ROZWÓJ MOWY W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM -

referat przygotowany przez nauczyciela kształcenia zintegrowanego mgr Mariolę Wielgosz

na posiedzenie zespołu samokształceniowego klas I-III.

Prawidłowy rozwój mowy

Rozwój mowy uwarunkowany genetycznie zależny jest od wrodzonych właściwości organizmu człowieka (budowy i zdolności funkcji), ale jest możliwy jedynie w kontekście ze środowiskiem i ludźmi.

Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się później, wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne.

Rozwija się zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy.

W logopedii rozwoju mowy wyodrębnia się okresy:

I - okres przygotowawczy (prenatalny) (rozwój mózgu i narządów mowy) czyli nadawania i odbioru;

II - etap melodii - sygnału, apelu 0-1 (dziecko przyswaja melodykę, akcent, rytm języka)

- jest to okres niemowlęcy - krzyk, płacz, głużenie, gaworzenie, echolalia - powtarzanie, pierwsze samodzielne słowa

Rozumienie zawsze poprzedza mówienie.

Pojawiają się głoski m, b, n, t, d

III - etap wyrazu 1-2 rok życia

- wymawia większość samogłosek (oprócz nosowych)

- wymawia spółgłoski wargowe p, b, m, p', b', m' oraz przedniojęzykowe t, d, n, ś, ć

- zdania tylko jednowyrazowe halofrazy

- bez końcówek (agramatyczne)

- ściśle powiązane z działaniem (synpraktyczne)

- sytuacyjne

- posługiwanie się jedną sylabą

IV - etap zdania 2-3 rok życia

- przyswaja formy gramatyczne

- wzbogaca język

- wymienia głoski na łatwiejsze np. rajstopy - japopki

- wymawia głoski p, b, p, b, m, m', f, f',ś, ź, ć, dź, ń, k, g, g', x, t, d, W, l, ł, j

Pod koniec tego okresu mogą pojawić się głoski s, z, c, a nawet %, 4, E, 6

Dziecko wie jak powinna głoska brzmieć, ale jeszcze nie umie jej wypowiedzieć.

V - okres swojskiej mowy dziecięcej

- zaczyna odróżniać s, z, c, 5 od ś, ź, ć, 8

- pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r

- do 4 roku życia powinna pojawić się k, g

- około 4-5 roku życia pojawiają się głoski %, 4, E, 6 choć może być wymawiana jako s, z, c, 5

- występują zlepki wyrazów, nowotwory językowe

- w 5 roku życia już powinna być zrozumiała i doskonalić się

- w 6 roku życia mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym.

Przedstawiony wyżej rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością i trzeba się jej uczyć tak jak innych sprawności.

Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanym ruchom języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc.

Zawsze przy ocenie stanu mowy dziecka należy odwoływać się do norm etapów rozwoju dziecka. Normą będzie gdy 4-latek zastępuje %, 4, E, 6 - ś, ź, ć, 8 łatwiejszymi głoskami, myli je czy opuszcza. Taki stan świadczy o niezakończonym rozwoju mowy. Natomiast niepokojące może być wypowiadanie głosek bocznie, międzyzębowo itp. Tak więc cechy mowy dziecięcej zgodnie z etapami rozwoju nie zależą ani do wad ani do błędów. Gdy opóźnienie na danym etapie jest większe niż 0,5 roku należy podjąć ćwiczenia logopedyczne.

O wadach wymowy mówimy, gdy odbiega ona od mowy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Mogą być to drobne nieprawidłowości lub ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem.

Największą grupę tworzą wady artykulacyjne, nazwane DYSLALIĄ.

DYSLALIA - to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich (bełkot). Zachowane są rytm, melodia, akcent. Mowa jest mało zrozumiała, zatarta lub zupełnie niezrozumiała.

W obrębie dyslalii wyróżniamy:

- różne rodzaje seplenienia

- reranie

- nieprawidłową wymowę k, g

- bezdźwięczność

- bełkot (dyslalia całkowita).

I SEPLENIENIE (SIGMATISMUS)

- to nieprawidłowa wymowa głosek: s, z, c, 5, %, 4, E, 6, ś, ź, ć, 8 poprzez zmianę miejsca artykulacji.

1. Seplenienie międzyzębowe - dziecko wymawia głoski 3 szeregów, albo tylko jednego z językiem wysuniętym między zęby.

2. Seplenienie boczne - dziecko niesymetrycznie układa cały język. Szczelina nie tworzy się wzdłuż linii środkowej języka, lecz w częściach bocznych. Powietrze przepływa jak przy głosce „c”.

- seplenienie boczne jednostronne

- seplenienie boczne dwustronne

Zniekształcone są głoski trzech szeregów albo tylko jednego.

3. Seplenienie wargowo-zębowe (np. famoxut)

4. Seplenienie przyzębowe - język leży płasko przy zębach dolnych a brzmienie jest przytępione.

5. Seplenienie świszczące (brzmienie jest ostre)

Przyczyny seplenienia powstają w okresie kształtowania się mowy. Są to:

- nieprawidłowa budowa narządów mowy

- upośledzony słuch

- naśladownictwo

- nieprawidłowy zgryz (otwarty, tyłozgryz, przodozgryz, skrzyżowany)

- niesprawność języka i warg

- stany chorobowe górnych dróg oddechowych

- krótkie wędzidełko

PARASYGMATYZM, czyli „jakby seplenienie” - polega na zastępowaniu głoski inną głoską lub zastępowanie głosek jednego szeregu innym. Najczęściej dzieci zamieniają głoskę trudniejszą na łatwiejszą.

% s ś

4 z ź

E c ć

6 5 8

II RERANIE = ROTACYZM - to nieprawidłowa realizacja głoski „r”.

