Za początek Polski Ludowej powszechnie uważa się 22 lipca 1944 r. -dzień ogłoszenia Manifestu przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, powstały dwa dni wcześniej w Moskwie. Ów Komitet przystąpił do organizowania władzy ludowej na wyzwolonym obszarze Polski, na zachód od tzw. linii Curzona. W grudniu 1944 r. Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament polski, przekształciła PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. W czerwcu 1945 r., w wyniku porozumienia przedstawicieli Rządu Tymczasowego z niektórymi działaczami politycznymi z kraju i emigracji powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski, a funkcję wicepremierów objęli Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk, emigracyjny działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Powstały system polityczny zapewniał władzę partii komunistycznej w państwie (kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji społecznych, gospodarki) w warunkach ograniczonej suwerenności Polski (podporządkowanie ZSRR - stalinizacja). W kwietniu 1945 r. podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965 r., a w następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami demokracji ludowych. W październiku 1945 r. podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych. W lipcu 1945 r., na konferencji w Poczdamie pod Berlinem, ustalono przebieg zachodnich i północnych granic RP. Do 1947 r. Polska Partia Robotnicza umocniła swoją władzę w kraju, poprzez walkę z podziemiem politycznym i zbrojnym oraz wyeliminowanie z życia politycznego jedynej legalnej siły opozycyjnej - PSL (założona w 1945 r., przywódca - Stanisław Mikołajczyk). Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie sfałszowane) wyniki referendum ludowego (słynne 3 x TAK) w 1946 r. i wybory do Sejmu Ustawodawczego - polskiej Konstytuanty w 1947 r. Jednocześnie prowadzono odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, które przyniosły straty ok. 40% majątku narodowego. Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-49) - zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu