennie określa zasady wymierzania kary kładąc nacisk na jego wychowanie oraz dopuszcza możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Podmiot to powiązanie przestępstwa indywidualnego i powszechnego.
1. przestępstwa powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek.
2. przestępstwa indywidualne to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy; skutkuje to tym, że sprawcami takich przestępstw mogą być tylko osoby mające taką cechę. Przestępstwa te dzielą się na:
- właściwe to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa, brak tej cechy powoduje brak przestępstwa /odmowa wykonania rozkazu np. przez żołnierza/
- niewłaściwe to takie, gdy szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego /matka - dzieciobójstwo/.
B. strona przedmiotowa
do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:
- czyn czyli zachowanie się podmiotu,
- skutek czynu /tylko przy przestępstwach przedmiotowych/,
- czas i miejsce czynu,
- sytuacje w jakiej czyn popełniono /samo uwolnienie się czyli ucieczka z więzienia/,
- sposób popełniania czynu /np. przemoc/,
- przedmiot wykonawczy czynu /inaczej przedmiot czynności wykonawczej tzn. przedmiot na którym dokonuje się danego przestępstwa/.
strona podmiotowa przestępstwa inaczej strona subiektywna obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu /czyli umyślność i nieumyślność/. Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy, bez zaistnienia wymaganych w przepisie karnym określającym typ przestępstwa strony podmiotowej nie można sprawcy postawić zarzutu a tym samym nie możliwa jest jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy /nie ma przestępstwa bez winy./ Ponadto określona strona podmiotowa tzw. forma winy i szkodliwości społecznej czynu.
Formy czynu
1. przestępstwa trwałe polegają na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy np. pozbawienie człowieka wolności, nielegalne posiadanie broni,
2. przestępstwa wieloosobowe dla bytu niektórych przestępstw wymagany jest w nich udział osób np. udział w bójce
3. przestępstwa wieloczynowe polegają na pewnego rodzaju działalności, na którą składają się poszczególne czyny np. rozpijanie małoletnich, znęcanie.
Przestępstwa z zaniechania polegają na nie podjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany; wyróżniamy:
1. formalne to takie, których źródłem obowiązku jest ustawa karna np. nie zawiadomienie organów ścigania o zbrodni,
2. materialne to takie, gdy źródłem obowiązku jest inna ustawa niż karna, prawny szczególny obowiązek zapobiegania skutkowi np. ustawa o kodeksie rodzinnym i opiekuńczym zobowiązuje do opieki nad dziećmi, ustawa lub umowa sformalizowana lub nie, przyjęcie określonej funkcji. Przestępstwa materialne z zaniechania /art. 2 kk/ Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
Skutek czynu i związek przyczynowy:
Stwierdzenie, że pomiędzy zachowaniem sprawcy a skutkiem wystąpił pewien związek.
Teorie związku przyczynowego:
1. teoria ekwiwalencji /inaczej równowartości warunków/ opiera się na założeniu, że przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków koniecznych do jego wystąpienia. To czy warunek był konieczny czy nie sprawdza się przy pomocy hipotetycznego usuwania tego warunku. Teoria ta ujmuje związek przyczynowy zbyt szeroko.
2. teoria adekwatnego związku przyczynowego wg której nie wystarcza, że czyjeś zachowanie się jest koniecznym warunkiem wystąpienia skutku, ale dla uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze by był to określony w ustawie skutek typowy, normalny, adekwatny do danego zachowania się.
3. teoria relewancji związku przyczynowego która twierdzi, że związek przyczynowy można ujmować bardzo szeroko, ale prawo karne przez swoje przepisy dokonuje pewnej selekcji, a nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny /inaczej relewantny/.
Wina
Obejmuje stosunek sprawcy do czynu polegający na tym, że można postawić mu zarzut jakiegoś zachowania się. Przesłanką odpowiedzialności karnej jest wina. Bez winy nie ma przestępstwa. Określona forma winy decyduje o stopniu winy i o społecznej szkodliwości.
Formy winy
1. umyślna zachodzi wtedy, gdy sprawca działa z zamiarem popełnienia czynu zabronionego. Zamiar ten może wystąpić jako:
--bezpośredni - zachodzi wtedy gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo że jego zachowanie może wypełnić te znamiona chce jego popełnienia.
--ewentualny - zachodzi wtedy gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi.
Dodatkowe cechy umyślności są znamienne dla tzw. przestępstw kierunkowych. Mogą one być znamienne celem /cel przywłaszczenia/ motywem /dyskryminacja/ lub pobudką /eutanazja/.
2. nieumyślna przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie zasad ostrożności. Występuje w postaci:
--lekkomyślności która polega na tym, że sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności, możliwość popełnienia czynu przewiduje, lecz przypuszcza, że go uniknie.
