Główne kierunki psychologiczne:
• PSYCHOLOGIA KLASYCZNA - (introspekcyjna), 2 poł.XiXw., na czele istniał problem świadomości ludzkiej, doświadczenia własne, subiektywne przeżycia. Uzyskała miano atomistycznej, poprzez dążenie do wykrycia elementarnych zjawisk psychicznych.
• PSYCHOLOGIA POSTACI - (gestalt [niem.]-`całość', `postać'). Wprowadziła zasadę prymatu całości nad częściami. Ludzie spostrzegają świat w „całościach”. Nie można zidentyfikować żadnego zjawiska poza jego kontekstem, czyli bez określenia przynależności do jakiejś większej całości.
• BEHAWIORYZM - przełom XIX-XXw. Mechanistyczny obraz ludzkiego zachowania. Zachowanie człowieka zależy od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego (instytucje kulturalne, organizacje masowe, system szkolnictwa, środki masowego przekazu). Struktura zachowania człowieka jest kopią struktury środowiska (mozaiką bodźców, które sterują człowiekiem, system nagród i kar znajdujących się w środowisku decyduje o tym do czego człowiek dąży, a czego unika, czyli jednostka jest całkowicie kontrolowana przez zewnętrzne środowisko). Według behawiorystów życie psychiczne nie odgrywa żadnej roli. Zachowania są kształtowane przez wzmocnienia pozytywne (uznanie, awans, wynagrodzenie, bodźce konsumpcyjne) i negatywne /awersyjne (zagrożenie, przymus, dezaprobata, degradacja).
Generalizacja hamowania - często kary są nieadekwatne do zachowania, przez co powstają reakcje emocjonalne niepożądane.
Behawioryzm wypracował inżynierię behawiorystyczną(technologię zachowań).Jej celem była modyfikacja reakcji człowieka.
Metody inżynierii behawiorystycznej:
- terapia behawiorystyczna - oduczanie reakcji patologicznych, dewiacyjnych, np.gdy ktoś ma fobię, np.boi się węży-leczy się to etapami.
Najpierw układa się hierarchiczną listę bodźców, rozmawia o wężach, pokazuje się obrazki z wężami, pokazuje się w TV żywe okazy, następnym krokiem jest oglądanie tych zwierząt w sklepie, końcowym etapem-oglądanie ich nazywo, zabawa z nimi.Następnie wprowadza się sytuacje neutralizujące, za pomocą technik relaksacyjnych pozbywa się strachu.Tak więc: bodźce z hierarchi + techniki relaksacyjne.
- terapia awersyjna - 2 rodzaje bodźców się podaje: np.alkoholikowi-alkohol+środki farmaceutyczne.Działa to na zasadzie: reakcja. Człowiek nie ma tutaj życia wewnętrznego, nie liczy◊Bodziec się. Liczy się tylko środowisko.
- psychoanaliza - (psychologia głębi), kliniczny portret człowieka, który potrzebuje opieki. Powstała w klinikach psychiatrycznych i neurologicznych. Ludzkie działanie ukierunkowane jest przez wewnętrzne siły motywacyjne, zwane popędami, potrzebami, dążeniami między którymi często zachodzi konflikt i które są z reguły nieuświadomione.
Zygmunt Freud - twórca psychoanalizy, przez 40 lat badał tzw.'nieświadomość' za pomocą wolnych skojarzen. Przyrównywał świadomość do góry lodowej. Podzielił osobowość na 3 części:
- id,
- ego,
-super-ego.
Badał marzenia senne.
Alfred Adler - „następca Freuda”, uważał, że u człowieka istnieje „wyższość mocy”(dążenie do władzy, mocy). Uważał, że człowiek ma poczucie wyższości. Ma też poczucie niższości, ale wtedy je musi wywyższyć.
Gerard Jung - `nieświadomość zbiorowa'. Uważał, że istnieją archetypy(np.matki, narodzin, bohatera, Boga). Tak więc stosunek dziecka do matki bierze się z doświadczenia, jej stosunku do niego, oraz od tego z czym się rodzi, czyli `nieświadomości zbiorowej'.
1920rok - wymiar intro- i ekstrawersji. Wymiar wg postawy wobec siebie i otaczającego świata.
Introwertyk - skierowany na siebie, cicho dołujacy się, przyzywający wszystko.
Ekstrawertyk - „totalna gaduła”.
Uważał, że ludzie są ambiwertykami(posiadaja obie postawy-intro- i ekstrawertyka, ale ujawniające się różnie-w zależności od sytuacji.
• PSYCHOLOGIA POZNAWCZA - człowiek kontemplacyjny. Jednostka jest samodzielnym podmiotem przyjmującą postawę badawczą wobec rzeczywistości, która obserwuje świat, przewiduje plan, eksperymentuje i zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Procesy psychiczne i zewnętrzne zachowanie zależy od informacji. Człowiek jest sterowany przez informacje płynące ze środowiska (sterowanie zewnętrzne-przepisy prawne, treści nauczania, literatura, flimy), oraz informacje zakodowane uprzednio w pamięci(sterowanie wewnętrzne, poznawcze). Metodą zmiany zachowania jest wychowanie.
• PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA - (psychologia „ja”).powstała przeciwko psychoanalizie i behawioryzmowi. Próbuje odkryć mocne strony człowieka. Podstawową czynnością natury ludzkiej jest rozwój. Uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne (tkwiące w człowieku).Główną tendencja, która decyduje o działaniu człowieka jest dążenie do samorealizacji, aktualizacji własnych potencjalnych szans(przejawem jest twórczość, miłość, altruizm). Człowiek z natury jest dobry. Jego założenia są konstruktywne i pozytywne. Zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, czyli przez aktualne przeżycia i doświadczenia, przez to co dzieje się „tu i teraz”. Abraham Maslow. 1.Procesy poznawcze.
2.Zdolności, aspiracje, inteligencja.
1. Wrażenia - odczucia wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe i skórne, jak: dotyk, ból, ciepło, zimno. Polegają na odzwierciedleniu pojedynczej cechy przedmiotu działającego na narządy zmysłu. Każdy receptor(narząd zmysłu) ma określony poziom wrażliwości. Poziom wrażliwości receptorów zależy m.in. od ogólnego stanu organizmu, od współdziałających bodźców (np.hałas może zagłuszyć) oraz od bodźców działających uprzednio (oślepienie przez słońce).
Spostrzeganie - proces odtwarzania świadomości, zjawiska, zdarzenia, sytuacji. To proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu w całości obiektu działającego na receptor lub receptory.
Wyobraźnia - proces przywoływania świadomości i odtwarzanie twórcze zjawisk, zdarzeń, sytuacji bez ich materialnych odpowiedników.
Uwaga - swoista cecha wszystkich procesów poznawczych-skierowanie strumienia świadomości na konkretny przedmiot, proces, zdarzenie, sygnał i niedopuszczenie sygnałów zakłócających.
Cechy uwagi:
- zakres - określony przez to ile możemy spostrzec w krótkim czasie,
- natężenie - stopień koncentracji, skupienia się na czymś,
- trwałość - czas utrzymywania uwagi na czymś,
- przerzutność - zdolność przenoszenia uwagi,
- podzielność - zdolność jednoczesnego wykonywania 2-ch lub więcej czynności z których każda wymaga uwagi.
Pamięć - właściwość układu nerwowego zdolna do zapamiętywania, przechowywania, odtwarzania informacji, różnych treści, np.spostrzeżeń, myśli, emocji.
Cechy pamięci:
- szybkość zapamiętywania,
- trwałość zapamiętywania - zdolność długiego przechowywania informacji,
- wierność/dokładność zapamiętywania,
- gotowość - zdolność szybkiego odtwarzania zapamiętywanych treści.
Myślenie - ciąg operacji umysłowych prowadzących do przetwarzania informacji o otaczającym nas świecie lub uzyskania informacji nowych.
Struktura procesu myślenia obejmuje:
- materiał myślenia - wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia którymi posługuje się człowiek,
- operacje - analiza i synteza oraz porównywanie, abstrahowanie - wyodrębnianie cech istotnych dla przedmiotów lun zjawisk,
- reguły, które kierują myśleniem:
-algorytmiczne-dokładnie określające jakie operacje i w jakiej kolejności powinny być wykonane, aby osiągnąć zamierzony rezultat,
-heurystyczne-wszelkie taktyki, intuicje i strategie, które regulują przebieg myślenia, lecz nie gwarantują osiągnięcia planowanego wyniku.
Rodzaje myślenia:
- myślenie produktywne - myśli polegające na wytwarzaniu informacji nieznanych dotychczas jednostce,
- myślenie reproduktywne - wykorzystywanie znanych człowiekowi informacji w nowych warunkach.
2. Zdolności - odnoszą się do indywidualnych właściwości psychicznych warunkujących jakość wykonywanego działania i jego skuteczność. Bywają określane jako potencjalne możliwości człowieka, które mogą się rozwinąć i warunkować osiągnięcia w działaniu.
Zdolności dzielimy na:
I. - potencjalne - związane z działaniem,
- aktualne - zaangażowane w działanie.
II. - ogólne,
- specjalne.
Aspiracje - pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do jakiegoś znaczącego celu.
Poziom aspiracji - jest miernikiem aspiracji. Jest to cel, który jednostka stawia przed sobą, który spodziewa się lub stara się osiągnąć. Osiągnięcie tego celu można uznać za sukces, niepowodzenie - za porażkę.
Ambicja - przekonanie o własnych możliwościach w danym zakresie aktywności będące dla człowieka podstawą oceny osiągniętych efektów.
Inteligencja - pojęcie wieloznaczne.
Inteligencja wg A.Binet - złożony zbiór obejmujący dostrzeganie problemów oraz dążenie do ich rozwiązania, a ponadto zdolność przystosowania się do środowiska w celu realizacji własnych zadań oraz zdolność do samokrytycyzmu.
Inteligencja wg J. Streulau - cecha człowieka uzewnętrzniająca się w tzn. „inteligentnym zachowaniu”. Cecha ta jest względnie stała i determinuje efektywność działania, wymagającego udziału typowo ludzkich procesów, takich jak: rozumowanie, myślenie abstrakcyjne itd.
Inteligencja wg Weschler'a - ogólna zdolność jednostki przejawiająca się w poprawnym rozumowaniu i dostosowaniu środowiska do swoich uzdolnień.
Wyróżniamy poszczególne rodzaje inteligencji:
• inteligencja psychometryczna - to co mierzą testy psychologiczne,
• inteligencja społeczna - zdolność rozpoznawania i interpretacji bodźców społecznych(ludzi i sytuacji), przewidywania działań innych oraz planowania własnych, ponadto przejawia się ona w umiejętności odpowiedniego zachowania w sytuacjach społecznych,
• inteligencja praktyczna - zdolność radzenia sobie w życiu codziennym, przejawia się w umiejętności osiągania bliższych i dalszych celów w zmieniających się sytuacjach,
• inteligencja emocjonalna - zdolność rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolność motywowania się i kierowania emocjami, zarówno naszymi własnymi, jak i osób z którymi łączą nas jakieś więzi.
Procesy percepcyjno - poznawcze odpowiedzialne za odbiór i przetwarzanie informacji
1. Orientacja w czasie
- dzieci żyją chwilą, tu i teraz
- dziecko potrafi sobie przypomnieć jakieś wydarzenie z przeszłości ale nie potrafi powiedzieć kiedy dokładnie miała ona miejsce lub jak długo trwała
- pory dnia dzieci rozróżniają już w 4 r. ż., trochę później rozpoznają dni tygodnia, ok. 6-7 r. ż. rozróżniają pory roku(najpierw kontrastowe, potem w kolejności wiążąc je w całość)
- wraz z wiekiem wzrasta umiejętność percepcji i właściwej oceny odstępów czasowych
- nawet w okresie późnego dzieciństwa słaba jest orientacja w czasie historycznym
2. Prawidłowości rozwoju pamięci
- pamięć umożliwia człowiekowi nabywanie doświadczeń, przechowywanie i wykorzystywanie ich w odpowiedniej sytuacji
- pamięć zmienia się wraz z wiekiem i są to zmiany jakościowe a także ilościowe
- pamięć krótkotrwała -
· w wieku 3 lat dziecko może powtórzyć 2 liczby,
· w wieku 5 lat 3-4 liczb,
· 6-8-letnie powtórzy 5 liczb,
· 9-12-letnie 6 liczb,
- max pojemność pamięci krótkotrwałej u młodzieży i osób dorosłych to 7 +/- 2 jednostki; dla pamięci krótkotrwałej charakterystyczny jest kod obrazowy, tj. rejestrowanie informacji bodźcowych w formie obrazów zmysłowych
- pamięć bezpośrednia - natychmiastowe odtwarzanie materiału, tymczasem poziom pamięci odroczonej badamy sprawdzając, ile materiału rozpoznaje lub reprodukuje po upływie pewnego czasu, ile zaś uległo zapomnieniu
- pamięć bezpośrednia - odgrywa dużą rolę w nauce szkolnej, warunkując utrzymywanie się w świadomości kolejno usłyszanych lub odczytywanych słów i obrazów, dzięki temu zakres tej pamięci z wiekiem wzrasta, uczniowie potrafią utrzymywać w polu uwagi coraz większe odcinki tekstu, co ułatwia jego umysłowe opracowanie
- pamięć odroczona - już z początkiem 2 r. ż. dzieci po upływie 2 - 3 tygodni rozpoznają znane osoby lub przedmioty, pod koniec tego roku potrafią je rozpoznać po przerwie dwumiesięcznej; w wieku 3 lat po przerwie kilkumiesięcznej, w wieku 4 lat po upływie roku; dzieci w wieku przedszkolnym przypominają sobie przeżycia, choćby jednorazowe, które nacechowane były emocjonalnie
- amnezja dziecięca - odnosi się do zapominania pierwszych lat życia dziecka, pamięta się tylko luźne, wybrane sceny czy obrazy choć często nie jest się pewnym czy to się pamięta czy pamięta się to z opowieści rodziny
- pamięć mimowolna - w pierwszych latach życia dziecka charakter mimowolny ma pamięć długotrwała; dopiero w drugiej fazie wieku przedszkolnego pojawiają się zaczątki pamięci dowolnej (ćwiczy się ja, gdy dziecko musi pamiętać nakazy lub zakazy oraz przy pomocy gier dydaktycznych z regułami, nauka wierszyków, piosenek)
- pamięć mechaniczna i logiczna - już małe dzieci zapamiętują lepiej materiał sensowny niż bezsensowny, dlatego mówi się o pamięci logicznej a nie tylko mechanicznej;
- rozwój pamięci logicznej - z wiekiem wzrasta sposób odtwarzania materiału, w który włączone są coraz ściślej procesy myślenia - jest to odtwarzanie sensowne, które wymaga umiejętności rozczłonkowywania tekstu na części, wyodrębniania informacji ważnych, wtórnej syntezy tych informacji w jedną całość (9-12 lat; wcześniej dziecko nie potrafi logicznie myśleć, zapamiętuje fragmenty itp.)
- zjawisko reminiscencji - charakterystyczne dla dzieci młodszych, polega na tym, że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej jego reprodukcji, co wydaje się paradoksalne, gdyż oczekiwalibyśmy, że z upływem czasu dziecko będzie mnie pamiętać
3. Rozwój czynności myślenia
- myślenie sensoryczno - motoryczne (zmysłowo - ruchowe)
- myślenie konkretno - wyobrażeniowe
- myślenie słowno - logiczne
- myślenie sytuacyjne - we wczesnym dzieciństwie myślenie nie stanowi samodzielnej czynności poznawczej, najczęściej towarzyszy ona praktycznym działaniom; myślenie związane bezpośrednio z oddziaływaniem dziecka na przedmioty, z manipulacją i aktywnością ruchową
- czynności dziecka w wieku przedszkolnym stają się coraz bardziej złożone, ich wykonanie wiąże się z posiadaniem znajomości celów ich wykonywania oraz namysłu, analizy sytuacji
- pojęcia abstrakcyjne są dla dziecka w wieku przedszkolnym pojęciami bardzo trudnymi do przyswojenia.
- proces przyswajania pojęć wg J. Piageta „jest procesem dynamicznym, podobnie jak proces myślenia, z którym jest bezpośrednio związany. Kształtowanie się w umyśle pojęć, choćby najprostszych, nie odbywa się w jednej chwili, tylko na drodze doświadczeń życiowych, obserwacji i spostrzeżeń, wielu operacji umysłowych”
- pierwszym etapem kształtowania się pojęć jest umiejętność spostrzegania i obserwowania, uwaga, pamięć. Dostarczają one pierwszego zmysłowego tworzywa kształtującemu się pojęciu
- drugi etap to umiejętność analizowania i konfrontacji wyników spostrzegania, czyli porównywania
- trzeci etap to umiejętność dokonywania abstrahowania, wyodrębniania pewnych elementów i cech przedmiotów
- czwartym etapem, jest sformułowanie poglądu dotyczącego nie tylko jednego przedmiotu, jaki widział człowiek, lecz również innych, podobnych przedmiotów, a więc uogólnienie
- pod koniec wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowania stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmują jej w stosunku do ciężaru i objętości
4. Mowa
- w okresie wczesnego dzieciństwa dziecko opanowuje złożony system języka ojczystego
- dziecko nie uczy się języka przez naśladownictwo ale posiada wrodzoną wiedzę o języku, uwarunkowaną dziedzicznie
- okres przedwerbalny - nieartykułowane dźwięki wydawane przez noworodka
- głużenie - piski, pomruki, mlaski, dźwięki artykułowane, w pierwszych miesiącach życia dziecka, inaczej gruchanie, tworzone na zasadzie samonaśladownictwa, głużą też dzieci z uszkodzonym słuchem
- gaworzenie - wydawanie dźwięków złożonych z samogłosek i spółgłosek, w trzecim kwartale życia się pojawia, jest to ćwiczenie narządów artykulacyjnych
- od 10 m-ca życia dziecko wchodzi w ostatnią fazę okresu przedjęzykowego, naśladują dźwięki usłyszane od dorosłych, rozumieją proste słowa i zwroty językowe
- podstawą naśladowania dźwięków i wyrazów jest rozwój słuchu fonematycznego (wyodrębniającego dźwięki mowy ludzkiej)
- na przełomie 1 i 2 r. ż. dziecko wypowiada pierwsze sensowne słowa
- od 1,5 r. ż., nieraz pod koniec 2, dzieci tworzą już dłuższe wypowiedzi, rozwija się właściwa składnia - etap mowy autonomicznej - sposób swoistego, choć opartego na ogólnych zasadach sposobu komunikowania się
- znaczny wzrost zasobu słownictwa przypada na ostatni kwartał 2 r. ż.:
· 2-latek - 300 wyrazów
· 3-latek - 1000 wyrazów
· 6-latek - 3000 wyrazów
· 10-latek - 5400 wyrazów
· 12-latek 7200 wyrazów
· 14-latek - 9000 wyrazów
- pojemność słownika biernego jest o wiele większa i już w wieku 5 lat sięga ok. 8000 słów
- wraz z wiekiem następuje zróżnicowanie słownictwa na części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, przyimki, spójniki)
- w 3 r. ż. pojawia się tryb przypuszczający
4. Rozwój emocji
- labilność emocjonalna - chwiejność emocjonalna, z wiekiem u dziecka prawidłowo rozwijającego się, którego potrzeby są spełnione, poziom labilności obniża się
- empatia - to dostrzeganie uczuć innych ludzi, dostrzeganie ich, rozumienie pobudek innych, umiejętność wczucia się w innych
· 0-2 - dziecko skoncentrowane na sobie - egocentryzm, możliwe jednak są przejawy empatii jako wynik chęci naśladowania dorosłych
· 2-4 - nadal dominuje egoizm i egocentryzm, dziecko nie dostrzega uczuć innych, także możliwe przejawy empatii