1. rotacyzm języczkowy („r” francuskie)

2. rotacyzm gardłowy („r” niemieckie, tył języka dotyka tylnej ściany gardła)

3. rotacyzm międzyzębowy

4. rotacyzm krtaniowy

5. rotacyzm krtaniowy

6. rotacyzm podniebienny

7. rotacyzm wargowo-zębowy

8. rotacyzm wargowy (furmański)

9. rotacyzm policzkowy (drga policzek lub kącik ust)

Często anomalie w wymowie głoski r są przyczyną:

• uczenia dzieci na „siłę” wypowiadania głoski r

• niedostateczna sprawność ruchowa języka (język powinien wykonywać drobne subtelne ruchy wibracyjne)

• zbyt gruby język

• złe napięcie mięśniowe języka (małe lub za silne)

• krótkie wędzidełko

PARAROTACYZM - zamiana głoski r na l, ł lub j np. rover - lovel - łoveł - jovej.

Bardziej niepokojąca jest zamiana r na j (wtedy język zmienia miejsce artykulacji).

III KAPATYZM i GAMMATYZM - wadliwa wymowa głosek k, g lub zamiana na t, d (np. kot - tot - dot),

albo opuszczanie głoski k, g, wymawianie ze zwarciem krtaniowym co przypomina chrząknięcie.

IV BEZDŹWIĘCZNOŚĆ - polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań wiązadeł głosowych (np. voda - fota, 4aba - %apa).

Przyczyny:

- zaburzenia słuchu fonematycznego, czyli niezróżnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji

- wargi i policzki są wiotkie, co powoduje, że głos jest cichy, bezbarwny i monotonny

b - p, d - t, z - s, ź - ś, 4 - %, 5 - c, 8 - ć, 6 - E, g - k, v - f.

V BEŁKOT = DYSLALIA CAŁKOWITA

• wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone. Mowa jest niezrozumiała dla najbliższego otoczenia.

NOSOWANIE - zachodzi wówczas gdy głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne lub odwrotnie, gdy głoski ustne łączą się z rezonansem głosowym.

• nosowanie zamknięte (głoski nosowe wymawiane ustnie)

• nosowanie otwarte (głoski ustne wymawiane nosowo)

Przyczyny nosowania zamkniętego:

• niedrożność jamy nosowo-gardłowej (spowodowana przerostem śluzówek nosa, obrzękiem przy katarze, przerostem trzeciego migdałka i polipami, skrzywieniem przegrody nosa). Warunkiem poprawy jest leczenie stanów kataralnych i zabiegi operacyjne.

Przyczyny nosowania otwartego:

• rozszczepy podniebienne

• krótkie podniebienie

• nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardło.

Wszystkie głoski w nosowaniu są realizowane z silnym zabarwieniem nosowym, głosem dudniącym.

W nosowaniu głoski wybuchowe są opuszczane, szczelinowe są zniekształcone szumem.

Miejsce artykulacji przesunięte jest ku tyłowi.

Aby sprawdzić nosowanie podstawiamy pod nos lusterko w czasie fonacji głoski „a”. Pokrycie się skroploną parą lusterka wskazuje na nieprawidłowy przepływ powietrza przez nos.

JĄKANIE = BALBUTIES

• polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego przy wzmożonym napięciu mięśni związanych z aktem mowy.

Napięcie mięśni doprowadza do zablokowania głosu. Zaburzone są rytm i tempo mowy. Dochodzi do mówienia na wdechu, skurczu krtani, powtarzania sylab i natężonego wypierania dźwięków.

Mowa jąkających jest wybuchowa lub odwrotnie monotonna lub cicha. W czasie mówienia mogą występować współruchy (wysuwanie języka, wydymanie warg, kręcenie głową, ruchy ramion, tupanie, szarpanie guzika).

Przyczyny:

• zachwianie równowagi procesów nerwowych na tle przemęczenia, zaburzeń snu, zbyt surowych lub niekonsekwentnie stosowanych wymagań wychowawczych

• ogólny zły stan fizyczny dziecka wywołany: złym odżywianiem, złą opieką po przebytej długotrwałej chorobie

• nowe układy sytuacji życiowych, które co prawda nie są same w sobie szkodliwe, lecz stanowią trudne zadanie dla układu nerwowego danego dziecka np. na początku nauki w szkole

• gwałtowne przeżycia obciążające układ nerwowy

• często jąkanie narasta powoli bez silnych bodźców, zdarza się to u dzieci nieśmiałych, lękliwych lub kłótliwych z silną pobudliwością.

Jest to najbardziej przykra z wad wymowy i trudna w terapii.

MUTYZM - jest to brak lub ograniczenie mówienia przy zachowaniu rozumienia mowy

Podział:

• mutyzm całkowity (odmowa mówienia pojawia się nagle i jest częścią nasilonej, lękowej reakcji na stres)

• mutyzm wybiórczy (odmowa mówienia w ściśle określonych sytuacjach lub wobec określonych osób, może mieć charakter przejściowy)

OGÓLNE PRZYCZYNY WAD WYMOWY

- nieprawidłowa budowa narządów mowy (język duży, gruby, krótkie wędzidełko itp.)

- nieprawidłowy zgryz

- anomalie w uzębieniu

- niesprawność języka i warg

- zbyt duże lub obniżone napięcie języka

- wady podniebienia

- niektóre stany chorobowe górnych dróg oddechowych

- zaburzony słuch fonematyczny

- nieprawidłowe wzorce wymawianiowe

- upośledzenia umysłowe

- choroby organiczne systemu nerwowego

- zaburzenia emocjonalne

- upośledzenia słuchu

i inne.

---