--niedbalstwo polega na tym, że sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć,
--wina mieszana /kombinowana/, polega na tym, że część znamion przestępstwa objęte jest zamiarem sprawcy /winą umyślną/, a część tylko winą nieumyślną /udział w bójce lub pobiciu ze skutkiem śmiertelnym/.
C. przedmiot przestępstwa :
To dobra prawne takie jak np. życie, własność, bezpieczeństwo, wolność, w które godzi przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy. Dobra te to od „strony przestępstwa” przedmiot zamachu a od strony „prawa karnego” to przedmiot ochrony.
Ze względu na przedmiot ochrony wyróżniamy:
- przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego /np. zgwałcenie, oszustwo, zabójstwo/,
- przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo /np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru/,
- przestępstwa polegające na narażaniu abstrakcyjnego dobra prawnego /np. doprowadzenie do obcowania płciowego z małoletnim - poniżej 15 roku życia/.
Ze względu na przedmiot przestępstwa wyróżniamy:
- indywidualny chroniony przez konkretny przepis,
- rodzajowy chroniony przez grupę przepisów,
- ogólny to pewne abstrakcyjnie ujęte dobro.
Przedmiot przestępstw ma istotne znaczenie przy dokonywaniu wykładni przepisów a ponadto przy ustalaniu podobieństw przestępstw dla stosowania przepisów o recydywie. Wg art. 115§3 k.k. przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju czyli skierowane przeciwko temu samemu lub zbliżonemu dobru prawnemu.
Formy popełnienia przestępstw:
/zamiar jest tylko psychicznym nastawieniem człowieka, należy do pochodu przestępstwa; przestępstwo musi być czynem/
A.Formy zjawiskowe: /co robię, kim jestem w przestępstwie/
- sprawstwo - zachodzi wtedy gdy sprawca dokonuje czynu zabronionego sam - działanie osobiste pojedynczej osoby
- współsprawstwo - polega na wykonywaniu przestępstwa z inną osobą lub osobami, jest objęte ich porozumieniem i wspólnym działaniem. Współsprawcy mogą dokonywać wspólnie działań jednorodnych / np. jeden z nich dźga nożem/ lub wielorodnych /np. rozbój/. Porozumienie musi być co najmniej milczące i musi być zawarte przed lub najpóźniej w trakcie dokonywania czynu. Każdy współsprawca ponosi odpowiedzialność karną za całość działań objętych wcześniej porozumieniem. Współsprawcy nie ponoszą odpowiedzialności za EKSCES jednego z nich.
- sprawstwo kierownicze - sensu stricto łączy się z uznaniem autorytetu /np. mafia/ - w formie polecenia wykonania czynu zabronionego wykorzystuje uzależnienie.
Odpowiada ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
- podżeganie - jest to nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nakłanianie jest pojęciem szerszym niż namawianie - wystarczy gest. Podżegacz musi chcieć nakłonić podżeganego i chcieć by popełnił on czyn zabroniony. Podżeganie musi dotyczyć zindywidualizowanej osoby. Nie chodzi o podżeganie do popełnienia przestępstwa, lecz do czynu zabronionego. Strona podmiotowa podżegania polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego.
- pomocnictwo - polega w szczególności na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego poprzez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielając rady lub informacji; dzieli się na: fizyczne /np. podwiezienie do miejsca zbrodni/, psychiczne /np. udzielanie rady, informacji/. Może być w formie działania /np. pomoc w dźwiganiu/ lub zaniechania /np. strażnik nie wzywa policji gdy ktoś coś kradnie/..
Może być popełnione tylko umyślnie w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, musi mieć miejsce przed lub najpóźniej w trakcie czynu. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika - w granicach swej umyślności czyli swojego zamiaru, niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego. Kara
wymierzana za podżeganie lub pomocnictwo jest w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.
Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Wyłączenie odpowiedzialności podżegacza lub pomocnika ma miejsce wtedy, gdy przejawili skuteczny, czynny żal czyli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub pomagali. Przepis ten nie ma zastosowania do prowokatora czyli do osoby, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.
B. Formy stadialne - kolejne stadia czynu przestępczego, to pochód przestępstwa, na który składają się:
- przygotowanie /art. 16 k.k./ 2 formy - 1. w sensie ścisłym polega na zbieraniu informacji, środków, sporządzaniu planu działania i 2.wejście w porozumienie w celu popełnienia czynu zabronionego.
Przygotowanie przewiduje przygotowanie w sensie ścisłym polegające na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego w szczególności na uzyskaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub sporządzaniu planu działania; poza tym wejście w porozumienie 2 lub więcej osób, które polega na uzgodnieniu zamiaru popełnienia przez nie konkretnego przestępstwa. Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi. Przez czyny żal polegający na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania /zniszczenie przygotowanych środków lub zapobieżeniu wykorzystania ich w przyszłości/ sprawca może uwolnić się od odpowiedzialnej karnej.