· 4-6 - dziecko zaczyna dostrzegać uczucia innych ludzi, zaczyna rozumieć co kieruje zachowaniem innych osób, jakie uczucia, nadal jednak nie jest o uświadomione, dziecko jednak zaczyna np. się dzielić zabawkami
· 6-11 - czas gdy dziecko silnie obserwuje kontakty międzyludzkie, dostrzega uczucia, ale potrafi być agresywne lub bardzo pomocne, wszystkie te uczucia są niestałe
· 11-15 - burza i chaos, z jednej strony burzy się autorytety ale także oddaje się pomocy innym, ważne jest żeby dziecko odczuło empatię na sobie oraz żeby było szanowane
- noworodek - reaguje pozytywnie na kołysanie, ciepło, przytulanie, ssanie, negatywnie na nagłe bodźce - hałas, zimno, skrępowanie ruchów, czy nagła zmianę pozycji
- z emocjami związane jest zaspokajanie potrzeb, w szczególności bezpieczeństwa (gwarancją jej zapewnienia jest ścisła więź matki z dzieckiem)
- strach - powstaje na skutek bodźców nagłych, niespodziewanych, obcych, zwierząt, ludzi obcych itp.
· lęki szkolne - przed negatywną oceną, gniewem n-la,
· przezwyciężanie - wraz ze zdobywaniem doświadczeń rośnie oswajanie się dziecka ze światem zewnętrznym, dziecko poznając siat przestaje się go bać
- gniew - powstaje w wyniku przeszkody, unieruchomienia, ograniczeń
· przejawy - płacz, krzyk, prężenie ziała, bicie, skierowywanie złości na przedmioty, osoby wywołujące gniew; od 4 r. ż. ilość i intensywność reakcji gniewu malej; gdy dziecko umie już mówić gniew wyraża werbalnie
- radość - wynikają z dobrego samopoczucia fiz., uśmiech i ogólna reakcja radosnego ożywienia, może wystąpić po pokonaniu przez dziecko jakiejś przeszkody, problemu, wygrania zabawy, zabawa z rówieśnikami, dobra ocena, pochwała
- sympatia - przeciwstawne agresji, dziecko okazuje ją gdy chce komuś pomóc
- wpółczucie
- właściwości emocji dzieci:
· emocje wyuczone - dziecko nie rodzi się z gotowym pakietem emocji, dziecko nabywa je na skutek doświadczeń
· krótkotrwałość emocji - wynika to z niedojrzałości układu nerwowego, nagle powstają i nagle się kończą, łatwo przechodzą z jednej emocji w drugą (często skrajną)
· ekspresywność emocji - bogata mimika i pantomimika przeżywanych emocji, dziecko je uzewnętrznia, dziecko jest bardzo pobudliwe do końca wieku przedszkolnego (niedojrzały ukł. nerwowy, niewykształcony proces hamowania)
· uczucia wyższe - już w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym dziecko obdarza uczuciami osoby, z którymi długo przebywa, które się nim opiekują, pod koniec wieku przedszkolnego zauważa się rozwój uczuć wyższych - intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych
· im dziecko starsze, tym więcej kontaktów, więzi zawiązuje z rówieśnikami, nauczycielami, opiekunami
5. rozwój społeczno - moralny
- rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w grupie, w społeczeństwie
- w pierwszych dniach życia dziecko nie odróżnia przedmiotów ożywionych od nieożywionych
- w 6 m-cu dziecko stara się zwrócić na siebie uwagę uśmiechem, popiskiwaniem, występują wtedy pierwsze zabawy dorosłych z dzieckiem - np. kosi-kosi, a kuku
- 7-9 m-c dzieci rozróżniają osoby znane i nieznane
- gdy dziecko dojdzie do odpowiedniego poziomu rozwoju zaczyna naśladować dorosłych a nawet inicjować z nimi kontakty
- dorośli wprowadzają dziecko w świat i uczą zachowania przyjętego w danej kulturze - są to zaczątki socjalizacji
- role rodziców i dziecka