- usiłowanie charakteryzuje się występowaniem 3 elementów: zamiar popełnienia czynu zabronionego, zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu i brak dokonania. Dotyczy przestępstw z działania i z zaniechania. Zagrożone taką sama karą jak za dokonanie, choć praktycznie są one łagodniejsze. Wyróżniamy usiłowanie udolne i nieudolne. Nieudolne, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe tzn. gdy brak przedmiotu przestępstwa lub używał środka nie nadającego się do popełnienia przestępstwa. Za usiłowanie nieudolne grozi taka sama kara jak za usiłowanie udolne, lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia. Kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego to nie podlega karze. Udolne tym różni się od nieudolnego, że przy udolnym dokonanie czynu jest możliwe, nie następuje jednak z powodu jakichś konkretnych czynności, a przy nieudolnym dokonanie przestępstwa jest od samego początku niemożliwe, czego sprawca nie jest świadom.
- dokonanie następuje wówczas, gdy sprawca swoim zachowaniem zrealizował wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa.
Wyłączenie odpowiedzialności karnej
Podzielić je można na trzy grupy:
A. tzw. kontratypy tj. okoliczności wyłączające bezprawność czynu,
B. okoliczności wyłączające winę,
C. okoliczności wyłączające szkodliwość społeczną czynu.
Ad. A. okoliczności wyłączające bezprawność czynu KONTRATYPY:
1.obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać ekscesu: - intensywnego - intensywność niewspółmierna do intensywności ataku, rażąca dysproporcja - ekstensywnego obrona jest spóźniona albo przedwczesna
2. stan wyższej konieczności /s.w.k./ polega na w zasadzie sprzecznym z prawem karnym poświęceniu jakiegoś dobra jeżeli było to zachowanie się podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć niż przez poświęcenie dobra, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane; zasada subsydiarności - nie można było inaczej.
Obrona konieczna |
Stan wyższej konieczności |
Bezprawny zamach |
Niebezpieczeństwo /pojęcie szersze od zamachu/ |
Odpieranie zamachu /zachowanie osoby |
Poświęcanie jakiegoś dobra |
Brak /zasady/ instytucji subsydiarności |
Jest instytucją subsydiarną- można się na niego powoływać, gdy niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, niż przez poświęcenie jakiegoś dobra |
Odmianą s.w.k. jest kolizja obowiązków z których tylko jeden może być wypełniony.
Działanie w s.w.k. musi mieć charakter działania umyślnego i znamiennego określonym celem. Wyłączenie s.w.k. nie działa w s.w.k. ten, kto ma szczególny obowiązek chronić pewne dobro, a je poświęca. Przekroczenie granic s.w.k. zachodzi wtedy gdy niebezpieczeństwa można było wcześniej uniknąć, niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie lub nie zachowano zasady proporcjonalności.
3.działanie w ramach uprawnień lub obowiązków - jeżeli jakaś dziedzina prawa daje obywatelowi prawo zachowania się w określony sposób to czyn taki nie może być podstawą do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej.
4. zgoda pokrzywdzonego inaczej zgoda dysponenta dobrem - jest prawnie skuteczna gdy spełnia warunki:
- dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie,
- zgoda jest dobrowolna,
- zgoda istnieje w chwili czynu.
5. czynności lecznicze wiążą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych, negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma charakteru przestępnego jeżeli spełnione były następujące warunki:
- działanie było podjęte w celu leczniczym /diagnostycznym lub terapeutycznym/ nie eksperymentalnym,
- leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej, z aktualnym stanem wiedzy,
- istniała zgoda pacjenta jeżeli taka była wymagana.
Zasady te dotyczą też zabiegów kosmetycznych.
6. karcenie małoletnich dot tzw czynności wychowawczych, nie stanowi przestępstwa czyn wypełniający znamiona naruszenia nietykalności cielesnej jeżeli mieści się on w ramach tzw. dozwolonego karcenia małoletnich, które musi spełniać następujące warunki:
- musi mieć cel wychowawczy,
- musi być dokonane przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka,
- nie przekracza pewnego stopnia intensywności /społeczna akceptacja tego stopnia/.
7. ryzyko sportowe np. boks, uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Warunki:
- uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone,
- działanie było podjęte w celu sportowym,
- nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.
8. ryzyko nowatorstwa osiągnięcie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołania niekorzystnych rezultatów. Warunki:
- celem działającego jest przeprowadzanie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego,
- spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze,
- w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwane korzyści są zasadne,
- w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.
9. ostateczna potrzeba wykonanie rozkazu wydanego przez osobę uprawnioną do tego może być wymuszone przy użyciu niezbędnych do tego środków jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania a posłuchu dla rozkazu nie można było osiągnąć w inny sposób.
10. zwyczaj mieści się on w ramach pewnego społecznie akceptowanego zwyczaju:
- wręczanie prezentów osobom pełniącym pełne funkcje publiczne np. napiwki dla kelnera,
- naruszenie nietykalności cielesnej w ramach zwyczajowo przyjętych czynów np. śmigus dyngus.
Ad. B. Okoliczności wyłączające winę
1. niepoczytalność - brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, które zachodzi w chwili czynu i spowodowane jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych.
2/ poczytalność ograniczona nie wyłącza winy, choć wpływa na jej złagodzenie; konsekwencja - możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
3/ stan odurzenia i stan nietrzeźwości - wprowadzenie się sprawcy w stan odurzenia lub nietrzeźwości nie wyłączają winy, jeżeli są spełnione łącznie dwa warunki:
1. sprawca sam wprawił się w stan odurzenia lub nietrzeźwości,
2. sprawca przewidział lub mógł przewidzieć, że będąc w tym stanie wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczną ograniczoność poczytalności, to ponosi odpowiedzialność wg ogólnych zasad tak jakby był poczytalny w chwili czynu. Jest to swoiste odstępstwo od zasady winy.
Nie należy mylić stanu nietrzeźwości wpływającego na poczytalność ze zwykłym stanem nietrzeźwości /więcej niż 0,5 o/oo alkoholu we krwi lub powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dcm wydychanego powietrza i stanem po użyciu alkoholu od 0,2 do 0,5 o/oo we krwi i od 0,1 do 0,25 dcm w powietrzu wydychanym.
4. błąd co do faktu sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy; istotny jest taki błąd, który dot. okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.
5. błąd co do prawa /nieświadomość bezprawności czynu/ dot. tylko usprawiedliwionej nieświadomości.
6. rozkaz przełożonego dot. podwładnych wykonujących polecenia przełożonych, koncepcja tzw. umiarkowanego posłuszeństwa /koncepcja myślących bagnetów/, a przeciwieństwem jest koncepcja bezwzględnego posłuszeństwa /koncepcja ślepych bagnetów. Wg polskiego kk żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.
7. błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę - nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi jedna z tych okoliczności /kontratyp lub okoliczność wyłączająca winę/; gdy błąd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, możliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Ad. C. Okoliczności wyłączające szkodliwość społeczną czynu.
1. znikoma społeczna szkodliwość czynu Prawo mówi, że nie jest szkodliwe coś, co jest znikomo szkodliwe /wynika wprost z definicji/./art. 1 § 2 kk/ Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
Zbieg przestępstw i przepisów ustawy
Zbieg przestępstw - to sytuacja, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków nawet nieprawomocnego za którekolwiek z nich. W takich sytuacjach polski kk przewiduje system wymiaru kary łącznej. W zasadzie łączy się kary tego samego rodzaju np. grzywna z grzywną. Art. 86 kk przewiduje 2 górne i 1 dolną granicę kary łącznej. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymierzonych kar /minimum/, ale też nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych /1 maksimum/ oraz od najwyższego wymiaru kary danego rodzaju /2 maksimum/
Zasad tych nie stosuje się do tzw. ciągu przestępstw, który polega na tym że:
- sprawca popełnia 2 lub więcej przestępstw
- w krótkich odstępach czasu
- w podobny sposób
-zanim zapadł pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny za którekolwiek z tych przestępstw.
Sąd orzeka wtedy jedną karę na podstawie przepisu, które każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Kara łączna orzekana jest natomiast w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu przestępstw z innymi przepisami.
W sytuacji gdy pewne kary nie podlegają łączeniu mamy do czynienia z tzw. zbiegiem kar, które wykonywane są wówczas kolejno, co w praktyce sprowadza się do ich zsumowania.
Jako 1 czyn a nie zbieg przestępstw traktujemy sytuacje gdy sprawca 1 zachowaniem powoduje kilka skutków oraz sytuacje gdy w drodze decyzji ustawodawcy lub utartej praktyki, traktuje się je jako przypadki występowania tylko jednego czynu, jest to tzw. pozorny zbieg przestępstw.
Przestępstwo ciągłe - to takie gdy sprawca dopuścił się przestępstwa:
- w krótkich odstępach czasu
- 2 lub więcej zachowań
- w wykonywaniu z góry powziętego zamiaru
W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem ciągłości przestępstwa jest ponadto tożsamość pokrzywdzonego. Takie 2 lub więcej zachowania uważa się za jeden czyn zabroniony.
Nauka o karze
Kara to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez Sąd. Nie zaliczamy do kar środków zabezpieczających /np. tymczasowe aresztowanie/.