- kontakty z rówieśnikami - dziecko traktuje inne dzieci przedmiotowo, bawi się nimi, nawet dzieci 2-3 letnie bawiąc się w gronie rówieśników, bawią się indywidualnie
- zabawy dzieci 5-6 letnich stają się prawdziwymi zabawami wspólnymi (reguły, role, rozmowy, dogadywanie się, podporządkowywanie swoich interesów grupie)
- zachowania aspołeczne spotykane u dzieci - upór, agresywność, rywalizacja, złość, zazdrość, zachowania władcze
- rozwój moralny - interioryzacja różnych reguł postępowania i zastosowania ich w kontaktach międzyludzkich
- anomia moralna - okres w życiu małego dziecka, gdy nie ma ono wrodzonego poczucia dobra i zła (dziecko nie rozumie tych pojęć, nie widzi różnic i podobieństw)
- stadium egocentryzmu - 2-5 lat, dziecko zdobywa wiedzę jakie są wymagania otoczenia wobec niego, postępuje tak, by otoczenie zadowolić, kieruje się przy tym własnym interesem, czuje się ośrodkiem świata i uważa, że to co dobre jest też dobre dla niego
- moralność heteronomiczna - dziecko przyjmuje zasady postępowania narzucone mu przez dorosłych, przestrzega je w większości ze względu na strach przed karą
· realizm moralny - wartościowanie kłamstw, kłamstwa nierealne są gorsze od tego co mogłoby się stać naprawdę
- moralność autonomiczna - przyjmowanie pewnych reguł, norm z własnej woli (10-11 lat), pryncypialność - bez względu na sytuację należy podporządkować się regule, surowe oceny moralne, nie wolno kłamać nawet w dobrych celach
- racjonalizm moralny - przy współżyciu z rówieśnikami, wytwarzanie hierarchii wartości np. dziecko odkrywa, ze prawdomówność i lojalność jest niezbędna w kontaktach z przyjacielem
- 8-10 lat widoczny podział grup ze względu na płeć, wzrasta ok. 12 r. ż.
6. Rozwój osobowości
- I etap - życie wewnątrzmaciczne, całkowita zależność od matki
- II etap - stadium impulsywności ruchowej - nadal zależność dziecka od matki, ale dziecko żyje już w swoim środowisku
- III etap - więź uczuciowa dziecka i matki się rozwija, dziecko nie odróżnia jeszcze siebie od otoczenia, jego osobowość łączy się ze wszystkim co je otacza, dominuje synkretyzm i subiektywizm
- IV etap - 1 -2 r. ż., zwrot ku światu zew., do końca 3 r. ż. jego eksploracja, dziecko uczy się pojmować dwustronne stosunki społeczne między sobą a innymi ludźmi
- V etap - personalizmu (3-6 r. ż.) wyraźne przeciwstawienie ja innym osobom, tego co moje temu co twoje, dziecko wojownicze w obronie swojej własności
- VI etap - (6-11 lat), różnicowanie się osobowości pod wpływem kontaktów z członkami grupy rówieśniczej i nauczycielami, dziecko staje się świadome swoich upodobań, usposobienia, inteligencji i innych cech osobowości
- VII etap - w okresie adolescencji znów wysuwają się potrzeby własne, osobowość zostaje poddana próbie w nowych formach i nowych kontaktach społ.
7. Rozwój obrazu samego siebie
- jest trzonem osobowości
- dziecko kształtuje swój obraz poprzez porównywanie się z grupą rówieśniczą wg: wyglądu, stanu zdrowia, ubrania, imienia, sytuacji rodzinnej, popularności w grupie
8. Rozwój działalności
- działalność - to złożone zespoły czynności i działań
- działanie - jest swoistym ciągiem czynności
- dynamika rozwoju czynności i działania jest największa w okresie dzieciństwa i młodości
- działalność dziecka: zabawa, twórczość artystyczna, działalność poznawcza