Teorie kar
1. bezwzględna /absolutna, retrospektywna/ kładąca nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, że jest wymierzona za to by stało się zadość sprawiedliwości i żadnych dodatkowych uzasadnień nie potrzebuje; teorie skierowane ku przeszłości czyli tzw. teorie retrospektywne.
2. względne /utylitarne, prospektywne/ akcentują celowy charakter kary, która powinna służyć zapobieganiu popełniania przestępstw przez ukaranego i inne osoby; teorie skierowane ku przyszłości czyli tzw. teorie prospektywne.
3. teorie mieszane polski kk zakłada takie, ale nie wypowiada się na temat sensu takiej kary wprost.
System kar obejmuje:
- grzywna,
- ograniczenie wolności
- pozbawienie wolności tzw. terminowe /do lat 15/
- 25 lat pozbawienia wolności
- dożywotnie pozbawienie wolności.
Wskazanie kar w tej kolejności nie jest przypadkowe i wyraża wolę ustawodawcy co do kolejności ich stosowania pierwszeństwo maja mieć kary nie związane z pozbawieniem wolności tzw. wolnościowe.
1. kara grzywny /2 formy/
- kwota /wskazuje się kwotę pieniężną, konkretną/,
- orzekana w stawkach dziennych /najpierw określa się liczbę stawek dziennych a potem wysokość stawki dziennej/.
Wg kk grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych, a przy nadzwyczajnym zaostrzeniu 540 /przy liczbie stawek bierze się pod uwagę stopień zawinienia sprawcy, okoliczności sprawy/, wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 do 2000 zł /uwzględniając dochody sprawcy jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe/.
Podstawę do wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo tzw grzywna samoistna; może być wymierzona mimo, że nie jest przewidziana w sankcji jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności, nadzwyczajnie łagodzi karę albo orzeczona obok kary pozbawienia wolności tzw. terminowej, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął albo gdy zawiesza się warunkowo wykonanie kary.
2. kara ograniczenia wolności - stosowana na niewielką skalę i za zgodą oskarżonego, gdyż art. 35§3 kk mówi o wysłuchaniu skazanego przy określeniu czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania pracy /wiąże się to z zakazami pracy przymusowej/.
Kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie najmniej 1 miesiąc a najwyżej 12 miesięcy.
Skazany w czasie odbywania kary:
- bez zgody sądu nie może zmieniać miejsca stałego pobytu
- jest obwiązywany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd
- ma obowiązek udzielania wyjaśnień dot. przebiegu odbywania kary.
Wykonywana praca ma zasadnicze znaczenie dla treści tej kary i może polegać na wykonywaniu nieodpłatnie kontrolowanej pracy na cele społeczne, w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną, na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie lub w przypadku skazanych, którzy są zatrudnieni sąd może orzec o potrąceniu od 10 do 26 % wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd przy jednoczesnym zakazie rozwiązania przez skazanego bez zgody sądu stosunku pracy. Wymierzając tę karę sąd może jednocześnie oddać skazanego pod dozór oraz nałożyć na niego obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania obowiązku alimentacyjnego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu, używania innych środków odurzających, zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części albo do świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.
3. kara pozbawienia wolności występuje w postaci jednolitej, trwa najmniej 1 miesiąc a najwyżej 15 lat, wymierza się ją w latach i miesiącach. Polski system kary przewiduje kary w systemie progresji. Warunki do tego stwarza podział zakładów karnych na poszczególne typy: zakłady karne dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy i dla recydywistów. Zakłady karne to zakłady typu zamkniętego, półotwartego i otwartego.
4. i 5 kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności mają charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw, w praktyce może trwać do końca życia skazanego, nie wyklucza się możliwości ułaskawienia lub przedterminowego zwolnienia po odbyciu 25 lat kary chyba że sąd tego nie dopuścił. Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 18 lat.
Środki karne
1. pozbawienie praw publicznych - moralne potępienie sprawcy przestępstwa realizowane przez utratę uprawnień
- związanych z działalnością w sferze publicznej:
--- utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organów władzy publ, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego
--- utrata prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości /sędzia, ławnik, obrońca, prokurator/,
---utrata prawa do pełnienia funkcji w organach państwowych, samorządu terytorialnego i zawodowego
---utrata stopnia wojskowego
- utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, uzyskiwania ich w okresie trwania tego środka karnego.
Sąd może orzec utratę praw publ w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
2. zakaz zajmowania określonego stanowiska,
3. zakaz wykonywania określonego zawodu,
4. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
Ad. 2, 3, 4 orzeka się gdy:
- sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu
- dalsze zajmowanie stanowiska lub zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem
zakaz zajmowania kierowniczego stanowiska
5. zakaz prowadzenia pojazdów - orzeczony może być w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez osobę zagrażałoby bezpieczeństwu w komunikacji. Obligatoryjny jest gdy sprawca przestępstwa był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku. Orzeka się środek zawsze gdy:
- fakultatywnie sprawca w czasie popełnienia przestępstwa umyślnego spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu albo w czasie popełnienia przestępstwa umyślnego spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku,
- fakultatywnie - w czasie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach jak wyżej.
Sąd na poczet tego środka zalicza okres zatrzymania prawa jazdy itp. Okres orzeczenia nie biegnie też do chwili zwrotu przez skazanego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Sąd rozpoznający sprawę karną zobowiązany jest ponadto do skierowania zawiadomienia do właściwego sądu rodzinnego, jeżeli uzna on za celowe orzeczenie pozbawienia wolności lub ograniczenie praw rodzicielskich lub opiekuńczych w przypadku popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub współdziałania z nim. Od środków karnych należy odróżnić prawne skutki skazania czyli skutki wynikające z innych ustaw niż ustawa karna.
6. przepadek przedmiotów dotyczy:
- przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,
- przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa,
- których wytwarzanie, posiadanie lub obrót jest zakazane,
- przepadek korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z przestępstwa.
7. obowiązek naprawienia szkody i zwrot korzyści - istotny z punktu widzenia pokrzywdzonego. Sąd może orzec naprawienie szkody w całości lub w części na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia, ciężki uszczerbek na zdrowiu oraz za przestępstwo w bezpieczeństwie komunikacji, środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu. Niezależnie od obowiązku naprawienia szkody jako odrębnego środka karnego również w warunkach probacji sąd obligatoryjnie - przy warunkowym umorzeniu postępowania albo fakultatywnie - przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Sąd może też stosować obowiązek naprawienia szkody. Zwrot korzyści - w wypadku skazania lub warunkowego umorzenia postępowania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, osobie prawnej, jednostce organizacyjnej bez osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w imieniu lub interesie sąd zobowiązuje podmiot który uzyskał korzyść majątkową do jej zwrotu w całości lub części na rzecz Skarbu Państwa, chyba że korzyść ta uległa zwrotowi innemu podmiotowi.
8. nawiązka może być orzeczona:
fakultatywnie:
- na cel społeczny związany z ochroną zdrowia w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne którego skutkiem jest śmierć człowieka, naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia, ciężki uszczerbek na zdrowiu,
- na PCK lub inny społeczny cel wskazany przez poszkodowanego w razie skazania za przestępstwo zniesławienia,
- na ochronę środowiska w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku.
obligatoryjnie:
- w razie skazania sprawcy za przestępstwo umyślnego spowodowania katastrofy lub bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej prowadzący pojazd mechaniczny był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku. Nawiązka na rzecz pokrzywdzonego może również być orzeczona zamiast obowiązku naprawienia szkody. Nawiązkę określa się z wielokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia.
9. świadczenie pieniężne polega na wpłaceniu określonej kwoty nie wyższej od 3 krotnego najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji na określony cel społeczny. Orzeka się ją wtedy, gdy odstępuje się od wymierzenia kary a także np. przy warunkowym umorzeniu postępowania
/określone w ustawie/. Wyjątek: orzeka się je do 10 krotnego najniższego miesięcznego wynagrodzenia za prowadzenie pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku.
10. podanie wyroku do publicznej wiadomości - charakter ogólno prewencyjny, ale też może leżeć w interesie pokrzywdzonego; kk nie określa formy publikacji wyroku, wskazuje ją sąd. Może być orzeczony na wniosek pokrzywdzonego, a w przypadku prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku jeżeli nie określono tego w wyroku, sąd określa sposób podania wyroku do publicznej wiadomości.
Środki karne możemy podzielić na:
wymierne w czasie /od 1 roku do 10 lat/ - biegnie od uprawomocnienia wyroku, nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo i jednorazowe.
Zaniechanie ukarania sprawcy
Prawo karne przewiduje szereg sytuacji w których pomimo popełnienia przestępstwa do ukarania sprawcy nie dochodzi.
1. okoliczności wyłączające postępowanie karne tzn. w razie stwierdzenie takiej okoliczności nie wszczyna się postępowania a w razie wszczęcia umarza się. Okoliczności: nie podleganie karze np. czynny żal, ukrywanie przestępcy przez osobę najbliższą, złożenie fałszywego zeznania w obawie przed odpowiedzialnością karną przez osobę nie wiedzącą o swoim prawie do odmowy składania zeznań.
2. abolicja - darowanie ustawodawcze pewnych przestępstw poprzez wskazanie ich typów oraz daty przed którą zostały popełnione.
3. odstąpienie od wymierzenia kary jest zawsze fakultatywne. Wyjątek - obligatoryjnie w razie przekroczenia granic obrony koniecznej w wyniku strachu lub wzburzenia. Ponadto może nastąpić gdy sprawca współdziałał z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, a następnie ujawnił wobec organów ścigania informacje dot. współuczestników przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia zwłaszcza gdy rola sprawcy była podrzędna, przekazanie informacji przyczyniło się do zapobieżenia popełnienia innego przestępstwa. Również w przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności sąd może się ograniczyć do wymierzenia środka karnego jeśli jego wymierzenie wystarczy do spełnienia celów kary. Odstąpienie od wymierzenia kary z jednoczesnym wymierzeniem środka karnego innego niż pozbawienie praw publicznych może też być jednym ze sposobów nadzwyczajnego złagodzenia kar.
4. warunkowe umorzenie postępowania karnego stosuje sąd na okres próby od 1 roku do 2 lat. Przesłanki /może/:
- popełnienie przestępstwa jest zagrożone karą nie przekraczającą lat 3 pozbawienia wolności,
- sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne /zatartych skazań nie bierze się pod uwagę/
- okoliczności czynu nie budzą wątpliwości,
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
- istnieje pozytywna prognoza co do tego, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego /nie popełni nowego przestępstwa/.
Jeśli sprawca pojednał się z pokrzywdzonym można umorzyć warunkowo postępowanie wobec sprawcy czynu zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności oraz naprawił szkodę albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawy szkody. Umarzając warunkowo postępowanie zaznacza się że sprawca ponosi winę. Niedopuszczalne jest więc, jeżeli co do winy sprawcy zachodzą wątpliwości. Oskarżony może sprzeciwić się warunkowemu umorzeniu co powoduje skierowanie sprawy na rozprawę, może być połączone z dozorem kuratora lub osoby godnej zaufania albo stowarzyszenia, instytucji lub odpowiedniej organizacji społecznej. Można też na sprawcę nałożyć obowiązki w postaci:
- informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby,
- przeproszenia pokrzywdzonego,
- wykonania obowiązku alimentacyjnego,
- powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających.
Można też zobowiązać sprawcę do:
- naprawienia szkody w całości lub w części,
- orzec świadczenie pieniężne,
- zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2.
Umorzenie staje się definitywne, gdy sprawca w czasie próby potwierdzi swoim zachowaniem słuszność pozytywnej prognozy. Sąd może podjąć postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnia inne przestępstwo albo uchyla się od dozoru wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody,
lub gdy sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu, lecz przed jego uprawomocnieniem rażąco narusza porządek prawny w szczególności popełnia inne przestępstwo.
Sąd musi podjąć postępowanie, gdy sprawca popełnia w okresie próby przestępstwo umyślne za które został skazany. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć po upływie 6 miesięcy po zakończeniu okresu próby.
Sądowy wymiar kary inaczej sędziowski wymiar kary to orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie. To pojęcie przeciwne do ustawowego wymiaru kary ustalającego granice, które ustawa zakreśla za określony czyn.
Zasady:
- swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy /art.53§1/ sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
- indywidualizacja kary /art.55/ Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.
- oznaczoność kary - kara orzeczona przez sąd musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości.
Dyrektywy sądowego wymiaru kary
Ogólne:
1. stopień winy sprawcy - dolegliwość,
2. humanitaryzm kary,
3. stopień szkodliwości społecznej czynu,
4. cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego tzw. prewencja indywidualna,
5. potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa tzw. prewencja ogólna,
6. pierwszeństwa kar wolnościowych.
Uwaga: w przypadku wymierzania kary nieletniemu albo młodocianemu pierwszeństwo ma dyrektywa prewencji indywidualnej rozumiana jako wychowanie nieletniego albo młodocianego. Przy wymierzaniu grzywny wskazuje się na konieczność wzięcia pod uwagę przez sąd przy ustalaniu wysokości stawki dziennej dochodów sprawcy, jego warunków osobistych, rodzinnych, stosunków majątkowych i możliwości zarobkowych. Ponadto zakazuje się orzekania grzywny, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.
Szczegółowe:
1. zaostrzenie ustawowego wymiaru kary - sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę w sytuacji:
- ciągu przestępstw,
- recydywy specjalnej:
--- zwykłej - jeżeli sprawca popełnia umyślnie przestępstwo podobne, tego samego rodzaju z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej do umyślnego przestępstwa, za które był uprzednio skazany, a ponadto za poprzednie przestępstwo odbył co najmniej 6 m-cy karę pozbawienia wolności a nowe przestępstwo było popełnione przed upływem 5 lat od odbycia tej kary,
---wielokrotnej tzn. multirecydywa zachodzi wtedy, gdy sprawca był już uprzednio skazany w warunkach recydywy zwykłej odbył łącznie co najmniej 1 rok pozbawienia wolności oraz w ciągu 5 lat /w całości lub w części/ po odbyciu ostatniej kary popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia,
--- uczynienia przez sprawcę z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu lub popełnienia przestępstwa albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa.
Nie dotyczy to zbrodni tylko występku /w zakresie recydywy/
2. nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju. Szczegółowe zasady:
- jeżeli czyn stanowi zbrodnię sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 granicy dolnej ustawowego zagrożenia,
- jeżeli czyn stanowi występek /dolną granicą zagrożenia ustawowego jest kara pozbawienia wolności -nie niższa od 1 roku/ sąd wymierza karę ograniczenia lub pozbawienia wolności,
- jeżeli czyn stanowi występek dolna granica zagrożenia ustawowego niższa od 1 roku/ sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności,
- jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem lub pozbawieniem wolności nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od jej wymierzenia i orzeczeniu środka karnego z wyłączeniem /pozbawieniem praw publicznych.
Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary:
- sytuacje przedstawione w ustawie wprost np. przekroczenie granic obrony koniecznej,
- w stosunku do młodocianego -jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze,
- w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jeżeli nawet najmniejsza kara przewidziana za to przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa; w szczególności jeżeli:
--- pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą,
--- szkoda została naprawiona,
--- sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposób naprawienia szkody,
--- ze względu na postawę sprawcy zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie,
--- sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.
Przypadki szczególne w wyniku których sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić wykonanie kary - pozbawienie wolności do lat 5 na okres próby wynoszący 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo nie wykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa w stosunku do sprawcy:
- współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organów ścigania informacje dot. osób uczestniczących w dokonaniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia,
- który niezależnie od wyjaśnień w sytuacjach niezależnych w sprawie ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności nieznane dotąd temu organowi przestępstwa zagrożonego karą do 5 lat
pozbawienia wolności.
Sąd może również zmienić wymiar kary na łagodniejszy jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat. Zamiast kary pozbawienia wolności orzeka się wtedy grzywnę albo karę ograniczenia wolności w szczególności gdy równocześnie orzeka się środek karny.
Nie dot. sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 m-cy bez warunkowego zawieszenia jego wykonania, chyba że skazanie uległo już zatarciu.
3. warunkowe zawieszenie wykonania kary jest jedną z odmian warunkowego skazania. Należy do tzw. środków probacyjnych. Polega na stwierdzeniu winy sprawcy w wyroku skazującym z jednoczesnym poddaniem sprawcy próbie, od wyniku której zależy jaką definitywnie poniesie on dolegliwość.
Przesłanki:
- orzeczono karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2 lat, karę ograniczenia wolności albo grzywnę samoistną /to ta nie obok innej kary/,
- wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem wykonania kary jest wystarczająca dla osiągnięcia wobec sprawców celu kary a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Warunek pozytywnej prognozy co do sprawcy.
Zawieszając wykonanie kary sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego własności i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa. Nie stosuje się co do sprawcy, który dopuścił się przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej chyba że zachodzi wyjątkowy przypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Do recydywisty wielokrotnego nie stosuje się też nadzwyczajnego złagodzenia kary. Istotą warunkowego zawieszenie wykonania kary jest poddanie sprawcy próbie. Ustala się ją od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia pozbawienia wolności, zaś od 1 roku do 3 lat w wypadku grzywny lub ograniczenia wolności. W przypadku młodocianego lub wielokrotnego recydywisty okres próby od 3 do 5 lat. Pomyślny przebieg próby powoduje, że po 6 m-cach od jej zakończenia skazanie ulega z mocy prawa zatarciu, a w przypadku obowiązku naprawienia szkody nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem. Przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary -pozbawienia wolności sąd może orzec grzywnę w wys. 180 stawek dziennych nawet jeśli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe, a
ograniczenia wolności do 90 stawek dziennych.
W okresie próby na skazanego można nałożyć obowiązki /katalog otwarty np. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu, przebywania w określonych miejscach, obowiązek wykonywania pracy. Czas i sposób wykonywania tych obowiązków sąd wyznacza po wysłuchaniu skazanego, przy czym obowiązek leczenia np. odwykowego nie może być nałożony bez zgody skazanego.
Zawieszenie może być połączone też z dozorem osoby lub instytucji.
Niepomyślny przebieg próby powoduje, że sąd zarządza wykonanie kary:
- obligatoryjnie jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne do przestępstwa za które prawomocnie orzeczono karę pozbawienia wolności,
- fakultatywnie jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż umyślne i podobne do poprzedniego, jeśli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków, orzeczonych środków karnych, gdy skazany po wyroku lecz przed uprawomocnieniem rażąco narusza porządek prawny.
Podstawę do zarządzenia wykonania kary muszą być zawsze fakty, które nastąpiły w okresie próby lub pomiędzy wydaniem a uprawomocnieniem. Decyzja o zarządzeniu wykonania kary może być podjęta jeszcze w ciągu 6 m-cy od upływu próby
11